COPD, astma en ACOS bij volwassenen. Dr. Stefan Morreel Wijkgezondheidscentrum t Spoor Borgerhout

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "COPD, astma en ACOS bij volwassenen. Dr. Stefan Morreel Wijkgezondheidscentrum t Spoor Borgerhout"

Transcriptie

1 COPD, astma en ACOS bij volwassenen Dr. Stefan Morreel Wijkgezondheidscentrum t Spoor Borgerhout

2 Disclaimer Deze presentatie werd opgesteld In samenwerking met Belgische longspecialisten en huisartsen En goedgekeurd door afgevaardigden van Domus Medica, SSMG, en BPV/SBP Gebaseerd op beschikbare medische richtlijnen en consiëntieus samengesteld. Deze presentatie ontslaat de arts echter niet van zijn verantwoordelijkheid ten opzichte van zijn/haar patiënt om zijn beste medisch oordeel te geven mbt diagnose en behandeling Met de financiële ondersteuning van GlaxoSmithKline

3 Huisartsen zijn van cruciaal belang Bij de eerstelijns/opvolgbehandeling en empowerment van patiënten met ademhalingsproblemen Ziekte nog steeds moeilijk te controleren Correcte (differentiële) diagnose Behandelingskeuzes voor individuele patiënten Internationale richtlijnen niet aangepast voor huisartsen Patiënteducatie (medicatie, toediening) Behandelingstrouw Onzekerheid mbt doorverwijzing naar een specialist ACOS: Asthma-COPD Overlap Syndrome; GP: general practitioner (huisarts)

4 Opmaak van deze diareeks Informatie over Diagnose Behandeling Opvolging Gebaseerd op patiëntgevallen: 1. Tom, 50 jaar, werkt in de bouwsector 2. Sofie, 31 jaar, bankbediende 3. Peter, 53 jaar, autospuiter Interactief: V&A en groepsgesprekken

5 Patiëntgeval 1: Tom, 50 jaar Komt naar uw praktijk met klachten van dyspneu tijdens het wandelen of bij het uitoefenen van lichte lichaamsoefeningen Hij heeft deze klacht reeds 2 jaar Hij is bang voor longkanker Welke stappen volgt u om ademhalingsziekte te diagnosticeren?

6 Diagnostisch proces Aanbevolen basisprocedures: Anamnese Lichamelijk onderzoek Spirometrie Doelstellingen: Identificatie van patiënten met chronische ademhalingsziekte (COPD, astma, ACOS) Uitsluiting van andere mogelijke oorzaken Keuze behandelingsopties Diagnosis of Diseases of Chronic Airflow limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014:

7 Differentiële diagnose van dyspneu Hyperventilatie COPD Obesitas Pneumothorax Astma Deconditionering Hartfalen Patiënt met ademhalingssymptomen Longembolie Respiratoire infecties (pneumonie, acute verergeringen van COPD, ) Longkanker Anemie

8 1. Anamnese Specifieke ademhalingssymptomen Klinische voorgeschiedenis Sociale risicofactoren Beroepsgerelateerde/huiselijke risicofactoren Co-morbiditeiten From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from:

9 2. Lichamelijk onderzoek Bewijs van Hyperinflatie Kenmerken van ademhalingsinsufficiëntie Kenmerken van chronische longziekte Auscultatie Gepiep Crepitatie From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from:

10 3. Spirometrie Essentieel!! Biedt een beeld van de beperkte luchtdoorstroming: Ernst Omkeerbaarheid Variabiliteit over de tijd Dient te worden uitgevoerd bij diagnoseen opvolgbezoeken Doe dit zelf of verwijs door naar een specialist/longlaboratorium From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from:

11 3. Spirometrie Chronische ademhalingsziekte? Spirometrie FEV 1 /FVC < 0,7 FEV 1 /FVC 0,7 Verhoging in FEV 1 > 12% en > 200 ml post-bronchodilatator EN Normale spirometrie post-bronchodilatator Geen COPD Astma mogelijk Andere? Nee Optie: verwijs naar specialist Ja COPD, ACOS, onvolledige omkeerbare astma Astma FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

12 Welke kenmerken zijn typisch voor astma, COPD en ACOS? (1) Astma Aanvang symptomen vóór de leeftijd van 20 jaar Variatie in symptomen over minuten, uren of dagen Symptomen verergeren tijdens de nacht/vroege ochtend Symptomen uitgelokt door lichaamsbeweging, emoties (lachen), stof, allergenen Variabele beperking van luchtdoorstroming (spirometrie, peak-flow) Longfunctie normaal tussen symptomen Eerdere diagnose van astma door een arts (Familiale) voorgeschiedenis van astma, allergie Geen verergering van symptomen na verloop van tijd. Symptomen kunnen variëren naargelang het seizoen of van jaar tot jaar Kan spontaan verbeteren of onmiddellijke respons vertonen op bronchodilatators of geïnhaleerde corticosterioïden na verloop van enkele weken Normale röntgenfoto van de borst COPD Aanvang symptomen na de leeftijd van 40 jaar Persistentie van symptomen ondanks behandeling Goede en slechte dagen, maar steeds dagelijkse symptomen en uitzonderlijk dyspneu Chronische hoest en sputum voorafgaand aan de aanvang van dyspneu niet-gerelateerd aan triggers Persistente beperking van luchtdoorstroming (FEV 1 /FVC < 0,7 post-bronchodilatator) Longfunctie abnormaal tussen symptomen Eerdere diagnose van COPD, chronische bronchitis of emfyseem Blootstelling aan risicofactoren: roken van tabak Symptomen verergeren langzaam na verloop van tijd Snelwerkende bronchodilatator biedt slechts beperkte verlichting Ernstige hyperinflatie Diagnosis of Diseases of Chronic Airflow Limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014: ; FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

13 Welke kenmerken zijn typisch voor astma, COPD en ACOS? (2) Tel het aantal aangevinkte vakjes Waarschijnlijke diagnose van astma, COPD: 3 vakjes aangevinkt in één van de kolommen Waarschijnlijke diagnose van ACOS: Evenveel aangevinkte vakjes in elke kolom Diagnosis of Diseases of Chronic Airflow Limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014:

14 Anamnese: Tom Levensstijl: Beroep: werkt in de bouwsector Actieve roker (20 sigaretten/dag) Heeft huisdieren (kat en hond) Doet niet meer aan sport Heeft geen stressfactoren thuis of op het werk Medische voorgeschiedenis: Geen Geen exacerbaties Geen medische behandeling

15 Lichamelijk onderzoek: Tom Longen: Normale bilaterale VAG Verhoogde expiratietijd Ademhalingsfrequentie: 14/min Thorax normaal Andere: Normaal fysiek uiterlijk Normaal gekleurde conjunctiva Geen oedeem Bloeddruk: 120/80 mmhg Hartslag: 85/min T1t2 regelmatig, geen hartruis Saturatie in rust: 97%

16 Spirometrie: Tom Spirometrie met bronchodilatator Voorspeld Gemeten % Voorspeld FVC (L) 3,75 2,30 61% FEV 1 (L) 2,93 1,75 60% FEV 1 /FVC 0,76 Wat zou de diagnose zijn? Er kan geen diagnose worden gesteld doordat de spirometrie niet correct werd uitgevoerd FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

17 Nieuwe spirometrie: Tom Vóór bronchodilatator Na bronchodilatator Voorspeld Gemeten % Voorspeld Gemeten % Voorspeld Verandering FVC (L) 3,75 3,88 103% 3,92 105% 1% FEV 1 (L) 2,93 1,99 68% 2,10 70% 5% FEV 1 /FVC 0,51 0,54 FEV 1 /FVC < 0,7 Post-bronchodilatator: Verhoging in FEV 1 = 110 ml; 5% FEV 1 /FVC < 0,7 Geen onmiddellijke omkeerbaarheid van beperkte luchtdoorstroming post-bronchodilatator FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

18 Bijkomende onderzoeken: Tom Rx thorax Doel: DD!

19 Diagnose: Tom Astma COPD ACOS Andere Welke ademhalingsziekte kan u diagnosticeren? Welke graad van ernst?

20 Diagnose Tom: COPD Astma Aanvang symptomen vóór de leeftijd van 20 jaar Variatie in symptomen over minuten, uren of dagen Symptomen verergeren tijdens de nacht/vroege ochtend Symptomen uitgelokt door lichaamsbeweging, emoties (lachen), stof, allergenen Variabele beperking van luchtdoorstroming (spirometrie, peak-flow) Longfunctie normaal tussen symptomen Eerdere diagnose van astma door een arts (Familiale) voorgeschiedenis van astma, allergie Geen verergering van symptomen na verloop van tijd. Symptomen kunnen variëren naargelang het seizoen of van jaar tot jaar Kan spontaan verbeteren of onmiddellijke respons vertonen op bronchodilatators of geïnhaleerde corticosterioïden na verloop van enkele weken Normale röntgenfoto van de borst COPD Aanvang symptomen na de leeftijd van 40 jaar Persistentie van symptomen ondanks behandeling Goede en slechte dagen, maar steeds dagelijkse symptomen en uitzonderlijk dyspneu Chronische hoest en sputum voorafgaand aan de aanvang van dyspneu niet-gerelateerd aan triggers Persistente beperking van luchtdoorstroming (FEV 1 /FVC < 0,7 post-bronchodilatator) Longfunctie abnormaal tussen symptomen Eerdere diagnose van COPD, chronische bronchitis of emfyseem Blootstelling aan risicofactoren: roken van tabak Symptomen verergeren langzaam na verloop van tijd Snelwerkende bronchodilatator biedt slechts beperkte verlichting Ernstige hyperinflatie Diagnosis of Diseases of Chronic Airflow Limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014: ; FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

21 Classificatie van COPD volgens de GOLD-richtlijnen Gebaseerd op: 1. Beperking van luchtdoorstroming 2. Symptomen 3. Risico op exacerbaties GOLD-richtlijnen From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from:

22 1. Beperking van luchtdoorstroming Patiënten met een FEV 1 /FVC < 0,70 GOLD 1 Licht FEV 1 80% voorspeld Matig GOLD 2 50% FEV 1 < 80% voorspeld Ernstig GOLD 3 30% FEV 1 < 50% voorspeld Zeer ernstig GOLD 4 FEV 1 < 30% voorspeld From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

23 2. Symptomen CAT: COPD-Assessment Test mmrc vragenlijst mmrc-graad 0 Ik raak alleen buiten adem tijdens inspannende lichaamsbeweging 1 Ik ben alleen kortademig wanneer ik me haast op horizontaal niveau of wanneer ik een lichte helling op wandel 2 Ik wandel trager dan mensen van dezelfde leeftijd op horizontaal niveau als gevolg van mijn kortademigheid, of ik moet stoppen om op adem te komen tijdens het wandelen op mijn eigen tempo op horizontaal niveau 3 Ik moet stoppen om op adem te komen na ongeveer 100 meter wandelen of na enkele minuten op horizontaal niveau 4 Ik ben te kortademig om het huis te verlaten of ik raak buiten adem bij het aan- of uitkleden From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from:

24 3. Risico op exacerbatie Exacerbatie: acuut voorval gekenmerkt door verergering van de respiratoire symptomen erger dan de dagelijkse variatie leidt tot verandering in medicatie Bepaald aan de hand van de voorgeschiedenis van exacerbatie: Laag risico Hoog risico 0-1 exacerbaties (die niet leiden tot ziekenhuisopname)/jaar 2 exacerbaties of 1 exacerbatie die leidt tot ziekenhuisopname/jaar From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from:

25 GOLD-classificatie van belemmering van luchtdoorstroming Voorgeschiedenis van exacerbatie GOLD-classificatie C hoog risico minder symptomen laag risico Stappen: 1. Geef het niveau van de symptomen aan A minder symptomen D hoog risico meer symptomen CAT < 10 CAT 10 mmrc 0-1 mmrc 2 Symptomen 2 of 1 die leiden tot ziekenhuisopname 1 (leidt niet tot ziekenhuisopname) 2. Geef de GOLD-classificatie en de voorgeschiedenis van de exacerbatie aan From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; CAT: COPD-beoordelingstest B laag risico meer symptomen 0

26 GOLD-classificatie van belemmering van luchtdoorstroming Voorgeschiedenis van exacerbatie Diagnose Tom: COPD GOLD B mmrc: 2 Geen voorgeschiedenis van exacerbaties GOLD C D 2 of 1 die leiden tot ziekenhuisopname 2 A B 1 (leidt niet tot ziekenhuisopname) 1 0 CAT < 10 CAT 10 mmrc 0-1 mmrc 2 Symptomen

27 Van diagnose tot behandeling Tom heeft COPD GOLD B Wat zou u met een COPD-patiënt bespreken tijdens het eerste bezoek? Tom heeft COPD GOLD B Hoe zou u Tom behandelen? ICS: geïnhaleerde corticosteroïden

28 Van diagnose tot behandeling Wat zou u met een COPD-patiënt bespreken tijdens het eerste bezoek? Advies mbt levensstijl Stoppen met roken, eliminatie van blootstelling aan passief roken Aanmoedigen van lichamelijke activiteit Educatie Rol van bronchodilatators en ICS bij de behandeling van COPD Hoe inhalators te gebruiken Vaccinatie Farmacologische behandeling Pulmonale rehabilitatie

29 Van diagnose tot behandeling Tom heeft COPD GOLD B Hoe zou u Tom behandelen? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. SABA of SAMA 3. LABA of LAMA 4. ICS/LABA of LAMA 5. LABA + LAMA 6. ICS/LABA en LAMA Steeds aangewezen Aangewezen voor GOLD A-patiënten; kan worden gebruikt voor verlichting van acute symptomen Aanbevolen 1 ste keuze Aangewezen voor GOLD C- of D-patiënten Alternatieve keuze Aangewezen voor GOLD D-patiënten Tom wordt behandeld met LABA ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LAMA: langwerkend antimuscarinicum; SABA: kortwerkende β 2 -agonist; SAMA: kortwerkend antimuscarinicum

30 Farmacologische behandeling voor COPD Patiëntgroep Aanbevolen 1 ste keuze Alternatieve keuze Andere A B C D SABA zoals nodig of SAMA zoals nodig LABA of LAMA ICS/LABA of LAMA ICS/LABA en/of LAMA LABA of LAMA of SABA + SAMA LABA + LAMA LABA + LAMA of LABA + PDE-4 inhibitor of LAMA + PDE-4 inhibitor ICS/LABA + LAMA of ICS/LABA + PDE-4 inhibitor of LABA + LAMA of LAMA + PDE-4 inhibitor Theofylline SABA en/of SAMA Theofylline SABA en/of SAMA Theofylline Carbocysteïne SABA en/of SAMA Theofylline From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 - agonist; LAMA: langwerkend antimuscarinicum; PDE-4: fosfodiësterase-4; SABA: kortwerkende β 2 -agonist; SAMA: kortwerkend antimuscarinicum

31 Opvolging: Tom 10 jaar later U bezoekt Tom thuis voor ernstige symptomen Symptomen: Acute dyspneu met hoest in rust Etterig sputum Vermoeidheid Geen koorts Medische voorgeschiedenis: Myocardinfarct 2 jaar geleden In het voorbije jaar 2 antibioticakuren voor aanhoudende verkoudheid Huidige medicatie: Antitrombotisch middel (acetylsalicylzuur) LABA β-blokker (bisoprolol) Simvastatine Rookt 1/2 pakje sigaretten/dag SABA: kortwerkende β 2 -agonist

32 Lichamelijk onderzoek: Tom Longen: Zwak bilaterale VAG Diffuse ronchi (reutels) Licht fluitende ademhaling Hyperinflatie van de thorax Gebruik van hulp-ademhalingsspieren Ademhalingsfrequentie: 24/min Andere: Ziet er mager uit Bloeddruk: 160/90 mmhg Hartslag: 130/min T1t2 tachycardie, geen hartruis Saturatie in rust: 91% Geen oedeem Temperatuur: 37,4 C Hoe zou u in deze situatie verder gaan?

33 Indicaties voor ziekenhuisevaluatie of opname Kortademigheid Snelle aanvang Algemene condtie Ernstige onderliggende COPD Frequente exacerbaties Significante comorbiditeit Activiteitniveau Cyanose Verergerend perifeer oedeem Bewustzijnsniveau Krijgt reeds zuurstoftherapie op lange termijn In staat om thuis te blijven Sociale situatie Acute verwarring Zuurstofsaturatie < 90% Veranderingen op radiografie van de thorax Ernstig Ja Slecht/verslechterend Ja Ja Ja Slecht/bedlegerig Ja Ja Verzwakt Ja Nee Woont alleen/kan niet thuis blijven Ja Ja Ja Doorverwijzen!

34 Ziekenhuisopname: Tom U bespreekt de situatie met Tom en beslist om hem onmiddellijk te laten opnemen in het ziekenhuis: Diagnose: Acute COPD-exacerbatie Behandeling opgestart in ziekenhuis en voortgezet na ontslag (Tom vertrok na 24 uur): 5 dagen methylprednisolone (hoge dosis: 32 mg) Antibiotica gedurende 5 dagen 3 weken later komt Tom terug naar uw praktijk met een brief van het ziekenhuis

35 Stappen in de behandeling van COPD-exacerbaties Intensivering van de behandeling met bronchodilatatoren en controle van de inhalatie techniek Systemische corticosteroïden Fysiotherapie: voorkomen/behandeling van spieratrofie in geval van bronchorrhea en atelectase

36 Antibiotica? Controversieel, richtlijnen verschillen Geen enkele richtlijn raadt altijd antibiotica aan Alleen bij: Zwaar zieke patiënten; Patiënten bij wie geen verbetering optreedt na 4 dagen of die verslechteren ondanks optimaal toepassen van bronchodilatoren en corticosteroïden. Bij ESW <50% Sterk purulent sputum Bapcoc Eerste keuze: amoxicilline per os 1 g, 3 x per dag gedurende 8 dagen. Indien onvoldoende verbetering na 48 uur, vervangt men de helft van de totale dagdosis amoxicilline door de associatie amoxicilline + clavulaanzuur Bij niet-ige-gemedieerde penicilline-allergie is cefuroximaxetil per os (500 mg, 3 x per dag gedurende 8 dagen) een alternatief. Bij IgE-gemedieerde penicilline-allergie is moxifloxacine per os (400 mg, 1 x per dag gedurende 8 dagen) een alternatief. Dus beperk Avelox/Proflox!!!

37 Wat dient te worden geëvalueerd bij opvolging na ontslag uit het ziekenhuis? Opvolgbezoek: 3-6 weken na ontslag Evalueer: Klachten (mbv CAT of mmrc vragenlijst) Therapietrouw Functionele beperkingen Behandelingsplan From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; CAT: COPD-beoordelingstest

38 Ziekenhuisevaluatie: Tom Bloed: CRP: 55 mg/l D-dimeer: 200 ng/ml Troponine: 0,01 µg/l Arterieel bloedgas (zonder O 2 ): PaO 2 : 65 mmhg PaCO 2 : 55 mmhg HCO3 : 34 mmol/l ph: 7,38 Saturatie: 93% ECG: Oud infarct Geen tekenen van acute ischemie CRP: C-reactief eiwit

39 Symptomen en lichamelijk onderzoek: Tom na opname Symptomen: Voelt zich iets beter Minder hoesten en sputum Lichte rugpijn door het hoesten Significante dyspneu bij het traplopen mmrc = 3 Andere: Bloeddruk: 140/90 mmhg Hartslag: 75/min T1t2 regelmatig Saturatie in rust: 93% Geen oedeem Temperatuur: 36,4 C Longen: Bilaterale VAG Expiratoir wheezing Ademhalingsfrequentie: 14/min

40 Spirometrie en GOLD-classificatie: GOLD-classificatie van belemmering van luchtdoorstroming Voorgeschiedenis van exacerbatie Tom Voorspeld Gemeten % Voorspeld FVC (L) 3,4 1,85 54% FEV 1 (L) 2,6 1,05 40% FEV 1 /FVC 0,57 COPD GOLD 3 (FEV %) GOLD-classificatie: D 4 3 C D 2 of 1 die leiden tot ziekenhuisopname 2 A B 1 (leidt niet tot ziekenhuisopname) 1 CAT < 10 CAT 10 mmrc 0-1 mmrc 2 Symptomen FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit 0

41 Opvolging: Tom Tom heeft nu COPD GOLD D Hij wil weten of zijn dyspneu kan worden verbeterd Hoe zou u in deze situatie verder gaan? 1. Ik maak me zorgen om Tom en zou hem doorverwijzen naar een specialist Relatief Jonge man Ernstige symptomen: COPD GOLD D Exacerbatie die leidde tot hospitalisatie Co-morbiditeit Geldige optie 2. Ik zou beginnen met Tom te behandelen volgens de GOLD-richtlijnen en een volgende afspraak maken binnen 3 maanden Optie

42 Van diagnose tot behandeling Tom weigert een specialist te raadplegen. U behandelt Tom zelf Welke behandeling zou u aanbevelen? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. SABA of SAMA 3. LABA of LAMA 4. ICS/LABA en/of LAMA 5. Vaccinatie Steeds aangewezen Aangewezen voor verlichting van acute symptomen Aangewezen voor GOLD B-patiënten Aanbevolen 1 ste keuze Aangewezen ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LAMA: langwerkend antimuscarinicum; SABA: kortwerkende β 2 -agonist; SAMA: kortwerkend antimuscarinicum

43 Patiëntgeval 2: Sofie, 31 jaar Komt naar uw praktijk met klachten over hoesten (vaak) en piepende ademhaling (soms) tijdens lichaamsbeweging/lachen Symptomen begonnen 3 maanden geleden na een gewone verkoudheid Ongeveer eenmaal per week wordt ze 's nachts wakker door het hoesten, dat spontaan ophoudt na ongeveer 30 min Welke stappen volgt u om ademhalingsziekte te diagnosticeren?

44 Anamnese: Sofie Levensstijl: Beroep: bankbediende Geen voorgeschiedenis van roken en rookt nu ook niet Heeft thuis een kat Beoefent regelmatig sport (tennis) Soms stress op het werk Medische voorgeschiedenis: Voorgeschiedenis van allergische rhinoconjunctivitis voor huisstofmijn en pollen Gastro-oesofageale refluxziekte (GERD) Lichamelijk onderzoek: Normaal (BMI: 20 kg/m 2 )

45 Spirometrie: Sofie Vóór bronchodilatator Na bronchodilatator Voorspeld Gemeten % Voorspeld Gemeten % Voorspeld FVC (L) 5,37 5, , FEV 1 (L) 4,52 4, , FEV 1 /FVC 0,83 0,86 0,86 PEF (L/sec) 10,14 9, ,84 97 FEV 1 /FVC > 0,70 Normale spirometrie FEV 1 : geforceerd expiratievolume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit; PEF: expiratoire piekflow

46 Welke chronische ziekte kan Sofie hebben? Astma COPD ACOS Gastro-oesofageale refluxziekte (GERD) Postnasale drip (Upper Airway Cough Syndrome)

47 Diagnose Sofie: astma Astma Aanvang symptomen vóór de leeftijd van 20 jaar Variatie in symptomen over minuten, uren of dagen Symptomen verergeren tijdens de nacht/vroege ochtend Symptomen uitgelokt door lichaamsbeweging, emoties (lachen), stof, allergenen Variabele beperking van luchtdoorstroming (spirometrie, peak-flow) Longfunctie normaal tussen symptomen Eerdere diagnose van astma door een arts (Familiale) voorgeschiedenis van astma, allergie Geen verergering van symptomen na verloop van tijd. Symptomen kunnen variëren naargelang het seizoen of van jaar tot jaar Kan spontaan verbeteren of onmiddellijke respons vertonen op bronchodilatators of geïnhaleerde corticosterioïden na verloop van enkele weken Normale röntgenfoto van de borst COPD Aanvang symptomen na de leeftijd van 40 jaar Persistentie van symptomen ondanks behandeling Goede en slechte dagen, maar steeds dagelijkse symptomen en uitzonderlijk dyspneu Chronische hoest en sputum voorafgaand aan de aanvang van dyspneu niet-gerelateerd aan triggers Persistente beperking van luchtdoorstroming (FEV 1 /FVC < 0,7 post-bronchodilatator) Longfunctie abnormaal tussen symptomen Eerdere diagnose van COPD, chronische bronchitis of emfyseem Blootstelling aan risicofactoren: roken van tabak Symptomen verergeren langzaam na verloop van tijd Snelwerkende bronchodilatator biedt slechts beperkte verlichting Ernstige hyperinflatie Diagnosis of diseases of chronic airflow limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014: ; FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

48 Zijn er andere testen om de diagnose van astma te helpen stellen? Andere testen uitgevoerd door specialisten: Sputum-eosinofilie, gehalte aan uitgeademd stikstofmonoxide (FeNO), bronchodilatator-omkeerbaarheidstest Bronchiale provocatietesten: Additie van stimulus (Methacholine) % vermindering in FEV 1 PC 20 Ernstige AHR Matige AHR Normaal Lichte AHR From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from: AHR: hyperresponsiviteit van de luchtwegen; PEF: Expiratoire piekflow

49 Van diagnose tot behandeling Sofie heeft astma Wat zou u met een astmapatiënt bespreken tijdens het eerste bezoek? Advies mbt levensstijl Stoppen met roken, eliminatie van blootstelling aan passief roken Triggers vermijden (pollen, schimmels) Fysieke activiteit en stressmanagement aanmoedigen Educatie Rol van ICS en bronchodilatators bij de behandeling van astma Hoe inhalators te gebruiken Farmacologische behandeling ICS: geïnhaleerde corticosteroïden

50 Van diagnose tot behandeling Sofie heeft astma Hoe zou u Sofie behandelen? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. SABA alleen, voor symptoomverlichting en bij fysieke activiteit 3. Lage-dosis ICS; SABA indien nodig 4. LTRA; SABA indien nodig 5. ICS + LABA; SABA indien nodig 6. LABA monotherapie 7. Cromoglycaat; SABA indien nodig Steeds aangewezen Niet aangewezen Aangewezen behandeling Alternatieve optie Niet aangewezen Niet aangewezen Niet aangewezen Sofie wordt behandeld met ICS en SABA indien nodig ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LTRA; leukotriëne receptor-antagonist; SABA: kortwerkende β 2 -agonist

51 Farmacologische behandeling voor astma Stapsgewijze therapie Te verkiezen controller Alternatieve controller Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4 Stap 5 Lage dosis ICS Lage dosis ICS LTRA Lage dosis theofylline Lage dosis ICS/LABA Med/hoge dosis ICS Lage dosis ICS/LTRA (of + theofylline) Med/hoge dosis ICS/LABA Hoge dosis ICS/LTRA (of + theofylline) Verwijs naar specialist Verlichter SABA idien nodig SABA indien nodig of lage dosis ICS/formoterol From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from: ICS: igeïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β2-agonist; LTRA; leukotriëne receptorantagonist; SABA: kortwerkende β2-agonist

52 Opvolging van astma Patiënten dienen 1-3 maanden na aanvang van de behandeling op controle te komen Sofie komt na 2 maanden terug naar uw praktijk Ze voelt zich beter Gebruikt ICS zoals voorgeschreven en inhaleerde SABA ongeveer 3 keer/week Ze wordt 's nachts niet meer wakker door het hoesten Is de astma van Sofie onder controle? Astmacontrole Bepaling van huidige klinische status Bepaling van toekomstig risico SABA: kortwerkende β 2 -agonist

53 ACT: astmacontroletest 5 vragen Scores 1: meest erg/ minste controle 5: minst erg/ volledige controle Totale score: 20-25: goed onder controle 16-19: niet goed onder controle 5-15: zeer slecht onder controle

54 Astmacontrole: Sofie Totale score: : niet goed onder controle

55 Zou u de behandeling aanpassen? 1. Ik zou de behandeling niet aanpassen als de patiënt zich duidelijk beter voelt Niet aangewezen 2. Advies mbt levensstijl en educatie 3. Dubbele dosis ICS 4. Associëren van LABA 5. LTRA toevoegen aan ICS Steeds aangewezen Alternatieve optie Aangewezen behandeling; stap 3 Alternatieve optie Sofie wordt behandeld met lage dosis ICS/LABA ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LTRA; leukotriëne receptor-antagonist

56 Opvolging van astma Na het eerste opvolgbezoek dienen patiënten om de 3-12 maanden te worden gecontroleerd Sofie komt 3 maanden later terug naar uw praktijk Gebruikt lage dosis ICS/LABA zoals voorgeschreven Heeft nog regelmatig SABA nodig (twee maal per week) Heeft klachten over hoest, kortademigheid en piepende ademhaling bij inspanning ACT=19: niet goed onder controle Zou u de therapie aanpassen? ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; SABA: kortwerkende β 2 -agonistv

57 Zou u de behandeling aanpassen? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. Vervangen door medium dosis ICS/LABA 3. Vervangen door hoge dosis ICS/LABA 4. Vervangen door enkel hoge dosis ICS 5. Vervangen door hoge dosis ICS + LTRA Steeds aangewezen Aangewezen behandeling; stap 4 Alternatieve optie Niet aangewezen Alternatieve optie Sofie wordt behandeld met medium dosis ICS/LABA ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LTRA; leukotriëne receptor-antagonist

58 Opvolging van astma Sofie komt 3 maanden later terug naar uw praktijk Gebruikt medium dosis ICS/LABA zoals voorgeschreven Had gedurende de voorbije 6 weken geen SABA nodig Heeft geen klachten over hoest, beklemmend gevoel op de borst, of kortademigheid, ACT=25: goed onder controle Zou u de therapie aanpassen? 1. Ja Aangewezen 2. Nee Niet aangewezen ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; SABA: kortwerkende β 2 -agonist

59 Afbouw van therapie In geval van: Goed gecontroleerde astmasymptomen Stabiele longfunctie gedurende 3 maanden Kies een geschikt tijdstip: Geen ademhalingsinfectie Patiënt reist niet Niet zwanger Verlaging van ICS doses met 25-50% met een interval van 3 maanden Sofie wordt behandeld met lage dosis ICS/LABA From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from: ICS: Geïnhaleerde corticosteroïden

60 Patiëntgeval 3: Peter, 53 jaar Komt naar uw praktijk met klachten over bijna dagelijks hoesten met sputum (wit tot geel) Zijn slaap is ongeveer eenmaal per week verstoord door het hoesten, vooral in de vroege ochtend Hij klaagt ook over kortademigheid (bij het traplopen en tijdens het werk) Hij vertoont de symptomen reeds enkele maanden en ze begonnen met een virale infectie van de luchtwegen Welke stappen volgt u om ademhalingsziekte te diagnosticeren?

61 Anamnese: Peter Levensstijl: Gehuwd en 3 kinderen Vader overleden aan longziekte (op 65 jaar), moeder overleden aan myocardinfarct (op 76 jaar) Beroep: autospuiter in een garage Actieve roker (20 sigaretten/dag gedurende al 35 jaar) Medische voorgeschiedenis: Voorgeschiedenis van allergische rhinitis sinds de kindertijd (huisstofmijt- en huisdierenallergie) Hypertensie gediagnostiseerd 6 maanden geleden en behandeld met β-blokkers

62 Lichamelijk onderzoek: Peter Longen: Verlengde expiratietijd Wheezing Andere: Lengte: 176 cm, gewicht: 75 kg, BMI: 25 kg/m 2 Bloeddruk: 104/86 mmhg Hartslag: 72/min (regelmatig) Hartgeluid: normaal Geen cyanose

63 Spirometrie: Peter Vóór bronchodilatator Na bronchodilatator Gemeten % Voorspeld Gemeten Verschil FVC (L) 3,5 56% 3,8 FEV 1 (L) 1,8 76% 1,98 +10% FEV 1 /FVC 0,55 0,55 FEV 1 /FVC < 0,70 Geen onmiddellijke omkeerbaarheid van beperkte luchtdoorstroming FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

64 Welke chronische ademhalingsziekte kan Peter hebben? Astma COPD ACOS Andere

65 GOLD-classificatie van belemmering van luchtdoorstroming Voorgeschiedenis van exacerbatie Diagnose Peter: COPD GOLD B? CAT: 16 Geen voorgeschiedenis van exacerbaties GOLD 2 (FEV 1 : 50-80%) 4 3 C D 2 of 1 die leiden tot ziekenhuisopname 2 A B 1 (leidt niet tot ziekenhuisopname) 1 0 CAT < 10 CAT 10 mmrc 0-1 mmrc 2 Symptomen

66 Van diagnose tot behandeling Peter heeft waarschijnlijk COPD GOLD B Hoe zou u Peter behandelen? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. SABA of SAMA 3. LABA of LAMA 4. ICS/LABA of LAMA 5. LABA + LAMA 6. ICS/LABA en LAMA Steeds aangewezen Aangewezen voor GOLD A-patiënten Aangewezen behandeling Aangewezen voor GOLD C-patiënten Alternatieve keuze Aangewezen voor GOLD D-patiënten Peter wordt behandeld met LAMA ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LABA: langwerkende β 2 -agonist; LAMA: langwerkend antimuscarinicum; SABA: kortwerkende β 2 -agonist; SAMA: kortwerkend antimuscarinicum

67 Opvolging van COPD COPD verergert in de loop van de tijd Routine-opvolging is van essentieel belang! Wat controleert u tijdens de opvolgbezoeken? Ziekteprogressie en ontwikkeling van complicaties Spirometrie ( 1/jaar) CAT-vragenlijst (om de 2-3 maanden) Navragen over (veranderingen in) symptomen sinds het laatste bezoek Rookstatus Bijkomende onderzoeken nodig? Rx thorax Bloed eosinofilie Specifiek IgE Farmacologische behandeling Dosering, therapietrouw, inhalatie techniek, werkzaamheid, bijwerkingen Exacerbaties Frequentie, ernst, mogelijke oorzaken Co-morbiditeiten From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; CAT: COPD-beoordelingstest

68 Opvolging: Peter Peter komt terug naar uw praktijk na 3 weken LAMA-behandeling Gebruikt de inhalator correct en volgens het behandelingsschema Symptomen Verbeterde inspanningstolerantie Geen grote veranderingen in andere symptomen (nachtelijk hoesten, hyperreactiviteit) Bloed eosinofilie 425/mm 3 (nl <500) IgE 248; huisstofmijt- en kattenallergie Rx thorax nl Spirometrie Vóór bronchodilatator Slechts lichte verbetering in symptomen Spirometrie toont lichte verbetering Geen reversibiliteit bij bronchodilatatie Na bronchodilatator Gemeten Gemeten Verschil FVC (L) 3,5 3,8 FEV 1 (L) 2,0 2,18 +9% FEV 1 /FVC 0,55 0,57 FEV 1 : geforceerd expiratievolume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit; LAMA: langwerkend antimuscarinicum

69 Opvolging: Peter Na initiële LAMA-behandeling vertoont Peter slechts een lichte verbetering in symptomen en longfunctie. U vermoedt ACOS. Hoe gaat u verder? 1. Advies mbt levensstijl en educatie 2. Verwijs naar specialist 3. ICS + LABA voor maximale bronchodilatatie Steeds aangewezen Mogelijke optie Behandeling naar keuze en opvolging met spirometrie en symptoomevaluatie ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; LAMA: langwerkend antimuscarinicum; SABA: kortwerkende β 2 -agonist

70 Opvolging: Peter Peter komt terug naar uw praktijk na 2 weken behandeling met ICS + LABA Symptomen Voelt zich veel beter: minder hoesten en sputum Wordt 's nachts niet wakker door de symptomen Nog steeds dyspneu tijdens het wandelen en lichaamsbeweging Spirometrie Gemeten % Voorspeld 1 e spiro FVC (L) 4,2 100% 3,5 FEV 1 (L) 2,6 78% 2,0 FEV 1 /FVC 0,62 0,55 Verbetering van symptomen en spirometrie FEV 1 : geforceerd expiratievolume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit; ICS: geïnhaleerde corticosteroïden; SABA: kortwerkende β 2 -agonist

71 Diagnose Peter: ACOS Voor astma Aanvang symptomen vóór de leeftijd van 20 jaar Variatie in symptomen over minuten, uren of dagen Symptomen verergeren tijdens de nacht/vroege ochtend Symptomen uitgelokt door lichaamsbeweging, emoties (lachen), stof, allergenen Variabele beperking van luchtdoorstroming (spirometrie, peak-flow) Longfunctie normaal tussen symptomen Eerdere diagnose van astma door een arts (Familiale) voorgeschiedenis van astma, allergie Geen verergering van symptomen na verloop van tijd. Symptomen kunnen variëren naargelang het seizoen of van jaar tot jaar Kan spontaan verbeteren of onmiddellijke respons vertonen op bronchodilatators of geïnhaleerde corticosterioïden na verloop van enkele weken Normale röntgenfoto van de borst Voor COPD Aanvang symptomen na de leeftijd van 40 jaar Persistentie van symptomen ondanks behandeling Goede en slechte dagen, maar steeds dagelijkse symptomen en uitzonderlijk dyspneu Chronische hoest en sputum voorafgaand aan de aanvang van dyspneu niet-gerelateerd aan triggers Persistente beperking van luchtdoorstroming (FEV 1 /FVC < 0,7 post-bronchodilatator) Longfunctie abnormaal tussen symptomen Eerdere diagnose van COPD, chronische bronchitis of emfyseem Blootstelling aan risicofactoren: roken van tabak Symptomen verergeren langzaam na verloop van tijd Snelwerkende bronchodilatator biedt slechts beperkte verlichting Ernstige hyperinflatie Diagnosis of diseases of chronic airflow limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014: ; FEV 1 : geforceerd expiratoir volume in 1 seconde; FVC: geforceerde vitale capaciteit

72 ACOS ACOS: Asthma-COPD Overlap Syndrome Gekenmerkt door: Persistente beperking van luchtdoorstroming Kenmerken geassocieerd met astma Kenmerken geassocieerd met COPD Behandeling Astma ACOS Diagnose suggereert astma of ACOS: behandeling dient te bestaan uit ICS en LABA, maar niet uit LABA alleen Diagnose suggereert COPD: behandeling dient te bestaan uit bronchodilatators of combinatietherapie, maar niet uit ICS alleen Altijd: advies mbt levensstijl en educatie: stoppen met roken COPD Peter: overweeg ook stopzetting van β-blokker Diagnosis of Diseases of Chronic Airflow Limitation: Asthma, COPD and Asthma-COPD Overlap Syndrome (ACOS); 2014: ICS: inhaled corticosteroids; LABA: long-acting β 2 -agonist;

73 Wanneer doorverwijzen naar een specialist? Diagnostische problemen Geen of onvoldoende respons op de behandeling Snelle progressie ondanks behandeling Complexe gevallen (bv significante co-morbiditeit) Doorverwijzen! From the Global Strategy for the Diagnosis, Management and Prevention of COPD, Global Initiative for Chronic Obstructive Lung Disease (GOLD) Available from: ; From the Global Strategy for Asthma Management and Prevention, Global Initiative for Asthma (GINA) Available from:

74 Conclusies: behandeling van chronische ademhalingsstoornissen Evaluatie Anamnese Lichamelijk onderzoek Spirometrie Controle van symptomen Bijwerkingen Exacerbaties Tevredenheid van de patiënt Longfunctie Beoordeling van respons (aanpassen van) Behandeling Advies mbt levensstijl Educatie (Niet) farmacologische behandeling

75 en onthoud Betere gezondheidsresultaten Accuratere risicoperceptie Zelfbehandeling door de patiënt Verbeterde kennis Gedeelde besluitvorming Betere therapietrouw Meer comfort bij beslissingen Meer participatie Gedeelde besluitvorming is van essentieel belang voor therapietrouw door de patiënt!

76 Longspecialisten en huisartsen die hebben bijgedragen tot de diareeks Longspecialisten: Prof. W. Janssens Prof. A. Michils Prof. J. Vandevoorde Prof. G. Verleden Huisartsen: Dr. R. Baeten Dr. S. Baeyens Prof. J. Buffels Dr. P. Dieleman Dr. G. Hollaert Dr. J. Vanderstraeten

Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten

Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma; moeilijk of ernstig?! Marianne van Nieuwamerongen Physician Assistant longziekten Astma Chronische ontstekingsreactie van de luchtwegen die samengaat met de neiging van het luchtwegsysteem om sneller

Nadere informatie

HET ZORGPAD COPD. DOELSTELLING Een betere kwaliteit van zorg organiseren door o.a. multidisciplinair samen te werken.

HET ZORGPAD COPD. DOELSTELLING Een betere kwaliteit van zorg organiseren door o.a. multidisciplinair samen te werken. HET ZORGPAD COPD INLEIDING Het LMN CWV organiseert rookstopconsultaties door een erkende tabakoloog in het Regiohuis in Izegem en in het Eerstelijnshuis Midden West-Vlaanderen. Om het zorgpad COPD op te

Nadere informatie

Wat is astma eigenlijk? 5 stellingen

Wat is astma eigenlijk? 5 stellingen Leerdoelen Kennis over: Moeilijk behandelbaar astma Wim Oomen & Regien Kievits 2017 Wat is astma nu precies? Reflectie over astma-zorg in eigen praktijk Verschil tussen moeilijk behandelbaar en ernstig

Nadere informatie

Aanwezig zijn huisartsen en hun praktijkondersteuner, een longarts, longverpleegkundige van het ziekenhuis, kaderarts astma/copd van zorggroep ELZHA.

Aanwezig zijn huisartsen en hun praktijkondersteuner, een longarts, longverpleegkundige van het ziekenhuis, kaderarts astma/copd van zorggroep ELZHA. Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 8 oktober 2018 Inleiding: Het doel van dit overleg is het verder verhogen van de kwaliteit van astma/copd zorg door o.a. bespreken van actualiteiten, casuïstiek

Nadere informatie

Dubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts

Dubbeldiagnose. Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Dubbeldiagnose Paul Bresser, longarts Anaïs van Essen-Rubingh, huisarts Quiz 1 COPD is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen Beiden Quiz 2 Astma is een aandoening van Jonge mensen Oudere mensen

Nadere informatie

COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel

COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel COPD anno 2018/(2019) Eef Vanderhelst Universitair Ziekenhuis Brussel Inhoud Definities Etiologie en impact Diagnose Behandeling Definitie van COPD COPD, een ziekte die voorkomen en behandeld kan worden,

Nadere informatie

De nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw

De nieuwe standaarden astma en COPD. Wat is nieuw De nieuwe standaarden astma en COPD Wat is nieuw De patiënt staat centraal Veranderingen Nieuwe definitie luchtwegobstructie Nieuwe indeling ernst astma en COPD Plaats reversibiliteitstest bij astma en

Nadere informatie

Astma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd

Astma. Chronos, 14 juni 2016. Regien Kievits, kaderarts astma/copd Astma Chronos, 14 juni 2016 Regien Kievits, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven

Nadere informatie

Casusschetsen astma/copd

Casusschetsen astma/copd Casusschetsen astma/copd 7 augustus 2000 Casusschets 1 Mevr. N, is een 26 jarige adipeuze Surinaamse vrouw die sinds 1994 in Nederland woonachtig is. Sinds haar komst naar Nederland heeft zij in wisselende

Nadere informatie

Praktische implementatie van astma- en COPD-richtlijnen

Praktische implementatie van astma- en COPD-richtlijnen Praktische implementatie van astma- en COPD-richtlijnen LOK-programma Domus Medica 2008 Programma Voorstelling en doelstellingen programma Warming-up Casuïstiek Overlopen GINA- en GOLDaanbevelingen Conclusies

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016

Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016 Disclosure belangen spreker Adembenemend 2016 (potentiële) belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium

Nadere informatie

Vijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd:

Vijf gedragsthema s lopen als een rode draad door de begeleiding van de patiënt met astma/copd: Praktijkondersteuning bij COPD en astma Doel van praktijkondersteuning is het ophogen en/of verdieping van kennis bij de patiënt en het daaraan verbonden zelfmanagement 1. De begeleiding richt zich in

Nadere informatie

Ik ben zo benauwd. Titia Klemmeier/Josien Bleeker

Ik ben zo benauwd. Titia Klemmeier/Josien Bleeker Ik ben zo benauwd Titia Klemmeier/Josien Bleeker dyspneu ademnood kortademigheid benauwdheid Bemoeilijkte ademhaling Programma Inventarisatie leerdoelen Kennis over de praktijk? Alarmsymptomen Achtergrond

Nadere informatie

Longziekten en respiratoire revalidatie. Prof Dr W. Janssens

Longziekten en respiratoire revalidatie. Prof Dr W. Janssens Longziekten en respiratoire revalidatie Prof Dr W. Janssens Definitie Respiratoire revalidatie is gericht op patienten met chronische longaandoeningen met klachten en gereduceerde activiteiten van het

Nadere informatie

benoemen en adequate behandeling instellen een exacerbatie-management-plan op maat de ernst van een exacerbatie COPD kunnen

benoemen en adequate behandeling instellen een exacerbatie-management-plan op maat de ernst van een exacerbatie COPD kunnen de ernst van een exacerbatie COPD kunnen benoemen en adequate behandeling instellen een exacerbatie-management-plan op maat kunnen maken met de COPD-patiënt wat wordt er verstaan onder een (acute) exacerbatie

Nadere informatie

Astma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD

Astma & COPD Uitgangspunten LTA en locale werkafspraak: Controle-eis LTA: Diagnostiek astma/copd (door huisarts) Controle bij astma en COPD Astma & COPD Uitgaande van de Landelijke Transmurale Afspraak (LTA) Astma & COPD van 2002 (coproductie NHG: Nederlands Huisartsen Genootschap en NVALT: Nederlandse Vereniging voor Artsen voor Longziekten

Nadere informatie

dubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg

dubbeldiagnose Workshop deel 1 Dhr. R Indeling workshop POH - HA overleg Disclosure belangen spreker dubbeldiagnose Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder 2 Indeling workshop Workshop deel 1 inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker Geen belangenverstrengeling Geen / Zie hieronder Dubbeldiagnose Indeling workshop inventariseren vragen in de zaal + casus plenair NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe de

Nadere informatie

Astma en COPD: kernpunten voor management.

Astma en COPD: kernpunten voor management. Astma en COPD: kernpunten voor management. Dr.J.Buffels, Academisch Centrum voor Huisartsgeneeskunde, K.U.Leuven. Januari 2008 Inleiding Deze tekst is een zeer beknopte herhaling van kernpunten inzake

Nadere informatie

Huisarts en longarts ernstig astma

Huisarts en longarts ernstig astma Huisarts en longarts ernstig astma lentebries 6 maart 2019 Els JM Weersink, Pulmonologist Department of pulmonology Location AMC Amsterdam University Medical Centers The Netherlands Casus mevrouw 60 jaar

Nadere informatie

Workshop ACQ en CCQ Het gebruik in de dagelijkse praktijk. Adembenemend 2015 Hetty Cox, kaderarts astma/copd

Workshop ACQ en CCQ Het gebruik in de dagelijkse praktijk. Adembenemend 2015 Hetty Cox, kaderarts astma/copd Workshop ACQ en CCQ Het gebruik in de dagelijkse praktijk Adembenemend 2015 Hetty Cox, kaderarts astma/copd Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

Het piepende kind. Nascholing huisartsen. 20 mei 2014. Annejet Plaisier. kinderarts

Het piepende kind. Nascholing huisartsen. 20 mei 2014. Annejet Plaisier. kinderarts Het piepende kind Nascholing huisartsen 20 mei 2014 Annejet Plaisier kinderarts Incidentie van wheezing bij kinderen 18 16 Kinderen in % 14 12 10 8 6 4 2 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 MAS-90 Leeftijd

Nadere informatie

Interline januari 2010. Astma/COPD versie 2009 casusschetsen

Interline januari 2010. Astma/COPD versie 2009 casusschetsen Interline januari 2010 Astma/COPD versie 2009 casusschetsen INTERLINE ASTMA + COPD 2009 Januari 2010 CASUSSCHETSEN Casusschets 1 Vrouw 28 jaar; Voorgeschiedenis: nu 3 jaar gestopt met roken, als kind geen

Nadere informatie

Introductie Boehringer Ingelheim

Introductie Boehringer Ingelheim Introductie Boehringer Ingelheim Kenmerken Boehringer Ingelheim Familiebedrijf, sinds 1885, Ingelheim am Rhein, Duitsland Niet beursgenoteerd, lange termijn strategie 145 vestigingen in 45 landen Ruim

Nadere informatie

P olik lin isch m an agem en t can patiën ten m et Ch ron isch Obstru ctief Lon glijden : bek n opte h an dleidin g

P olik lin isch m an agem en t can patiën ten m et Ch ron isch Obstru ctief Lon glijden : bek n opte h an dleidin g P olik lin isch m an agem en t can patiën ten m et Ch ron isch Obstru ctief Lon glijden : bek n opte h an dleidin g BASED ON THE GLOBAL STR ATEGY FOR DIAGNOSIS, MANAGMENT AND P REVENTION OF COPD GLOBAL

Nadere informatie

Transmurale werkafspraken

Transmurale werkafspraken Silvia Hiep GHO-GO COPD terugkomdag Transmurale werkafspraken verwijs en terugverwijsbeleid Programma Inleiding Verwijscriteria volgens de LAN / SLA Casuïstiek Discussie 2 1 Definitie volgens NHG standaard

Nadere informatie

In deze brochure vindt u informatie over COPD, en over hoe u er best mee kunt omgaan.

In deze brochure vindt u informatie over COPD, en over hoe u er best mee kunt omgaan. Welkom Geachte mevrouw Geachte heer In deze brochure vindt u informatie over COPD, en over hoe u er best mee kunt omgaan. Heeft u na het lezen van deze brochure nog bijkomende vragen, opmerkingen of wensen,

Nadere informatie

U bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde. De reden is een verergering van uw COPD, ook wel exacerbatie COPD of longaanval genoemd.

U bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde. De reden is een verergering van uw COPD, ook wel exacerbatie COPD of longaanval genoemd. COPD zorgpad U bent opgenomen op de afdeling longgeneeskunde. De reden is een verergering van uw COPD, ook wel exacerbatie COPD of longaanval genoemd. In deze folder vindt u informatie over het COPD-zorgpad.

Nadere informatie

Samenvatting COPD zorgprogramma 2019

Samenvatting COPD zorgprogramma 2019 Samenvatting COPD zorgprogramma 2019 Prestatie-indicatoren landelijke benchmark 1) % COPD patiënten in zorgprogramma met inhalatiemedicatie bij wie inhalatietechniek is gecontroleerd; 2) % COPD patiënten

Nadere informatie

Voorbeeld consultatieaanvraag: expertteam COPD/Astma

Voorbeeld consultatieaanvraag: expertteam COPD/Astma Voorbeeld consultatieaanvraag: expertteam COPD/Astma Veel praktijken weten het expertteam te vinden wanneer zij specialistische vragen hebben met betrekking tot de behandeling van een patiënt met Diabetes

Nadere informatie

Gert verpooten. COPD versus Astma RIZIV RIZIV

Gert verpooten. COPD versus Astma RIZIV RIZIV Gert verpooten Consensusrichtlijnen COPD versus Astma De onderzoeksgroep van GV ontvangt steun van Fresenius, Amgen, Roche, Novartis, Baxter en Teva. GV is Belgisch hoofdonderzoeker voor de ALTITUDE studie

Nadere informatie

Goed leven met astma

Goed leven met astma Goed leven met astma Tips kunnen op geen enkele manier professioneel medisch advies, zorgen of aandacht vervangen. Als u twijfelt of het advies op u van toepassing is, praat dan met uw gezondheidszorgbeoefenaar.

Nadere informatie

Patiëntgerichtheid bij adolescenten met chronisch longlijden

Patiëntgerichtheid bij adolescenten met chronisch longlijden Patiëntgerichtheid bij adolescenten met chronisch longlijden DR. CHARLOTTE DEPUYDT Casus MD Jongen met inspanningsgebonden en allergisch astma Allergie voor huisstofmijt, hond en graspollen Partieel albinisme

Nadere informatie

Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen

Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen INTERLINE ASTMA EN LUCHTWEGINFECTIES BIJ KINDEREN mei 2017 Inleiding Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen De huidige werkgroep bestaat uit: Huisartsen: Arie de Lange

Nadere informatie

Zorgstandaard COPD: de patiënt centraal? Hans Berg Mireille Ballieux

Zorgstandaard COPD: de patiënt centraal? Hans Berg Mireille Ballieux Zorgstandaard COPD: de patiënt centraal? Hans Berg Mireille Ballieux WERKBLAD 1 STELLINGEN MOEILIJKE PATIËNTEN? VRAGEN GEEN HULP OMDAT ZIJ HUN BEPERKINGEN NIET MEER ALS ABNORMAAL BESCHOUWEN WETEN NIET

Nadere informatie

Wat is COPD? 1 van

Wat is COPD? 1 van Wat is COPD? COPD staat voor Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Het is een verzamelnaam voor de ziektes chronische bronchitis en longemfyseem. Artsen maken tegenwoordig geen onderscheid meer tussen

Nadere informatie

Achtergronden casusschetsen astma/ copd

Achtergronden casusschetsen astma/ copd Achtergronden casusschetsen astma/ copd 7 augustus 2000 Inleiding Dit Interline programma is gemaakt voor groepen die (meer dan) een jaar geleden het longproject hebben gevolgd. Het is gedeeltelijk een

Nadere informatie

Astma / COPD-dienst Geldrop

Astma / COPD-dienst Geldrop Astma / COPD-dienst Geldrop Wat is astma en COPD Astma is een ontsteking aan de luchtwegen. De luchtwegen reageren overgevoelig op (allergische of niet-allergische) prikkels door het samentrekken van luchtwegspiertjes,

Nadere informatie

Palliatieve zorg bij COPD

Palliatieve zorg bij COPD Palliatieve zorg bij COPD Joke Hes Longverpleegkundige Palliatieve zorg bij COPD 26/06/2014 Joke Hes Inhoud presentatie Welkom Wat is COPD Wanneer is er sprake van palliatieve zorg bij COPD Ziektelast

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker

Disclosure belangen spreker Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder

Nadere informatie

OBSTRUCTIEVE LONGAANDOENINGEN: Door de bomen het bos opnieuw zien. Diensten Longziekten AZ Maria Middelares Gent AZ Sint-Vincentius - Deinze

OBSTRUCTIEVE LONGAANDOENINGEN: Door de bomen het bos opnieuw zien. Diensten Longziekten AZ Maria Middelares Gent AZ Sint-Vincentius - Deinze OBSTRUCTIEVE LONGAANDOENINGEN: Door de bomen het bos opnieuw zien Diensten Longziekten AZ Maria Middelares Gent AZ Sint-Vincentius - Deinze COPD: welke bos kiezen? Dr Paul Germonpré- Pneumologie AZ Maria

Nadere informatie

Afbakening. Casus Wim van Wanten Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie

Afbakening. Casus Wim van Wanten Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Riccardo Fornaro, huisarts Gezondheidscentrum Hoensbroek Noord, kaderhuisarts astma-copd KADERHUISARTS SCHAKEL

Nadere informatie

Afbakening. Casus A Wim van Wanten. Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie

Afbakening. Casus A Wim van Wanten. Medicamenteuze therapie bij Astma. Leerdoel. Medicamenteuze therapie DISCLOSURE BELANGEN SPREKERS: Medicamenteuze therapie bij Astma GEEN BELANGENVERSTRENGELING Jos Dirven, huisarts Renswoude, kaderhuisarts astma-copd Riccardo Fornaro, huisarts Hoensbroek, kaderhuisarts

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 147 Nederlands samenvatting Wat is COPD? Chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is een ziekte waarbij er een blijvende vernauwing van de luchtwegen in de long optreedt, die voornamelijk veroorzaakt

Nadere informatie

Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018

Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018 Notulen Transmuraal overleg Haga Ziekenhuis 5 april 2018 Inleiding: Het doel van dit overleg is het verder verhogen van de kwaliteit van astma/copd zorg door o.a. bespreken van actualiteiten, casuïstiek

Nadere informatie

Indeling workshop. De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 10-10-2014 DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD

Indeling workshop. De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 10-10-2014 DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD DUBBELDIAGNOSE ASTMA & COPD DUBBEL MOEILIJK TE INTERPRETEREN De Machinist 2014 7 oktober 2014 Chantal Kroese Karin Aulbers 1 Indeling workshop Casus besprekingen NHG standpunt over dubbeldiagnose - hoe

Nadere informatie

Ziektelastmeter: adviezen eerstelijn

Ziektelastmeter: adviezen eerstelijn nee, nooit gerookt U rookt niet. Heel goed! Voor COPD- patiënten is het van groot belang om niet te roken. roken exacerbaties Voorheen ja en gemotiveerd om te stoppen Ja, niet gemotiveerd om te stoppen

Nadere informatie

Astma. Individueel actie- en medicatieplan

Astma. Individueel actie- en medicatieplan Astma Individueel actie- en medicatieplan Dit plan gaat over hoe u het beste met uw astma om kunt gaan. U heeft niet altijd evenveel last van uw astma. Het is daarom fijn als u zelf uw medicijnen kunt

Nadere informatie

Acute bronchitis bij volwassenen

Acute bronchitis bij volwassenen bij volwassenen L.J. Dupont, MD, PhD www.lung.be Acute exacerbatie van chronische bronchitis frequent probleem in klinische praktijk meest frequente infectie van de lagere luchtwegen frequente oorzaak

Nadere informatie

Longziekten. Behandeling van COPD / COPD pad. Afdeling: Onderwerp:

Longziekten. Behandeling van COPD / COPD pad. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Longziekten / COPD pad 1 De behandeling van COPD Inleiding Deze folder geeft u informatie over het ziektebeeld en de behandeling van COPD en geeft stapsgewijs weer wat u de komende

Nadere informatie

Astma / COPD-dienst Geldrop

Astma / COPD-dienst Geldrop Astma / COPD-dienst Geldrop Wat is astma en COPD Astma is een ontsteking aan de luchtwegen. De luchtwegen reageren overgevoelig op (allergische of niet-allergische) prikkels door het samentrekken van luchtwegspiertjes,

Nadere informatie

I - Identificatie van de rechthebbende (naam, voornaam, inschrijving bij de V.I.):

I - Identificatie van de rechthebbende (naam, voornaam, inschrijving bij de V.I.): Bijlage A: Model van formulier voor een eerste aanvraag Formulier voor eerste aanvraag tot terugbetaling van de specialiteit XOLAIR ( 3790000 hoofdstuk IV van het KB van 21 december 2001) II - Elementen

Nadere informatie

Astma bij Kinderen. Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits

Astma bij Kinderen. Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits Astma bij Kinderen Adembenemend 2015 Hans Berg, Regien Kievits Wat wil je weten? Astma is meest voorkomende chronische ziekte bij kinderen Prevalentie: 8 10 % van alle kinderen Standaarden: NHG- en Zorgstandaard

Nadere informatie

Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen

Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen INTERLINE ASTMA EN LUCHTWEGINFECTIES BIJ KINDEREN mei 2017 Inleiding Zie de werkafspraken Astma bij kinderen en Luchtweginfecties bij kinderen De huidige werkgroep bestaat uit: Huisartsen: Arie de Lange

Nadere informatie

Indeling presentatie

Indeling presentatie Gho-Go COPD terugkomdag COPD ketenzorg 7 oktober 2014 Norbert IJkelenstam Kaderhuisarts astma/copd 1 Indeling presentatie Aandachtspunten vanuit spiegelinformatie 2014 De nieuwe NHG COPD standaard 2015

Nadere informatie

Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 2007

Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 2007 Factsheet Astma-/COPD-Monitor Oktober 27 Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding worden gebruikt (M. Heijmans, NIVEL, Oktober 27). LEVEN MET COPD VRAAGT OM LEF

Nadere informatie

COPD, Emfyseem, spiroflow. 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée

COPD, Emfyseem, spiroflow. 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée COPD, Emfyseem, spiroflow 16 oktober 2018 Chantal Kroese - Bovée Leerdoelen COPD en emfyseem Definitie en beeldvorming Patronen en interpretatie van spiro flow curve medicatie bij COPD Wat is COPD Blijvende

Nadere informatie

WERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN

WERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN WERKAFSPRAKEN ASTMA BIJ KINDEREN TUSSEN 1 E EN 2 E LIJN REGIO ZUIDWEST-FRIESLAND EN NOP BEGRIPPEN Episodisch expiratoir piepen (< 6 jaar) Astma (> 6 jaar) SABA ICS Episodisch (twee of meer episodes in

Nadere informatie

Piepjes en Pufjes. 8 september 2014

Piepjes en Pufjes. 8 september 2014 Piepjes en Pufjes 8 september 2014 NHG standaard: Astma bij kinderen Patrick Bindels Huisarts Praktijk Buitenhof Hoofd afdeling Huisartsgeneeskunde Erasmus MC Rotterdam Nieuwe ontwikkelingen bij astma

Nadere informatie

Nationaal nascholingscongres anesthesiologie

Nationaal nascholingscongres anesthesiologie Nationaal nascholingscongres anesthesiologie Thema: De Longen 9 november 2016 Longmedicatie en operatie: what's new? Dr. Daan W. Loth AIOS Longziekten Amphia Ziekenhuis, Breda Geen conflict of interest

Nadere informatie

Jolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet.

Jolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet. Astma bij kinderen Casusschetsen Mrt 00 Casusschets 1 Jolet, 2 jaar oud, heeft bij verkoudheden last van hoesten, slijm opgeven en benauwdheid. Vooral s nachts zit zij vol, maar ze piept niet. Vraag 1:

Nadere informatie

De longverpleegkundige

De longverpleegkundige De longverpleegkundige De longverpleegkundige Van uw longarts heeft u de eerste informatie gekregen over uw aandoening en de klachten die daarmee gepaard gaan. Vervolgens heeft de longarts u verwezen naar

Nadere informatie

Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03. Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30

Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03. Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30 Tussentoets Long (TT-2) Hart en Long 8WA03 Woensdag 3 april 2013 8.45-10.30 Faculteit Biomedische Technologie BSc opleiding Medische Wetenschappen en Technologie Verantwoordelijk docent: C. Bouten Coördinator

Nadere informatie

Handleiding Periodieke Controles

Handleiding Periodieke Controles Handleiding Periodieke Controles Zorg voor de patiënt met COPD, geboden door de praktijkondersteuner ten behoeve van het onderzoeksproject Monitoring bij COPD Versie september 2005 1. Achtergrond Dit protocol

Nadere informatie

NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD

NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD Richtlijnen NHG-standaarden Astma bij volwassenen en COPD Roeland M.M. Geijer, Mariska K. Tuut, Johannes C.C.M. in t Veen, Berna D.L. Broekhuizen, Niels H. Chavannes en Ivo J.M. Smeele* + Gerelateerd artikel

Nadere informatie

Workshop longaanval en management

Workshop longaanval en management Workshop longaanval en management Disclosure Potentiële belangenverstrengeling: geen Patrick Poels Margit Metselaar Jacob van Dijke Medisch adviseur 2011 en Kaderhuisarts astma & COPD 2013 Lid CAHAG Longconsulent

Nadere informatie

Hoesten en proesten. Wim Siemons Medische Beeldvorming Zaterdag 21 september 2013

Hoesten en proesten. Wim Siemons Medische Beeldvorming Zaterdag 21 september 2013 Hoesten en proesten Wim Siemons Medische Beeldvorming Zaterdag 21 september 2013 Leerdoelen Meest gebruikte classificatiesysteem voor hoest Indicaties beeldvorming bij hoesten en proesten Enkele casussen

Nadere informatie

Astma: de laatste ontwikkelingen S.R.J. VAN OORD LONGARTS - LANGELAND ZIEKENHUIS

Astma: de laatste ontwikkelingen S.R.J. VAN OORD LONGARTS - LANGELAND ZIEKENHUIS Astma: de laatste ontwikkelingen S.R.J. VAN OORD LONGARTS - LANGELAND ZIEKENHUIS Longen Longen Longen Wat doen longen precies? Zuurstof opnemen Koolstofdioxide afscheiden Longblaasjes Astma: de laatste

Nadere informatie

COPD- en Astmacontroleboekje van:

COPD- en Astmacontroleboekje van: De Astma apotheken en COPD van Zorggroep Uw behandelplan Almere Inhoudsopgave Waarom dit boekje 1 Controleafspraak voor astma / COPD 4, 6, 8, 10 Doelen voor de controle de volgende keer 5, 7, 9, 11 Andere

Nadere informatie

HERZIENE AANBEVELINGEN VAN GINA VOOR ASTMA, EN VAN GOLD VOOR COPD

HERZIENE AANBEVELINGEN VAN GINA VOOR ASTMA, EN VAN GOLD VOOR COPD HERZIENE AANBEVELINGEN VAN GINA VOOR ASTMA, EN VAN GOLD VOOR COPD In november 2006 verschenen de herziene aanbevelingen van GINA (Global Initiative for Asthma) voor astma, en van GOLD (Global Initiative

Nadere informatie

Astma bij kinderen. Quirine van Dellen Kinderarts OLVG

Astma bij kinderen. Quirine van Dellen Kinderarts OLVG Astma bij kinderen Quirine van Dellen Kinderarts OLVG Inhoud diagnose stellen medicamenteuze behandeling monitoring primaire preventie Definitie diagnose astma is een klinische diagnose, gesteld op herkenning

Nadere informatie

Samen in de lucht. Het kind met de piepende ademhaling. Guido Bothof, kinderarts i.o.

Samen in de lucht. Het kind met de piepende ademhaling. Guido Bothof, kinderarts i.o. Samen in de lucht Het kind met de piepende ademhaling Guido Bothof, kinderarts i.o. Wat is een piepende ademhaling? - Ouders gebruiken piepen o.a. om moeite met ademhaling en hoorbare ademhaling aan te

Nadere informatie

Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007

Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Workshop voor apothekers en huisartsen Behandeling van COPD anno 2007 Voorbeeld Programma Maken van de ingangstoets Bespreking leerdoelen l en inleiding idi Presentatie van regionale voorschrijfcijfers

Nadere informatie

Hoesten, en dan...? Huisartsensymposium Jon van Harten, longarts

Hoesten, en dan...? Huisartsensymposium Jon van Harten, longarts Hoesten, en dan...? Huisartsensymposium 21-11-2018 Jon van Harten, longarts Disclosures spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen

Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Wat is astma? Patiënten met astma hebben het regelmatig benauwd. Kenmerkend voor de ziekte is dat de benauwdheid gepaard gaat met een piepende ademhaling, hoesten

Nadere informatie

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Dit materiaal beschrijft aanbevelingen om belangrijke risico s van atomoxetine te

Nadere informatie

LAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen?

LAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen? LAN zorgstandaarden en NHG standaarden astma 2013 implementeren? Inkopen? 24-1-2013 Jean Muris, huisarts, Kaderarts astma/copd Hoofd Huisartsopleiding Maastricht jean.muris@maastrichtuniversity.nl Astma

Nadere informatie

IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK

IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK IMPLEMENTATIE VAN ASTMA EN COPD IN DE HUISARTSENPRAKTIJK Januari 2015 KADERHUISARTS SCHAKEL TUSSEN WETENSCHAP EN PRAKTIJK EEN NEUS VOOR ASTMA Astma, Allergie en Allergische Rhinitis Adembenemend 2015 Papendal

Nadere informatie

Opnames wegens acute exacerbatie COPD

Opnames wegens acute exacerbatie COPD Opnames wegens acute exacerbatie COPD Acute exacerbatie COPD /Longaanval Toename dyspnoe Toename hoest Toename sputum 2 1 Opname criteria Onvoldoende reactie op thuis ingestelde behandeling met prednisolon

Nadere informatie

Bijlage 30: Bepalingenclusters COPD en roken

Bijlage 30: Bepalingenclusters COPD en roken Bijlage 30: Bepalingenclusters COPD en roken Onderstaande clusters zijn afkomstig uit de HIS-tabel Bepalingenclusters en zijn in verschillende HIS en ingebouwd. De clusters zijn opgebouwd uit en uit de

Nadere informatie

Regien Kievits, Gerrit van Roekel Malaga, 2014

Regien Kievits, Gerrit van Roekel Malaga, 2014 Regien Kievits, Gerrit van Roekel Malaga, 2014 Dhr Terlouw, 62 jaar is sedert 1 jaar bekend met COPD, Gold 2. Rookgeschiedenis: 52 pakjaren Comorbiditeit: ACS 60 jarige leeftijd, dotter met stentplaatsing.

Nadere informatie

COPD. Individueel zorgplan longmedicatie & longaanval actieplan

COPD. Individueel zorgplan longmedicatie & longaanval actieplan COPD Individueel zorgplan longmedicatie & longaanval actieplan U heeft dit plan ontvangen zodat u zelf actie kunt onder- nemen zodra uw COPD klachten verergeren, verbeteren of plotseling toenemen. COPD

Nadere informatie

Populatie Management COPD Leuven. Prof. Wim Janssens Longziekten en revalidatie UZ Leuven

Populatie Management COPD Leuven. Prof. Wim Janssens Longziekten en revalidatie UZ Leuven Populatie Management COPD Leuven Prof. Wim Janssens Longziekten en revalidatie UZ Leuven COPD: definitie volgens GOLD Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is a common, preventable and treatable

Nadere informatie

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine

Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine Leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van Atomoxetine Atomoxetine is geïndiceerd voor de behandeling van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit

Nadere informatie

Astma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen

Astma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen Astma/ COPD versie 2009 achtergronden casusschetsen Voor: begeleider/presentator Voorstel wijzigingen bij herziening werkafspraak kunnen op de laatste pagina worden genoteerd. Interline januari 2010 INTERLINE

Nadere informatie

Dokter, is het mijn hart of zijn het mijn longen?

Dokter, is het mijn hart of zijn het mijn longen? Dokter, is het mijn hart of zijn het mijn longen? Zaterdag 8 oktober Ziekenhuis Gelderse Vallei Dr. Ronald Walhout, cardioloog Drs. Jeroen Verheul, longarts Het normale hart De normale longen Rechter long

Nadere informatie

status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht

status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht http://www.torito.nl/agenda/http://www.torito.nl/agenda/health status meting in Ketenzorgproject COPD regio Dordrecht Artikel Caravisie / augustus N. de Graaf, verpleegkundig specialist longziekten; R.

Nadere informatie

De longverpleegkundige

De longverpleegkundige De longverpleegkundige Algemeen U bent door uw longarts verwezen naar de longverpleegkundige. Een longverpleegkundige is een verpleegkundige, die zich heeft gespecialiseerd in astma en COPD (chronische

Nadere informatie

Wat is astma? Wat is astma? Basis Cursus Astma bij Kinderen. Dilemma s bij behandeling van kinderen met astma

Wat is astma? Wat is astma? Basis Cursus Astma bij Kinderen. Dilemma s bij behandeling van kinderen met astma Basis Cursus Astma bij Kinderen Wat is astma? Anneke Landstra Mariëlle Pijnenburg Maarten Kuethe Wim van Aalderen Wat is Normale luchtweg Matig/ernstig astma gezond fataal astma Dilemma s bij behandeling

Nadere informatie

Het Zorgpad COPD. Geert Tits Valérie Van Damme Sofie. Sint-Andriesziekenhuis Tielt

Het Zorgpad COPD. Geert Tits Valérie Van Damme Sofie. Sint-Andriesziekenhuis Tielt Het Zorgpad COPD Geert Tits Valérie Van Damme Sofie Sint-Andriesziekenhuis Tielt Overzicht Ontstaan Definitie Stappenplan Ontstaan Naar analogie zorgtraject diabetes mellitus en nierinsufficientie! Geen

Nadere informatie

COPD-zorgpad. In deze folder vindt u informatie over het COPD-zorgpad.

COPD-zorgpad. In deze folder vindt u informatie over het COPD-zorgpad. COPD-zorgpad Inleiding U bent opgenomen op de afdeling Longziekten van het HagaZiekenhuis, locatie Leyweg. De reden voor uw opname is een ontregeling en/of verergering van uw COPD, Chronic Obstructive

Nadere informatie

Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie

Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie Leuvense Dagen voor Huisartsgeneeskunde Dienst Pneumologie COPD in de huisartspraktijk Marc Decramer Diensthoofd Pneumologie UZ Gasthuisberg 31 mei 2012 Vrouw 59 jaar Geschiedenis 40 pakjaren gerookt progressief

Nadere informatie

leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine

leidraad voor artsen voor het beoordelen en monitoren van cardiovasculaire risico bij het voorschrijven van atomoxetine Atomoxetine HCl Aurobindo 10, 18, 25, 40, 60, 80 en 100 mg, harde capsules RVG 121282, 121287, 121290, 121293, 121294, 121295, 121297 Module 1.8 1.8.2 armm Rev.nr. 1905 Pag. 1 van leidraad voor artsen

Nadere informatie

COPD Pneumologie. Patiënteninformatie

COPD Pneumologie. Patiënteninformatie COPD Pneumologie Patiënteninformatie Inhoudstafel 1. Inleiding... 3 1.1. Definitie... 3 1.2. Klachten bij COPD... 3 1.3. Onderzoeken... 4 1.4. Behandeling... 4 2. Contact... 6 3. Notities... 7 Deze publicatie

Nadere informatie

Van ziektelast naar gezondheidswinst Ans Nicolasen, POH Robbert Behr, kaderhuisarts astma-copd

Van ziektelast naar gezondheidswinst Ans Nicolasen, POH Robbert Behr, kaderhuisarts astma-copd Van ziektelast naar gezondheidswinst Ans Nicolasen, POH Robbert Behr, kaderhuisarts astma-copd 15-04-2015 Wie staat er centraal? Pad van een nieuwe COPD-patiënt Diagnostiek Scharnierconsult Intensieve

Nadere informatie

Longziekten. COPD of astma? Evean helpt u omgaan met uw longziekte. Evean. Midden in het leven.

Longziekten. COPD of astma? Evean helpt u omgaan met uw longziekte. Evean. Midden in het leven. Longziekten COPD of astma? Evean helpt u omgaan met uw longziekte Evean. Midden in het leven. COPD of astma? Evean helpt u Een longziekte als COPD of astma kan het leven ingrijpend veranderen. Dan is het

Nadere informatie

FARMACOTHERAPIE BIJ CHRONISCH OBSTRUCTIEF LONGLIJDEN: EEN UPDATE

FARMACOTHERAPIE BIJ CHRONISCH OBSTRUCTIEF LONGLIJDEN: EEN UPDATE FARMACOTHERAPIE BIJ CHRONISCH OBSTRUCTIEF LONGLIJDEN: EEN UPDATE In de Folia van september 2000 verscheen een overzichtsartikel over farmacotherapie bij chronisch obstructief longlijden (chronic obstructive

Nadere informatie

NIV bij exacerbatie COPD

NIV bij exacerbatie COPD NIV bij exacerbatie COPD Petra Vos, longarts Guido Reijnen, longarts i.o. Rijnstate Ziekenhuis Arnhem Doelen Voor welke patient is NIV op afdeling geindiceerd? Voor welke patient NIV op IC? Wie krijgt

Nadere informatie

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur

Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur Ketenzorg astma en het opzetten van een astmaspreekuur CAHAG cursus 22 maart en 14 april 2016 Gijs van der Bijll Jacob van Dijke Programma Leerdoelen en opzet van de workshop In gesprek aan de hand van

Nadere informatie

Begeleidingsgesprek nieuwe medicatie Astma-Inhalatiecorticosteroïden stap voor stap

Begeleidingsgesprek nieuwe medicatie Astma-Inhalatiecorticosteroïden stap voor stap Begeleidingsgesprek nieuwe medicatie Astma-Inhalatiecorticosteroïden stap voor stap Doelstellingen Deze procedure strekt tot doel: Om de verschillende stappen van het begeleidingsgesprek nieuwe medicatie

Nadere informatie