Resultaten Jongerenonderzoek

Transcriptie

1 Resultaten Jongerenonderzoek 2009 Porta Mosana College HAVO/VWO GGD Zuid Limburg Geleen, maart 2010

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding 1 2. Resultaten van uw school 2.1 Resultaten klas Resultaten klas Kernboodschappen Zuid-Limburg 3.1 Kernboodschap 1: Overgewicht: voeding en beweging Kernboodschap 2: Roken Kernboodschap 3: Alcohol Kernboodschap 4: Seksualiteit Kernboodschap 5: Veiligheid en pesten Schoolslag-begeleiding 14 Bijlage 1: Provinciale resultaten 15

3 1. Inleiding Het is belangrijk dat scholen beleid ontwikkelen met betrekking tot gezondheid, veiligheid en welzijn. De resultaten van het jongerenonderzoek bieden hiervoor veel aanknopingspunten. Het jongerenonderzoek is een provinciaal vragenlijstonderzoek dat één keer in de vier jaar wordt afgenomen onder bijna leerlingen van klas 2 en klas 4 van het voortgezet (speciaal) onderwijs. Het onderzoek wordt gezamenlijk uitgevoerd door de Limburgse GGD en in opdracht van gemeenten. In het najaar van 2009 heeft dit onderzoek opnieuw onder de Limburgse scholieren plaatsgevonden. In heel Limburg hebben 9236 leerlingen van klas 2 en 8812 leerlingen van klas 4 deelgenomen aan het onderzoek. Op uw school hebben 266 (=88%) tweedeklassers en 215 (=9) vierdeklassers een bruikbare vragenlijst ingevuld. Dit rapport met de resultaten bestaat uit twee delen. Het eerste deel is gericht op de terugkoppeling van uw schoolspecifieke resultaten. Het tweede deel bevat kernboodschappen die aanknopingspunten bieden voor het bepalen van beleid en het kiezen van prioriteiten voor het schoolgezondheidsbeleid voor de komende 4 jaar. Hieronder worden beide delen nader toegelicht. Deel 1: Schoolspecifieke resultaten Het eerste deel betreft een terugkoppeling van de schoolspecifieke resultaten. In dit onderdeel treft u de resultaten van uw school aan. De resultaten worden gepresenteerd in 2 verschillende figuren, weergegeven voor klas 2 en 4. Per figuur worden de resultaten vergeleken met de regionale resultaten van een vergelijkbaar onderwijstype. De resultaten betreffen de volgende thema s: Lichamelijke gezondheid (ervaren gezondheid, chronische aandoeningen); Leefstijl, zoals bewegen, voeding, het gebruik van genotmiddelen en gokken; Seksualiteit, zoals veilig vrijen en seksuele voorlichting; Veiligheid, zoals gepest worden en gevoelens van onveiligheid; School, zoals spijbelen. Deel 2: Kernboodschappen Het tweede deel bevat kernboodschappen voor de vertaalslag naar de praktijk. De resultaten van het jongerenonderzoek geven inzicht in de huidige gezondheidstoestand en leefstijl van jongeren. Deze gegevens vormen een belangrijke bron voor het bepalen van prioriteiten en opstellen van schoolgezondheidsbeleid (volgens de schoolslag-werkwijze). Met behulp van deze kernboodschappen hebben we getracht de resultaten in een breder kader te plaatsen en concrete aanknopingspunten te geven voor de praktijk. Bij het bepalen van de speerpunten voor de kernboodschappen hebben we gebruikgemaakt van verschillende bronnen. Enerzijds de Zuid-Limburgse resultaten van het jongerenonderzoek. Welke leefstijlrisico s geven verontrustende resultaten en verdienen extra aandacht? Aan de andere kant hebben we ons laten leiden door de landelijk en regionale speerpunten voor preventie opgesteld door de (landelijke en lokale) overheid. Op basis van deze gegevens zijn voor vijf thema s kernboodschappen geformuleerd: 1. Overgewicht: voeding en beweging 2. Roken 3. Alcohol 4. Seksualiteit 5. Veiligheid en pesten Dit rapport maakt onderdeel uit van het adviseringstraject van de schoolslag-werkwijze. Deze werkwijze is gericht op de vertaling van onderzoeksgegevens naar integraal schoolgezondheidsbeleid en concrete actiepunten en activiteiten om te komen tot een gezonde leeromgeving voor uw leerlingen. Gezondheid en leefstijl hebben hierin een belangrijke positie. De afname van het jongerenonderzoek vormt het begin van een nieuwe 4-jaarlijkse cyclus. 1

4 De schoolslag-werkwijze bestaat uit de volgende stappen: Stap 1: Inventarisatie zorgbehoefte en lopende preventieactiviteiten Stap 2: Bepalen prioriteiten Stap 3: Kiezen activiteiten Stap 4: Opstellen preventieplan Stap 5: Uitvoeren plannen Stap 6: Evalueren en verankeren De resultaten van het jongerenonderzoek zijn een belangrijke bron om te gebruiken bij stap 1. Naast de onderzoeksresultaten zijn ook de bevindingen en ervaringen van het schoolteam, leerlingen en ouders van groot belang. Al deze gegevens samen vormen de basis voor stap 2, het stellen van prioriteiten. Mocht de school kiezen voor andere prioriteiten dan de genoemde kernboodschappen, dan bestaat de mogelijkheid om voor dit thema aanvullende onderzoeksgegevens te analyseren en aan te leveren. Op 6 april a.s. is een afspraak gepland op uw school. Tijdens dit gesprek zullen de resultaten uit dit rapport mondeling worden toegelicht door uw schoolslag-adviseur van de GGD, Christianne Hardy. Daarnaast zal uitgebreid worden gesproken over de mogelijkheden om de resultaten van het jongerenonderzoek in te zetten voor het opstellen van schoolgezondheidsbeleid en actieplannen voor de uitvoering ervan. Na afloop van dit gesprek zal de schoolslag-adviseur een nieuwe afspraak maken met uw (schoolslag)- contactpersoon. Samen zullen er afspraken worden gemaakt over de vervolgstappen die gezet kunnen worden om de inventarisatie compleet te maken en prioriteiten voor schoolgezondheidsbeleid te bepalen. U bent dan als school aan zet, maar de schoolslagadviseur staat klaar om u aan de zijlijn te ondersteunen. Wij gaan ervan uit dat het 4 inspirerende jaren worden! Mede namens het schoolslagteam, Bert Hesdahl, Hoofd afdeling gezondheidsbevordering GGD Zuid Limburg 2

5 2. Resultaten van uw school 2.1 Resultaten klas 2 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% LICHAMELIJKE GEZONDHEID Ervaren gezondheid:gaat wel-slecht Heeft een of meer chronische aandoening(en) Belemmerd door chronische aandoening(en) LEEFSTIJL Voldoet niet aan beweegnorm Eet niet elke dag groente Voldoet niet aan fruit/sap norm Ontbijt niet elke dag Rookt Afg. 4 weken cannabis gebruikt Afg. 4 weken GHB gebruikt Afg. 4 weken harddrugs gebruikt Afg. 4 weken alcohol gedronken Afg. 4 weken dronken of aangeschoten geweest Drinkt 20 glazen alcohol per week Heeft afspraak met ouders leeftijd alcohol drinken Afg. 4 weken gegokt Cannabis op school aangeboden gekregen Krijgt meestal cannabis van schoolgenoten Gebruikt cannabis op of rond school SEKSUALITEIT Is seksueel actief Vrijt onveilig Grote sociale afstand t.o.v. homo's/lesbiennes School geeft voldoende seksuele voorlichting Wil seksuele voorlichting van school VEILIGHEID Voelt zich wel eens onveilig op school Afg. 3 mnd wekelijks op school gepest Afg. 12 mnd wekelijks gepest via internet etc. Afg. 3 mnd zelf wekelijks anderen gepest SCHOOL Afg. 4 weken gespijbeld Spijbelt omdat: geen zin in school Vindt school niet leuk / vreselijk 8% 1 20% 2 27% 25% 8% 10% 8% 0% 22% 22% 0% 2% 5% 9% 2% 25% 2% 2% 12% 5% 0% 0% 38% 38% 4 52% 40% 38% 3 42% Porta Mosana HAVO/VWO 2 Zuid-Limburg HAVO/VWO 2 55% % 5 3

6 2.2 Resultaten klas 4 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% LICHAMELIJKE GEZONDHEID LEEFSTIJL SEKSUALITEIT Ervaren gezondheid:gaat wel-slecht Heeft een of meer chronische aandoening(en) Belemmerd door chronische aandoening(en) Voldoet niet aan beweegnorm Eet niet elke dag groente Voldoet niet aan fruit/sap norm Ontbijt niet elke dag Rookt Afg. 4 weken cannabis gebruikt Afg. 4 weken GHB gebruikt Afg. 4 weken harddrugs gebruikt Afg. 4 weken alcohol gedronken Afg. 4 weken dronken of aangeschoten geweest Drinkt 20 glazen alcohol per week Heeft afspraak met ouders leeftijd alcohol drinken Afg. 4 weken gegokt Cannabis op school aangeboden gekregen Krijgt meestal cannabis van schoolgenoten Gebruikt cannabis op of rond school Is seksueel actief Vrijt onveilig Grote sociale afstand t.o.v. homo's/lesbiennes School geeft voldoende seksuele voorlichting Wil seksuele voorlichting van school VEILIGHEID Voelt zich wel eens onveilig op school Afg. 3 mnd wekelijks op school gepest Afg. 12 mnd wekelijks gepest via internet etc. Afg. 3 mnd zelf wekelijks anderen gepest SCHOOL Afg. 4 weken gespijbeld Spijbelt omdat: geen zin in school Vindt school niet leuk / vreselijk Porta Mosana HAVO/VWO 4 1 Zuid-Limburg HAVO/VWO % 20% 2 39% 35% 47% % 17% % 7% % % 10% 2% % 1 30% 37% 7 77% % 1 8% 4

7 3. Kernboodschappen Zuid-Limburg 3.1 Kernboodschap 1 Voeding en beweging blijven aandacht vragen; met name het (onvoldoende) eten van groente en fruit Inleiding Overgewicht is een groot probleem in Nederland. Jongeren met overgewicht hebben op latere leeftijd een verhoogde kans op overgewicht of het ontwikkelen van obesitas. Het aanleren van een gezond leefpatroon voor voeding en beweging is dan ook van groot belang om dit te voorkomen. De vrijetijdsbesteding van jongeren bestaat tegenwoordig voor een groot deel uit inactieve activiteiten zoals computeren en TV kijken. Daarnaast neemt de consumptie van ongezonde producten toe. De gewoontes die jongeren aanleren in hun jeugd is bepalend voor hun gedrag in de toekomst. Om overgewicht terug te dringen is (aandacht voor) gezonde voeding en voldoende beweging bij jongeren belangrijk. Deze paragraaf geeft een overzicht van het huidige gedrag voor voeding en beweging onder de Zuid-Limburgse jongeren van klas 2 en 4. Daarnaast worden enkele adviezen gegeven om het huidige gedrag te verbeteren. Omvang van het probleem (HAVO-VWO) Voeding Een goed ontbijt levert voldoende energie om de dag goed te kunnen beginnen. Toch blijkt uit de resultaten dat 10% van de 2 e klassers en 1 van de 4 e klassers minder dan 5 dagen per week ontbijt. Ruim 50% van de leerlingen van klas 2 en 4 eet niet dagelijks groente. Volgens de Nederlandse normen zouden jongeren in de leeftijd van jaar 200 gram groente (= 4 opscheplepels) en 2 stuks fruit per dag moeten eten. Deze aanbevolen hoeveelheid geldt als globale aanduiding van hoeveel er gemiddeld per dag gebruikt zou moeten worden als basis voor een gezonde voeding. Uit het onderzoek blijkt dat slechts 39% van de 2 e klassers en 3 van de 4 e klassers voldoet aan deze fruitnorm. Beweging Meer dan de helft van de leerlingen van zowel klas 2 als 4 geeft aan veel achter de TV of computer te zitten (3 uur of meer per dag). Ondanks dit beweegt een ruime meerderheid van de leerlingen van klas 2 en 4 voldoende volgens de Nederlandse beweegnorm. De beweegnorm geeft de streefrichting aan voor het sport- en beweeggedrag. Deze norm is voor jongeren: dagelijks één uur tenminste matig intensieve lichamelijke activiteit, waarbij de activiteiten minimaal twee maal per week gericht zijn op het verbeteren of handhaven van lichamelijke fitheid (kracht, lenigheid en coördinatie). Voorbeelden van matig intensieve lichamelijke activiteit bij jongeren zijn aerobics of skateboarden. In klas 2 haalt 75% van de leerlingen en in klas 4 65% deze norm. 10% van de leerlingen van klas 4 is inactief. Dit geldt voor van de leerlingen van klas 2. Een ruime meerderheid van de leerlingen sport bij een sportclub. Daarnaast sport een groot deel van de leerlingen ook buiten de sportclub, bijvoorbeeld straatvoetbal etc. Het merendeel van de leerlingen doet dit 1-3 dagen per week. De huidige cijfers wat betreft het halen van de beweegnorm kunnen niet vergeleken worden met de resultaten uit 2005, aangezien de beweegnorm op een andere manier is gemeten (volgens nieuwe landelijke richtlijnen). 5

8 Adviezen Op basis van de resultaten kunnen de volgende aanknopingspunten worden benoemd: Start met het geven van lessen over gezonde leefstijl in de onderbouw, maar vergeet de bovenbouw niet. Ga de dialoog aan met ouders, leerlingen en het team over het belang en ieders bijdrage aan (voorlichting rondom) een gezonde leefstijl. Maak leerlingen bewust van het belang van een gezonde leefstijl. Denk hierbij aan de volgende thema s: o Waarom is bewegen belangrijk? o Wanneer beweeg ik voldoende? o Waarom is gezonde voeding belangrijk? o Wat is gezonde voeding? o Wat zijn risico s van een ongezonde leefstijl? o Eigenwaarde rondom een gezonde leefstijl. Wat vind je acceptabel? Zorg voor een gezonde schoolomgeving; denk hierbij bijvoorbeeld aan de kantine en voldoende fietsenstallingen, zodat leerlingen ook makkelijker een gezonde keuze kunnen maken. Zorg voor een integrale aanpak van overgewicht en probeer waar nodig samen te werken met relevante partijen. Meer informatie:

9 3.2 Kernboodschap 2 Het aantal rokende jongeren stabiliseert, maar roken blijft heel ongezond Inleiding Het percentage jongeren (14-16 jaar) in Limburg dat rookt is in de periode gelijk gebleven (1). De geconstateerde daling in de periode heeft niet verder doorgezet. Het ontmoedigen van roken en het beschermen van niet-rokers is van belang, omdat roken negatieve gevolgen voor de gezondheid heeft. Roken is de belangrijkste oorzaak van vroegtijdige sterfte. Ook meeroken heeft negatieve gezondheidsgevolgen. Zo neemt als gevolg van blootstelling aan tabaksrook van anderen, het risico van niet-rokers op longkanker toe met 20% en het risico op hart- en vaatziekten met 20-30% (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2009). Deze paragraaf geeft een overzicht van het huidige rookgedrag van de Zuid-Limburgse jongeren van klas 2 en 4 en er worden adviezen gegeven voor een mogelijke aanpak. Omvang van het probleem (HAVO-VWO) In de tweede klas rookt bijna van de leerlingen, in klas 4 is dit gestegen naar ruim 15%. Verder geeft ruim 15% van de tweedeklassers aan ooit wel eens gerookt te hebben, in klas 4 3. Opvallend is dat in de 4 e klas ruim 7% aangeeft 21 of meer sigaretten per week te roken. De leeftijd waarop jongeren beginnen met roken ligt tussen de 11 en 13 jaar. Adviezen De resultaten laten zien dat nog altijd veel jongeren roken en dus voorlichting en preventie van groot belang blijft. Het accent van tabakspreventie moet liggen op: zorgen dat de jeugd niet gaat roken rokers die willen stoppen ondersteunen meeroken voorkomen Hierbij kan gedacht worden aan: Interventies gericht op het voorkomen van roken in de vorm van voorlichting en nietrokenafspraken (in de brugklas, als vervolg op voorlichting op de basisschool). Een rookvrije school: een Rookvrije School houdt zich aan de Tabakswet, geeft lessen over roken, doet mee aan niet-rokenacties en ondersteunt rokers bij het stoppen. Het is belangrijk om ouders te betrekken bij (rook)preventie. Ouders hebben veel invloed op het genotmiddelengebruik van hun kind. Veel meer dan ze zelf vaak denken. Door zowel op school als thuis aandacht aan het onderwerp te geven, wordt de voorlichtingsboodschap aan de leerlingen versterkt. Meer informatie:

10 3.3 Kernboodschap 3 Alcoholgebruik onder jongeren neemt af, toch blijft de hoeveelheid alcoholconsumptie zorgelijk Inleiding Alcohol is een genotmiddel dat breed geaccepteerd is in onze samenleving. Toch is alcohol niet zo onschuldig als het soms lijkt. Alcohol hangt samen met ongeveer zestig verschillende aandoeningen. Het heeft negatieve effecten op bijna alle organen van het menselijk lichaam. Kinderen en jongeren zijn gevoeliger voor alcohol dan volwassenen (Nationaal Kompas Volksgezondheid, 2009). Zeker overmatig gebruik brengt risico s met zich mee. Een hoeveelheid van 15 glazen alcohol is voldoende om zintuigen te verdoven. Bij 20 glazen of meer vertraagt de ademhaling en polsslag zo sterk dat iemand in coma kan raken. Bij jongeren die nog niet aan alcohol gewend zijn kunnen deze effecten al bij veel minder glazen optreden. Alcohol vraagt dan ook om verstandig gebruik zeker door jongeren. Het landelijk advies luidt: onder de 16 geen alcohol drinken! De levensfase van leerlingen in het voortgezet onderwijs staat in het teken van experimenteren. Dit experimenteergedrag kan zeker met betrekking tot alcohol grote risico s met zich meebrengen. Te vaak belanden jongeren op de eerste hulp door een alcoholvergiftiging. Voorlichting over de voordelen en de risico s van alcohol is dan ook van groot belang. Deze paragraaf geeft een overzicht van het huidige alcoholgebruik onder de jongeren van klas 2 en 4 in Zuid-Limburg. Daarnaast worden adviezen gegeven om de huidige risico s zoveel mogelijk in te perken. Omvang van het probleem (HAVO-VWO) Alcoholgebruik Het percentage jongeren dat alcohol drinkt op het voortgezet onderwijs neemt fors toe met het stijgen van de leeftijd. In klas 2 is het percentage jongeren dat nog nooit alcohol heeft gedronken nog 60%. In klas 4 is dit percentage al gedaald naar 19%. Gemiddeld genomen hebben de leerlingen in klas 2 op hun 12 e levensjaar voor het eerst alcohol gedronken. In klas 4 was dit in hun 13 e levensjaar. In klas 2 geeft 22% van de leerlingen aan in de afgelopen maand alcohol te hebben gedronken. In klas 4 is dit percentage gestegen naar 6. 1 van de 2 e klassers geeft aan 5 drankjes of meer tijdens één avond te hebben gedronken. Voor 0,9% waren dit er zelfs 20 of meer. In klas 4 geldt dit respectievelijk voor 42% en van de jongeren. Van de 2 e klassers geeft aan dat ze de afgelopen maand dronken of aangeschoten zijn geweest. In klas 4 is dit percentage gestegen naar 2. De alcohol die gedronken wordt is zeer divers. De meerderheid in zowel klas 2 en 4 drinkt bier (respectievelijk 25% en 60%). Klas 2 drinkt daarnaast vooral breezers (20%) en wijn (1). Klas 4 drinkt voornamelijk breezers (57%) en mixdrankjes (4). Thuissituatie In klas 2 geeft 1,7% van de leerlingen aan dat een van de ouders verslaafd is aan alcohol, drugs en/of gokken. Voor klas 4 is dit 2,2%. Ruim van de leerlingen (klas 2 en 4) heeft een broer/zus die verslaafd is aan alcohol, drugs en/of gokken. Elk gezin hanteert zijn eigen regels rondom alcoholgebruik; 2, van de 2e klassers geeft aan thuis meerdere glazen alcohol te mogen drinken in aanwezigheid van de ouders; 10,8% mag alcohol drinken op feestjes. Voor klas 4 zijn deze resultaten respectievelijk 21,7% en 62,. Ruim 37% van de 2 e klassers en 23, van de 4 e klassers heeft met zijn ouders een afspraak gemaakt om geen alcohol te drinken tot een bepaalde leeftijd. 8

11 Afspraak met ouders geen alcohol drinken tot: Klas 2 Klas 4 14 jaar 3,7% 7, 15 jaar 10, 12,2% 16 jaar 65,8% 72,0% 17 jaar 4,8% 1,9% 18 jaar 15,5% 6, Adviezen De resultaten uit het onderzoek benadrukken nogmaals het belang van voorlichting. Een aanzienlijk deel van de jongeren drinkt voldoende om ernstige gezondheidsproblemen te veroorzaken. Alcoholpreventie heeft als doel verantwoord alcoholgebruik te stimuleren en de schadelijke gevolgen van alcoholgebruik te voorkómen. De volgende aanknopingspunten kunnen worden genoemd: Vermindering van alcoholgebruik werkt als beleid een integrale aanpak voorstaat, met aandacht voor regels, voorlichting en handhaving. Start met het geven van voorlichting in de onderbouw. Het landelijke advies luidt: niet beginnen met drinken onder de 16, tussen 16 en 18 liever niet en anders niet meer dan 1 tot 2 consumpties per keer. Ga de dialoog aan met ouders en het team over het belang en ieders bijdrage aan voorlichting rondom alcohol. Ga de dialoog aan over regels rondom alcoholgebruik. Wat mag van de ouders? Laat leerlingen een mening vormen over aanvaardbaar alcoholgebruik. Stel gezamenlijk regels op over alcoholgebruik. Besteed aandacht aan zowel de positieve als negatieve kanten van alcohol. Meer informatie:

12 3.4 Kernboodschap 4 Er zijn nog steeds jongeren die onveilig vrijen, voorlichting blijft noodzakelijk Inleiding Seksualiteit is een begrip dat zowel positieve als negatieve kanten kent. Het niet bij de hand hebben van condooms op het moment van geslachtsgemeenschap is een belangrijke oorzaak van onveilig vrijen door jongeren. Goede voorlichting is dan ook van essentieel belang om de risico s van onveilig vrijen zoveel mogelijk in te kunnen perken. Deze voorlichting begint al op jonge leeftijd. Leerlingen van het voortgezet onderwijs bevinden zich in een levensfase die in het teken staat van experimenteren. Ze komen in de puberteit en gaan de seksuele kant van hun lichaam ontdekken. Naast het aspect van genot lopen deze leerlingen ook grote risico s op ongewenste zwangerschappen en Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA). Deze paragraaf geeft een overzicht van de belangrijkste resultaten uit het jongerenonderzoek. Daarnaast worden adviezen gegeven om de huidige risico s zoveel mogelijk in te perken. Omvang van het probleem (HAVO-VWO) Seksueel actief Het percentage jongeren dat seksueel actief is op het voortgezet onderwijs neemt fors toe met het stijgen van de leeftijd. Waar in de 2 e klas rapporteert seksueel actief te zijn is dit percentage in klas 4 vier keer zo hoog (2). Gemiddeld geven de jongeren die seksueel actief zijn in klas 2 aan dat ze 13 jaar waren toen ze de eerste keer seks hadden. Voor klas 4 ligt het gemiddelde op bijna 15 jaar. Over het algemeen is de partner waarmee ze seks hebben ouder. Hier is de gemiddelde leeftijd voor de 2 e klas 14,5 en voor de 4 e klas bijna 16 jaar. Hierna worden van de seksueel actieve jongeren indicatoren gegeven voor het risico op het krijgen van een soa of een ongewenste zwangerschap. SOA Een belangrijke indicator voor het risico op het krijgen van een SOA is condoomgebruik. Hoe lager het condoomgebruik hoe groter de kans op een SOA. Van de seksueel actieve jongeren uit klas 2 geeft 37% aan niet altijd een condoom te gebruiken en 22% heeft nog nooit een condoom gebruikt. In klas 4 geeft 47% van de (seksueel actieve) leerlingen aan niet altijd een condoom te gebruiken en 8,8% heeft nog nooit een condoom gebruikt. 2 van de leerlingen in klas 2 geeft aan bij de 1 e keer seks geen condoom te hebben gebruikt. In klas 4 geldt dat voor 1. Tijdens het laatste seksuele contact heeft in klas 2 20% en in klas 4 3 geen condoom gebruikt. Positief is, dat 6 van de leerlingen van klas 2 en 5 van klas 4 aangeeft altijd veilig te vrijen. Van de leerlingen in klas 2 heeft 9% een soa gehad, in klas 4 is dit gedaald naar. Ongewenste zwangerschap Het gebruiken van een anticonceptiemiddel en/of condoom is de manier om een ongewenste zwangerschap te voorkomen. In klas 2 heeft 2 van de leerlingen zich tijdens hun eerste seksuele contact niet beschermd tegen een zwangerschap, in klas 4 is dit 8%. Tijdens het laatste seksuele contact heeft in klas 2 20% zich niet beschermd door een condoom of ander anticonceptiemiddel te gebruiken. In klas 4 was dit 9 %. 35% van de leerlingen van klas 2 en 59% van de leerlingen van klas 4 gebruikt de pil als anticonceptiemiddel. Redenen onveilig vrijen De leerlingen geven verschillende redenen voor hun onveilige gedrag. De top 3 voor de leerling van klas 2 bestaat uit de volgende redenen: 1. Geslachtsgemeenschap met condoom is niet zo lekker (1) 2. We vertrouwen elkaar (9%) 3. We hebben geen condoom bij ons (8%) 10

13 Voor klas 4 worden de volgende redenen het meest genoemd: 1. De pil of ander voorbehoedsmiddel is gebruikt (30%) 2. Sprake van vaste verkering (2) 3. We vertrouwen elkaar (18%) Voorlichting Voorlichting is een belangrijk instrument om jongeren de risico s van onveilig gedrag bij te brengen. Volgens meer dan de helft van de leerlingen van klas 2 en 90% van klas 4 is de seksuele voorlichting die ze krijgen voldoende. 3 van de leerlingen van klas 2 geeft aan dat ouders hier wel een belangrijkere rol in mogen vervullen. Voor klas 4 is dit percentage 3. Naast de ouders speelt de school een belangrijke rol voor het overbrengen van seksuele voorlichting. Volgens 5 van de leerlingen van klas 2 en 42% van klas 4 mag de school hier meer aandacht aan besteden. Daarnaast is internet voor jongeren een belangrijke bron om voorlichting te ontvangen. In klas 2 wil 1 van de leerlingen meer seksuele voorlichting via internet, in klas 4 is dit 30%. Homoseksualiteit In de maatschappij komen steeds meer homoseksuelen uit voor hun geaardheid. Acceptatie van de omgeving speelt hierin een belangrijke rol. In Zuid-Limburg geeft 48% van de 2 e klassers aan homoseksualiteit normaal te vinden. 4 geeft toe het toch een beetje raar te vinden en vind het verkeerd. In klas 4 zijn de meningen vergelijkbaar: 4 vindt homoseksualiteit normaal; 40% toch een beetje raar en 8% geeft aan het verkeerd te vinden. 42% van de 2 e klassers geeft aan afstand te nemen. Voor klas 4 is dit percentage 37%. 1 van de 2 e klassers en 1 van de 4 e klassers heeft het gevoel dat over homoseksualiteit op school niet eerlijk verteld kan worden. Adviezen Op basis van de resultaten kunnen de volgende aanknopingspunten worden benoemd: Seksuele voorlichting is belangrijk. Pas voorlichting aan op de leeftijd, ervaring en ontwikkeling van leerlingen. Start met het geven van voorlichting in de onderbouw. Ga de dialoog aan met ouders en het team over het belang en ieders bijdrage aan voorlichting rondom seksualiteit. Besteed aandacht aan zowel de positieve als negatieve kanten van seksualiteit. Denk hierbij aan de volgende thema s o Je lichaam o Verliefdheid o Onderlinge relaties o Waarde van seksualiteit o Homoseksualiteit o Eigenwaarde o Grenzen stellen en accepteren o Weerbaarheid o Voorbehoedsmiddelen o Condoomgebruik o SOA o Risico s op zwangerschap o Bekendheid van Sense Meer informatie: 11

14 3.5 Kernboodschap 5 De meeste leerlingen voelen zich veilig op school; pestgedrag blijft stabiel en verdient aandacht vanwege grote impact op welbevinden Inleiding Een school moet een veilige plek zijn. Een plek waar leerlingen, ouders, leerkrachten en ander personeel veilig zijn en zich veilig voelen. Gezien de negatieve gevolgen van pesten voor het welbevinden van jongeren blijft aandacht nodig. Het is niet altijd even gemakkelijk om die veiligheid te creëren en te handhaven. Rondhangende loverboys, vechtpartijen, pesten, agressie of discriminatie heb je niet altijd in de hand. Veiligheid is echter een noodzakelijke voorwaarde voor goed onderwijs. Deze paragraaf geeft een overzicht van de ervaren (on)veiligheid en het pestgedrag van de Zuid-Limburgse jongeren van klas 2 en 4 en er worden adviezen gegeven voor een mogelijke aanpak. Omvang van het probleem (HAVO-VWO) Gevoel van (on)veiligheid In klas 2 voelt 7% van de leerlingen zich wel eens onveilig, in klas 4 ruim 5%. Plekken die jongeren als meest onveilig ervaren zijn: op straat (buiten de eigen buurt), op het station en in de trein. Thuis, op school en bij het sporten zijn de plekken waar leerlingen zich het meest veilig voelen. In klas 2 voelt ruim bijna zich wel eens onveilig op school, in klas 4 slechts, thuis resp. en. Pesten In klas 2 wordt van de leerlingen wekelijks op school gepest, in klas 4 nog ongeveer. Wekelijks gepest worden via internet (cyberpesten) komt minder vaak voor, bijna 2% in klas 2 ten opzichte van in klas 4. Van de tweedeklassers geeft van leerlingen aan zich wekelijks schuldig te maken aan het pesten van andere leerlingen, in klas 4 is dat bijna. Adviezen Artikel 3 uit de Arbowet en cao-afspraken verplichten scholen om leerlingen en personeel te beschermen tegen seksuele intimidatie, agressie, geweld én pesten. Anti-pestbeleid Pesten kan gezien worden als een verschijningsvorm van fysiek en/of psychisch geweld. Bij elke vorm van geweld of machtsmisbruik zijn vijf partijen bertrokken (de zwijgende middengroep, de gepeste, de pester, de docent en de ouders). Voor een adequate aanpak van het probleem is het dan ook noodzakelijk deze vijf partijen bij het oplossen van het probleem te betrekken. Binnen deze vijfsporen aanpak is het opstellen van regels met de klas van groot belang. Door het opstellen van regels is het ieders (leerling én docent) recht en plicht pestgedrag te melden. Naast het maken van regels is het ook belangrijk om straffen vast te stellen voor leerlingen die de regels overtreden. Hiermee laat je als school zien dat je duidelijk stelling neemt tegen geweld. Schoolveiligheid Op een school rust de plicht leerlingen een veilige omgeving te bieden, waarin het risico op zowel geestelijk als lichamelijk letsel zo veel als redelijkerwijs mogelijk is dient te worden vermeden. Aan deze verplichting kan invulling worden gegeven door het houden van toezicht. De toezichthoudende taak richt zich enerzijds op het voorkomen van ongelukken en anderzijds op het beschermen van leerlingen tegen onwenselijk gedrag van andere leerlingen of van medewerkers. 12

15 In de CAO van het voortgezet onderwijs is opgenomen dat scholen verplicht zijn om een veiligheidsplan te maken. Het schoolveiligheidsplan heeft vooral betrekking op de thema s agressie & geweld, seksuele intimidatie en discriminatie. In een schoolveiligheidsplan kunnen bijvoorbeeld afspraken worden opgenomen over: Preventieve maatregelen, schoolregels en sancties bij overtreding Procedures bij incidenten en registratie van incidenten Opvang van slachtoffers en aangifte bij misdrijven Aanstelling van een functionaris, bijv. coördinator veiligheid of intermediair agressie & geweld en scholing van personeel. Meer informatie:

16 4. Schoolslag Jongeren brengen een groot deel van hun tijd door op school, waardoor school een belangrijke setting is om aandacht te besteden aan een gezonde leefstijl. Dit is echter niet enkel een taak van de school, maar een gedeelde verantwoordelijkheid met ouders en ondersteunende instellingen. Het is belangrijk dat scholen (integraal)beleid ontwikkelingen met betrekking tot gezondheid, veiligheid en welzijn. De resultaten van het jongerenonderzoek bieden hiervoor aanknopingspunten. De schoolslag-werkwijze biedt ondersteuning bij het maken van keuzes op het terrein van preventief schoolgezondheidsbeleid. Uw schoolslag-adviseur kan u op basis van de cijfers adviseren bij het stellen van prioriteiten, het kiezen van geschikte programma s en het opstellen van een plan van aanpak. Uw schoolslag-adviseur is: Christianne Hardy GGD Zuid Limburg christianne.hardy@ggdzl.nl Voor meer informatie over schoolslag kunt u kijken op 14

17 Bijlage 1: Provinciale resultaten In onderstaande figuur staan de totale provinciale resultaten (alle onderwijstypes) uitgesplitst naar klas 2 (9236 leerlingen) en klas 4 (8812 leerlingen). 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% LICHAMELIJKE GEZONDHEID Ervaren gezondheid gaat wel- slecht Heeft een of meer chronische aandoening(en) Belemmerd door chronische aandoening(en) LEEFSTIJL Voldoet niet aan beweegnorm Eet niet elke dag groente Voldoet niet aan fruit/sap norm Ontbijt niet elke dag Rookt Afg. 4 weken cannabis gebruikt Afg. 4 weken GHB gebruikt Afg. 4 weken harddrugs gebruikt Afg. 4 weken alcohol gedronken Afg. 4 weken dronken of aangeschoten geweest Drinkt 20 glazen alcohol per week Heeft afspraak met ouders leeftijd alcohol drinken Afg. 4 weken gegokt Cannabis op school aangeboden gekregen Krijgt meestal cannabis van schoolgenoten Gebruikt cannabis op of rond school SEKSUALITEIT Is seksueel actief Vrijt onveilig Grote sociale afstand t.o.v. homo's/lesbiennes School geeft voldoende seksuele voorlichting Wil seksuele voorlichting van school VEILIGHEID Voelt zich wel eens onveilig op school Afg. 3 mnd wekelijks op school gepest Afg. 12 mnd wekelijks gepest via internet etc. Afg. 3 mnd zelf wekelijks anderen gepest SCHOOL Afg. 4 weken gespijbeld Spijbelt omdat: geen zin in school Vindt school niet leuk / vreselijk 1 18% 40% 42% 2 25% 19% 29% 55% 57% 65% 72% 17% 22% 10% 2 10% 0,8% 1,5% 0,7% 2,0% 28% 70% 7% 3 2% 1 37% 2 9% 8% 10% 0,7% 2,8% 0, 2,5% 8% 30% 15% 48% 45% 47% 77% 57% 38% 2% 5% 1 8% 1 klas 2 klas 4 15