Opvoedingsondersteuning binnen de Centra voor Jeugd en Gezin in de regio Zaanstreek-Waterland

Transcriptie

1 Opvoedingsondersteuning binnen de Centra voor Jeugd en Gezin in de regio Zaanstreek-Waterland GGD Zaanstreek-Waterland Sjors Gerritsen Sandra Bleeker September 2009

2 Inhoudsopgave Aanleiding 2 1. Inleiding Begrip en definitie 3 2. Kaders en cijfers Landelijke kaders Regionale kaders Landelijke en regionale cijfers Conclusie 5 3. Visie Inleiding Een visie op opvoedingsondersteuning Aandachtspunten 8 4. Randvoorwaarden voor een aanbod 9 opvoedingsondersteuning 4.1 Aanbod opvoedingsondersteuning Randvoorwaarden 10 Bronnen 11 Bijlagen 1. Basismodel CJG Aanbod opvoedingsondersteuning GGD 13 Zaanstreek-Waterland (april, 2009) GGD Zaanstreek-Waterland 1

3 Aanleiding Sinds een aantal jaren zijn gemeenten verplicht om gezondheidsbeleid lokaal vorm te geven. De GGD ondersteunt hierbij vanuit diverse disciplines. In de periode hebben de negen gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland (Z-W) opvoedingsondersteuning als een speerpunt gekozen van het regionaal gezondheidsbeleid. Parallel hieraan loopt de ontwikkeling van de Centra voor Jeugd en Gezin (CJG), waarin de opvoedingsondersteuning een belangrijke plaats krijgt. Het team Opvoeding & Ondersteuning van GGD Zaanstreek-Waterland is druk doende om een robuust en toekomstvast aanbod opvoedingsondersteuning neer te zetten. In deze notitie staat de visie van de GGD op opvoedingsondersteuning en de plaats hiervan in het CJG centraal. De vele ontwikkelingen die zich momenteel in hoog tempo opvolgen maken een pas op de plaats op zijn tijd gepast. Deze notitie bestaat uit vier hoofdstukken: - Om te beginnen een inleiding, waarin de definitie van opvoedingsondersteuning wordt toegelicht. - In hoofdstuk twee wordt een kader geschetst om opvoedingsondersteuning vorm te geven. Recente landelijke en regionale cijfers m.b.t. opvoedingsondersteuning, voor zover beschikbaar, worden gepresenteerd. - De visie op opvoedingsondersteuning komt in hoofdstuk drie aan de orde. Twee verschillende benaderingen: de public health benadering en de risicogerichte benadering, positioneren twee invalshoeken van het Centrum voor Jeugd en Gezin: enerzijds de lokaal ingerichte opvoedingsondersteuning en anderzijds de regionaal georganiseerde zorgcoördinatie in het voorkomen van erger. Hoofdstuk drie wordt afgesloten met een vijftal aandachtspunten om rekening mee te houden bij het verder vormgeven van opvoedingsondersteuning binnen het CJG. - Tot slot wordt in hoofdstuk vier het aanbod opvoedingsondersteuning van de GGD en Evean Jeugdgezondheidszorg vergeleken met de tot nu toe bekende veelbelovende en effectieve interventies. En wordt de stand van zaken van de randvoorwaarden, nodig voor een goed aanbod opvoedingsondersteuning, besproken. Deze notitie is bedoeld om een nadere omschrijving te geven van opvoedingsondersteuning en een onderscheid aan brengen met de regionaal ingestoken zorgstructuren die via de Centra Jeugd en Gezin vorm krijgen in de regio. Alles met de bedoeling om binnen de regio Zaanstreek-Waterland op zo eenduidig mogelijke wijze met elkaar samen te werken in de verdere totstandkoming van de verschillende centra in de verschillende gemeenten. Sjors Gerritsen Sandra Bleeker September 2009 GGD Zaanstreek-Waterland 2

4 1. Inleiding Ouders dragen de primaire verantwoordelijkheid voor de opvoeding van hun kinderen. Daarmee hebben zij de vrijheid om hun kinderen op te voeden volgens de normen en waarden die zij zelf bepalen. Gemeenten en professionele voorzieningen kunnen ouders hierbij ondersteunen. Opvoedingsondersteuning krijgt een centrale plaats in de Centra voor Jeugd en Gezin. Het CJG moet de plek zijn waar zowel ouders, kinderen als professionals terecht kunnen met al hun vragen rondom gezondheid, opgroeien en opvoeden 1. Opgroei- en opvoedhulp bestaat uit het bevorderen van gezond opgroeien en opvoeden, maar ook uit het bieden van informatie, advies, ondersteuning en hulp bij vragen en problemen Begrip en definitie Opvoedingsondersteuning omvat alle soorten ondersteuning van ouders die een opvoedvraag of opvoedprobleem hebben. De gegeven definitie luidt: het ondersteunen van ouders bij de opvoeding, om een optimale ontwikkeling van kinderen te bevorderen 2. Opvoedingsondersteuning heeft als doel om de ouderlijke opvoedvaardigheden te verbeteren, opvoedcompetenties te vergroten, een positief ondersteunend opvoedklimaat te bevorderen en het sociale netwerk rondom een gezin te versterken. Daarvoor zijn ouders de doelgroep, het liefst ouders die zelf aangeven problemen of knelpunten te ervaren. Het in een zo vroeg mogelijk stadium verminderen of oplossen van de problemen bij het opvoeden en opgroeien, draagt bij aan het behalen van deze doelstellingen. Het uiteindelijke doel van de ondersteuning van de ouders is een positieve ontwikkeling van kinderen te optimaliseren. Daartoe is tevens een specifiek op de kinderen gerichte inzet nodig, met name naarmate de kinderen ouder worden. Een aanbod voor kinderen, waarbij ook de ouders zijn betrokken heeft een aanvullende werking. Voor GGD ZW is opvoedingsondersteuning niet alleen gericht op de ondersteuning van ouders, maar is tevens aandacht nodig voor de kinderen zelf. De definitie zou moeten luiden: het ondersteunen van ouders en kinderen bij opvoeding en opgroeien, om een optimale ontwikkeling van ouders en kinderen te bevorderen. Vandaar de benaming van de betreffende afdeling binnen GGD ZW: Opvoeding & Ondersteuning. 2. Kaders en cijfers 2.1 Landelijke kaders Wettelijke en beleidskaders ten aanzien van opvoedingsondersteuning zijn prestatieveld 2 van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo), de Wet publieke gezondheid (Wpg), de Wet op de jeugdzorg, het landelijk basismodel Centrum voor Jeugd en Gezin (zie bijlage 1) en het Verdrag voor de Rechten van het Kind van de Verenigde Naties. Deze kaders vormen voor de gemeente achtergrond om opvoedingsondersteuning vanuit het gemeentelijke domein te organiseren voor haar burgers. We gaan er vanuit dat deze kaders bekend zijn. 1 Factsheet Centrum voor Jeugd en Gezin. Eerste contouren van het CJG, overeengekomen tussen: VNG, IPO, GGD Nederland, Actiz, MO groep. Jeugd en Gezin, 22 juni Opvoedingsondersteuning in het Centrum voor Jeugd en Gezin. Een handreiking, onderdeel van de Gereedschapskist Centrum voor Jeugd en Gezin. VNG en Jeugd en Gezin, mei GGD Zaanstreek-Waterland 3

5 2.2 Regionale kaders Eén van de regionale kaders ten aanzien van opvoedingsondersteuning is de regionale nota gezondheidsbeleid ( ) 3. Opvoedingsproblematiek is hierin één van de drie regionale speerpunten. De gemeenten hebben hiermee de intentie uitgesproken om lokaal aandacht te besteden aan een aanpak voor opvoedingsproblematiek, waarbij de aard van de uitwerking per gemeente, afhankelijk van de lokale situatie, verschillend kan zijn. De lokale Wmo nota s bieden een kader om opvoedingsondersteuning vorm te geven. De Wmo kent aan gemeenten immers de opdracht toe om vijf functies van opvoed- en opgroeiondersteuning in te vullen, deze zijn: 1. Informatie en voorlichting 2. Signalering 3. Toeleiding 4. Lichte pedagogische hulp 5. Coördinatie van zorg Verder is de implementatie van Triple P van belang. Triple P staat voor positief pedagogisch programma, een in Australië ontwikkeld programma dat zich richt op de preventie van psychosociale problematiek bij kinderen door opvoedingsondersteuning aan ouders. Specifiek voor het programma is de integrale aanpak met vijf niveaus van interventie die elkaar opvolgen. De eerste drie niveaus vallen binnen de niet-geïndiceerde zorg, vrij toegankelijk voor ouders en kinderen. De niveaus vier en vijf kennen vormen van ondersteuning en hulpverlening die slechts op basis van een indicatie toegankelijk zijn. Met deze niveaus ontstaat een keten aan opvoedingsondersteuning. Op alle vijf niveaus moeten voldoende interventies beschikbaar zijn om een sluitend aanbod opvoedingsondersteuning aan te kunnen bieden. 4 In 2006 hebben alle negen gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland Triple P ingevoerd. 2.3 Landelijke en regionale cijfers Opvoedbeleving Uit het 0-11 jarigen onderzoek (2007) van de GGD Zaanstreek-Waterland blijkt dat 4,4% van de ouders in de regio Z-W de opvoeding als (zeer) moeilijk ervaart, tegenover 15% landelijk. Vooral ouders van 4-11 jarigen en allochtone ouders geven vaker aan de opvoeding moeilijk te vinden Opvoedvragen en problemen Uit de landelijke jeugdmonitor van het CBS 6 blijkt dat alle ouders wel eens zorgen hebben over de opvoeding. Toch gaat het in Nederland met verreweg de meeste gezinnen en kinderen goed. Bij 15% van de gezinnen worden opvoedproblemen gesignaleerd: bij 1% gaat het om zware problematiek, bij 4% om matige problematiek en bij 10% om lichte problematiek. Arme ouders, eenoudergezinnen, niet-westerse ouders, ouders van jongens, laagopgeleide ouders, ouders van kleine gezinnen en gezinnen met één werkende ouder hebben vaker opvoedproblemen dan gezinnen met twee werkende ouders 7. In de regio Z-W heeft ruim drie procent vaak vragen over opvoeding. Allochtone ouders en ouders van jongetjes hebben vaker vragen over opvoeding. Ouders hebben de meeste vragen 3 Nota gezondheidsbeleid regio Zaanstreek-Waterland Triple P: Positief Pedagogisch Programma. Een veelbelovend model voor opvoedingsondersteuning. Geraldien Blokland, expertisecentrum opvoedingsondersteuning/nji. 5 Factsheet Zwangerschap, opvang, school en opvoeding. Enquête 0 t/m 11 jarigen Zaanstreek-Waterland GGD Zaanstreek-Waterland, mei De landelijke jeugdmonitor. CBS, GGD Zaanstreek-Waterland 4

6 over gezondheid en ontwikkeling (bijvoorbeeld eten, praten, slapen, zindelijkheid). Verder hebben ouders vragen over luisteren en gehoorzamen en het stellen van grenzen en regels. De landelijke top vijf van opvoedvragen 7 heeft betrekking op: 1. Grenzen stellen 2. Lastig gedrag 3. Emotionele ontwikkeling 4. Vertraging in ontwikkeling 5. Gezondheid en lichamelijke ontwikkeling In vergelijking met bovenstaande top vijf van opvoedvragen zijn de thema s van de vragen in de regio Z-W gelijk, alleen de volgorde verschilt. In Zaanstreek-Waterland staan vragen over gezondheid en ontwikkeling hoger dan landelijk. Vragen over grenzen stellen staan lager, in vergelijking met landelijk Hulp zoeken bij opvoeding Bijna alle ouders hebben af en toe behoefte aan steun of feedback van anderen als de opvoeding tijdelijk wat minder soepel loopt. Deze steunbehoefte is universeel en hoort bij het ouderschap. Uit de landelijke jeugdmonitor van het CBS blijkt dat van de ouders die zich in 2007 zorgen maakten ongeveer 60% hulp heeft gezocht of advies heeft gevraagd aan mensen buiten het gezin of de familie- en vriendenkring. De huisarts, het consultatiebureau en de leerkracht worden door veel ouders om advies gevraagd (CBS, 2008) 7. Van de ouders met opvoedvragen in de regio Z-W krijgt 11,6% hier al hulp voor. Ruim 4% krijgt voor deze opvoedingsvragen geen hulp, maar heeft hier wel behoefte aan. 2.4 Conclusie Er zijn ouders met vragen. Die vragen komen voort uit problematiek met verschillende zwaarte. Hoeveel vragen dat in potentie zijn is niet eenduidig vast te stellen. Dat maakt het moeilijk om tot een helder omschreven doelgroep te komen en maakt het moeilijk om een vast aanbod te formuleren. Het lijkt daarom belangrijker om veel aandacht te schenken aan toegankelijkheid en bereikbaarheid van het aanbod, het aanbod flexibel op te zetten en aan te passen aan de vragen die naar voren komen. Die vragen kunnen variëren door de tijd heen, maar zijn allemaal gericht op ondersteuning bij opvoedings- en opgroeivragen. GGD Zaanstreek-Waterland 5

7 3. Visie 3.1 Inleiding De visie op opvoedingsondersteuning moet passen binnen de visie op het Centrum voor Jeugd en Gezin. De belangrijkste uitgangspunten voor de samenwerking in het Centrum Jong (CJ) voor jeugd en gezin, in de gemeente Zaanstad, zijn als volgt omschreven: De cliënt staat centraal: in de eerste plaats het kind zelf, dan de ouders of verzorgers. Centrum Jong is een plek waar (toekomstige) ouders terecht kunnen voor allerlei vragen op het gebied van preventieve (gezondheids)zorg. De cliënten ervaren geen scheidslijnen in de dienstverlening die ze ontvangen vanuit de verschillende organisaties die in het Centrum Jong samenwerken. Relevante informatie over kinderen en jongeren wordt zoveel mogelijk gedeeld tussen professionals om die dienstverlening zo soepel mogelijk te laten verlopen. De privacywetgeving wordt daarbij uiteraard gerespecteerd. Er wordt wijkgericht gewerkt. Centrum Jong onderhoudt goede contacten met medewerkers van voorzieningen waar kinderen en ouders veel komen (kinderopvang, peuterspeelzaal, school, buurthuis, huisarts, wijkagent). Bovendien moet de visie op opvoedingsondersteuning in één lijn staan met de visie op opvoeden. Bij de visie op opvoeden zijn de principes van Triple P het uitgangspunt Een visie op opvoedingsondersteuning De grondslag voor de visie op opvoedingsondersteuning kan grofweg in twee richtingen worden ingedeeld: 1. de public health benadering of 2. de risicogerichte benadering. Ad 1: De public health benadering of anders gezegd, de op de gehele populatie gerichte preventiebenadering gaat uit van het bevorderen van competent ouderschap van alle ouders. Een gezonde opvoedingssituatie staat hierin voorop. Het bieden van opvoedhulp bij problematische opvoedingssituaties maakt deel uit van dat totale aanbod, maar is sluitstuk en geen hoofdzaak. De public health benadering heeft als basis het geven van informatie en advies (als eerste WMO-functie), met als mogelijke uitloop dat ouders en/of kinderen een aanbod krijgen voor hulp en ondersteuning. Het CJG is bij uitstek bedoeld om deze informatieen adviesfunctie zo laagdrempelig mogelijk, met een zo groot mogelijk bereik en voor zo veel mogelijk ouders, kinderen en professionals aan te bieden. Een kwalitatief goed en compleet aanbod opvoedingsondersteuning is gericht op alle vragen van alle ouders en/of kinderen in alle ontwikkelingsfasen. Dit is waar te maken vanuit de public health benadering. Er zijn verschillende manieren waarop opvoedingsondersteuning vorm krijgt. Afhankelijk van het doel van opvoedingsondersteuning zijn bepaalde methodieken of programma s geschikt om in te zetten. 7 Triple P uitgangspunten: Kinderen een veilige en stimulerende omgeving bieden. Kinderen laten leren door positieve ondersteuning. Een aansprekende discipline hanteren. Realistische verwachtingen hebben van het kind. Als ouder/verzorger goed voor jezelf zorgen. Werken aan empowerment of zelfregulatie (van ouders). GGD Zaanstreek-Waterland 6

8 Deze vormen van opvoedingsondersteuning vanuit de CJG s zijn voor de GGD basisaanbod: Positieve opvoedinformatie (schriftelijk, mondeling, digitaal). Extra huisbezoeken n.a.v. vragen of signalen. Voorlichting tijdens thema-avonden. Cursussen over opvoeden en gezondheid, voor ouders en kinderen. Goed toegankelijke pedagogische advisering tijdens spreekuren. Video-Home Training. Meerdere vormen zullen zich ontwikkelen, aangeboden door verschillende organisaties, aangesloten bij de lokale omstandigheden en gewenste invulling. Gemeenten kunnen een divers aanbod organiseren vanuit het CJG, gebruikmakend van een breder aanbod van bestaande organisaties. Door de onderlinge verbanden tussen betrokken organisaties weet men sneller gebruik te (laten) maken van het aanbod dat er is en kan een aanbod worden ontwikkeld dat een antwoord biedt op specifieke problematiek. Een dergelijk neutraal en niet-problematiserend aanbod bevordert de positieve uitstraling en daarmee de laagdrempeligheid van zowel het aanbod opvoedingsondersteuning als het CJG als geheel. Het betekent dat het CJG binnen de gemeente optimaal aan moet sluiten bij de omgeving, bekend is bij de instellingen en voorzieningen en aanschuift bij overlegsituaties die zich daarvoor lenen. Ad 2: De risicogerichte benadering gaat juist uit van opvoedingsondersteuning die zich primair en uitsluitend richt op risicogroepen en gezinnen waarbij zich al problemen voordoen en waarbij erger kan worden voorkomen. Deze risicogerichte benadering is tevens een onderdeel van het CJG. De jeugdgezondheidszorg (JGZ), met het consultatie bureau en de periodieke gezondheidsonderzoeken in de leeftijdscategorie 4-19, vormt de kern van het CJG. De JGZ levert een grote bijdrage aan de signalerende functie ten opzichte van risicogezinnen vanuit het CJG. Naarmate de verbanden tussen scholen, kinderdagverblijven, peuterspeelzalen, verloskundigen, huisartsen en andere laagdrempelige voorzieningen beter worden gelegd en meer zullen leiden tot informatie-uitwisseling, zal de signalering van problematische situaties beter en sneller verlopen. Het zal leiden tot een versnelling van mogelijke interventies of het doen van een hulpaanbod. Om dit optimaal tot stand te brengen zijn er afspraken nodig inzake de verantwoordelijkheidsverdeling voor de betreffende situatie met de hulp- en dienstverlenende voorzieningen, vaak op regionaal niveau georganiseerd. Deze afspraken krijgen regionale invulling, aangezien het van belang is om eenduidige en eensluidende afspraken met elkaar te maken. Deze back-office van de CJG s bestaat uit een netwerk van afspraken en onderlinge relaties om kennis en deskundigheid en vormen van hulp- en dienstverlening die niet direct toegankelijk zijn, snel en efficiënt toegankelijk te maken. Onderwerpen die in de back-office invulling zullen krijgen, zijn b.v.: 8 de verantwoordelijkheid voor de coördinatie van zorg, van de jeugdverpleegkundige of jeugdarts, naar een functionaris van de andere betrokken organisaties (zoals GGZ, verslavingszorg, SMD of BJAA) of naar een gezinsmanager in het kader van de MPGaanpak; de onderlinge afspraken tussen de betrokken organisaties i.h.k.v. zorg en ondersteuning; de samenhang tussen onderwerpen als kindermishandeling, huiselijke geweld, veiligheidshuis en MPG; de procesmatige bemoeienis met het deze zorg door de coördinator CJG. 8 De regionale projectleider RAAK/backoffice CJG zal een grote bijdrage leveren bij het verder invullen van de backoffice van de CJG s in de regio Zaanstreek-Waterland. GGD Zaanstreek-Waterland 7

9 Naar aanleiding van het voorgaande staan de volgende uitgangspunten centraal in de visie op opvoedingsondersteuning: Alle ouders en kinderen hebben recht op steun. Het aanbod dient laagdrempelig te zijn. Vraaggerichtheid van het aanbod en ondersteuning op maat staan centraal. Een uitgangspunt van het aanbod is zelfregulatie en betrokkenheid van ouders. Deskundigheid van de professional is een belangrijke randvoorwaarde. Een doorlopende lijn van interventies en hulpverlening moet gewaarborgd zijn. De regionale back-office van de CJG s maakt kennis, deskundigheid en vormen van hulp- en dienstverlening snel en efficiënt toegankelijk. 3.3 Aandachtspunten Aansluitend bij de uitgangspunten van de visie op opvoedingsondersteuning heeft ieder Centrum voor Jeugd en Gezin een aanbod opvoedingsondersteuning. In principe vindt dat plaats vanuit de front-office, een fysieke locatie, hoewel cursussen soms op een andere locatie worden uitgevoerd en on-line-advisering onafhankelijk van locatie is. Naast het basisaanbod kan per centrum nog een maatwerkaanbod uitgevoerd worden. Hiermee sluit men aan bij signalen, wensen en behoeften van kinderen en ouders uit het betreffende gebied. Het is aan elke gemeente om eigen keuzes te maken inzake het aanbod opvoedingsondersteuning. Vanuit het CJG vindt de coördinatie van de opvoedingsondersteuning plaats. De coördinator CJG zorgt voor afstemming van zowel het aanbod als tussen alle aanbieders, geeft overzicht van het aanbod, bevordert samenwerking tussen de diverse partijen, inventariseert de wensen en behoeften van ouders en kinderen, speelt in op ontwikkelingen en bewaakt de kwaliteit van het aanbod. Zoals hiervoor genoemd bestaat de back-office van CJG s in de regio Z-W uit een netwerk van afspraken en onderlinge relaties om kennis en deskundigheid en vormen van hulp- en dienstverlening die niet direct toegankelijk zijn, snel en efficiënt toegankelijk te maken. Aandachtspunten zijn: 1. Door afstemming en samenwerking tussen organisaties wordt het makkelijker om een eenduidige boodschap in het kader van opvoedingsondersteuning uit te dragen. Het gezamenlijk omarmen van Triple P helpt hierbij, maar is niet sluitend. 2. Het is nog een vraag hoe de informatie inzake opvoedingsondersteuning beschikbaar dient te zijn voor de verbonden organisaties. Het is soms b.v. van belang voor school om te weten dat er iets aan de hand is in het gezin van een kind. Tegelijkertijd is het voor ouders prettiger om te weten dat niet alle informatie wordt doorgegeven. 3. In de praktijk blijkt dat ouders soms gebruik maken van het aanbod in andere gemeenten, juist om te voorkomen dat er informatie bekend wordt binnen de eigen omgeving. 4. De coördinatie van het aanbod dat op regionaal niveau gedaan moet worden (omdat het lokale niveau daarvoor te klein is), met name op het gebied van cursussen en trainingen, vraagt de nodige aandacht. 5. Om het aanbod opvoedingsondersteuning goed neer te zetten en toegankelijk te maken voor de hele doelgroep is het belangrijk dat er PR gevoerd wordt die eenduidig en positief is en bij voorkeur voor alle regiogemeenten gelijk. 9 9 Het rapport Opvoedspreekuren Zaanstreek-Waterland, optimaliseren bereik, kwaliteit en samenwerking (april 2009) beschrijft de functie van opvoedadviseur en coördinator opvoedspreekuren. De opvoedadviseur (Triple P niveau 3) heeft een duidelijke PR functie op centrumniveau. Daarnaast is de coördinator verantwoordelijk voor de regionale mediastrategie (Triple P niveau 1). Een positief voorbeeld hiervan is de mediacampagne Positief Opvoeden. Deze heeft recentelijk plaatsgevonden in de regio Zaanstreek-Waterland. Daarnaast is er een aantal websites, waaronder en en heeft CJ in gemeente Zaanstad en eigen folderlijn. GGD Zaanstreek-Waterland 8

10 4. Randvoorwaarden voor een aanbod opvoedingsondersteuning 4.1 Aanbod opvoedingsondersteuning De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor evidence based werken. Dat wil zeggen: het inzetten van een aanbod waarvan wetenschappelijk is bewezen dat het effectief is. In Nederland zijn de meeste programma s nog niet wetenschappelijk getoetst. In Tabel 1 staat een overzicht van veelbelovende en effectieve interventies ingedeeld naar gemeentelijke functie en leeftijdsgroep. In vet staat aangegeven welke programma s de GGD en Evean Jeugdgezondheidszorg aanbieden in de regio Z-W. Tabel 1: Veelbelovende en effectieve interventies ingedeeld naar gemeentelijke functie en leeftijdsgroep (Prinsen et al., 2006) 10. Functie 0-4 jarigen 4-12 jarigen jarigen Informatie Veiligheidskaarten MIM Triple P Instapje Opstap Bij de hand Kaleidoscoop Piramide Triple P Rugzak Overstap Oudercursus Opvoeden zo Oudercursus drukke kinderen Fantasia Triple P Oudercursus beter omgaan met pubers Gezonde School (en genotmiddelen) Signalering Samen Starten KIPPPI VOBO KIPPPI SDQ VOBO SDQ Pedagogische hulp Videohome Training (VHT) Stevig ouderschap VoorZorg (Olds) Home-Start Triple P Oudercursus Opvoeden zo Oudertraining drukke kinderen Videohome Training (VHT) Home-Start KOPP Triple P Match Oudercursus Opvoeden zo Oudertraining drukke kinderen Leefstijl PAD Marietje Kessels Doe effe normaal Videohome Training (VHT) KOPP Triple P Oudercursus beter omgaan met pubers Oudertraining praten met kinderen Levensvaardigheden Toeleiding Coördinatie zorg Geen veelbelovende of effectieve interventies Geen veelbelovende of effectieve interventies In bijlage 2 is het volledige aanbod opvoedingsondersteuning van GGD Zaanstreek-Waterland opgenomen. 10 Prinsen, B. Dat gaat werken. Van veelbelovende praktijken op weg naar effectieve opvoedingsondersteuning in de jeugdgezondheidszorg. Utrecht, NIZW Jeugd, GGD Zaanstreek-Waterland 9

11 4.2 Randvoorwaarden Hieronder staat de huidige stand van zaken van de belangrijkste randvoorwaarden voor een goed aanbod opvoedingsondersteuning. Financiën Een deel van het aanbod opvoedingsondersteuning geldt voor alle negen regiogemeenten en wordt gefinancierd via de GGD begroting. Voor 2009 staat is het regionale aanbod gespecificeerd in twee cursussen Plezier op School, twee cursussen Opvoeden zo en twee pubercursussen. In de praktijk is het geworden 4 Plezier op School, 1 Opvoeden zo in je eentje en 1 pubercursus. Flexibiliteit is nodig en wellicht een planning per gemeente. De gemeenten Zaanstad en Purmerend maken met de GGD extra afspraken voor een aanbod gericht op de eigen inwoners. Per januari 2010 wordt het team Opvoeding & Ondersteuning van de GGD uitgebreid met twee pedagogen van Evean JGZ, in het kader van de integratie JGZ 0-19 jaar. Deze uitbreiding biedt mogelijkheden voor de verdere ontwikkeling en kwaliteitsverdieping van de opvoedingsondersteuning voor de regio Zaanstreek-Waterland. Inbedding Opvoedingsondersteuning wordt ingebed binnen de CJG s die er, tot nu toe, zijn in de regio Z-W. Deze Centra bieden de structuur om een aanbod opvoedings- en opgroeiondersteuning neer te zetten. De samenwerkende partners kunnen relatief eenvoudig toeleiden naar dit aanbod of verdere hulp. Bovendien bieden de CJG s de mogelijkheid om een inhoudelijk vervolg aan te bieden. Deskundigheid Alle negen regiogemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland hebben in 2006 Triple P ingevoerd. Dit programma vormt een belangrijke kern van de visie op opvoeden en opvoedingsondersteuning in de regio Z-W. Alle medewerkers van de jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar zijn Triple P geschoold. De diverse draaiboeken, protocollen/procedures en het voorlichtingsmateriaal (schriftelijk en digitaal) worden naar de Triple P gedachte aangepast. Dit is voor de andere betrokken organisaties ook nodig. Coördinatie Voor de gemeente Zaanstad coördineert de GGD het aanbod opvoedingsondersteuning, verzorgt de uitvoering hiervan en bewaakt de kwaliteit. De gemeente Purmerend heeft de GGD middelen gegeven voor een extra aanbod alleen voor de eigen inwoners. De GGD is hier één van de minstens tien aanbieders van opvoedingsondersteuning. Recentelijk (april 2009) heeft de DSP-groep een onderzoek naar het aanbod opvoedingsondersteuning in Purmerend, en de plek hiervan in het toekomstige CJG, afgerond (Samen groeien!, april 2009). In vijf andere gemeenten (Beemster, Landsmeer, Oostzaan, Waterland en Zeevang) ontwikkelt en coördineert SO&T een aanbod opvoedingsondersteuning voor jongeren en hun ouders. Vooralsnog is de coördinatie rondom opvoedingsondersteuning per gemeente verschillend. Dit is een punt van aandacht. Flexibiliteit De GGD heeft een aantal pedagogisch medewerkers en medewerkers JGZ in huis die de opvoedingsondersteuning uitvoeren, door themabijeenkomsten te geven, trainingen uit te voeren en opvoedspreekuren te houden. Daarbij is een pool van trainers opgebouwd die ingezet kunnen worden in de uitvoering, op momenten dat de GGD onvoldoende capaciteit heeft voor de vraag. Deze pool maakt het mogelijk om flexibel om te kunnen gaan met een wisselende vraag naar een bepaald product. Flexibiliteit is nodig om de functie opvoedingsondersteuning optimaal uit te kunnen voeren. PR Een belangrijke voorwaarde voor een goed aanbod opvoedingsondersteuning is toegankelijkheid of laagdrempelig zijn. Hiervoor is het van belang om eenduidige en positieve PR te voeren. Bij voorkeur voor alle negen regiogemeenten hetzelfde. GGD Zaanstreek-Waterland 10

12 Bronnen 1. Factsheet Centrum voor Jeugd en Gezin. Eerste contouren van het CJG, overeengekomen tussen: VNG, IPO, GGD Nederland, Actiz, MO groep. Jeugd en Gezin, 22 juni Opvoedingsondersteuning in het Centrum voor Jeugd en Gezin. Een handreiking, onderdeel van de Gereedschapskist Centrum voor Jeugd en Gezin. VNG en Jeugd en Gezin, mei De Landelijke Jeugdmonitor. CBS, Nota gezondheidsbeleid Gemeenten regio Zaanstreek-Waterland, maart Triple P: Positief Pedagogisch Programma. Een veelbelovend model voor opvoedingsondersteuning. Geraldien Blokland, expertisecentrum opvoedingsondersteuning/nji, datum onbekend. 6. Factsheet Zwangerschap, opvang, school en opvoeding. Enquête 0 t/m 11 jarigen Zaanstreek-Waterland GGD Zaanstreek-Waterland, mei Informatiebulletin Centrum Jong. Centrum Jong voor jeugd en gezin (gemeente Zaanstad), september Samen groeien! Onderzoek naar aanbod opvoedingsondersteuning in Purmerend en de plek in het toekomstige CJG. DSP-groep, april Opvoedspreekuren Zaanstreek-Waterland. Optimaliseren bereik, kwaliteit en samenwerking. SO&T (M. Zweers) en GGD Zaanstreek-Waterland, april Preventieoverzicht opvoedingsondersteuning in Zuidoost Brabant. GGD Brabant-Zuidoost, mei Prinsen, B. Dat gaat werken. Van veelbelovende praktijken op weg naar effectieve opvoedingsondersteuning in de jeugdgezondheidszorg. Utrecht, NIZW Jeugd, Centrum Jong, voor jeugd en gezin, betreffende GGD Zaanstreek-Waterland, vs. 7. S. Gerritsen, juli GGD Zaanstreek-Waterland 11

13 Bijlage 1: Basismodel CJG Om de naam CJG te mogen gebruiken moet het volgende worden gebundeld: A. Jeugdgezondheidszorg, Consultatiebureaus en GGD B. 5 WMO-functies Informatie & advies Signalering Toeleiding naar hulp Licht pedagogische hulp Coördinatie van zorg o.a. maatschappelijk werk, gezinscoaching en opvoedondersteuning C. Schakel met Bureau Jeugdzorg D. Schakel met Zorg- en Adviesteams Lokaal Maatwerk Naast het Basismodel zijn er veel functies die op basis van lokaal maatwerk aan het CJG kunnen worden gekoppeld. Bijvoorbeeld: Kinderopvang, Peuterspeelzaal, voor- en vroegschoolse educatie Leerplichtambtenaren Ontwikkelingen op Brede School en Passend Onderwijs Welzijnswerk: algemeen Maatschappelijk Werk, Jongerenwerk en Straathoekwerk Eerstelijnszorg, zoals huisarts, kraamzorg, verloskunde Jeugd GGZ Gemeentelijke diensten Werk & Inkomen, waaronder Jeugdloket Schuldhulpverlening bij zowel ouder als jongere Politie en Justitie GGD Zaanstreek-Waterland 12

14 Bijlage 2: Aanbod Opvoeding & Ondersteuning GGD ZW Binnen de Centra Jong/voor Jeugd en Gezin is preventie een belangrijk aspect. Daarbij is het van groot belang dat elk centrum gekoppeld is aan een eigen omgeving: een eigen kern, een eigen wijk of buurt, met de daarbij horende kenmerken. Deze kenmerken wegen mee in de gedifferentieerde vormgeving van de aanvullende dienstverlening. Coördinatie en afstemming door één partij is daarbij van groot belang. GGD ZW is druk doende om deze preventieve kant goed neer te zetten binnen een eigen cluster Opvoeding & Ondersteuning. Binnen een Centrum Jong/voor Jeugd en Gezin zijn meerdere vormen van laagdrempelige ondersteuning nodig. Opvoedspreekuren Het opvoedspreekuur staat open voor ouders met vragen over de lichamelijke en psychosociale ontwikkeling van hun kinderen. Ouders kunnen een afspraak maken om met een opvoedadviseur te spreken. In één of meerdere gesprekken kan de problematiek worden geanalyseerd en zo mogelijk worden verholpen. Ook is het mogelijk om door te verwijzen naar andere vormen van ondersteuning. De spreekuren worden door specifieke mensen uitgevoerd, opgeleid in de Triple P, niveau 3 methodiek. Het aantal gesprekken binnen de spreekuren zal gemiddeld op 4 uitkomen: mensen worden 1 keer gesproken of (maximaal) 8 keer. Zodra de problematiek Triple P niveau 3 ontstijgt, worden mensen doorverwezen. Op dit moment vinden er op diverse plaatsen reeds spreekuren plaats. Trainingen GGD ZW heeft het aanbod van trainingen voor ouders en kinderen sterk uitgebreid. Er is nu een aanbod van trainingen: - voor kinderen: o Sociale vaardigheden (in diverse leeftijdsgroepen), o Jeugd en Scheiding (i.s.m. SMD), o Tum Tum (kinderen met leermoeilijkheden, i.s.m. MEE), o Plezier op School (mede i.s.m. Dijk en Duin). - voor ouders: o Opvoeden & Zo o Opvoeden & Zo in je eentje o Beter omgaan met pubers o Positief Opvoeden (Triple P, i.s.m. Spirit) GGD ZW is bezig het onderdeel cursussen zo te organiseren dat we een breed aanbod kunnen leveren, zowel door de inzet van eigen mensen, als door het inschakelen van externen. De kosten voor deelname aan deze cursussen verschilt, door de variërende ureninzet per training. Gemiddeld kost een training voor kinderen 90 uur door de inzet van twee trainers, intake-gesprekken, nagesprekken, oudergesprekken en terugkoppeling school. Per kind: 650,-- Een oudercursus vraagt gemiddeld genomen iets minder uren, ca. 60 uur. Per deelnemende ouder: 450,-- Themabijeenkomsten Vanuit de GGD en Evean is er het aanbod om themabijeenkomsten te verzorgen voor ouders binnen scholen, KDV, PSZ of ander voorzieningen. Het is mogelijk om over een GGD Zaanstreek-Waterland 13

15 brede range van onderwerpen een lezing te organiseren, variërend van pesten, zindelijkheid, sexualiteit, tot het omgaan met pubers, regels of alcohol en drugs. Per bijeenkomst kost het ca. 2 uur, 140,-- Video-Home Training Video-Home Training (VHT) is een doeltreffende methodiek die is gericht op het verbeteren van de basiscommunicatie in gezinssituaties. Het gaat daarbij met name om situaties waarin verbale instructie en ondersteuning voor dit gezin niet toereikend is. Er worden drie keer beeldopnamen in het gezin gemaakt in de thuissituatie. Deze beeldopnamen worden geanalyseerd, waarbij vooral wordt gekeken naar de geslaagde contactmomenten in de interactie tussen ouder(s) en kind. Deze momenten worden bekeken en besproken. Na zes maanden is een follow-up contact. Per gezin zijn de bestede uren 20,5 uur, kosten: 1435,-- Informatiemateriaal Er is hard gewerkt aan allerlei voorlichtingsmateriaal. Er zijn15 folders ontwikkeld met onderwerpen voor ouders en kinderen tussen 0 en 12 jaar, specifiek voor de Centra Jong in Zaanstad. Die folders worden in heel Zaandam uitgezet, op scholen, consultatie bureaus, kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. Deze folders dienen als basis voor het aanbod in andere Centra voor Jeugd en Gezin. Kosten zijn afhankelijk van aantallen en drukkosten, en evt. aanpassingen. On-line informatie De Centra Jong hebben een eigen website: Dat is mooi, want vindbaarheid en communicatie is belangrijk. De aanvullende website de Opvoedwegwijzer.nl geeft veel handreikingen voor ouders en kinderen over mogelijkheden tot informatie en ontwikkeling. GGD ZW onderhoudt deze website. Via deze website kunnen mensen online vragen stellen, die door de pedagogen van de GGD worden beantwoord. Vorig jaar zijn er al bijna 70 vragen gesteld. Daarnaast zijn er andere websites die van informatie worden voorzien of waarop linken worden aangebracht om de vindbaarheid van informatie voor burgers te vergroten. Kosten hangen af van de aard van de werkzaamheden. GGD Zaanstreek-Waterland 14