schoon genoeg Protest in Thailand Meer dan 1000 arbeidsters protesteerden tegen sluiting van de Gina Form-fabriek Schone leren Kampagne

Transcriptie

1 schoon halfjaarlijkse uitgave van de Schone Kleren Kampagne genoeg nummer 7 oktober 2006 Protest in Thailand Meer dan 1000 arbeidsters protesteerden tegen sluiting van de Gina Form-fabriek Schone leren Kampagne

2 Colofon Redactioneel schoon genoeg Schoon Genoeg is een uitgave van de Schone Kleren Kampagne. Het blad verschijnt twee maal per jaar. De Schone Kleren Kampagne richt zich op verbetering van de arbeidssituatie in de kleding- en sportgoederenindustrie wereldwijd en op bewustwording van arbeidsrechten. Zo n 250 organisaties en tienduizenden individuen in elf verschillende landen steunen het internationale netwerk dat georganiseerd is onder de naam Clean Clothes Campaign. We werken onder meer samen met vakbonden en NGO s die arbeiders vertegenwoordigen in de producerende landen. Meer en meer consumenten vinden verantwoord ondernemen net zo belangrijk als de kwaliteit en de prijs van een product. Ze hechten er belang aan dat arbeidsrechten worden gerespecteerd. Colofon Redactie Christa de Bruin, Floris de Graad, Marcella Kraay Eindredactie Peter Noordermeer Tekstbijdrage Ivo Spauwen Beeld Vormgeving Maaike Pfann, Druk PrimaveraQuint ISSN nummer Gedrukt op 100% gerecycled papier Voor meer informatie of voor suggesties en opmerkingen over schoon genoeg kun je contact opnemen met het secretariaat: info@schonekleren.nl T F Postbus GN Amsterdam Efficiënt produceren onder acceptabele arbeidsomstandigheden. Het kan. De Gina Form-fabriek in Thailand is daarvan een goed voorbeeld. De arbeidsomstandigheden waren hier na een actie van de Schone Kleren Kampagne aanzienlijk verbeterd. Het is daarom extra wrang dat de fabriek dreigt te worden gesloten. Maar of de fabriek nu haar poorten sluit of niet, het is eens te meer duidelijk dat een kledingfabriek waar de arbeidsnormen worden gerespecteerd hoge productiecijfers kan halen. Waar men in Thailand een stap terug dreigt te zetten wordt in het buurland Cambodja onder aanvoering van de Internationale Organisatie voor Arbeid juist gewerkt aan een landelijk programma dat de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie moet verbeteren. De leidende gedachte achter dit programma is dat het heel goed mogelijk is om winstgevend te produceren met goede arbeidsomstandigheden. De eerste resultaten lijken positief. En dat is dan weer een belangrijke les voor de arbeiders die dichter bij huis werken: in Polen, Roemenië en Bulgarije. Ook hier zijn de arbeidsomstandigheden in de fabrieken abominabel. Met haar aanstaande uitbreiding krijgt de EU weer een behoorlijke kledingsector binnen haar grenzen. De grote vraag is hoe Europa hier mee omgaat. Kiest zij voor de arbeiders in de nieuwe lidstaten voor het exploiterende model waar de film China Blue een beeld van geeft, of zet zij net als de Cambodjaanse overheid een eerste stap naar betere arbeidsomstandigheden? Floris de Graad redactie schoon genoeg De Schone Kleren Kampagne is afhankelijk van donateurs. U kunt uw bijdrage overmaken op giro t.n.v. Schone Kleren Overleg, Amsterdam. KOM INACTIE FOTO CCC DUITSLAND 2 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

3 Inhoud P.04 P.12 P.13 FOTO CCC DUITSLAND FOTO FOTO PHILIP S. ROBERTSON JR. P.04 Nieuwe lidstaten, vuile kleren... Bij uitbuiting van arbeiders in de kledingindustrie gaan de gedachten van de consument al gauw uit naar het beruchte Verre Oosten, maar in de EU valt de komende jaren voor de Clean Clothes Campaign ook heel veel te doen. P.07 Internationaal nieuws Acties rond wereldbeker voetbal, Bengaalse arbeiders eisen leefbaar loon P.08 Better Factories Cambodia In het straatarme Cambodja werkt één op de zes mensen in de textielindustrie. Onder druk van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) heeft de Cambodjaanse overheid de arbeidswetgeving aangescherpt. En zie: het werkt! P.10 China Blue ontduikt censuur De film China Blue geeft een indrukwekkende clandestiene kijk achter de schermen van de Chinese kledingindustrie. China Blue heeft de kracht van een manifest en won daarom de Amnesty/Doen award. P.12 Bezoekers debatteren over nieuwe film China Blue In een tour door Nederland bezochten de Chinese gasten Amsterdam, Nijmegen, Tilburg en Wageningen, waar zij na vertoning van China Blue in debat gingen met het publiek. P.13 Arbeiders staan in hun hemd De ondergoedfabriek Gina Form dreigt te worden gesloten. De arbeiders van de fabriek zijn in actie gekomen en vragen zich af waarom de goedlopende fabriek haar poorten moet sluiten. P.14 Kort nieuws Werkkledingbedrijven onder de loep. G-Star s toeleveranciers in de fout. P.15 Brandende vraag... Zijn kledingarbeiders zonder werk beter af? Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

4 TEKST PETER NOORDERMEER BEELD S CCC DUITSLAND Werkterrein van Clean Clothes Campaign komt richting EU Nieuwe lidstaten, vuile kleren... Bij uitbuiting van arbeiders in de kledingindustrie gaan de gedachten van de consument al gauw uit naar het beruchte Verre Oosten, maar in de EU valt de komende jaren voor de Clean Clothes Campaign ook heel veel te doen. Er komt door de uitbreiding van de EU met Oostbloklanden als Polen, Bulgarije en Roemenië en wellicht in de toekomst ook Turkije steeds meer werkterrein van de Clean Clothes Campaign (CCC) binnen de grenzen van de Europese Unie zelf te liggen. En dat daar nog veel te doen is, blijkt wel uit het rapport The situation of women in the Eastern European and Turkish garment industries, dat in 2005 verscheen. Uit 256 interviews met arbeidsters in 55 verschillende werkplaatsen kwam naar voren dat in die landen de elementaire arbeidsnormen voortdurend worden geschonden. Het is het bekende rijtje: Geen recht op organisatie in vakbonden of vakbondsleden worden door hun bazen agressief tegengewerkt. Lage lonen, waar een gezin niet van kan leven. Gedwongen excessief overwerk, dat niet extra wordt betaald. Ongezonde arbeidsomstandigheden, discriminatie en (seksuele) intimidatie. Steeds meer arbeid komt in het informele circuit terecht en staat onder geen enkele controle. De situatie is het beroerdst in kleine fabriekjes die de naam sweatshops verdienen met kinderarbeid, hongerlonen, extreem lange werktijden, soms meer dan 24 uur achter elkaar, geen uitbetaling van overwerk. Recht op organisatie in bonden is er niet en er zijn gevallen bekend van ernstig seksueel misbruik. Werknemers zijn niet bekend met de gedragscodes van de opdrachtgevers of weten de naleving daarvan die niet af te dwingen. Het rapport concludeert dat er sinds het laatste CCC-onderzoek in 1997 de toestanden in de kledingindustrie in de betreffende landen niet is verbeterd. Sterker nog, in Turkije de grootste kledingproducent in de Mediterrane regio is ze verslechterd. Er zijn wel multinationals (zoals H&M) die pogingen doen de toestand in de kledingfabrieken te verbeteren, door deel te nemen aan initiatieven van onder meer de Nederlandse Fair Wair Foundation en Britse en Amerikaanse zusterorganisaties. Een enkele inkoper of inkooporganisatie legt druk op de toeleveranciers om te zorgen voor basale maatregelen te verbetering, vooral op het vlak van veiligheid en gezondheid. De maatregelen die daaruit voortvloeien zijn te mager om van echte verbeteringen te kunnen spreken. Ze steken in elk geval schril af bij de voortdurende druk op toeleveranciers om steeds goedkoper en in minder tijd te produceren en aan hun deadlines te voldoen. Sinds 1980 maakt de Oost-Europese kledingindustrie een enorme groei door. In duizenden fabrieken en werkplaatsen werken honderdduizenden textielarbeiders, van wie 96 procent vrouw. Hieronder puntsgewijs de situatie in Polen, Bulgarije en Roemenië, met telkens de hoofdpunten uit de case study van een onderzocht bedrijf. Bulgarije Karakteristieken van de Bulgaarse kledingindustrie De kledingsector in Bulgarije maakt een snelle groei door. Zo n 3000 bedrijven zijn daadwerkelijk actief, terwijl er staan geregistreerd voor kledingproductie en -handel In de laatste twaalf jaar stijgt het aantal arbeiders in de kledingindustrie met per jaar. De productie vindt vooral plaats volgens het OPT-systeem (outward processing trade), een productiewijze waarbij alleen het naaiwerk wordt uitbesteed van voorgesneden kledingonderdelen. Er dient zich een groot aantal bedrijven aan die optreden als onderaannemer voor de grote multinationals die de wereldmarkt domineren of voor de multinationale detailhandelsketens en leveranciers. Deze onderaannemers verplaatsen een deel of hun gehele productie naar Bulgarije of door hun orders te plaatsen bij Bulgaarse toeleveranciers. Een toenemend aantal onderaannemers en toeleveranciers opereert vanuit de informele economie. In de Bulgaarse kledingindustrie komt het algemeen voor dat arbeiders worden gestraft of beboet voor ongepast gedrag, zoals praten of water drinken tijdens het werk, even niets doen of uitrusten of voor te vaak naar het toilet gaan. De vrouwen werken doorgaans tien tot veertien uur, zes tot zeven 4 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

5 In duizenden fabrieken en werkplaatsen werken honderdduizenden textielarbeiders, van wie 96 procent vrouw. Het management is in handen van mannen. dagen per week. Het niet naleven van de veiligheids- en gezondheidsvoorschriften leidt regelmatig tot ongelukken. Hoofdpunten uit een case study bij een klein kledingbedrijf in Noordoost Bulgarije: Het bedrijf werkt voor onder meer voor C&A, Timberland en Gerry Webber en als onderaannemers voor onder meer Marks & Spencer. Een jasje dat voor 10 dollar wordt geproduceerd, gaat voor 50 dollar over de toonbank. Van de vijftig tot zestig arbeiders zijn de meeste vrouw. Mannen hebben meestal de leidinggevende posities. Er is sprake van ongelijke beloning. De hoogte van het loon hangt af van willekeur, familiebanden, seksuele gunsten, godsdienst of etnische achtergrond. Het is vrouwen de eerste twee, drie jaar dat ze in de fabriek werken, op straffe van ontslag niet toegestaan zwanger te worden. De minimumleeftijd voor fabriekswerk is in Bulgarije 16 jaar. In het onderzochte bedrijf werkten kinderen van 14 en 15 acht uur per dag. Het oprichten van een vakbond en collectieve onderhandelingen zijn niet toegestaan. De lonen liggen beneden het bestaansniveau. Het werk begint en stopt wanneer de fabriekseigenaar dat zegt. Een arbeider weet s ochtends niet hoe laat hij of zij s avonds weer naar huis mag. Werktijden tot 36 uur komen voor. Wie op zijn/haar eigen afdeling klaar is, wordt vaak naar een andere gestuurd om daar bij te springen. Er gebeuren ongelukken met machines, zoals rondvliegende delen van gebroken naalden die oogletsel veroorzaken. Mensen hebben gezondheidsklachten door het lange werken. Een arbeidster kreeg achter haar machine een hartaanval. Er zijn vooral kortlopende contracten, waarin staat dat arbeiders gratis moeten overwerken. De grootste wens van de arbeiders in de fabriek is meer loon en normale werkdagen met af en toe overwerk. Ze zien niet hoe ze dat ooit voor elkaar moeten krijgen. Andere merken die in Bulgarije laten produceren: Armani, Barbour, Bella Vita, Colmar, Emporio, Gonso, Henri Duvillar, Induyco, Quelle en SVS. Polen Karakteristieken van de Poolse kledingindustrie De grootste schendingen van arbeidsrechten betreffen de beloning, de werktijden en de arbeidsomstandigheden. Deze schendingen zijn niet alleen het gevolg van de slechte financiële situatie van de bedrijven, maar worden stilzwijgend goedgekeurd wegens het feit dat bezuinigen op arbeidsrechten nu eenmaal horen bij de overgang van een staats- naar een vrije markteconomie. De kledingarbeiders in Polen zijn niet erg actief en hun vakbonden evenmin. De vakbeweging lijkt de kledingsector over het hoofd te hebben gezien en heeft zich voornamelijk geconcentreerd op de zware industrie. Dat kan onder andere worden toegeschreven aan het feit dat in de kledingindustrie voornamelijk vrouwen werken. Vakbonden verdiepen zich niet in de specifieke problemen van werkende vrouwen. Arbeidsters weten in het algemeen niet wat collectieve onderhandelingen inhouden, en of er in hun fabriek onderhandeld is over hun arbeidsvoorwaarden. Ze hebben geen exacte kennis van hun rechten. De vier onderzochte bedrijven werkten alle volgens het OPT-systeem, vooral in opdracht van Duitse, Britse, Nederlandse en Belgische bedrijven. In de beter betaalde afdelingen, zoals de strijk en de snij-afdeling, werken vooral mannen. Zwangerschap is niet verboden, zoals in Bulgarije, maar zwangere vrouwen zijn zelden welkom. Hoofdpunten uit een case study van een van de onderzochte Poolse bedrijven: De fabriek is opgericht in 1948, telt 500 werknemers, en maakt onder andere jassen, dames- en herenkleding, jacks, sweaters en lees verder Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

6 Het is gebruikelijk dat vrouwen in de fabriek hun zwangerschap geheimhouden, zelfs tot twee weken voor de bevalling. uniformen. Er wordt voornamelijk geproduceerd volgens het OPTsysteem, onder meer voor Ascot, Slima (UK) en Kentucky en leger, politie en douane van Duitsland. De arbeiders voelen dat ze tot (te veel) werk worden gedwongen en dat ze overwerk niet mogen weigeren, op straffe van boetes, overplaatsing naar een mindere functie of ontslag. Vrouwen hoeven niet met een doktersverklaring aan te tonen dat ze niet zwanger zijn. Toch is het gebruikelijk dat vrouwen in de fabriek hun zwangerschap geheimhouden, zelfs tot twee weken voor de bevalling. Er is in de fabriek officieel een vakbond actief, maar niemand van de ondervraagde vrouwen kon daarvan de naam noemen. De arbeidsters vertrouwen de vakbond niet omdat die onder één hoedje speelt met het management. Ze wisten ook niet of er een CAO was afgesloten. Ze hebben onvoldoende kennis om zelf actie te ondernemen en geloven daar eigenlijk ook niet in. Bij ziekteverlof raken de arbeiders hun bonus kwijt. Zwangerschapsverlof is toegestaan, maar de kans dat de vrouwen niet meer mogen terugkomen is groot. Er gebeuren regelmatig ongelukken, maar de directie ontmoedigt gewonde werknemers contact op te nemen met hun verzekeringsmaatschappij. Het is in de fabriek zo n lawaai dat het gegil van een naaister die een naald door haar vinger had gekregen, door niemand werd gehoord. Op de fabriek zijn voor 60 mensen twee toiletten, die smerig zijn en waar toiletpapier, zeep en handdoeken ontbreken. In de fabriek barst het van de kakkerlakken. Er zijn wel brandblussers in de fabriek, maar niet alle arbeiders weten waar die ene nooduitgang is. Roemenië Karakteristieken van de Roemeense kledingindustrie De Roemeense kledingindustrie, die vooral Italië en Duitsland als afnemers heeft, is over haar hoogtepunt heen. Ze bestaat uit oude voormalige staatsbedrijven en duizenden kleine bedrijfjes die werken volgens het OPT-systeem. Het arbeidsrecht in Roemenië komt overeen met de meeste ILOconventies, maar met de naleving daarvan is het slecht gesteld. De lage betaling is de grootste klacht. In de kledingsector geldt meestal het wettelijk minimumloon, of net iets meer. Zelfs met overwerk komen arbeiders nog niet aan een leefbaar inkomen. De meesten verdienen er wat bij of hebben een lapje grond waarop ze groenten kweken. In Roemenië is de werkweek wettelijk 40 uur en 35 uur voor arbeiders onder de achttien. Geen van de onderzochte bedrijven hield zich daaraan. In de grote, voormalige staatsbedrijven zijn de vakbonden sterk en worden arbeidersrechten geëerbiedigd. In de jonge en kleinere bedrijfjes (OPT-systeem) worden die rechten niet erkend en nageleefd. Wanneer mensen in die bedrijven een vakbond willen oprichten, worden ze ontslagen. De hygiëne in de bedrijven is slecht. De klimatologische omstandigheden in die OPT-bedrijfjes zorgen voor gezondheidsklachten. Hoofdpunten uit een case study van een onderzocht bedrijf: Het bedrijf is verplaats van Noord-Italië naar Roemenië. Het bedrijf maakt uniformen voor de legers en de politie van Italië en Roemenië. Er werken 400 mensen, onder wie 360 vrouwen. Er is een vakbond in het bedrijf met 350 leden. Er zijn arbeiders ontslagen wegens hun vakbondswerk. De eigenaar is vakbondsvijandig. Er kwam een staking toen de directie niet wilde onderhandelen over een CAO, maar die leverde weinig op, behalve een hoop spanning in het bedrijf. De werkdag is acht uur. Mensen worden bij hun aanstelling al gewaarschuwd dat er moet worden overgewerkt, en krijgen te horen dat ze vijftien dagen per jaar vakantie hebben. Maar wanneer er weinig orders zijn, worden arbeiders gedwongen onbetaalde vrije dagen op te nemen. Volgens de Roemeense wet zouden ze dan echter 75 procent van hun loon moeten ontvangen. Het loon is gelijk aan het wettelijk minimumloon. Werken op zaterdag wordt vergoed met voedselbonnen. Arbeiders weten niet dat ze volgens hun landelijk afgesloten CAO ongeveer 90 euro per maand meer moeten krijgen. Of er sociale premies voor hen worden afgedragen weten ze niet. De veiligheids- en gezondheidstoestand is slecht. In de zomer is het bloedheet in de fabriek, in de winter ijskoud. Het is er stoffig en zeer lawaaiig. Er zijn geen gezondheidsvoorzieningen. Lichamelijk en verbaal misbruik van arbeiders komt voor. 6 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

7 Internationaal nieuws TEKST MARCELLA KRAAY BEELD CCC DUITSLAND World cup actie in Berlijn Grote Schoonmaak Een virtuele winkelstraat waarin je kunt klikken op winkels om te ontdekken hoeveel het bedrijf verdient, wie de eigenaar is en wat het bedrijf doet om goede arbeidsomstandigheden te garanderen. Dit is het idee achter de website opgezet door de Britse Schone Kleren Kampagne. Het gaat onder meer om Tesco, Speedo, Laura Ashley en H&M. Via de website kunnen consumenten vragen stellen aan de bedrijven. Ook is er achtergrondinformatie over onderwerpen als vakbondsrechten, leefbaar loon en sociale controle op de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie. Acties rond wereldbeker voetbal Rond het WK voetbal 2006 heeft de Duitse SKK acties georganiseerd in verschillende steden in dat land. Bij het hoofdkantoor van adidas vroegen actievoerders tijdens de aandeelhoudersvergadering aandacht voor de slechte arbeidsomstandigheden bij de Hermosa-fabriek in El Salvador. (zie ook: Bij activiteiten in Keulen, Hannover en Dortmund werden vooral de lage lonen van kledingarbeiders aan de kaak gesteld. De lonen zijn zo laag dat de arbeiders, voor het merendeel vrouwen, onvoldoende verdienen om zichzelf en hun gezinnen te onderhouden. Ook was er aandacht voor de Teamgeist, de bal die speciaal werd ontwikkeld voor het wereldkampioenschap In de winkel kost de bal 110 euro. Uit onderzoek is gebleken dat bij de productie van de bal in Thailand arbeiders voor onbehoorlijk lage lonen moesten werken. Bengaalse arbeiders eisen leefbaar loon Extreem slechte werkomstandigheden en levensgevaarlijke fabrieken zijn aan de orde van de dag in Bangladesh. In de vorige Schoon Genoeg berichtten wij daar al uitgebreid over. In mei van dit jaar was de maat bij veel kledingarbeiders vol en brak er massaal onrust uit in de fabrieken en op straat. Een van de belangrijkste eisen van de demonstranten was het verhogen van het minimumloon in de kledingsector. Het minimumloon voor kledingarbeiders in Bangladesh is met 930 taka per maand (e10,75) een van de laagste ter wereld. Het is sinds twaalf jaar niet verhoogd. Door de inflatie is de koopkracht van arbeiders alleen maar afgenomen, en de huidige lonen zijn bij lange na niet voldoende om in het basale levensonderhoud te kunnen voorzien. Veel arbeiders, vooral vrouwen, verdienen onvoldoende om zichzelf te voeden, waardoor hun gezondheid schade lijdt. Werkgeversorganisaties zeggen dat ze niet meer dan 1300 taka per maand kunnen betalen. De vertegenwoordigers van de arbeiders hebben bij de overheid een verhoging geëist naar 3000 taka per maand. De SKK roept iedereen op om de arbeiders te steunen. Voor meer informatie: kijk op KOM INACTIE Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

8 TEKST EN BEELD S IVO SPAUWEN ILO gaat textielindustrie hervormen Better Factories Cambodia In het straatarme Cambodja werkt één op de zes mensen in de textielindustrie, die producten levert voor de grote wereldmerken. De lonen en de arbeidsomstandigheden zijn erbarmelijk. Onder druk van de Internationale Arbeidsorganisatie (ILO) heeft de Cambodjaanse overheid de arbeidswetgeving aangescherpt. En zie: het werkt! De dominantie van de vrije marktideologie heeft ervoor gezorgd dat de mondiale arbeidsverdeling veel verliezers kent, met de kledingindustrie als een van de meest schrijnende voorbeelden. Omdat er in lagelonenlanden geen regelgeving is voor arbeidsomstandigheden, schieten veel kledingproducenten door in het extreem minimaliseren van de kosten. Zij zien menselijke arbeid als een simpel verkrijgbare productiefactor die tegen minimale kosten kan worden ingekocht. Dat arbeidskrachten als gevolg van abominabele arbeidsomstandigheden niet lang meegaan wordt niet als een probleem gezien: voor iedere arbeider die uitvalt, staan er minstens tien plattelandsarbeiders te trappelen. Sinds haar bestaan heeft de ILO (International Labour Organisation) zich als multilaterale organisatie ingezet voor de regulering van arbeidsomstandigheden. Het totstandkomen van een lange serie conventies tegen kinderarbeid, dwangarbeid en discriminatie van vakbondsleden heeft hieraan bijgedragen. Met het ratificeren van deze conventies scherpen steeds meer landen hun arbeidswetgeving aan. Toch blijft de stand van zaken in veel lagelonenlanden hachelijk. Beperkingen in de financiële en organisatorische middelen van het overheidsapparaat en wijd verbreide corruptie maken dat controle op het naleven van arbeidswetgeving uitblijft of maar half gebeurt. Ambitieus Alleen het opstellen van regels en controle op het naleven van regelgeving is dus niet genoeg zolang kostenreductie het kernbegrip is bij de massaproductie van kleding. De ILO heeft er daarom voor gekozen om in Cambodja te gaan experimenteren met het carrot-and-stick principe onder de naam Better Factories Cambodia. De doelstelling is ambitieus: de ILO wil in het straatarme land de volledige textielindustrie, waarvan één op de zes burgers direct of indirect afhankelijk is, tot een eerlijke bedrijfstak maken. Om dit mogelijk te maken heeft de nationale overheid de arbeidswetgeving aangescherpt. Er zijn minimumlonen vastgelegd, kinderarbeid en discriminatie tegen vakbonden zijn verboden. Daarnaast moet elke fabriek per iedere vijftig arbeiders minimaal één werknemersvertegenwoordiger (shop steward) hebben. Op deze basis borduurt Better Factories Cambodia voort. Ten minste twee keer per jaar wordt iedere fabriek onaangekondigd geïnspecteerd door een team van onafhankelijke controleurs. Van de fabrieken die de verscherpte arbeidswet niet naleven, wordt rapport gemaakt bij de merken die er inkopen. Hierdoor wordt het voor afnemers makkelijker om in te kopen bij fabrieken die verantwoord produceren. Een controleur aan het werk 8 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

9 Men zal in het Westen structureel moeten kiezen voor merken die aandacht besteden aan inspraak van werknemers en goede arbeidsomstandigheden. Klachtenprocedures Better Factories Cambodia houdt zich ook bezig met training en kennisoverdracht. Fabrieksarbeiders en directieleden volgen gezamenlijke trainingsprogramma s om de productiviteit en de kwaliteit van de geproduceerde kleding te verhogen op basis van onderling overleg op de werkvloer. In kleine groepjes worden deelnemers geoefend in het identificeren van conflictoorzaken, het opzetten en naleven van klachtenprocedures, en het voeren van onderhandelingen om tot een oplossing te komen. Better Factories Cambodia wil hiermee de inspraakmogelijkheden van fabrieksarbeiders structureel versterken, en tegelijkertijd de industrie concurrerend maken op mondiaal niveau. De ideologie van de ILO is simpel. Door kledingfabrieken aan te moedigen in hun arbeidskrachten te investeren door middel van scholing, wordt een duurzame relatie met hen opgebouwd. Dergelijke investeringen in arbeidskrachten zorgen ervoor dat fabrieken en hun werknemers meer aan elkaar gebonden worden. Met het omlaag brengen van de omloop van het werknemersbestand wordt vertrouwen gecreëerd onder arbeiders. Hierdoor stijgt de productiviteit van een arbeider significant, en gaat de winstgevendheid van de fabriek sterk omhoog. De eerste resultaten zijn veelbelovend. Een groeiend deel van de fabrieksdirecties in de Cambodjaanse textielindustrie kiest ervoor om nadruk te leggen op een goed werknemersklimaat. In steeds meer fabrieken worden er klachtenprocedures ingevoerd en nageleefd. Werknemers en hun vertegenwoordigers hebben meer inspraak gekregen in de besluitvorming in hun fabriek. Dit is te merken in de halfjaarlijkse inspectieverslagen; er worden steeds minder misstanden gerapporteerd. Opvallend is dat de productiviteit van de betrokken fabrieken tegelijkertijd hard omhoog is gegaan. Dit wekt blijkbaar vertrouwen onder de grote merken: Marks & Spencer, H&M, adidas, en Puma kopen nu in bij deze fabrieken. Chinese managers Het einde is echter nog niet in zicht. Hoewel een fors deel van de Cambodjaanse fabrieken zich heeft aangepast aan de nieuwe eisen van hoogwaardige productie en eerlijke arbeidsomstandigheden, blijft uitbuiting van werknemers bij andere producenten gewoon doorgaan. Veel fabrieken in Cambodja worden gerund door Chinese managers die gewoonweg maar één manier van produceren kennen: massaproductie op basis van kostenreductie, waarbij uitbuiting en intimidatie van weerloze fabrieksarbeiders niet geschuwd wordt. Een deel van de fabrieken waar een cultuuromslag onder het management is uitgebleven, heeft de wijk genomen naar landen als Vietnam, China en Indonesië. Hier worden ze (nu nog) ongemoeid gelaten. Een ander deel van de fabriekseigenaren kiest er echter voor om in Cambodja te blijven. Zij zoeken via slinkse wegen naar mogelijkheden om de richtlijnen van de ILO te ontlopen. De controleurs van Better Factories Cambodia slagen er steeds vaker in om deze misstanden bloot te leggen, en rapporteren fabrieken die de richtlijnen ontduiken bij de afnemers. Toch blijft dit systeem kwetsbaar; een deel van de afnemers onderschrijft het hoge niveau van normen in arbeidsomstandigheden van Better Factories niet, en blijft daarom bij deze producenten inkopen. 100 procent controles zullen hier niets aan veranderen zolang corruptie het Cambodjaanse justitieapparaat verlamt. Drijfveer De oplossing ligt voor een groot deel bij de bewuste, goed geïnformeerde consument. Zij gaan het verschil maken voor de Cambodjaanse textielarbeiders. Men zal in het Westen structureel moeten kiezen voor merken die afnemen bij toeleveranciers die aandacht besteden aan inspraak van werknemers en goede arbeidsomstandigheden. Strakke regelgeving en controle zijn hierbij altijd een voorwaarde. Kennisoverdracht naar producenten die de wil hebben om eerlijk te produceren is een noodzakelijke extra voorziening. Eindconsumenten zullen het kaf van het koren gaan scheiden, op voorwaarde dat er een transparant systeem wordt ontwikkeld waarbij heldere onafhankelijke fabrieksrapportages worden gemaakt. Dit is de ultieme drijfveer voor fabrieken om eieren voor hun geld te kiezen, en de omslag te maken naar een eerlijke manier van produceren. Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

10 TEKST FLORIS DE GRAAD BEELD S CINEMA DELICATESSEN Clandestiene film over misstanden Chinese kledingindustrie China Blue ontduikt censuur De film China Blue geeft een indrukwekkende clandestiene kijk achter de schermen van de Chinese kledingindustrie. China Blue heeft de kracht van een manifest en won de Amnesty/Doen award. Schoon Genoeg interviewde de Israëlische regisseur Micha X Peled tijdens zijn bezoek aan Nederland. Wat voor documentaire stond je voor ogen? Ik wilde een documentaire maken die de gevolgen van de globalisering laat zien en de slachtoffers van dit proces een gezicht geeft. Made in China is het meest voorkomende label en ik wilde de werkelijkheid daarachter laten zien. Natuurlijk zijn overal ter wereld de gevolgen van de globalisering merkbaar, maar door te kiezen voor het in beeld brengen van de productie in China, kan geen enkele kijker om de conclusies van de film heen. We hebben allemaal Made in China in onze kleding staan. De documentaire volgt het veertienjarige plattelandsmeisje Jasmine. Zij trekt naar de Chinese Oostkust om in een spijkerbroekenfabriek te gaan werken. Het leven in de fabriek is zwaar. De meisjes in de fabriek moeten langdurig overwerken om op tijd alle orders af te leveren. Tijdens haar chronische slaaptekort vlucht Jasmine in een eigen fantasiewereld. Na maanden werken heeft Jasmine nog steeds geen loon gekregen. Je zet een beeld neer waarmee de Chinese overheid niet blij zal zijn. Nee inderdaad, de film is dan ook illegaal gemaakt. Voor het filmen van productieprocessen heb je officiële toestemming van de Chinese overheid nodig, het is topgeheim. China Blue zou natuurlijk nooit door de censuur komen. Ook de kledingmerken die hun producten in die fabriek laten produceren verbieden het maken van opnames. Dat geldt evengoed voor merken die zich als vooruitstrevend en transparant proberen te profileren, zoals Nike. We hebben daarom de filmapparatuur in onderdelen over de grens gesmokkeld en daarna deze kledingfabriek benaderd met de mededeling dat we een documentaire over een succesvolle jonge Chinese ondernemer wilden maken. Met dat idee ging de manager akkoord. 10 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer oktober oktober 2006

11 Als de inspecteur langskomt, ligt er een stapel fonkelnieuwe jeans voor hem klaar De manager had niet het gevoel dat hij wat te verbergen had? De manager was een voormalige politieofficier. Hij had het idee dat hij een keurige fabriek runde. In zekere zin klopt dat ook. In de slaapvertrekken van zijn fabriek sliepen twaalf meisjes per kamer en was er in ieder vertrek een toilet. In andere fabrieken slapen soms veertig meisjes op zo n kamer en is er één toilet voor een paar honderd arbeidsters. In de documentaire komen ook een aantal arbeidsters aan het woord uit naburige fabrieken waar we niet mochten filmen. Zij vertelden dat ze bij het nachtwerk hun oogleden met wasknijpers openhouden om maar niet in slaap te vallen. Doet de overheid dan niets om de arbeidsomstandigheden te verbeteren? Op papier is het met de arbeidsrechten in China niet zo heel slecht gesteld. Er zijn de nodige wetten die arbeiders moeten beschermen. Maar iedereen weet dat de praktijk anders is. Er komt in China Blue een onherkenbaar gemaakte controleur van arbeidsomstandigheden aan het woord, die vertelt dat zijn inspectieteams op talloze manieren door de fabriek om de tuin worden geleid. Een positieve beoordeling van een fabriek zegt werkelijk niets. En dan heb je natuurlijk nog de omkoping en de cadeautjes die de fabriek weggeeft. Als de inspecteur langskomt, ligt er een stapel fonkelnieuwe jeans voor hem en zijn kinderen klaar. Alles in de juiste maat. In zo n cultuur kun je de prachtigste wetgeving hebben, maar het levert de arbeiders niets op. Een uniek moment in de documentaire is het uitbreken van een wilde staking. Dit is misschien wel de eerste keer dat het westerse publiek een staking in China kan zien. Voor een aantal meisjes is de maat vol. Maar als dan uiteindelijk de lonen worden uitbetaald, wordt het salaris van beginnende arbeidsters zoals Jasmine nog steeds ingehouden. Hadden de arbeidsters het idee dat ze uitgebuit werden? Ik had niet de indruk dat ze zich door het systeem geëxploiteerd voelden. Ze voelden zich vooral belazerd wanneer het management zijn belofte breekt en niet of onvoldoende betaalt. De wijze van betaling is uiterst ondoorzichtig. Er zijn allerlei onduidelijke inhoudingen voor eten, voor de verplichte identiteitskaart, voor het in slaap vallen tijdens werk, en ga zo maar door. Denk je dat China Blue het westerse publiek wakker maakt? De film heeft tot nu toe in zestien landen gedraaid en overal was de reactie van het publiek hetzelfde. Wat kan ik doen? Ik hoop dat maatschappelijke organisaties zoals de Schone Kleren Kampagne de film gebruiken om de problemen in de kledingindustrie breed onder de aandacht te brengen. Heb je zelf een idee hoe de situatie in de Chinese kledingfabrieken kan worden verbeterd? Inspecties in de fabrieken zouden met de juiste partners ter plekke moeten worden uitgevoerd, met organisaties die weten wat er leeft en die de plaatselijke mores kennen. Ik ben niet voor een boycot van China, maar als je verantwoord wilt produceren, ligt China misschien niet zo voor de hand. Een andere mogelijkheid voor de kledingmerken is om in eigen fabrieken te laten produceren, dan heb je de arbeidsomstandigheden zelf in de hand. Dat klinkt nu heel gek, maar het is nog maar vijf jaar geleden dat Levi s zijn laatste eigen fabriek sloot en overging op uitbesteding van de productie. Het is op die manier normaal geworden in de kledingindustrie dat je je verantwoordelijkheid op anderen afschuift. Het is natuurlijk de vraag of dat echt zo normaal is. Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer7 oktober

12 TEKST MARCELLA KRAAY BEELD Bezoekers debatteren over film China Blue Geen gunst, maar een recht Steeds vaker ligt in Nederlandse winkels kleding met het label Made in China. Dat het met arbeidsrechten in China niet zo nauw wordt genomen, is geen nieuws. Toch is er veel wat Nederlandse consumenten nog niet weten als het gaat om de situatie in Chinese kledingfabrieken. Tijd voor een nadere kennismaking. De documentaire China Blue schetst een indringend portret van het leven van een aantal jonge vrouwen die werken in een Chinese spijkerbroekenfabriek (zie ook pagina 10 en 11). Jenny Chan bracht de afgelopen jaren geruime tijd door in de dormatories (slaapzalen) van verschillende fabrieken in het zuiden van China om daar met de arbeidsters te praten en onderzoek te doen naar hun leef- en werkomstandigheden. Voor Jenny is het beeld dat in China Blue wordt neergezet heel herkenbaar. Ook YukYuk Choi kent het bestaan van Chinese kledingarbeiders van dichtbij. In Shenzen heeft zij de laatste jaren veel samengewerkt met migranten die van het platteland naar de stad trekken om daar te werken. Veel van hen komen in de kledingindustrie terecht. Worker Empowerment, de organisatie waarvoor YukYuk werkt, richt zich op het versterken van de zelfredzaamheid van de migranten-arbeiders. Samen met Jenny bracht YukYuk in september een bezoek aan Nederland. In een tour door Nederland bezochten de Chinese gasten Amsterdam, Nijmegen, Tilburg en Wageningen, waar zij na vertoning van China Blue in debat gingen met het publiek. Rode draad in de discussies was de vraag wat Nederlandse consumenten kunnen doen om de arbeiders in China te ondersteunen. Volgens YukYuk zijn de meeste arbeidsrechten in de Chinese wet redelijk goed geregeld. De handhaving is echter allerbelabberdst. Nederlandse consumenten zouden er bij Europese bedrijven die daar hun kleding inkopen op moeten aandringen dat zij alleen inkopen bij bedrijven die zich houden aan de arbeidswetten. Jenny tekent daar bij aan dat het ontbreken van het recht op vakbondsorganisatie nog een groot hiaat is in de Chinese wet, en dat daar nog het nodige aan te doen is. In vrijwillige gedragscodes zien de Chinese vrouwen niets. Het is niet een gunst die de arbeiders wordt verleend om de basale arbeidsrechten te respecteren, zegt YukYuk, het is hun recht. 12 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

13 TEKST FLORIS DE GRAAD FOTO S PHILIP S. ROBERTSON JR. Strategie om vakbonden uit de fabriek te krijgen Arbeiders staan in hun hemd De ondergoedfabriek Gina Form dreigt te worden gesloten. De arbeiders van de fabriek zijn in actie gekomen en vragen zich af waarom de goedlopende fabriek haar poorten moet sluiten. Demonstratie Gina Form-kledingfabriek Sommige lezers zullen zich nog de succesvolle campagne van de Schone Kleren Kampagne in 2003 herinneren ter ondersteuning van de arbeiders van de Thaise Gina Form-kledingfabriek. In de fabriek waar ondergoed voor bekende westerse merken wordt geproduceerd, was een aantal vakbondsleiders ontslagen die pas na een lange internationale campagne opnieuw in dienst werden genomen. Sindsdien zijn de arbeidsomstandigheden in de fabriek enorm verbeterd. De fabriek is volgens de vakbond een schoolvoorbeeld van een geslaagde combinatie van efficiency, kwalitatief hoge producten en goede arbeidsvoorwaarden. In augustus dit jaar pakten zich echter donkere wolken samen boven de fabriek. Zonder aankondiging liet het management meer dan 600 naaimachines inpakken voor verscheping naar een zusterfabriek in China. Een vijfde van de arbeiders stond daardoor plotseling met lege handen en moest genoegen nemen met de vage belofte dat ze voor nieuw werk zouden worden opgeleid. Pas nadat de vakbond GRWU de nodige ophef had gemaakt, bleek dat het in Hongkong gevestigde moederbedrijf de fabriek eind oktober wilde sluiten. Op verzoek van de klanten, stelde het moederbedrijf. Toen de klanten van de fabriek dit bij navraag ontkenden, werd gesteld dat de fabriek niet winstgevend zou zijn. Inzage in de financiën werd echter niet gegeven. Na tussenkomst van het ministerie van Arbeid werd de uitvoer van de naaimachines tegengehouden. Het ministerie stelde ook dat de fabriek geld moet vrijmaken voor ontslagvergoedingen. De vakbond en het management hebben echter uiteenlopende berekeningen over de hoogte van deze vergoedingen. Eind september ontvingen alle arbeiders een ontslagbrief. Eerder had het management geprobeerd om de contracten te updaten, wat er in feite op neer kwam dat de arbeiders vrijwillig met hun ontslag akkoord zouden gaan en af zouden zien van een ontslagvergoeding. De vakbond vermoedt dat het moederbedrijf Gina Form wil sluiten om haar later onder een andere naam weer te heropenen. Dit is een beproefde strategie om vakbonden de fabriek uit te krijgen. Het feit dat Gina Form nog steeds orders aanneemt maar deze voorlopig aan fabrieken elders uitbesteedt, lijkt dit beeld te bevestigen. De Schone Kleren Kampagne roept het publiek op om druk uit te oefenen op de bedrijven die ondergoed bij Gina Form laten maken, waaronder Calvin Klein, dat zijn Europese hoofdkantoor in Nederland heeft. Deze bedrijven wordt gevraagd om kenbaar te maken dat ze ook in de toekomst bij de fabriek willen bestellen, maar de relaties met het moederbedrijf zullen verbreken na sluiting van de fabriek. U kunt een (Engelstalige) protestbrief sturen via KOM INACTIE Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

14 Kort nieuws TEKST FLORIS DE GRAAD EN CHRISTA DE BRUIN BEELD ANNELIES VLASBLOM C&A betrekt kleding uit illegale ateliers C&A laat kleding fabriceren in illegale ateliers in Brazilië, rapporteert het Instituto Observatório Social (IOS). In tachtig clandestiene ateliers werden honderden C&A-labels gevonden. Werkdagen van zestien uur, hete werkruimte, veel lawaai, een hongerloon en de nacht doorbrengen op een matras onder de naaimachines, dat is de realiteit voor duizenden illegale immigranten in Sao Paolo. In een eerste reactie zegt C&A contracten te sluiten met leveranciers die zich aan de wet houden, maar controle daarop is er niet. C&A koopt kleding in bij leveranciers die het werk uitbesteden aan illegale ateliers. De Schone Kleren Kampagne houdt C&A verantwoordelijk voor de hele productieketen. In een gesprek met de SKK en FNV vertelde C&A dat uitbesteding door hun leveranciers wordt onderzocht. C&A heeft hulp gezocht bij een organisatie in Brazilië die illegale migranten bijstaat. Ook gaat C&A meer informatie delen met het IOS. De SKK houdt C&A in de gaten. Local Action, Global Campaigning De Schone Kleren Kampagne heeft voor haar programma Local Action, Global Campaigning subsidie gekregen van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Deze subsidie maakt deel uit van een subsidieronde die het ministerie eens in de vier jaar verstrekt. Het programma loopt van 2007 tot Belangrijke onderdelen zijn een onderzoek en campagne op interne arbeidsmigratie in productielanden en een campagne op het thema leefbaar loon. Voor het eerst zal ook aandacht worden besteedt aan de zogenaamde giants. Dit zijn grote bedrijven zoals supermarkten en winkelketens die zeer grootschalig kleding inkopen en door hun sterke onderhandelingspositie de leverprijs en leveringsvoorwaarden van kleding negatief beïnvloeden, wat uiteindelijk afgewenteld wordt op de kledingarbeiders. Bij alle activiteiten zal speciale aandacht worden besteedt aan de positie van vrouwen. In de praktijk zal dit betekenen dat het vervoersbedrijf haar kledingleverancier vraagt om er voor te zorgen dat de kleding op een verantwoorde manier wordt gemaakt. Dit kan door bijvoorbeeld als kledingleverancier lid te worden van de Fair Wear Foundation. Dit is een organisatie die toeziet op eerlijke kledingproductie bij de aangesloten bedrijven. De openbaar vervoersector is met ongeveer werknemers een belangrijke afnemer van bedrijfskleding. Het zou dan ook een grote stap zijn als de werknemers in deze sector zelf aan hun bedrijf vragen om eerlijke kleding in te kopen. G-Star s toeleveranciers in de fout Het Nederlandse jeans merk G-Star laat kleding in India fabriceren. Eind 2005 en voorjaar 2006 kwamen ernstige problemen bij G-Star s toeleveranciers (FFI en JKPL) in Bangalore aan het licht: lage lonen, verplicht overwerk, verbaal en fysiek geweld en seksuele intimidatie. De getuigenissen van de werknemers duidden op een patroon van overtredingen van (inter)nationale arbeidswetgeving. In juli 2006 dienden FFI en JKPL een klacht in bij de plaatselijke rechtbank die een spreekverbod oplegde aan Indiase arbeidsrechtenorganisaties. Deze organisaties mogen geen informatie over de arbeidssituatie in FFI en JKPL delen met de Schone Kleren Kampagne en de Landelijke India Werkgroep. FFI en JKPL hebben wel verbeteringen doorgevoerd: er is een einde gekomen aan het fysieke en verbale geweld en overuren zijn teruggebracht. G-Star s maatregelen zijn onvoldoende. G-Star zal met andere afnemers ervoor moeten zorgen dat FFI en JKPL direct met lokale organisaties samenwerken aan verbeterplannen en het opzetten van klachtenprocedures voor werknemers. Groen Licht voor Schone Kleding. De campagne Groen Licht voor Schone Kleding gaat in de laatste maanden van dit jaar van start en richt zich op de werknemers in de openbaar-vervoersector. Het is de bedoeling dat werknemers in deze sector naar aanleiding van de campagne zelf om schone dienstkleding vragen. 14 Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober 2006

15 Brandende vraag... TEKST FLORIS DE GRAAD BEELD CCC DUITSLAND Zijn kledingarbeiders zonder werk slechter af? Een andere variant op deze vraag is de veronderstelling dat kledingproductie in arme landen een vorm van ontwikkelingshulp is. Het is natuurlijk de droom van iedere handelaar om recordwinsten te boeken en zich tegelijkertijd als weldoener te kunnen presenteren. De werkelijkheid is vaak minder comfortabel. En voor kledingarbeiders is het wel heel wrang om te moeten horen dat je uitbuiting eigenlijk een gunst is. Natuurlijk is het waar dat veel arme landen investeerders in kledingfabrieken met open armen ontvangen. En natuurlijk is het werk dat de opening van een fabriek met zich meebrengt voor de kledingarbeiders een uitkomst.het feit dat de plaatselijke bevolking in de rij staat om in de fabriek te mogen werken, betekent echter niet dat de opening van een kledingfabriek alleen maar winnaars oplevert. Een salaris dat te weinig is om op een menswaardige manier van rond te komen, is nog altijd meer dan helemaal niets. Veel arbeiders hebben geen keus. Maar de prijs die ze voor deze geringe vooruitgang betalen, is hoog en het langdurige overwerk heeft voor veel arbeiders negatieve gevolgen voor de gezondheid. Ook aan de veiligheid op de werkvloer wordt in de meeste fabrieken weinig aandacht besteed. Deze ellendige arbeidsomstandigheden zijn allerminst noodzakelijk maar vooral het bijproduct van een bedrijfsfilosofie waarin ieder jaar opnieuw hogere winsten en groei gerealiseerd moeten worden. Wie de loonkosten voor kledingarbeiders afzet tegen de vaak forse bedrijfswinsten van kledingmerken, komt al snel tot de conclusie dat er in de kledingbranche genoeg geld verdiend wordt om arbeiders naar behoren te betalen en onder behoorlijke omstandigheden te laten werken. Nu zullen er mensen zijn die tegenwerpen dat kledingarbeiders zichzelf in de vingers snijden door hogere lonen te vragen. Het kledingmerk zal dan haar orders bij een andere fabriek in een ander land plaatsen, en de arbeiders met hun duur bevochten betere arbeidsvoorwaarden zullen opnieuw aan de bedelstaf raken. Dat gevaar bestaat inderdaad, maar in een bedrijfssector waar de problemen het gevolg zijn van globalisering, moeten de oplossingen niet op nationaal niveau maar op internationaal niveau worden gezocht. Dat betekent dat de internationaal opererende kledingmerken het tot hun verantwoordelijkheid moeten rekenen om garant te staan voor goede arbeidsomstandigheden, in welk land zij ook produceren. Dit vergt een bedrijfsfilosofie die er van uitgaat dat ieder die bijdraagt aan het tot stand komen van het product, krijgt wat hem of haar toekomt. Pas dan kan met recht gezegd worden dat men ondernemer én ontwikkelingswerker is. Schone Kleren Kampagne schoon genoeg nummer 7 oktober

16 Vooruitblik T F Postbus GN Amsterdam TEKST CHRISTA DE BRUIN BEELD PHILIP S. ROBERTSON JR. Made by women Van de arbeiders in de kledingsector is 85 procent vrouw. Het genderaspect speelt een grote rol bij het in stand houden van slechte arbeidsen leefomstandigheden van kledingarbeiders. De SKK wil de komende tijd duidelijk maken hoe dat komt. Naast de lange werkdagen en -nachten in de fabriek moeten veel vrouwen ook huishoudelijk werk doen en voor het gezin zorgen. Dat eist een zware tol van arbeidsters, fysiek en psychisch. Vrouwen in de kledingindustrie verdienen op de meeste plekken minder dan mannen voor hetzelfde werk. Dat betekent voor vrouwen eerder ondervoeding en slechte huisvesting. En dat ze langer en harder moeten werken om rond te komen. Dat leidt samen met de stress (productiequota!) tot uitputting. Vaak is het te onveilig voor de vrouwen om s nachts na het werk naar huis terug te keren. Op de werkvloer zijn vrouwen slachtoffer van (seksuele) intimidatie en geweld. Vrouwen die opkomen voor hun rechten, worden vaak tegengewerkt. Vakbondsorganisatie komt niet van de grond. Dan dreigt de fabrikant ergens anders te gaan produceren. Veel werk gebeurt in kleinere werkplaatsen of thuis, buiten het zicht van de traditionele vakbonden. Campagnes voor arbeidsrechten moeten specifiek rekening houden met de noden van de arbeidsters en hen direct daarbij betrekken. Het gender-aspect krijgt de komende tijd van de SKK bijzondere aandacht. Eind 2006 brengen we een vertaling uit van de brochure Made by Women; gender, the global garment industry and the movement for women worker s rights (samenvatting). Begin 2007 organiseert de SKK een evenement over de vraag: hoe kunnen Nederlandse maatschappelijke organisaties bijdragen aan de empowerment van arbeiders in de kledingindustrie, om zo een einde maken aan onderdrukking, exploitatie en misbruik, vooral van vrouwen. Ben je geïnteresseerd mee te denken en te organiseren? Neem dan contact op met de Schone Kleren Kampagne. KOM INACTIE Schone leren Kampagne