Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate

Transcriptie

1 Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate

2 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate JAARVERSLAG juni 2010

3

4 Inhoudsopgave Jaarverslag Karakteristieken van het pensioenfonds...4 Personalia, stand per 10 juni Profiel...5 Organisatie...6 Kerncijfers...8 Intern Toezicht: verslag van de visitatiecommissie Verslag van het verantwoordingsorgaan Verslag van het Bestuur in hoofdlijnen Algemene ontwikkelingen in de pensioenwereld Belangrijkste interne ontwikkelingen Goed pensioenfondsbestuur Financiële paragraaf Beleggingenparagraaf Pensioenparagraaf Actuariële paragraaf Risicoparagraaf Toekomstparagraaf Jaarrekening Balans per 31 december 2009, na resultaatbestemming Staat van baten en lasten over Kasstroomoverzicht Toelichting behorende tot de jaarrekening Overige gegevens Statutaire regeling omtrent de bestemming van het saldo van baten en lasten Gebeurtenissen na balansdatum Actuariële verklaring Accountantsverklaring Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 3

5 Karakteristieken van het pensioenfonds Personalia, stand per 10 juni 2010 De samenstelling van het Algemeen Bestuur is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur L.J. Kuipers Voorzitter Werkgever n.v.t. G.J. Getkate 2 e Voorzitter Werkgever n.v.t. J.H.A.J. Gritter Lid Werkgever n.v.t. F.R. Spaan Lid Werkgever n.v.t. S. Malgaz Lid Werkgever n.v.t. P.W.I. Lemmens Lid Werkgever n.v.t. J. Vlietstra Lid Deelnemers H.G.M. Arendsen Lid Deelnemers S. Canel Secretaris Deelnemers J.C.M. Halkes 2 e Secretaris Gepensioneerden J.J. de Jong Lid Gepensioneerden C. Troost Lid Gepensioneerden De samenstelling van het Dagelijks Bestuur is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur L.J. Kuipers Voorzitter Werkgever n.v.t. G.J. Getkate 2 e Voorzitter Werkgever n.v.t. S. Canel Secretaris Deelnemers J.C.M. Halkes 2 e Secretaris Gepensioneerden De samenstelling van het verantwoordingsorgaan is als volgt: Naam Functie Vertegen- woordiging Lid sinds Einde zittingsduur B.A.F. Keijzer Voorzitter Werkgever A.J. Oude Hergelink 2 e Voorzitter Werkgever H.B.F. Boerrigter Lid Deelnemers D. Rosman Secretaris Deelnemers L.J.F. Fens 2 e Secretaris Gepensioneerden J. Hartkamp Lid Gepensioneerden Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 4

6 De samenstelling van de beleggingscommissie is als volgt: Naam Functie H.G. Noorlander-Bunt Voorzitter F.R. Spaan Lid C. Roozemond Lid H. Scheppink Lid De samenstelling van de uitvoeringsorganisatie is als volgt: Naam Functie W.B.E. Rutgers S.I. Kroeze-Stiggelbout N.F. Slotman-Bosma Manager pensioenfonds Assistent manager Secretarieel adm. medewerker Compliance officer G.J.L. Dielissen, hoofd juridische zaken van Koninklijke Ten Cate nv Actuarissen W. Eikelboom, AAG adviserend actuaris van Towers Watson D. den Heijer, AAG certificerend actuaris van Towers Watson Accountant KPMG Accountants N.V. Profiel Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate (hierna het Pensioenfonds ), statutair gevestigd te Almelo is opgericht op 30 december De laatste statutenwijziging was op 21 februari De stichting is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel onder nummer Het Pensioenfonds is een ondernemingspensioenfonds en is aangesloten bij koepelorganisatie OPF. Het Pensioenfonds heeft tot doel uitvoering te geven aan het pensioenreglement, zoals dat geldt voor de aangesloten ondernemingen. Hiertoe wordt voor 16 aangesloten werkmaatschappijen van Koninklijke Ten Cate in Nederland en deelnemers en gewezen deelnemers circa EUR 294 miljoen vermogen belegd. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 5

7 Organisatie Bestuur Het Bestuur van het Pensioenfonds heeft de dagelijkse uitvoering van de werkzaamheden uitbesteed aan een uitvoeringsorganisatie. Deze werkzaamheden betreffen vermogensbeheer, pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Uitgangspunt is dat het Bestuur, conform de eisen van de Pensioenwet verantwoordelijk blijft voor de juiste uitvoering van de uitbestede taken. Het Bestuur heeft uitsluitend bevoegdheden conform de statuten, reglementen en de Actuariële en Bedrijfstechnische Nota van het Pensioenfonds. Dagelijks Bestuur Het Dagelijks Bestuur van het Pensioenfonds wordt gevormd door de voorzitter, de secretaris, de 2 e voorzitter en de 2 e secretaris. Alle operationele besluiten worden voorgelegd aan ten minste één medebestuurslid. Verantwoordingsorgaan Het verantwoordingsorgaan (VO) is op 21 februari 2008 ingesteld. De belangrijkste taken van het VO, conform De Principes voor goed pensioenfondsbestuur, zijn: - De bevoegdheid een oordeel te geven over het handelen van het Bestuur aan de hand van het jaarverslag, de jaarrekening en andere informatie, waaronder de bevindingen van het interne toezichtorgaan, over het door het Bestuur gevoerde beleid, alsmede over beleidskeuzes voor de toekomst. Dit oordeel wordt, samen met de reactie van het Bestuur daarop, bekend gemaakt en in het jaarverslag opgenomen. - Het VO heeft ten minste voorts de volgende rechten: - het recht op overleg met het Bestuur; - het recht op overleg met de externe accountant en de externe actuaris; - het recht op informatie; - het recht op een schriftelijke en beargumenteerde reactie op het oordeel dat het VO heeft gegeven over het door het Bestuur uitgevoerde beleid. Intern toezicht Voor het Intern toezicht is gekozen voor een visitatiecommissie, die eens in de drie jaar de beleids- en bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het Pensioenfonds beoordeelt. Uitvoeringsorganisatie De uitvoeringsorganisatie bestaat in het verslagjaar uit vier medewerkers (3,8 fte), waaronder de manager pensioenfonds. Allen hebben een dienstverband met het Pensioenfonds. De werkzaamheden betreffen op hoofdlijnen het uitvoeren van de pensioenadministratie en bestuursondersteuning. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 6

8 Vermogensbeheer Het vermogensbeheer is uitbesteed aan de volgende vermogensbeheerders: BlackRock, Pimco, Altera Vastgoed, ING Real Estate, Lupus Alpha Asset Management en Amundi Alternative Investments. Beleggingscommissie De beleggingscommissie heeft als mandaat het monitoren van de vermogensbeheerders, het uitvoeren en voorstellen van het beleggingsbeleid. De commissie is samengesteld uit leden van het Bestuur en niet-leden die deelnemer zijn van het Pensioenfonds. De leden van de beleggingscommissie worden benoemd door het Bestuur. De beleggingscommissie laat zich bijstaan door een externe beleggingsadviseur. Compliance officer Het Bestuur heeft ingestemd met de benoeming van de heer G.J.L. Dielissen, hoofd juridische zaken van Koninklijke Ten Cate nv, tot compliance officer van het Pensioenfonds. De compliance officer is belast met het toezicht op het naleven van de gedragscode. Externe ondersteuning Het Pensioenfonds wordt bijgestaan door een externe adviserende actuaris, een externe beleggingsadviseur en ten behoeve van de periodieke ALM-studie een gespecialiseerde ALM-adviseur. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 7

9 Kerncijfers 1 Bedragen x EUR Aantal deelnemers Deelnemers Gewezen deelnemers Gepensioneerden Totaal aantal deelnemers Indexatie Indexatie actieven per 1 januari volgend op boekjaar 3 2,60% 4 0,00% 1,50% 1,50% n.v.t. Indexatie inactieven per 1 januari volgend op boekjaar 0,00% 0,00% 1,48% 1,25% 1,45% Pensioenuitvoering Feitelijke premie Kostendekkende premie Gedempte kostendekkende premie Pensioenuitkeringen Pensioenuitvoeringskosten Vermogenssituatie en solvabiliteit Pensioenvermogen Pensioenverplichtingen Aanwezige dekkingsgraad 106,7% 98,4% 132,4% 123,8% 119,0% Vereiste dekkingsgraad DNB 115,6% 116,8% 118,4% 126,6% 125,8% Tot en met boekjaar 2006 waren de cijfers gebaseerd op Actuariële Principes Pensioenfonds (APP). Vanaf boekjaar 2007 zijn de cijfers gebaseerd op het Financieel Toetsingskader (FTK). Arbeidsongeschikte deelnemers worden meegeteld bij de actieve deelnemers. Tot boekjaar 2006 was sprake van een eindloonregeling voor de pensioenopbouw over het salarisgedeelte. Het Bestuur heeft in haar vergadering van 18 januari 2010 besloten de rechten van de actieve deelnemers met 2,6% te verhogen. Omdat de besluitvorming over deze toeslagverlening (indexatie) na het verslagjaar heeft plaatsgevonden, zijn deze toeslagen niet verwerkt in de pensioenverplichtingen ultimo Impact van de indexatie in 2010 is een toename van de pensioenverplichtingen van EUR 1,8 miljoen. In het verslagjaar is de grondslag voor de berekening van de gedempte kostendekkende premie gewijzigd. In de jaren 2007 en 2008 is gerekend met een vaste discontovoet van 4,0%. Vanaf 2009 wordt gerekend met een vaste discontovoet van 4,9%. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 8

10 Bedragen x EUR Beleggingsportefeuille Vastgoedbeleggingen Aandelen Vastrentende waarden Derivaten, saldo activa en passiva Overige beleggingen Totaal belegd vermogen Beleggingsperformance Beleggingsrendement in % 6 10,9-9,8 2,3 7,2 12,7 Benchmark in % 13,5-9,1 2,1 5,6 12,8 Outperformance / underperformance (-) -2,6-0,7 0,2 1,6-0,1 6 De rendementen zijn berekend volgens een gestandaardiseerde methode GIPS (Global Investment Performance Standard). Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 9

11 Intern Toezicht: verslag van de visitatiecommissie Het Pensioenfonds heeft voor de invulling van het intern toezicht gekozen voor een visitatiecommissie die eens in de drie jaar het functioneren van het Bestuur beziet. Bij oprichting is een reglement vastgesteld op basis van de uitgangspunten van Pension Fund Governance. Hierbij zijn de frequentie van het overleg met het Bestuur, de te behandelen onderwerpen met betrekking tot het beleid en de verantwoording van de commissie vastgesteld. De toetsing door de visitatiecommissie heeft voor de eerste keer in 2009 plaatsgevonden en is begin van 2010 afgerond. Deze visitatie had betrekking op de periode 1 januari 2007 tot 1 oktober Bij het uitvoeren van de visitatie heeft de visitatiecommissie de volgende taken vervuld: het beoordelen van de beleids- en bestuursprocedures en -processen en de checks and balances binnen het Pensioenfonds; het beoordelen van de wijze waarop het Bestuur het Pensioenfonds aanstuurt; het beoordelen van de wijze waarop het Bestuur omgaat met de risico s op de langere termijn. Visitatieprocedure De visitatie van het Pensioenfonds door Stichting Het Vak-VC is verlopen volgens een vaste procedure. Daarbij heeft na benoeming van de visitatiecommissie door het Bestuur, eerst een documentenonderzoek plaatsgevonden op basis van: a. de notulen van de vergaderingen van het (Dagelijks) Bestuur, de beleggingscommissie en het VO over de laatste drie jaar voorafgaand aan de visitatie; b. de actuariële en bedrijfstechnische nota (ABTN); c. het jaarverslag van het Pensioenfonds over de jaren ; d. het accountantsverslag (2008); e. het actuarieel rapport (2008). Verder zijn op verzoek van de visitatiecommissie de volgende aanvullende documenten beoordeeld: f. de statuten van het Pensioenfonds; g. de taakomschrijving manager uitvoeringsorganisatie; h. het mandaat van de beleggingscommissie; i. het reglement van het VO; j. het reglement van het intern toezicht; k. het pensioenreglement; l. de uitvoeringsovereenkomst; m. de klachten- en geschillenprocedure; n. de gedragscode; o. het deskundigheidsplan en opleidingsplan; p. de procedure periodieke zelfevaluatie Bestuur; q. de uitbestedingovereenkomsten, waaronder de beleggingsmandaten; r. het beleggingsplan; s. de rapportages van de uitvoeringsorganisatie, administrateur en de vermogensbeheerders; t. de ALM-studie en de continuïteitsanalyse; u. correspondentie van en met de toezichthouders AFM en DNB. In aanvulling op het documentenonderzoek heeft de visitatiecommissie op locatie bij het Pensioenfonds gesprekken gevoerd met een delegatie van het Bestuur van het Pensioenfonds en een delegatie van Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 10

12 het VO. De visitatiecommissie heeft op basis van het documentenonderzoek en de gevoerde gesprekken een bespreekversie van het visitatierapport uitgebracht, welke op 9 februari 2010 met het Bestuur is nabesproken. Algemeen oordeel Op basis van de documentatie en de gevoerde gesprekken is de visitatiecommissie van mening dat het Bestuur van het Pensioenfonds de zaken goed (zoals het beleggingsbeleid) tot uitstekend (zoals het uitbestedingsbeleid) heeft geregeld. Naar het oordeel van de visitatiecommissie is het Bestuur in control en heeft ze een open oog voor de risico s van het Pensioenfonds (en dus voor de deelnemers) op termijn. Belangrijkste bevindingen Zowel door het eigen functioneren als het monitoren en sturen van de uitbestede werkzaamheden geeft het Bestuur blijk van voldoende deskundigheid en een grote betrokkenheid bij het Pensioenfonds. Het kritisch vermogen binnen het Bestuur is aanwezig en voor de commissie merkbaar. Dat is een belangrijke noodzakelijke voorwaarde voor een open attitude om telkens weer lessen te trekken uit zaken die beter kunnen. De visitatiecommissie is van oordeel dat de verantwoording over de financiële risico s van het Pensioenfonds voor de deelnemers adequaat van opzet en toepassing is. Zij vraagt zich wel af of de deelnemers voldoende beseffen dat de indexatiecapaciteit van het fonds op termijn tegen kan vallen. Belangrijkste aanbevelingen 1. Het Bestuur wordt aangeraden na te gaan of de bij deelnemers bestaande verwachtingen over het indexatiepotentieel voldoende consistent is met de actuele financiële opzet van het fonds op termijn; 2. De vast terugkerende onderwerpen voor de bestuurstafel en de in enig jaar te voorziene onderwerpen zouden vastgelegd kunnen worden in een jaarcyclus; 3. Hoewel de communicatie over pensioen geen aanleiding geeft tot opmerkingen beveelt de visitatiecommissie aan om iemand (of een kleine groep) binnen het Bestuur uitvoeringsverantwoordelijk te maken voor de communicatie en voor een communicatiejaarplan; 4. Ontwikkel een integriteitsbeleid; 5. De statuten te voorzien in de bevoegdheid om een bestuurslid bij disfunctioneren te schorsen en/of te ontslaan, dan wel de benoemende organisatie te verzoeken tot een andere invulling te komen. Uitkomsten nabespreking visitatierapport met het bestuur De bespreekversie van het visitatierapport is op 9 februari 2010 met een delegatie van het Bestuur nabesproken. De nabespreking heeft niet geleid tot aanvullende vragen. Wel zijn er een aantal tekstuele opmerkingen uit de nabespreking naar voren gekomen, welke in dit definitieve rapport zijn verwerkt. De visitatiecommissie R.C.L. Bakker, voorzitter Th. de Jong A.G. de Meij Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 11

13 Reactie van het Bestuur Het Bestuur dankt de visitatiecommissie voor de diepgaande wijze waarop zij de beleids- en bestuursprocedures en -processen en de checks and balances binnen het Pensioenfonds heeft beoordeeld. De visitatiecommissie geeft door haar grondige aanpak aan een duidelijke, inhoudelijke versterking te zijn van de governance van het Pensioenfonds. Het Bestuur is verheugd dat de visitatiecommissie van oordeel is dat het Bestuur in control is en een open oog heeft voor de risico s van het Pensioenfonds. De aanbevelingen worden, voor zover dit nog niet is gebeurd, door het Bestuur opgepakt. Met name zal aandacht worden besteed aan het expliciet communiceren over het indexatiepotentieel, zodat deelnemers een realistisch beeld hebben van (toekomstige) indexatiemogelijkheden. Een voorbeeld hiervan is de toelichting op het indexatiebeleid op pagina 57 en 58 van dit jaarverslag. Verder is afgesproken dat de voorzitter van het Bestuur zich intensief zal bezighouden met het monitoren van de communicatie. Het Bestuur van Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 12

14 Verslag van het verantwoordingsorgaan De vraag die het verantwoordingsorgaan (VO) zich voortdurend stelt is of het Bestuur zegt wat ze doet en laat zien dat ze doet wat ze zegt. Het Bestuur van het Pensioenfonds legt in dit jaarverslag 2009 verantwoording af voor het gevoerde beleid en wel over een jaar waarin de sector bijzonder complex is geworden. Het VO heeft in 2009 alle Algemeen Bestuursverslagen en managementrapportages ontvangen. In het overleg met het Bestuur is informatie verschaft over de financiële situatie, de dekkingsgraad, de ALM-studie, de continuïteitsanalyse en de conclusies met betrekking tot het beleggings- en premiebeleid en de weging zakelijke waarden en duration matching. Tevens is het door De Nederlandsche Bank goedgekeurde herstelplan besproken. Het Bestuur is bijzonder transparant in haar informatie naar het VO. Naast het overleg met het Bestuur is door het VO gesproken met de Visitatiecommissie, de accountant en de certificerende en adviserende actuarissen. Het VO is het eens met de conclusie van de Visitatiecommissie dat het Bestuur in control is en een open oog heeft voor de risico s van het Pensioenfonds. Verder is op basis van eigen waarnemingen het VO van oordeel dat het Bestuur op adequate wijze haar beleid heeft uitgevoerd, waarbij de belangen van alle betrokkenen evenwichtig, conform de Actuariële en bedrijfstechnische nota, zijn behartigd. Gezien de complexiteit van de pensioenmaterie en de financiële positie van het Pensioenfonds vragen wij bijzondere aandacht voor het deskundigheidsbeleid, het balans- en risicomanagement en het communicatiebeleid naar de deelnemers. Tevens vraagt de kwetsbaarheid van de uitvoeringsorganisatie aandacht van het Bestuur. Reactie van het bestuur Het Bestuur is het geheel eens met de aandacht die het VO vraagt voor deskundigheids- en communicatiebeleid, zoals ook moge blijken uit het jaarverslag. In 2010 zal het balans- en risicomanagement extra aandacht krijgen en zodanig geprofessionaliseerd worden dat een dagelijkse monitoring mogelijk is. De kwetsbaarheid van de uitvoeringsorganisatie vanwege de kleine bezetting is en blijft ook in de toekomst een zaak van voortdurende aandacht. Het Bestuur tracht door het goed vastleggen van systemen, procedures en taken deze kwetsbaarheid zo beheersbaar mogelijk te maken. Almelo, 10 juni 2010 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate Het verantwoordingsorgaan Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 13

15 Verslag van het Bestuur 2009 in hoofdlijnen Het jaar 2009 was een jaar vol onzekerheden. Niet alleen voor pensioenfondsen, maar over de volle breedte van de economie. De kredietcrisis die in september 2008 in volle hevigheid losbarstte, verbreedde en verdiepte zich in de maanden daarna in hoog tempo. Dit beeld domineerde ook nadrukkelijk de eerste maanden van Na het eerste kwartaal leek het tij langzaam maar zeker te keren, maar het duurde nog geruime tijd voordat mensen het woord herstel in de mond durfden te nemen. In het derde kwartaal lieten de economieën voor het eerst weer positieve groeicijfers zien en trokken ook de financiële markten aan. Geleidelijk wist het Pensioenfonds de financiële positie en de dekkingsgraad te verbeteren. Het herstel ging sneller dan in het herstelplan was voorzien. Omdat de dekkingsgraad eind 2009 hoger was dan 105%, heeft het Bestuur medio januari 2010 besloten de opgebouwde pensioenaanspraken van actieve deelnemers per 1 januari 2010 conform beleid gedeeltelijk te indexeren. De pensioenen van pensioengerechtigden en de opgebouwde pensioenaanspraken van gewezen deelnemers zijn niet verhoogd per 1 januari 2010, omdat de dekkingsgraad lager was dan 110%. Ook is besloten de opslag op het werkgeversdeel van de premie in 2010 te continueren. In 2009 zijn door het CBS cijfers gepubliceerd die erop wijzen dat de levensverwachting nog sneller stijgt dan waarmee de meeste fondsen rekening hebben gehouden. Het Pensioenfonds heeft hierop ingespeeld door de voorziening pensioenverplichtingen met 3% extra te verhogen. Het Bestuur sluit niet uit dat de voorziening pensioenverplichtingen in 2010 nog verder moet worden verhoogd als de nieuwste prognosetafels door het Actuarieel Genootschap worden gepubliceerd. Als gevolg van de wereldwijde economische crisis zag het Pensioenfonds zich in 2009 genoodzaakt deelnemers te informeren over de gevolgen van deze crisis voor hun pensioen. Het Pensioenfonds heeft alle deelnemers schriftelijk geïnformeerd over de financiële positie van het Pensioenfonds en de gevolgen voor hun pensioen. Daarnaast zijn deelnemers via de periodieke uitgave van PensioenNieuws en PensioenKrant geïnformeerd over de inhoud van het herstelplan. Een nieuw - en zeer gewaardeerd - initiatief is dat deelnemers in een persoonlijk gesprek uitleg krijgen over hun eigen toekomstige pensioensituatie. Financiële positie De financiële markten kenmerkten zich in 2009 door een krachtig herstel. Dit heeft geleid tot een stijging in de waarde van de beleggingsportefeuille. Naast de hoogte van de waarde van de beleggingsportefeuille is de hoogte van de waarde van de pensioenverplichtingen van belang. Door een gestegen lange rente is de waarde van de pensioenverplichtingen gedaald. Beide elementen hebben een positieve invloed gehad op de hoogte van de dekkingsgraad. Deze is gestegen van 98,4% naar 106,7%. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 14

16 Beleggingen Het totale beleggingsresultaat bedroeg 10,9%. Het strategisch beleggingsbeleid in 2009 was in lijn met dat van voorgaande jaren. Echter gezien de onstabiele situatie op de financiële markten en de gedaalde dekkingsgraad van het Pensioenfonds heeft het Bestuur besloten om de in 2008 ontstane onderweging in aandelen gedurende de eerste drie kwartalen van 2009 niet te herstellen door aandelen bij te kopen. Doordat de aandelenmarkten een onvoorzien sterk herstel lieten zien is het rendement van het Pensioenfonds 2,6% lager uitgekomen dan de strategische benchmark. Algemene ontwikkelingen in de pensioenwereld Toeslagenlabel Vanwege de financiële crisis heeft de Autoriteit Financiële Markten (AFM) pensioenfondsen de mogelijkheid geboden het zogeheten toeslagenlabel in 2009 nog niet te gebruiken. Het toeslagenlabel is een afbeelding waarmee het Pensioenfonds de (gewezen) deelnemers en gepensioneerden zicht geeft op de verwachtingen ten aanzien van indexatie in de eerstvolgende jaren. Oorspronkelijk waren pensioenuitvoerders verplicht het label vanaf 1 januari 2009 te gebruiken. In plaats daarvan mocht het Pensioenfonds in 2009 nog aan de hand van het verloop van de dekkingsgraad uitleg geven over haar financiële positie en de verwachting voor de toekomstige indexatieverlening. De AFM heeft daarvoor modelbrieven ontwikkeld voor fondsen met of zonder reservetekort of dekkingstekort. Het Pensioenfonds heeft het toeslagenlabel in 2009 niet gebruikt, maar alle (actieve en gewezen) deelnemers en pensioengerechtigden een brief gestuurd waarin op een open en afgewogen manier is geïnformeerd over de financiële situatie van het Pensioenfonds. In 2010 gaat de verplichting om het toeslagenlabel te gebruiken wel gelden. De AFM zal vanaf 1 april 2010 toezien op het gebruik ervan. Pensioenregister Op 1 januari 2011 moet het Pensioenregister operationeel zijn. In 2009 is verder gewerkt aan de ontwikkeling ervan. Op grond van de Pensioenwet zijn alle pensioenuitvoerders verplicht om aan het Pensioenregister mee te doen en op uniforme wijze informatie aan te leveren. De kosten van het Pensioenregister worden door de pensioenfondsen gezamenlijk opgebracht. De doelstelling van het Pensioenregister is iedereen op te nemen met een eigen pensioenaanspraak. Als input hiervoor worden de gegevens van het Uniform Pensioenoverzicht gebruikt. Ook de opgebouwde AOWaanspraken worden opgenomen in het Pensioenregister. De gegevens hiervoor worden aangeleverd door de Sociale Verzekeringsbank. De informatie uit het Pensioenregister kan bereikt worden met behulp van het burgerservicenummer. Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (FVP) Er komt een einde aan de FVP-regeling. Eind 2005 heeft het bestuur van de Stichting Financiering Voortzetting Pensioenverzekering (Stichting FVP) besloten dat werknemers die na 1 januari 2008 ontslagen worden en ouder dan 40 jaar zijn, niet meer in aanmerking komen voor een bijdrage in de pensioenopbouw tijdens werkloosheid. Aanleiding voor dit besluit was een tekort aan financiële middelen. Later heeft het FVP-bestuur de regeling vanwege de toen nog goede beleggingsresultaten een aantal malen met een jaar verlengd. In oktober 2009 heeft het bestuur van de Stichting FVP besloten dat instroom in de regeling definitief stopt per 1 januari Dit betekent dat werknemers van 40 jaar of ouder die op of na 1 januari 2011 WW-gerechtigd worden, niet meer in aanmerking komen voor een FVP-bijdrage. De FVP-bijdragen voor degenen die in 2010 werkloos worden, zullen Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 15

17 opgeschort worden tot uiterlijk 1 januari Deze bijdragen kunnen zonodig worden gekort als blijkt dat volledige betaling leidt tot een negatief vermogen voor de Stichting FVP. In twee situaties wordt de FVP-bijdrage wel in een eerder stadium vastgesteld en uitbetaald. Dit geldt ten eerste voor werkloze werknemers die tussen 1 januari 2010 en 1 januari 2014 de pensioenleeftijd bereiken. Daarnaast geldt het voor nabestaanden van overleden werkloze werknemers die recht hebben op een FVP-bijdrage voor de inkoop van partnerpensioen. Verhoging AOW-leeftijd naar 67 jaar In het voorjaar van 2009 heeft het kabinet een aantal maatregelen gepresenteerd om de gevolgen van de economische crisis het hoofd te bieden. In het aanvullend beleidsakkoord Samen werken, samen leven werd onder meer de verhoging van de AOW-leeftijd van 65 naar 67 jaar aangekondigd. Daarbij wordt rekening gehouden met de zogenaamde zware beroepen. Het eventuele verhogen van de AOW-leeftijd en de gevolgen voor de aanvullende pensioenen zijn voor het Bestuur een belangrijk dossier, maar het Bestuur is geen partij in de besluitvorming hierover. Het initiatief ligt vooralsnog bij de politiek, waarna het vervolgens een verantwoordelijkheid van de sociale partners is om zich uit te spreken over de manier waarop in de pensioenregeling van het Pensioenfonds op de veranderingen zal worden aangesloten. Aangezien het kabinet inmiddels demissionair is, is het onzeker wanneer een besluit genomen wordt over de eventuele verhoging van de AOW-leeftijd. Overheidscommissies In 2009 zijn door de overheid bewegingen in gang gezet die gevolgen kunnen hebben voor het Pensioenfonds. In dit verband zijn de volgende overheidscommissies ingesteld. Commissie-Don Deze commissie heeft op 21 september 2009 een verdeeld advies uitgebracht over de parameters uit het Financieel Toetsingskader. Deze parameters worden gebruikt voor continuïteitsanalyses, herstelplannen en de berekening van gedempte kostendekkende premies. De minister van SZW heeft bepaald dat de premie voor 2011 voor het eerst op basis van de nieuwe parameters bepaald zal moeten worden. Evaluatie Financieel Toetsingskader Een werkgroep bestaande uit ambtenaren van het ministerie van SZW en vertegenwoordigers van DNB buigt zich over de evaluatie. Bij deze evaluatie zijn de volatiliteit van de swapcurve, de spanning tussen nominaal en reëel pensioen en de vaststelling van vereiste buffers en kostendekkende premie de belangrijkste onderzoekspunten. Commissie-Goudswaard De Commissie Goudswaard heeft onderzoek gedaan naar de toekomst- en schokbestendigheid van de huidige pensioencontracten. Randvoorwaarde daarbij was om een op collectiviteit en solidariteit gebaseerd systeem in de tweede pijler van het pensioenstelsel te behouden. Commissie-Frijns De Commissie Frijns heeft het beleggingsbeleid van pensioenfondsen en in het bijzonder hun risicobeheer geanalyseerd en hierover aanbevelingen voor de toekomst gedaan. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 16

18 Belangrijkste interne ontwikkelingen Communicatie In het boekjaar is veel aandacht besteed aan communicatie. In 2008 is door de wetgever vastgelegd hoe consistentie in de communicatie over ambitie en verwachtingen in verband met toeslagen moet worden toegepast. Tevens is het toeslagenlabel definitief vastgesteld. In 2009 is het toeslagenlabel niet verstrekt, in plaats daarvan zijn de deelnemers middels een separate brief over de financiële positie van het Pensioenfonds en de mogelijkheden tot toeslagverlening geïnformeerd. Het toeslagenlabel zal in het UPO 2010 (naar de stand van 1 januari 2010) worden opgenomen. In overeenstemming met de door de koepels geïntroduceerde doelstelling om eenvormige, eenduidige en duidelijke pensioenoverzichten te verstrekken (uniform pensioenoverzicht, UPO) is aan alle actieve deelnemers een pensioenoverzicht op basis van de huidige regeling uitgereikt. Ook hebben alle premievrije deelnemers afgelopen boekjaar een UPO ontvangen. Gepensioneerden hebben een jaarlijks overzicht van hun pensioenrechten ontvangen. Het Pensioenfonds heeft daarnaast voor de deelnemers een pensioenplanner ontwikkeld, waarmee op basis van actuele gegevens verschillende pensioenscenario s kunnen worden doorgerekend. De pensioenuitvoeringsorganisatie heeft met behulp van deze pensioenplanner in het afgelopen boekjaar met meer dan honderd deelnemers een individueel gesprek gevoerd over hun pensioensituatie. Het Bestuur vertrouwt erop hiermee een belangrijke stap voorwaarts in de pensioencommunicatie te hebben gezet. ALM-studie Begin 2009 is een nieuwe ALM-studie afgerond. Uit deze studie blijkt dat het bestaande beleid nagenoeg optimaal is. Wel bleek dat een verdere optimalisatie in de beleggingsportefeuille zou kunnen leiden tot betere resultaten. Hierdoor is besloten de beleggingscategorie hedgefondsen geheel af te bouwen en een beleggingscategorie grondstoffen van 5% op te bouwen. Wijziging actuarissen In overleg is besloten de heer R. Kruijff AAG met ingang van het derde kwartaal te vervangen door de heer W. Eikelboom AAG als adviserend actuaris van het Pensioenfonds. De heer W. Eikelboom is tegelijkertijd als certificerend actuaris opgevolgd door de heer D. den Heijer AAG. Genoemde personen zijn allen werkzaam bij Towers Watson. Klachten en geschillen In het afgelopen jaar zijn er geen klachten ontvangen of geschillen van deelnemers binnengekomen. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 17

19 Goed pensioenfondsbestuur Intern toezicht en verantwoordingsorgaan Het Bestuur van het Pensioenfonds besteedt conform de Pensioenwet en de daarin opgenomen eisen voor goed pensioenfondsbestuur veel aandacht aan de opzet en inrichting van de organisatie, inclusief de interne beheersing. Reglementair is bepaald hoe het Bestuur omgaat met de rol als bestuur en invulling geeft aan begrippen als goed bestuur, verantwoording en intern toezicht. Vanaf 21 februari 2008 is het VO actief. Het VO bestaat uit een vertegenwoordiging van werknemers, pensioengerechtigden en werkgever. De verantwoording die het Bestuur aflegt is onderdeel van de jaarverslagcyclus. Voor het Intern Toezicht is gekozen voor een visitatiecommissie, die minimaal eens in de drie jaar de beleids- en bestuursprocedures en -processen, de checks and balances, de wijze waarop de uitvoering van de regeling wordt bestuurd en aangestuurd en de wijze waarop wordt omgegaan met de risico's op de langere termijn voor (de dekkingsgraad van) het Pensioenfonds beoordeelt. Gezien de relatie tussen de objecten van onderzoek van visitatiecommissie en VO wordt overleg tussen visitatiecommissie en VO als een waardevolle invulling van goed pensioenfondsbestuur beschouwd. Deskundigheidsbevordering In de afgelopen jaren is veel aandacht besteed aan de deskundigheidsbevordering van het Bestuur. Het Pensioenfonds heeft in 2008 de deskundigheid van het Bestuur in kaart gebracht met de kennisreflector van Stichting Pensioen Opleidingen (SPO). De toets is gehanteerd als een nulmeting en had tot doel vast te stellen wat op het toetsmoment het kennisniveau van de bestuurders was. Uit de resultaten is gebleken dat het Bestuur als collectief iets lager heeft gescoord dan de benchmark die SPO heeft opgesteld. Op basis van deze uitslag is besloten een groot gedeelte van de voorlichtingsbijeenkomsten te besteden aan deskundigheidsbevordering. Deze bijeenkomsten worden twee keer per jaar georganiseerd voor leden van het Bestuur, beleggingscommissie, VO en pensioenuitvoeringsorganisatie. Bestuursleden ontvangen periodiek een overzicht met data van relevante opleidingen, cursussen en workshops. Regelmatig wordt door een bestuurslid en/of de Manager van het Pensioenfonds bijeenkomsten van onder andere Stichting voor Ondernemingspensioenfondsen en de toezichthouder bijgewoond. Bestuursleden ontvangen wekelijks een met de nieuwsfeiten over pensioenen. Nieuwe bestuursleden zijn verplicht een basiscursus van SPO op deskundigheidniveau 1 te volgen. Ook nieuwe leden van het VO volgen in principe een relevante opleiding. Zelfevaluatie functioneren bestuur In het afgelopen verslagjaar heeft het Pensioenfonds een zelfevaluatie over het functioneren van het Bestuur uitgevoerd. Hieruit bleek dat de bestuursleden tevreden waren over de opzet en invulling van het Bestuur, vergaderingen en bijeenkomsten. Er is daarom geen directe noodzaak verandering aan te brengen. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 18

20 Naleving wet- en regelgeving Het Bestuur is niet bekend met overtredingen van wet- en regelgeving. In het boekjaar is een herstelplan van toepassing vanwege een dekkingstekort. Toelichting op het herstelplan is opgenomen in de financiële paragraaf op pagina 22. Gedragscode De wetgever vereist dat het Pensioenfonds over een gedragscode beschikt. De gedragscode van het Pensioenfonds is gebaseerd op de door de Koepels ontwikkelde Modelgedragscode Pensioenfondsen. Alle direct bij het Pensioenfonds betrokkenen (Bestuur, beleggingscommissie en medewerkers) hebben zich ook het afgelopen verslagjaar weer geconformeerd aan de gedragscode van het Pensioenfonds door het ondertekenen ervan. Naast de gedragscode is ook een compliance program voor het Pensioenfonds opgesteld. Het compliance program fungeert als een leidraad hoe wordt omgegaan met (uitvoering van) de gedragscode. Compliance officer In 2009 is bij het Pensioenfonds een compliance officer aangesteld die belast is met het toezicht op de naleving van de regels die voortvloeien uit het Effecten Typisch Gedrags Toezicht (ETGT). Het Bestuur heeft hiertoe regels opgesteld in het compliance program. De Wet financieel toezicht (Wft) schrijft in het kader van het ETGT voor dat ieder pensioenfonds: Interne voorschriften vaststelt met betrekking tot het omgaan met voorwetenschap respectievelijk met betrekking tot privétransacties in financiële instrumenten door bestuurders en medewerkers; Belangenverstrengeling die te maken heeft met transacties in financiële instrumenten, beheerst; Adequate controlemechanismen heeft ten behoeve van de naleving van de bepalingen inzake het ETGT. Bestuurssamenstelling In de samenstelling van het Bestuur hebben de volgende mutaties plaatsgevonden: De heer H.J. Dul is op zijn verzoek per 30 november 2009 afgetreden als 2 e secretaris en gepensioneerdenlid. De heer J.C.M. Halkes is benoemd als opvolger. De heer Halkes was werkgeverslid en is nu gepensioneerdenlid. De heer P.W.I. Lemmens is per 30 november 2009 door Koninklijke Ten Cate nv benoemd als werkgeverslid. De heer J. Lock is teruggetreden als gepensioneerdenlid vanwege zijn benoeming als CFO van Koninklijke Ten Cate nv. De heer C. Troost is door de Vereniging van Gepensioneerden Koninklijke Ten Cate per 1 januari 2010 benoemd als opvolger. De heer J. Vlietstra was per 30 november 2009 aftredend en herkiesbaar. Hij is door de Centrale Ondernemingsraad voor een volgende termijn van drie jaar als deelnemerslid benoemd. De nieuwe bestuursleden hebben inmiddels de toetsingsprocedure van DNB voor deskundigheid en betrouwbaarheid met succes doorlopen. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 19

21 Bestuursvergaderingen Het Algemeen Bestuur van het Pensioenfonds heeft het afgelopen jaar vijfmaal vergaderd. Daarnaast is een aparte vergadering gehouden, waarin het jaarverslag 2008 door het Bestuur is vastgesteld. De belangrijkste onderwerpen die aan de orde zijn geweest zijn: ALM-studie, continuïteitsanalyse en herstelplan; Governance: aanpassing deskundigheidsmatrix, gedragscode en opstellen compliance program; Zelfevaluatie bestuur; Mutatie adviserende en certificerende actuaris; Aanstelling compliance officer; Wijziging beleggingsbeleid en besluitvorming over moment van herallocatie; Begroting pensioenuitvoerings- en vermogensbeheerkosten; Vaststellen doorsneepremie komende vijf jaar ( ); Wijziging berekeningsmethode kostendekkende premie; Visitatie 2009/2010 van intern toezichtsorgaan. Het Dagelijks Bestuur heeft het afgelopen jaar elfmaal vergaderd. Samenstelling beleggingscommissie De samenstelling van de beleggingscommissie is gedurende het verslagjaar niet gewijzigd. Samenstelling verantwoordingsorgaan De heer F. ten Oever heeft Koninklijke Ten Cate nv verlaten. Zijn functie als 2 e voorzitter van het VO is met ingang van 1 januari 2010 overgenomen door de heer A.J. Oude Hergelink. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 20

22 Financiële paragraaf Samenvatting van de financiële positie van het fonds en ontwikkelingen gedurende het jaar Bedragen x EUR Pensioenvermogen Technische Voorzieningen Dekkingsgraad EUR EUR % Stand per 1 januari ,4 Beleggingsresultaten, rentetoevoeging en indexatie ,7 Premiebijdragen ,1 Uitkeringen ,1 Overige ,4 Stand per 31 december ,7 Het saldo van baten en lasten kan als volgt worden geanalyseerd: Bedragen x EUR Premieresultaat Interestresultaat Overig resultaat Totaal Ultimo 2009 bedraagt de gemiddeld gewogen rekenrente 3,85% (2008: 3,57%).Een uitgebreide analyse is opgenomen in de actuariële paragraaf op pagina 33. De dekkingsgraad ultimo jaar (op basis van de jaarrekening) heeft zich de afgelopen jaren als volgt ontwikkeld: Dekkingsgraad ultimo 106,7% 98,4% 132,4% 123,8% 119,0% Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 21

23 Sturingsmiddelen Herstelplan In 2008 is door de kredietcrisis en de dalende rente een dekkingstekort ontstaan. Het Pensioenfonds heeft in maart 2009 een 15-jaars herstelplan ingediend bij DNB. Het herstelplan is door DNB in juni 2009 goedgekeurd. Het Pensioenfonds maakt gebruik van de eenmalige mogelijkheid die de minister heeft geboden om binnen vijf jaar (in plaats van drie jaar; dus uiterlijk 31 december 2013) het minimaal vereist eigen vermogen te bereiken. Bij het opstellen van het herstelplan heeft het Bestuur zich laten ondersteunen door externe adviseurs. Het herstelplan is opgesteld met inachtneming van de uitgangspunten zoals die door DNB zijn voorgeschreven. Nadrukkelijk merken wij op dat inherent aan de modelmatige aanpak ook het herstelplan een benadering van de werkelijkheid is. Dit betekent dat de werkelijke ontwikkeling van de dekkingsgraad in positieve of negatieve zin kan afwijken van het verwachte herstelpad, waardoor de financiële positie van het Pensioenfonds zich sneller of langzamer kan herstellen dan voorzien. De belangrijkste maatregelen uit het herstelplan zijn: Zolang de dekkingsgraad lager is dan 110% zullen de gepensioneerden en gewezen deelnemers in principe geen indexatie ontvangen. De actieve deelnemers ontvangen in principe het positieve verschil tussen loon- en prijsinflatie mits de dekkingsgraad tussen de 105% en 110% ligt. Zolang de dekkingsgraad lager is dan 110% zal het werkgeversdeel van de standaardpremie met 50% worden verhoogd. Het werknemersdeel zal niet worden verhoogd. Ligt de dekkingsgraad tussen 110% en de vereiste dekkingsgraad dan ontvangen de deelnemers een gedeeltelijke (lineair oplopende) indexatie. Is de dekkingsgraad hoger dan de vereiste dekkingsgraad dan ontvangen deelnemers in principe volledige indexatie. Het beleggingsbeleid wordt (vooralsnog) niet aangepast. De belangrijkste elementen van het voorziene beleid en de daarbij behorende uitkomsten zijn cijfermatig als volgt: Effect op dekkingsgraad (in %) Korte termijn Lange termijn 5 jaar 15 jaar Dekkingsgraad per 31 december 2008 resp. 31 december ,0 114,7 Premie Indexatie Beleggingen De premie is kostendekkend; de werkgever betaalt in de periode een extra bijdrage. 3,7-4,4 Geen indexatie in de periode ; afhankelijk van de stand van de dekkingsgraad (gedeeltelijke) indexatie. Geen inhaalindexatie. -2,0-25,9 Verschil tussen het gemiddelde jaarrendement van 5,7% en de oprenting van de pensioenverplichtingen. 12,6 22,0 Rentetermijnstructuur Aanpassing van de rentecurve vanaf 2013 met toestemming van DNB (forward rates). 0,4 3,8 Overige Inclusief vrijval solvabiliteit op uitkeringen. 2,0 8,0 Dekkingsgraad per 31 december 2013 resp. 31 december ,7 118,2 MVEV 7 per 31 december 2013 resp. VEV 8 per 31 december ,0 116,3 7 8 MVEV is minimaal vereist eigen vermogen. VEV is vereist eigen vermogen. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 22

24 Sturingsmiddelen In 2009 heeft de dekkingsgraad zich ten opzichte van het herstelplan als volgt ontwikkeld: Verwacht Werkelijk Dekkingsgraad per 31 december ,0 98,4 Premie Conform premiebeleid en herstelplan is een extra opslag van 50% op het werkgeversdeel van de premie betaald. 1,3 1,1 Indexatie Beleggingen Rentetermijnstructuur Overige Conform indexatiebeleid en herstelplan is geen indexatie toegekend. 0 0 Rendement was in 2009 werkelijk 10,9%, terwijl 5,7% was verwacht. 3,0 8,0 Aanpassing van de pensioenverplichtingen aan de rentetermijnstructuur per 31 december 2009 leidt tot een bate van EUR 7,2 miljoen. 0,0 2,7 Het percentage van -3,5% is voornamelijk ontstaan door de voorziening aanpassing overlevingstafels te verhogen met een extra 3%-punt van de voorziening pensioenverplichtingen 9. 0,1-3,5 Dekkingsgraad per 31 december ,4 106,7 Vereiste dekkingsgraad (vereist eigen vermogen) 116,3 115,6 De dekkingsgraad per 31 december 2008 (98,0%) is gebaseerd op een schatting en is 0,4%-punt lager dan de werkelijke dekkingsgraad ultimo Het Pensioenfonds toont herstelkracht. Het herstel gaat in werkelijkheid sneller dan verwacht. Dit komt met name door gunstige ontwikkelingen op de aandelen- en rentemarkten. Hierdoor loopt het Pensioenfonds voor op het oorspronkelijke pad voor herstel. Het Pensioenfonds heeft in haar indexatiebeleid vastgelegd dat ruimte voor indexatieverlening (voor actieve deelnemers) bestaat indien de dekkingsgraad groter dan 105% is. Ultimo 2009 is de dekkingsgraad 106,7%. Dit houdt in dat het Bestuur een indexatie heeft toegekend in overeenstemming met het indexatiebeleid (en het herstelpan). Door het Bestuur is de voorgeschreven jaarlijkse evaluatie van het herstelplan uitgevoerd. Deze evaluatie heeft niet geleid tot bijstelling van de oorspronkelijke uitgangspunten van het herstelplan. Op grond van de huidige situatie voorziet het herstelplan in herstel binnen de daarvoor geldende termijnen. 9 Deze extra verhoging is gedaan in verband met de stijging van de levensverwachting welke in de jaren 2006 tot en met 2008 hoger is gebleken dan op grond van de actuariële grondslagen was verwacht. Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 23

25 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct-09 Nov-09 Dec-09 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct-09 Nov-09 Dec-09 Beleggingenparagraaf Economie en financiële markten De eerste maanden van 2009 stonden nog volop in het teken van de kredietcrisis. De economie deed het slecht, een aantal banken kwam (wederom) in de problemen en aandelenbeurzen daalden. De overheden stelden alles in het werk om een depressie te voorkomen: overheidsuitgaven werden opgevoerd met als gevolg forse begrotingstekorten, banken werden gered en de rentetarieven van de Centrale Bank werden naar bijna 0% teruggebracht. Deze maatregelen hadden succes. In de loop van het jaar begon de economie langzaam te verbeteren. Wereldwijde aandelenmarkten reageerden hier positief op en herstelden met meer dan 50% vanaf het dieptepunt in begin maart. Grafiek MSCI Wereld 2009 % In Europa bleef de kapitaalmarktrente vrijwel onveranderd. De geldmarktrente daalde echter wel fors, waardoor de rentecurve gedurende het jaar steiler werd. Europese staatsobligaties kenden positieve rendementen als gevolg van het rentebeleid van centrale banken en lage (verwachte) inflatie. De Amerikaanse kapitaalmarktrente liep op, zowel gevoed door zorgen om het enorme beroep dat de Amerikaanse overheid moest doen op de kapitaalmarkt als door een oplopende inflatieverwachting in de VS. Grafiek Rente 2009 % jaar US Treasury 10 jaar NL staatsobligaties 3 maands Euribor Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 24

26 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct-09 Nov-09 Dec-09 Jan-09 Feb-09 Mar-09 Apr-09 May-09 Jun-09 Jul-09 Aug-09 Sep-09 Oct-09 Nov-09 Dec-09 Creditspreads, die eind 2008 een ongekend hoog niveau hadden bereikt, daalden zeer sterk over een brede linie. Dit leidde tot hoge rendementen op beleggingen in bedrijfsobligaties. In de valutamarkt stegen de Amerikaanse dollar, de Japanse yen en het Britse pond in het begin van het jaar ten opzichte van de euro, maar vanaf maart verzwakten dollar en yen. Het Britse pond maakte een deel van het in 2008 geleden verlies ten opzichte van de euro goed. Grafiek valuta 2009 % EURO/USD EURO/YEN EURO/GBP De volatiliteit in de financiële markten is ten opzichte van de niveaus van vóór de kredietcrisis nog steeds hoog, maar vergeleken met de extreme niveaus van eind 2008 is de volatiliteit sterk afgenomen. Hedgefondsen profiteerden van de afgenomen volatiliteit en de condities voor het gebruik van leverage werden weer wat gunstiger, onder andere vanwege de zeer lage kosten. Grafiek Volatilteitsindex (VIX) 2009 % Voor 2010 is de huidige consensus onder economen dat vrijwel alle economieën zullen groeien. Deze groei is omgeven met een relatief grote mate van onzekerheid. In 2010 worden vrijwel zeker de eerste maatregelen genomen om de afhankelijkheid van overheidstekorten en vooral goedkoop geld kleiner te maken. Het is onzeker hoe de groei hierop zal reageren. Het lijkt waarschijnlijk dat de economische groei het komende decennium structureel lager ligt dan in de afgelopen decennia Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 25

27 vanwege het terugdringen van de hoge overheidstekorten, een beperktere beschikbaarheid van krediet en een sterk voortschrijdende vergrijzing. Beleggingsbeleid Het vermogen van het Pensioenfonds zal worden belegd teneinde een zo hoog mogelijk rendement te behalen dat consistent is met de gewenste financiële positie, de benodigde netto-premiebijdrage van werkgever en werknemers en de mogelijkheid de opgebouwde aanspraken van de deelnemers en de uitkeringen aan pensioengerechtigden conform het pensioenreglement te garanderen en aan te passen wanneer de ontwikkeling van het loon- c.q. prijspeil daartoe aanleiding geeft. Teneinde een optimale verhouding tussen solvabiliteit, netto-premiebijdrage en het streven naar indexering van opgebouwde en ingegane pensioenen te bereiken, dient het beleggingsbeleid in het teken te staan van een zorgvuldige afweging tussen beleggingsrendement en beleggingsrisico. Op regelmatige basis wordt in opdracht van het Bestuur hiernaar specifiek onderzoek verricht door middel van een ALM-studie. Hierbij wordt rekening gehouden met wettelijke voorschriften, zoals bepaald in de Pensioenwet en de richtlijnen van het Financieel Toetsingskader (FTK) van DNB. Tevens vindt afstemming plaats met de verplichtingen van het Pensioenfonds op korte en lange termijn. Bij de vaststelling van het beleggingsbeleid wordt de beleggingscommissie desgewenst geadviseerd door een externe beleggingsdeskundige. ALM-studie 2008/2009 Begin 2009 is een nieuwe ALM-studie afgerond. Uit deze studie blijkt dat het huidige beleggingsbeleid nagenoeg optimaal is. Wel bleek dat een verdere optimalisatie in de beleggingsportefeuille zou kunnen leiden tot betere resultaten. Hierdoor is besloten de beleggingscategorie hedgefondsen geheel af te bouwen en een beleggingscategorie grondstoffen van 5% op te bouwen. Uit de ALM-studie blijkt dat het diversificatie-effect toeneemt en de solvabiliteitsrisico s afnemen. In de loop van 2010 zal een belang worden geworven in een passief grondstoffenmandaat, waarin de energiesector is afgetopt tot 33%. Beleggingsbeleid in 2009 In 2009 is de strategische verdeling van de beleggingscategorieën niet aangepast. Wel zijn de bandbreedtes van de vastrentende- en de vastgoedportefeuille verruimd om zodoende minder snel te hoeven rebalancen. In het vierde kwartaal van 2008 was door de voortdurende koersdalingen op de aandelenmarkten het feitelijke belang onder de minimale grens van 30% beland en de vastrentende waarden de bovengrens van 55% gepasseerd. Normaal gesproken zou volgens het beleid van het Pensioenfonds de procedures rond herbalancering in werking treden en de wegingen weer teruggebracht worden tot strategische niveaus. Echter gezien de extreme omstandigheden op de financiële markten en de lage stand van de dekkingsgraad van het fonds heeft het Bestuur destijds besloten hier van af te wijken. In de loop van 2009 zijn de financiële markten weer enigszins genormaliseerd en is de dekkingsgraad van het fonds gestegen. Hierdoor heeft het Bestuur in het vierde kwartaal besloten aandelen bij te kopen, zodat het aandelen belang weer is gestegen tot vlak onder het strategisch belang van 35%. Binnen het FTK is het van belang om het renterisico te beheersen. Hiertoe is aan de hand van een ALM-studie besloten om de duration van de bezittingen beter af te stemmen op de duration van de Jaarverslag 2009 Stichting Pensioenfonds Koninklijke Ten Cate 26