Senioren op Straat. dialoog tussen seniorenverenigingen en gemeenten. Steunpunt Straten Voetgangersbeweging vzw

Transcriptie

1 Senioren op Straat dialoog tussen seniorenverenigingen en gemeenten Steunpunt Straten Voetgangersbeweging vzw

2 COLOFON Senioren op Straat is een uitgave van Voetgangersbeweging vzw Kasteelstraat 26C 2570 Duffel tel redactie: Jan Vilain,Tom Dhollander, David Buyle foto s: Voetgangersbeweging vzw Lay-out: Luk Martens met dank aan - Vlaams Minister van Mobiliteit, Sociale Economie en Gelijke Kansen Kathleen Van Brempt - Seniorenraad district Antwerpen - Werkgroep Mobiliteit van de Ouderenraad Antwerpen, in het bijzonder voorzitter Maria de Loos - Rik Ratinckx, dienstencentrum De Fontein (Borgerhout) - het bestuur van de Voetgangersbeweging - talrijke senioren in Vlaanderen BRONNEN American Journal of Health Promotion Christelijke Mutualiteit dept. Onderzoek en Ontwikkeling Federaal Planbureau Hoge Raad van Financiën, Studiecommissie voor de Vergrijzing Population Reference Bureau Nationaal Instituut voor de Statistiek Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie Western Australian Health Promotion Foundation Voetgangersbeweging vzw, 2006 Niets uit deze uitgave mag op gelijk welke manier worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de Voetgangersbeweging vzw. Deze brochure kan op bovenstaand adres besteld worden en kost 8,00 euro. Individuele 65-plussers kunnen deze brochure bestellen aan 5,00 euro. Senioren op Straat kan worden gedownload op

3 Inleiding Met het project Senioren op Straat wil de Voetgangersbeweging seniorenverenigingen en gemeentebesturen aanmoedigen om in dialoog te gaan over de gebruiksvriendelijkheid van openbare ruimten voor ouderen. De groep senioren in Vlaanderen wordt steeds groter. Deze trend zal zich ook de komende decennia verder zetten. Oudere mensen hebben vaker te maken met ongemakken en gezondheidsproblemen. Zo kan een valpartij voor veel mensen ernstige gevolgen hebben. Blijven bewegen heeft een gunstige invloed op de algemene lichaamsconditie en houdt mensen langer gezond. Een halfuurtje lichaamsbeweging per dag kan het verschil maken. Een wandeling op straat is voor veel mensen de meest eenvoudige en meest haalbare vorm van lichaamsbeweging. Meer senioren op straat is gunstig voor het sociale leven en tegelijk goed voor de gezondheid van de senioren zelf. Maar de straat, de buurt, de dagelijkse leefomgeving zijn niet altijd even gebruiksvriendelijk. Moeilijk toegankelijke voetpaden, kapotte straatverlichting, vandalisme, verkeersdrukte en tal van andere elementen dragen bij tot een gevoel van onveiligheid. De straat is niet altijd even uitnodigend, waardoor veel senioren ervan weerhouden worden om regelmatig buiten te komen, ook al zouden ze dat graag willen. Deze brochure wil de aandacht vestigen op de problemen waarmee senioren te maken hebben wanneer ze op straat komen, maar wil tegelijk de vele mogelijkheden en kwaliteiten van de openbare ruimte bespreekbaar maken. Het is een leidraad waarmee seniorenraden en andere organisaties de problemen, klachten en wensen van de derde leeftijd kunnen bundelen om zo te zoeken naar concrete oplossingen. In de praktijk worden veel problemen wel gemeld, maar wordt het zoeken naar oplossingen aan anderen overgelaten.

4 Straten, pleinen en andere openbare ruimten zodanig inrichten dat ze beantwoorden aan ieders noden en behoeften is geen eenvoudige zaak. Openbare ruimten worden nog te vaak ontworpen op maat van vitale, jonge mensen die zich gemakkelijk kunnen verplaatsen. Met de wensen en behoeften van ouderen en minder mobiele mensen wordt vaak te weinig rekening gehouden. Deze brochure kan een hulp zijn bij het aankaarten van concrete problemen en het mee nadenken over verschillende oplossingsrichtingen. De brochure mag niet beschouwd worden als een kant-en-klare handleiding, die alle problemen letterlijk en figuurlijk van de baan ruimt. Het project Senioren op Straat is in de eerste plaats bedoeld om seniorenverenigingen een duwtje in de rug geven zodat ze op een georganiseerde manier kunnen participeren aan het maatschappelijk debat over verkeersveiligheid en openbare ruimte. Steunpunt Straten Voetgangersbeweging vzw 4

5 Feiten om even bij stil te staan Vlaanderen veroudert Er worden minder kinderen geboren en we leven langer. Die twee factoren samen leiden ertoe dat de bevolking vergrijst. Niet alleen in Vlaanderen, maar in het grootste deel van Europa zal het aandeel ouderen stelselmatig toenemen. Studies geven aan dat het aantal 65-plussers in Europa in 2030 een kwart van de bevolking zal uitmaken. In 2005 was dat nog 17%. In 2050 zal een vijfde van de Europese bevolking zelfs ouder zijn dan 80. In 2000 waren er in Vlaanderen mensen ouder dan 65. Dit cijfer komt overeen met 9,8% van de Vlaamse bevolking.volgens prognoses van het Nationaal Instituut voor de Statistiek zal het aandeel 65-plussers in 2050 gestegen zijn tot 15,6% van de Vlaamse bevolking In 1990 waren er in België 546 honderdjarigen. In 2005 waren al mensen de honderd gepasseerd. In 2050 zouden er in ons land maar liefst mensen honderd jaar of ouder zijn. Fietsen en wandelen zijn voor de meeste mensen haalbare vormen van lichaamsbeweging. Gezondheidskosten stijgen De stijging van de levensverwachting en de vergrijzing van de bevolking dragen ertoe bij dat de kosten voor de gezondheidszorg oplopen. De behoefte aan gezondheidszorg neemt immers toe met de leeftijd. De gezondheidszorg is niet de belangrijkste sector van de sociale zekerheid, maar het is wel de sector waar de uitgaven het snelst groeien. De Studiecommissie voor de Vergrijzing berekende samen met het Federaal Planbureau dat reeds vanaf 2010 de budgettaire kosten in de gezondheidszorg zullen toenemen ten gevolge van de bevolkingsveroudering. In 2005 bedroegen de kosten voor gezondheidszorg die het gevolg zijn van vergrijzing nog 7,1% van het bruto binnenlands product. In 2050 zal dat 10,8% zijn. Blijven bewegen = langer gezond Valpartijen zijn een veel voorkomende oorzaak van letsels bij senioren. Meer dan een kwart van de thuiswonende senioren valt minstens één

6 keer per jaar. 20% van de valpartijen zorgen voor ernstige letsels en leiden tot hospitalisatie.valpartijen en de gevolgen ervan hebben een nadelige invloed op de levenskwaliteit van senioren. Een val kan voor sommige mensen het einde van hun zelfstandigheid betekenen. Het vallen zelf en de angst om opnieuw te vallen, leiden tot een verminderde mobiliteit en uiteindelijk tot verlies van onafhankelijkheid. Lichaamsbeweging is één van de meest effectieve methoden om valpartijen te voorkomen. Beweging is goed voor de spieren, goed voor het evenwicht en goed voor de moraal. Het onderhouden van de spiersterkte, het evenwichtsgevoel en het uithoudingsvermogen zijn daarbij van groot belang. Regelmatig een eindje gaan fietsen of zwemmen, te voet boodschappen blijven doen of een dagelijkse wandeling kunnen reeds helpen om de lichamelijke conditie in stand te houden. Kwaliteitsvolle openbare ruimte brengt meer mensen op straat Om senioren aan te moedigen zich op straat of in de openbare ruimte te begeven, zijn ingrepen nodig die de kwaliteit van de openbare ruimte vergroten. Straten en pleinen zijn immers niet steeds even uitnodigend. In het slechtste geval is een slecht aangelegde openbare ruimte zelfs de oorzaak van valpartijen.veilige voetpaden zonder drempels, voldoende zitgelegenheid, zon- en schaduwhoeken, een goede openbare verlichting en veilige oversteekplaatsen zijn elementen die de kwaliteit van de openbare ruimte verhogen. Een onderzoek van een Australische gezondheidsinstelling toont aan dat de beschikbaarheid en vlotte bereikbaarheid van aantrekkelijke openbare ruimten het wandelen stimuleert. Goed ontworpen openbare ruimten moedigen fysieke activiteit aan en kunnen bijdragen aan de gezondheid van de omwonenden. Hoe meer mensen op straat komen, hoe meer mogelijkheden er zijn voor sociale contacten. Sociale contacten zijn het beste middel om vereenzaming tegen te gaan en zijn daardoor een belangrijk aspect van levenskwaliteit. Een aantrekkelijke openbare ruimte, met veilige straten, mooie pleinen en levendige parken kan bijdragen om deze sociale contacten te stimuleren. En wanneer er aanleiding is om buiten te komen, is er ook aanleiding tot lichaamsbeweging. Een mooi ingerichte openbare ruimte is uitnodigend. Slecht ingerichte straten vol obstakels en hindernissen schrikken mensen af.

7 Senioren en hun kijk op de omgeving Ouderen ervaren het leven op straat soms anders dan jongeren. Zij bewegen zich anders voort en maken soms gebruik van een looprek, een wandelstok of een rolstoel. Door het verhogen van de leeftijd vertraagt ook de reactiesnelheid.veel oudere mensen zijn daarenboven ook slechthorend of slechtziend. Daardoor ervaren zij het verkeer dikwijls als bedreigend en gevaarlijk. Het spreekt voor zich dat een te korte oversteektijd aan de verkeerslichten als onveilig wordt beschouwd. Maar we staan er niet altijd bij stil dat ook andere zaken door senioren als probleem worden ervaren. Zo blijkt uit een rondvraag in Antwerpen dat fietsers op het voetpad door senioren als erg gevaarlijk beschouwd worden: zij maken geen geluid en bewegen zich snel voort. Smalle voetpaden, de afwezigheid van veilige oversteekplaatsen, te snel op rood springende verkeerslichten, voorbijrazende auto s Het zijn allemaal elementen die ertoe bijdragen dat oudere mensen dikwijls niet graag op straat komen. Heel wat senioren voelen zich op straat hulpeloos, benadeeld en onzeker. In Groot-Britannië bestaan er speciale waarschuwingsborden voor plaatsen waar veel ouderlingen oversteken Om senioren aan te moedigen terug meer op straat te komen, zal in de eerste plaats iets gedaan moeten worden aan de straat zelf.

8 8 Senioren Op Straat

9 Senioren Op Straat: een oproep aan senioren Op alle bestuursniveaus, van gemeente tot federale overheid, wordt meer en meer aandacht besteed aan burgerparticipatie. De gemeentelijke seniorenraad en andere seniorenverenigingen kunnen actief aan het maatschappelijk debat deelnemen. Seniorenorganisaties kunnen het gemeentebestuur ondersteunen door mee na te denken over de problemen waarmee senioren op straat te maken hebben, en door mogelijke oplossingen aan te reiken. Georganiseerd overleg Het is belangrijk dat zulke participatieprocessen professioneel worden aangepakt. Er moet méér zijn dan alleen goede wil. De organisatie die het proces begeleidt (bv. seniorenraad), duidt best een verantwoordelijke aan die de gemaakte afspraken opvolgt en het overleg met de betrokkenen in goede banen leidt. Deze persoon heeft bij voorkeur geen politieke signatuur, zodat op een neutrale manier kan worden onderhandeld met het gemeentebestuur. Verschillende partijen worden best betrokken bij het overleg. Zo kan een dialoog met de jeugdraad zinvol zijn. Jongeren en ouderen zijn zich vaak niet bewust van elkaars problemen en behoeften. Een gesprek daarover kan het wederzijds begrip vergroten. Problemen met betrekking tot sociale veiligheid worden best besproken met de lokale politie. Zo is bij een pilootproject in Antwerpen het aantal overvallen op vier jaar tijd gereduceerd van 24 naar 1, ondermeer doordat de politie extra fietspatrouilles heeft ingezet. Onderzoeksformulieren en documenten waarmee seniorenverenigingen aan de slag kunnen, zijn te vinden op de website

10 Betrokkenen informeren Nadenken over de knelpunten waarmee senioren te maken hebben, gebeurt best niet in een klein groepje binnenskamers. Het is belangrijk om alle betrokkenen, en in de eerste plaats de senioren zelf te informeren over het project waarmee de seniorenraad bezig is. Dat kan bijvoorbeeld door een rondvraag te organiseren bij individuele senioren, verenigingen voor de derde leeftijd en via rusthuizen. De resultaten van die rondvraag kunnen verwerkt worden in het knelpuntenonderzoek, dat verderop in deze brochure wordt besproken. Via het parochieblad, het gemeentelijk informatieblad of andere kanalen kan het project worden bekendgemaakt. Het is ook zinvol om wanneer er achteraf goede resultaten zijn geboekt, de mensen hierover te informeren. Een takenpakket opstellen De kwaliteit van de openbare ruimte bespreken, is meer dan een vrijblijvende babbel. De problemen en knelpunten moeten op papier worden gezet, zodat er achteraf gepaste maatregelen kunnen worden genomen. Maar ook kansen en goede elementen mogen onder de aandacht worden gebracht. Het laatste hoofdstuk van deze brochure geeft weer hoe de problemen en knelpunten op straat concreet kunnen worden besproken. Dit werk kan niet door twee of drie mensen gebeuren, maar moet gedragen worden door een grotere groep. Daarom is het belangrijk om vooraf een takenpakket op te stellen, zodat iedereen die dat wil zijn steentje kan bijdragen. 10

11 Gezondheidspromotie en openbare ruimte

12 Gezondheidspromotie en openbare ruimte: ook een zaak voor de gemeenten Gemeentebesturen zijn de overheid bij uitstek die het nauwst in contact staat met de burger. Aan het loket of via de gemeentelijk website worden dikwijls klachten gemeld die te maken hebben met de kwaliteit van de openbare ruimte. Dringende zaken verdienen uiteraard een snelle oplossing.toch is het zinvol om de pijnpunten te bundelen, zodat er een globaal beeld ontstaat over de problemen in het gemeentelijk openbaar domein. Seniorenverenigingen kunnen daarbij een belangrijke bron van informatie zijn en kunnen actief worden ingeschakeld om de problemen in bepaalde wijken of straten onder de loep te nemen. Maak gebruik van de kennis en ervaringsdeskundigheid die bij de seniorenraad aanwezig is. Het gemeentebestuur kan de seniorenraad stimuleren en engageren om een inventaris te maken van de knelpunten die zij ervaren. De gemeente kan het proces actief ondersteunen door bijvoorbeeld te zorgen voor verslaggeving, deel te nemen aan werkgroepen, materiaal ter beschikking te stellen enz. Naast het oplossen van concrete en dagdagelijkse problemen die her en der in het straatbeeld opduiken, moet de gemeente ook nadenken over haar seniorenbeleid op lange termijn. Elke gemeente in Vlaanderen zal de komende decennia geconfronteerd worden met een toenemende vergrijzing van haar bevolking. Grote gemeenten kunnen hun diensten decentraliseren, zodat ze voor oudere inwoners bereikbaar blijven (bv. wijkfilialen van de bibliotheek, het OCMW enz.). Naast een goede bereikbaarheid is ook de toegankelijkheid van belangrijke gemeentelijke voorzieningen van belang om alle inwoners optimaal te kunnen bedienen (dienstencentrum, administratie, bibliotheek, cultureel centrum, zwembad enz.). Wanneer een bestemming niet bereikbaar of moeilijk toegankelijk is, haken veel mensen af. Goede verbindingen en toegankelijke infrastructuur stimuleren mensen om er gebruik van te maken. 12

13 Zorg voor aaneensluitende looproutes waarop een aantal elementen zijn geënt die een betekenis hebben voor senioren: rustpunten op regelmatige afstanden, een speeltuin waar ouderen en kinderen elkaar kunnen ontmoeten, een ontmoetingsplaats waar regelmatig activiteiten voor de derde leeftijd plaatsvinden, een knooppunt van openbaar vervoer enzovoort. Op die manier kan een netwerk van seniorenvriendelijke routes met aanknopingspunten worden uitgestippeld. Het is quasi onmogelijk om dezelfde kwaliteit na te streven in het openbaar domein over het ganse grond-

14 gebied van de gemeente. Het is wel mogelijk om binnen een afgebakende zone voldoende aandacht te besteden aan de inrichting van openbare ruimte in functie van seniorenbehoeften. Dikwijls betekenen kleine ingrepen al een grote meerwaarde: voorzien van extra zitgelegenheid, voorzien van telefooncellen, obstakel- en drempelvrije looproutes, opruimen van zwerfvuil enz. Door borg te staan voor een kwaliteitsvolle inrichting van de openbare ruimte, kan het gemeentebestuur bijdragen aan het algemeen welzijn van haar inwoners. En tevreden inwoners, dat is toch wat elke gemeente graag wilt? 14

15 Omgevingsinrichting Omgevingsinrichting in functie van vergrijzing: enkele aandachtspunten Om de omgeving beter te kunnen inrichten volgens de noden en behoeften van ouderen, is het nodig die noden en behoeften kenbaar te maken. Knelpunten bepalen Bepaal samen met de gebruikers welke plekken in de gemeente belangrijk zijn voor senioren en duid die aan op een kaart. De meeste gemeenten hebben gratis stratenplannen die hiervoor prima gebruikt kunnen worden. Voorbeelden van plaatsen die een betekenis kunnen hebben voor senioren: - het dienstencentrum of de ontmoetingsruimte, waar regelmatig activiteiten voor senioren plaatsvinden - een pleintje of park met enkele zitbanken - het zwembad - de gemeentelijke begraafplaats, waar nabestaanden hun dierbare overledenen komen bezoeken - een speeltuin, waar grootouders met hun kleinkinderen naartoe komen - horecazaken - de wekelijkse markt - het rust- en verzorgingstehuis - het duivenlokaal of het kaartershuisje - de bibliotheek - het cultureel centrum - het postkantoor - Deze plaatsen kunnen met een symbool op de kaart worden aangeduid. Maak een onderscheid tussen drukbezochte plaatsen (bv. dienstencentrum) en plaatsen die minder bezocht worden, maar toch een belangrijke betekenis hebben (bv. speeltuin). Daarna worden de belangrijkste verbindingen van, naar en tussen deze bestemmingen op de kaart gezet. Ook hier wordt best een onderscheid gemaakt tussen belangrijke en minder belangrijke routes. Sommige plaatsen, zoals een kaartershuisje of een petanquebaan, zijn op lokaal niveau aantrekkingspolen voor senioren.

16 Uiteindelijk zal op de kaart een netwerk zichtbaar zijn dat de plaatsen en routes weergeeft die in de gemeente een zekere betekenis hebben voor senioren. Plaatsen en routes die voor senioren belangrijk zijn, moeten een samenhangend en hiërarchisch netwerk vormen in de gemeente. Vervolgens worden de belangrijkste knelpunten van deze plaatsen en routes geïnventariseerd. Niet elke losliggende stoeptegel en kapotte straatlantaarn hoeft daarbij te worden opgesomd. Wel is het belangrijk dat de belangrijkste structurele problemen aan het licht worden gebracht. Onderstaande vragen kunnen een hulpmiddel zijn om de knelpunten in de openbare ruimte te detecteren. - Zijn er voldoende zitbanken en staan ze op goede plaatsen? - Zijn er voorzieningen voor blinden en slechtzienden? Voorbeelden zijn geleidelijnen, rateltikkers op drukke oversteekplaatsen, beveiliging van trappen enz. Is er in de gemeente nood aan zulke voorzieningen? - Is er tijd genoeg om over te steken aan verkeerslichten? Is er een vluchtheuvel wanneer de oversteekafstand lang is? - Is er voldoende opstelruimte aan de zebrapaden, waar veilig gewacht kan worden zonder in conflict te komen met andere weggebruikers (fietsers, automobilisten)? - Is er voldoende straatverlichting in de omgeving van plaatsen waar veel ouderen komen? Zijn de looproutes goed verlicht? - Zijn de voetpaden effen en obstakelvrij? - Niet iedereen beschikt over een gsm. Zijn er op verschillende plaatsen telefooncellen? - Zijn wegmarkeringen, zebrapaden, wegwijzers en verkeersborden voldoende zichtbaar? - Is het openbaar domein netjes en goed onderhouden? - Zijn de haltes van het openbaar vervoer vlot bereikbaar en goed toegankelijk? Op de belangrijkste looproutes zijn veilige oversteekplaatsen een prioriteit. Wegmarkeringen moeten duidelijk zichtbaar zijn. 16

17 Zoeken naar oplossingen en verbeterpunten Met het inventariseren van problemen is de kous niet af. Ze moeten ook opgelost worden. Sommige dingen, zoals het herstellen van een kapotte zitbank, kunnen relatief snel verholpen worden.voor andere zaken, zoals het opnieuw afstemmen van een verkeerslichtenregeling is meer tijd nodig. Sommige dingen, zoals het herinrichten van een straat, zijn soms een werk van jaren. De lijst van knelpunten is een discussiedocument waarmee de seniorenraad in overleg met anderen kan zoeken naar geschikte oplossingen. Welke knelpunten zijn het meest dringend? Welke kunnen eenvoudig opgelost worden? Voor welke problemen is bijkomend onderzoek nodig? Dit soort vragen moet gesteld worden vooraleer men oplossingen kan bedenken. Het heeft weinig zin de problemen op te sommen, ze vervolgens naar anderen door te schuiven en dan te wachten tot er iets gebeurt. In veel gevallen gebeurt er dan niets. Voor heel wat zaken kan de seniorenraad of een andere vereniging zelf initiatief nemen. Indien blijkt dat er op een bepaalde plaats veel wagens op het trottoir staan of dat de voorbehouden parkeerplaatsen voor personen met een handicap steeds onterecht bezet worden, kan vanuit de seniorenraad een sensibiliseringsactie op touw gezet worden naar automobilisten. Een handelaar die de stoep verspert met reclamepanelen, kan op een vriendelijke manier gemeld worden dat dit de toegankelijkheid van het voetpad belemmert. In samenwerking met een jeugdbeweging of natuurvereniging kan een actie opgestart worden om zwerfvuil uit parken en plantsoenen te verwijderen. Andere problemen behoren tot het takenpakket van het gemeentebestuur of de bevoegdheid van de lokale politie.toch is het nuttig om ook hier niet enkel de problemen te melden, maar actief mee na te denken over mogelijke oplossingen. Dit kan voor het gemeentebestuur een stimulans zijn om de koe bij de horens te vatten. Doordat handelaars het trottoir bezetten met reclame, moeten voetgangers uitwijken naar het fietspad. In zulke gevallen is een sensibiliseringsactie naar winkeliers nuttig.

18 Maak eerst een prioriteitenlijst op. Niet alles kan immers tegelijk opgelost worden. Bepaal welke knelpunten het meest dringend een oplossing vragen en welke minder belangrijk zijn. Maak vervolgens een naast de knelpuntenlijst een lijst op van suggesties en verbeterpunten en duid daarbij verantwoordelijken aan. Geef voor elk punt aan of het gemeentebestuur dit moet oplossen of het op een andere manier kan aangepakt worden. Bekijk daarbij welke samenwerkingsverbanden er mogelijk zijn.voor knelpunten waarvoor de seniorenraad zelf geen initiatief kan nemen, kan misschien wel een oplossing gesuggereerd worden. De prioriteitenlijst en de suggestielijst zijn geen eindpunt van het gepresteerde werk. Integendeel, het is de start voor verder overleg en actie. Met de leidraad die in deze brochure is uiteengezet kunnen seniorenverenigingen en gemeentebesturen alvast aan de slag! 18

19 Besluit Senioren op Straat is méér dan een slogan. Het is een oproep aan de toenemende groep ouderen om mee te denken over de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte. We kunnen er immers niet onderuit dat Vlaanderen vergrijst, dat er steeds meer oudere mensen zijn. Doordat de gemiddelde levensverwachting ook blijft stijgen, zijn er ook steeds meer senioren die na hun pensioen langer actief en mobiel blijven. Senioren maken graag een wandeling, willen met de kleinkinderen naar de speeltuin of met vrienden gaan fietsen. Zo blijven ze in beweging en dat is goed voor de gezondheid. Maar tegelijk merken we dat onze straten, pleinen en andere openbare ruimten nog al te vaak niet zijn afgestemd op de behoeften van ouderen. Op plaatsen waar veel senioren komen, kan de inrichting van straten en pleinen in veel gevallen beter. Met deze brochure hoopt de Voetgangersbeweging een dialoog op gang te brengen tussen senioren en gemeentebesturen. Door werk te maken van kwaliteitsvolle openbare ruimten, worden meer mensen uitgenodigd om op straat te komen. Wie dagelijks op een aangename en veilige manier kan wandelen of fietsen, blijft langer gezond. Investeren in openbare ruimte is investeren in mensen.

20