Linda Gerth-Verhoeve, Annemiek Elling-de Boer 300/11/2007/3

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Linda Gerth-Verhoeve, Annemiek Elling-de Boer 300/11/2007/3"

Transcriptie

1 ZonMw Laan van Nieuw Oost Indië CE Den Haag Postbus AE Den Haag Telefoon Fax Eindredactie: Linda Gerth-Verhoeve, Annemiek Elling-de Boer 300/11/2007/3

2 Overzicht van projecten over geestelijke gezondheidszorg (ggz) en verslaving november

3 Inhoud Inleiding 4 1. Programmakader Wetenschap en innovatie 7 2. Programmakader Preventie Programmakader Langdurende zorg en zorg voor kwetsbare groepen Programmakader Vraag en samenleving Programmakader Kwaliteit en doelmatigheid 173 3

4 Inleiding Dit rapport, met bijbehorende cd-rom, geeft een overzicht van de ggz projecten die gefinancierd zijn door ZonMw. Het rapport en de cd-rom geven een schets van 368 projecten op het gebied van de geestelijke gezondheidszorg (ggz). Het overzicht vermeldt de projecten die in november 2007 gaande zijn en de projecten die recent (in 2004 of later) beëindigd zijn. Het laat zien wat ZonMw doet met het geld en wat dat oplevert. Het geeft niet aan hoe het ZonMw-onderzoek er precies uitziet. De beschrijvingen zijn kort en resultaatgericht. Voor wie meer wil weten dan de eerste feiten zijn enkele relevante gegevens vermeld: projectnummer, uitvoerende organisatie, einddatum e.d. Wat staat erin? In het rapport staan alle projecten ingedeeld op programma. Met behulp van de cd-rom is dezelfde informatie eenvoudig te vinden via achttien verschillende trefwoorden. Dit levert snel zicht op een aantal relevante thema s. Bijvoorbeeld op depressie, rehabilitatie, verslaving of jongeren. Er zijn ook combinaties van trefwoorden mogelijk, zoals secundaire preventie voor jongeren of schizofrenie en multiculturaliteit. De projecten liggen alle op het terrein van de ggz in brede zin. Ook verslaving en gedragsproblemen bij jongeren horen ertoe en ook onderzoek dat zich niet direct richt op de zorg maar op achterliggende neurologische processen. Projecten over ouderen en ggz zijn opgenomen met uitzondering van onderzoek naar dementie vanuit een somatische invalshoek. Ook bij comorbiditeit is de grens gelegd bij het al of niet dominant zijn van de psychische dan wel de somatische problematiek. Projecten met een overheersend somatisch thema zijn in dit overzicht buiten beschouwing gebleven. Het overzicht is een eerste stap. Wie méér wil weten, bijvoorbeeld hoeveel rct s er zijn of hoeveel fundamenteel onderzoek, kan dat niet altijd uit de beschrijvingen opmaken. Het overzicht geeft een indicatie van de eindproducten, bijvoorbeeld een proefschrift, handboek of training. Maar om een goed beeld te krijgen van wat er van die producten daadwerkelijk is geïmplementeerd, is méér nodig. Rapport en cd-rom vormen een startpunt voor veel vragen die nadere verkenning behoeven. Voor wie? Het overzicht is bedoeld voor extern en intern gebruik (binnen ZonMw), bijvoorbeeld voor de brancheorganisatie, koepelorganisaties in de ggz, kennisinstituut en kenniscentra, stakeholders en beleidsorganisaties. Deze organisaties willen weten wat ZonMw (op termijn) aan resultaten heeft over specifieke onderwerpen en of er sprake is van witte vlekken. Het overzicht is ook geschikt voor individuele belangstellenden: voor wetenschapsjournalisten en media, die op zoek zijn naar gegevens over een onderwerp dat zij onder handen hebben. Onderzoekers of praktijkorganisaties willen vaak weten wat er elders al loopt en met wie zij daarover contact kunnen leggen. Beroepsgroepen en anderen kunnen het raadplegen, wanneer zij een congres of andere activiteiten gaan organiseren. Tenslotte is het overzicht intern van betekenis, voor programmacommissies, secretarissen, communicatie- en implementatiemedewerkers van ZonMw. Het kan een rol spelen bij programmering, bijvoorbeeld bij het concretiseren van een programma en het opsporen van hiaten. Bij selectie en beoordeling van projecten kan de vraag aan de orde zijn of iets dergelijks ook bij een ander programma speelt. Bij monitoring en implementatie kunnen verbanden worden gelegd en krachten worden gebundeld, bijvoorbeeld om gezamenlijk een kennissynthese uit te voeren of een implementatietraject uit te zetten voor verwante projecten. 4

5 CD-rom met trefwoorden De projecten zijn voorzien van (in totaal) achttien trefwoorden. Deze trefwoorden bieden een hulpmiddel om snel orde aan te brengen in de informatie. Ze bieden de mogelijkheid om de projecten per doelgroep en type hulpverlening (resp. preventie) of aandoening te groeperen. In deze versie zijn de volgende trefwoorden aangebracht; in een volgende versie worden dat er meer. psychische aandoening - angst/depressie - gedragsstoornissen - persoonlijkheidsstoornissen - psychose/schizofrenie - verslaving doelgroepen, specifieke groepen - patiënten/consumenten; inclusief mantelzorgers - diversiteit (m.n. etnische groeperingen) - jeugd; inclusief baby s en kinderen - ouderen type hulpverlening / preventie e.d - primaire preventie - secundaire preventie - huisarts (bedoeld is: aanpak in de eerstelijnszorg van huisartsen) - behandeling; inclusief diagnostiek - forensische psychiatrie - maatschappelijke integratie (herstel/rehabilitatie) - maatschappelijke opvang overige - neurobiologisch onderzoek (meestal fundamenteel onderzoek, waarvan de uitkomsten nog niet direct toepasbaar zijn op preventie of hulpverlening) - richtlijn (gestandaardiseerde werkwijzen, protocollen of handboeken; ook uitkomsten van onderzoek die in aanmerking komen om opgenomen te worden in multidisciplinaire richtlijnen) Rapport met indeling in programmakaders Voor de indeling van het rapport zijn de vijf programmakaders van ZonMw aangehouden. Binnen de programmakaders zijn de projecten gesorteerd op nummer. De indeling is als volgt: Hoofdstuk 1. Wetenschap en innovatie: 41 projecten In dit hoofdstuk staan projecten die, ongeacht het thema, geselecteerd zijn op criteria betreffende kwaliteit. Het gaat hier om wetenschappelijk onderzoek van hoge kwaliteit dat grensverleggend is. Hoofdstuk 2. Preventie: 85 projecten Onderzoek, ontwikkeling en implementatie op het gebied van primaire en secundaire preventie, onder meer gericht op de openbare gezondheidszorg. Hoofdstuk 3. Langdurende zorg en zorg voor kwetsbare groepen: 185 projecten Onderzoek, ontwikkeling en implementatie ter verbetering van de zorg, ondersteuning en maatschappelijke participatie van kwetsbare mensen. Soms zijn hier ook projecten op het gebied van preventie te vinden, bijvoorbeeld in het kader van het programma verslaving. Hoofdstuk 4. Vraag en samenleving: 28 projecten Dit programmakader heeft een maatschappelijke oriëntatie. Het bevat programma s op het terrein van participatie, ethiek en specifieke doelgroepen. Jeugd neemt een prominente plaats in. 5

6 Hoofdstuk 5. Kwaliteit en doelmatigheid: 29 projecten Onderzoek naar de doelmatigheid en kwaliteit van de zorg, voor de cure, en naar de implementatie van best practices. Volgende versies Dit is de eerste uitgave (november 2007). Over een jaar wordt aan dit overzicht een addendum toegevoegd met de nieuwe projecten. Het jaar erna, eind 2009, komt er een geactualiseerd overzicht, met een actuele aanduiding van de stand van zaken voor alle projecten. Tweejaarlijks wordt het overzicht dus geactualiseerd, in het tussenjaar verschijnt een addendum. Op basis van opmerkingen en suggesties van de gebruikers van rapport en cd-rom worden bij de geactualiseerde versie ook nieuwe trefwoorden toegevoegd. Nadere informatie Over de projecten zijn nadere inlichtingen te krijgen bij de volgende contactpersonen: 1. Wetenschap en innovatie Sandra van t Padje 2. Preventie Marie José van Rooy 3. Langdurende zorg Linda Gerth-Verhoeve 4. Vraag en samenleving Gonny ten Haaft 5. Kwaliteit en doelmatigheid Mariëtte Kraayvanger 6

7 1. Programmakader Wetenschap en innovatie De betrokkenheid van het melanocortine systeem bij activiteitgebaseerde anorexia Bij patiënten met anorexia nervosa wordt naast een verlaagde voedselinname en een extreem laag lichaamsgewicht ook vaak hyperactiviteit gerapporteerd. Er zijn aanwijzingen gevonden voor een verhoging van melanocortine receptor activiteit. Om de processen die ten grondslag liggen aan anorectisch gedrag in kaart te kunnen brengen, worden de adaptieve veranderingen van het melanocortine systeem bestudeerd bij hersenen van ratten met anorectisch gedrag. Het onderzoek levert aanwijzingen voor medicatie op. Aan de hand van de resultaten wordt gezocht naar geneesmiddelen die de werking kunnen nabootsen van AgRP, dat bij de anorectische ratten de hyperactiviteit vermindert en daarmee het anorectisch gedrag. De betekenis van het antipsychoticum olanzapine bij de behandeling van Anorexia Nervosa dient verder onderzocht te worden. Op grond van dit onderzoek wordt behandeling van Anorexia Nervosa met leptine afgeraden. ZonMw-programma: Research Support Uitvoerende organisatie: UMC Utrecht - medische farmacologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: neurobiologisch onderzoek; behandeling; gedragsstoornissen Adaptieve veranderingen in de hersenen door drugsverslaving Dit onderzoek geeft inzicht in de moleculaire basis van drugsverslaving en ontcijfert de aanpassingen in de hersenen (neuro-adaptatie) die plaatsvinden door drugsgebruik. Er is gekeken naar grote veranderingen in de expressie van herseneiwitten na behandeling met morfine. Dit onderzoek is gedaan in specifieke hersengebieden (striatum en prefrontale cortex) van ratten. De eiwitten, waarvan de expressie veranderd was, bleken betrokken bij belangrijke cellulaire processen, zoals het energiemetabolisme, handhaving/plasticiteit van het cytoskelet en neurotransmissie. Het belangrijkste product van dit onderzoek is kennis. Op termijn kan het inzicht in de moleculaire basis van drugsverslaving leiden tot nieuwe preventie- en behandelstrategieën. ZonMw-programma: Research Support Uitvoerende organisatie: Onderzoekschool Neurowetenschappen Amsterdam Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek 7

8 Neurologische- en gedragsstoornissen bij patiënten met het Williams syndroom Het Williams Syndroom (WS) is een aangeboren aandoening. Het is een ontwikkelingsstoornis, die wordt veroorzaakt door een heterozygote deletie van zo'n 21 genen op chromosoom 7. Doordat niet altijd dezelfde combinatie van genen is aangedaan bestaan er verschillende verschijningsvormen van dit syndroom. Het onderzoek heeft een lange termijn doel, namelijk de moleculaire basis te ontrafelen van de neurologische en gedragsstoornissen van patiënten met het Williams Syndroom. Dit onderzoek heeft zich met name gericht op het CLIP-115 gen en de relatie met hersenstoornissen. Het onderzoek heeft kennis opgeleverd waarmee de diagnose van het Williams Syndroom verbeterd kan worden. Er is onder meer aangetoond dat het CLIP-115 gen verantwoordelijk is voor een aantal specifieke neuropsychologische symptomen. Dankzij het onderzoek kunnen er probes ontwikkeld worden om voor iedere WS patiënt na te gaan welke set van genen is aangedaan. De nieuwe anamnese protocollen die opgesteld zijn voor het stellen van de diagnose Williams Syndroom en de genetische testen voor het determineren van de precieze truncatie zullen in het veld van de klinische genetica standaard toegepast gaan worden. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: Erasmus MC - neurowetenschappen Budget: ,41 Einddatum: Trefwoorden: gedragsstoornissen; neurobiologisch onderzoek; richtlijn De effecten van stress op geheugen formatie en synaptische plasticiteit Het doel van dit project is bij proefdieren te onderzoeken wat de effecten van stressvolle gebeurtenissen en corticosteroïden zijn op synaptische plasticiteit en vorm van hersencellen, twee belangrijke substraten van leer- en geheugenprocessen. Er zijn sterke aanwijzingen dat stressvolle situaties bij mens en dier over het algemeen uitstekend onthouden worden. Aan de andere kant kunnen dit soort situaties leer- en geheugenprocessen negatief beïnvloeden. Deze effecten worden voor een belangrijk deel veroorzaakt door hormonen (corticosteroïden), die bij stress worden afgescheiden. Deze hormonen passeren de bloedhersenbarrière en binden zich aan receptoren in de hersenen. Beide tot dusver gekarakteriseerde receptoren bevinden zich in de hippocampus, die sterk betrokken is bij leer- en geheugenprocessen. Het onderzoek heeft nieuwe inzichten geleverd over de manier waarop stressvolle situaties de plasticiteit en complexiteit van dendrietbomen in de hippocampus beïnvloeden. Dit is van belang voor het begrijpen van stress-gerelateerde aandoeningen zoals PTSS en depressie, die gerelateerd zijn aan cognitieve verstoringen en morfologische veranderingen in de hippocampus. ZonMw-programma: Fellowships Uitvoerende organisatie: Universiteit van Amsterdam - SILS-CNS Budget: ,30 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek 8

9 Neuro-anatomische ondergrond van drugszoekend gedrag Een groot probleem bij de behandeling van drugsverslaving is de grote kans op terugval in druggebruik na afkicken. Het belangrijkste neuronale systeem dat betrokken is bij terugval, is het mesocorticolimbische systeem dat normaliter een rol speelt bij de aansturing van natuurlijk belonend gedrag, zoals drinken, eten en sex. Het doel van dit project is te onderzoeken welke neuronale populaties worden geactiveerd bij de processen van hunkering naar drugs en het op zoek zijn naar natuurlijke beloners. Voor dit onderzoek worden diermodellen gebruikt. Uit het onderzoek blijkt dat er binnen het mesocorticolimbische systeem populaties van neuronen aanwezig zijn, die specifiek betrokken lijken bij terugval in drugs-zoekgedrag (hunkering) en niet bij zoekgedrag gericht op de natuurlijke beloners. Vanuit een farmacotherapeutisch perspectief is dit interessant omdat hiermee de mogelijkheid ontstaat voor een gerichte interventie bij drugsverslaving. Het gaat daarbij om een farmacologische behandeling specifiek gericht op preventie van terugval, zonder dat de motivatie voor natuurlijke driften of behoeften zal zijn aangetast. ZonMw-programma: Research Support Uitvoerende organisatie: VU medisch centrum - drug abuse group Budget: ,06 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek Jong volwassenen die een risico hebben op emotionele stoornissen Het doel van dit project is om een aantal hypothesen te testen met betrekking tot de etiologie en pathogenese van emotionele stoornissen, met name depressie, paniekstoornissen en obsessieve compulsieve stoornissen. De hypothesen focussen zich op de vraag of en in welke mate mogelijke risicofactoren uit de neurobiologische en psychologische domeinen verantwoordelijk zijn voor een verhoogde kans op een emotionele hapering, en in welke mate deze risicofactoren stoornis specifiek zijn. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: UMC Groningen - psychiatrie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek De genetica van externaliserende stoornissen (hyperactiviteit en gedragsstoornissen) bij kinderen Een onderzoek dat bedoeld is om gen-gebieden te vinden die betrokken zijn bij externaliserende stoornissen (hyperactiviteit en verstorende gedragsstoornissen zoals agressie) bij kinderen. 9

10 De identificatie van deze genetische factoren geven inzicht in de pathogenese van deze stoornissen en kan bijdragen aan nieuwe behandelmethodes. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: Erasmus MC - kinder- en jeugdpsychiatrie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: gedragsstoornissen; jeugd; neurobiologisch onderzoek Identificatie van genen die betrokken zijn bij ADHD en schizofrenie Dit onderzoek heeft als doel de bestaande genotyperings-faciliteiten te verbeteren en uit te breiden door de aanschaf van een ABI sequencing apparaat. Hierdoor is het mogelijk om competitief onderzoek te doen en genen te identificeren, die betrokken zijn bij psychiatrische stoornissen waaronder ADHD en schizofrenie. Het onderzoek levert vooral kennis op. Er zijn veel loci (gengebieden) gevonden voor een groot aantal complexe genetische ziekten waaronder coeliakie, type 2 diabetes, vroege menopauze, ADHD en schizofrenie. Intussen zijn er ook genen gevonden die betrokken zijn bij een aantal van deze ziekten. De resultaten van de studie zijn gebruikt voor nieuwe projectaanvragen die de onderzoekers in staat stellen om de infrastructuur van het researchlaboratorium verder uit te breiden; daarvan maken onder meer deel uit: de nieuwste ABI3730 sequencer en een Illumina beadstation voor SNP- en expressie-analyse, voor zowel genotyperings-studies als voor de bestudering van de biologische functie van de gevonden genen. Het meest recente resultaat is de identificatie van een mogelijk schizofrenie-gen door een omvangrijke SNP-analyse van 140 myeline-gerelateerde genen bij meer dan 300 patiënten. ZonMw-programma: Investeringen Groot en Middelgroot Uitvoerende organisatie: UMC Utrecht Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: psychose / schizofrenie; gedragsstoornissen; neurobiologisch onderzoek Prognose van milde en ernstige depressies bij oudere patiënten in de eerstelijnsgezondheidszorg Dit onderzoek evalueert het driejarig beloop van milde en ernstige depressie bij oudere bezoekers van de huisarts en bestudeert voorspellende factoren. Daarnaast biedt de studie duidelijkheid over de vraag of er verschillen zijn in beloop van depressieve stoornissen tussen ouderen die bij de huisarts komen en mensen in andere settings (algemene bevolking, klinieken). Een groot cohort oudere spreekuurbezoekers met depressie is hiervoor drie jaar gevolgd. Het beloop bij ouderen blijkt beduidend slechter dan bij jongere volwassenen. Er is op hogere leeftijd ook een slechtere prognose, bijvoorbeeld comorbiditeit met angst. Deze resultaten hebben consequenties voor de diagnostische criteria voor depressie bij ouderen (DSM IV) en voor Nederlandse behandelrichtlijnen (herziening of verder onderzoek). Het onderzoek is van belang voor patiënten, belangenverenigingen van ouderen, huisartsen, psychiaters, praktijkondersteuners en sociaal psychiatrisch verpleegkundigen. Vooral de nieuwe functie van in de eerste lijn geïntegreerde 10

11 praktijkondersteuner ggz biedt goede mogelijkheden voor implementatie; bijvoorbeeld om op grond van elders effectief bevonden zorgmodellen iets aan de slechte prognose te gaan doen. Met dit model hebben de onderzoekers al in een aantal praktijken met succes geëxperimenteerd. De verkregen kennis is verspreid middels publicaties. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: VU medisch centrum - EMGO Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; ouderen; behandeling; huisarts Waarom weerspiegelt neuroticisme kwetsbaarheid voor psychische stoornissen? Neuroticisme is een belangrijke kwetsbaarheidsfactor voor het ontstaan van emotionele stoornissen zoals depressie, maar het is nog niet duidelijk waarom. Gedragsgenetisch onderzoek heeft aangetoond dat neuroticisme voor een deel erfelijk bepaald is, en dat er een sterk verband bestaat met het genetische risico op depressie. In dit project is onderzocht in hoeverre neuroticisme samenhangt met biologische en cognitieve mechanismen die zijn geassocieerd met het ontstaan en het verloop van depressie. Met kennis van de onderliggende mechanismen en correlaten van neuroticisme en de aard van die relaties (genetisch of omgevings bepaald) kan een bijdrage geleverd worden aan een beter theoretisch inzicht in de etiologie van depressie. Die wetenschap kan van toepassing zijn bij het identificeren van risicogroepen en het opstellen van gerichte interventieprogramma's. ZonMw-programma: Research Support Uitvoerende organisatie: SG&D - Institute of Psychiatry Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Stress-regulerende hersensystemen binnen idiopathische depressie en depressie die neurologische ziekten bemoeilijkt Stress kan resulteren in depressie; en ook in hyperactiviteit van de stress-regulerende hypothalamus-hypofyse-bijnier-as en van het noradrenerge systeem. Stress kan ook leiden tot verminderde secretie van het schildklier-stimulerend-hormoon. Het doel van dit project is het onderlinge verband te bestuderen tussen deze centrale componenten van stressregulerende hersensystemen in het menselijk brein. Het gaat vooral om de moleculaire basis van deze stress-regulerende hersensystemen bij depressieve patiënten. 11

12 De uitkomsten dragen bij aan een beter begrip van depressie en resulteren in verschillende publicaties. Voor de resultaten wordt bekeken of deze toepasbaar zijn voor behandeling van depressie. ZonMw-programma: Klinische Fellows Uitvoerende organisatie: VU medisch centrum - pathologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Bevorderen van angstvermindering bij obsessieve compulsieve stoornissen Een Obsessieve Compulsieve Stoornis (OCD - dwangstoornis) is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening, die bij twee tot drie procent van de algemene bevolking voorkomt. Het gebruik van medicijnen voor OCD is gebruikelijk, maar vaak minder effectief zonder psychotherapie. Gedragstherapie is momenteel de behandelkeuze voor OCD en is gericht op het veranderen van het gedrag van de patiënt. Recent onderzoek bij ratten en mensen heeft aangetoond dat acute behandeling met het medicijn D-cycloserine (DCS) angstvermindering kan bevorderen. De toevoeging van DCS aan gedragstherapie zou dus een verbetering kunnen betekenen voor de behandelingsuitkomst van OCD. Het doel van de studie is tweeledig. Allereerst wordt onderzocht of toevoeging van D- cycloserine (DCS) aan gedragstherapie effectief is voor de vermindering van obsessies en compulsies bij patiënten met OCD. Ten tweede wordt gekeken naar de onderliggende pathofysiologische mechanismen van angstvermindering met neuro-imaging studies. De hersenactiviteit van de amygdala en cortico-striatale circuits zal worden bekeken bij 50 patiënten zowel vóór als na gedragstherapie en medicatie met fmri. ZonMw-programma: Klinische Fellows Uitvoerende organisatie: Academisch Medisch Centrum Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: neurobiologisch onderzoek; angst / depressie; behandeling Op zoek naar gedeelde genetische risicofactoren voor migraine en depressie Migraine en depressie kennen een hoge prevalentie. Het zijn lastig te behandelen, hinderlijke, hersenstoornissen met een complexe pathogenese. Beide aandoeningen hebben een duidelijk verhoogd risico van comorbiditeit. In deze studie wil men de gedeelde genetische risicofactoren voor migraine en depressie, en hun comorbiditeit, identificeren door gebruik te maken van een nieuwe, op de familie gebaseerde genetische isolatie benadering. 12

13 In het bijzonder wil men genetische loci voor de combinatie van migraine en depressie identificeren. ZonMw-programma: Klinische Fellows Uitvoerende organisatie: LUMC - neurologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Cognitieve flexibiliteit en orbitale prefrontale cortex Cognitieve flexibiliteit verwijst naar het proces van succesvolle aanpassing van gedrag aan nieuwe of veranderde situaties. Eerder onderzoek heeft aangetoond dat de prefrontale cortex (PFC) belangrijk is voor dit proces en de cognitieve flexibiliteit ondersteunt. Flexibiliteit is van invloed op de specifieke werking van het geheugen en van cognitieve capaciteiten, zoals waarnemen, beoordelen, twijfelen, besluiten en mentale gesteldheid. Met dit project wil men onderzoek doen naar de neurale circuits en neurochemische mechanismen die betrokken zijn bij deze vermogens. Dit kan belangrijke informatie opleveren over de ontwikkeling van effectieve interventies voor verschillende psychiatrische stoornissen, zoals de obsessieve compulsieve stoornis en depressie. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: Nederlands Instituut voor Hersenonderzoek Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Stress en emotioneel geheugen in gezondheid en ziekte Emotionele, stressvolle gebeurtenissen worden over het algemeen goed onthouden. Dit project doet onderzoek naar de neuronale basis van dit fenomeen. De voorspelling is dat stress, die wordt aangeboden tijdens het opnemen van emotionele informatie, helpt om die informatie te onthouden; stress die enkele uren eerder wordt aangeboden zal juist het vastleggen van emotionele informatie onderdrukken. De conclusie dat stress binnen de context van een emotionele gebeurtenis helpt om de situatie te onthouden is getrokken op basis van dierexperimenteel onderzoek en is inmiddels bevestigd in studies bij de mens. Daarbij is een interessante rol weggelegd voor de prefrontale cortex. Dit resultaat is verkregen in samenwerking met andere onderzoeksgroepen. Momenteel wordt onderzocht of stress enkele uren voor een leertaak (niet alleen bij proefdieren maar ook) bij de mens leidt tot een verstoring van het leerproces, zoals op grond van dierexperimentele bevindingen voorspeld wordt. Het neurobiologische substraat dat leidt tot deze dichotomie is in het project inmiddels beter onderzocht, zowel in de hippocampus als in de amygdala. De resultaten dragen bij aan een beter begrip van hoe stress het 13

14 leervermogen beïnvloedt. Kansen liggen op termijn in het ontwikkelen van nieuwe therapieën bij PTSS (een situatie waarin zeer emotionele gebeurtenissen niet vergeten kunnen worden). ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: Universiteit van Amsterdam - neurobiologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: neurobiologisch onderzoek; angst / depressie Blootstelling aan drugs tijdens de adolescentie en de ontwikkeling van drugsverslaving en bijbehorende cognitieve stoornissen in de volwassenheid Tijdens de adolescentie komen veel jongeren in contact met sociaal geaccepteerde drugs zoals alcohol, nicotine en marihuana. In deze periode is ook de hersenontwikkeling in volle gang. Tot nu toe is er weinig bekend over het effect van de genoemde drugs op de ontwikkeling van de hersenen. In dit onderzoek wil men de effecten verkennen op het brein van blootstelling aan alcohol, nicotine en cannabis. Er wordt onderzocht of er een causaal verband is met ontwikkelingsstoornissen van cognitieve en angstparameters, en een verhoogd druggebruik op volwassen leeftijd. Dit onderzoek gebeurt aan de hand van dierproeven bij adolescente dieren. Er zijn drie onderzoeksprojecten gestart, waarbij de nadruk ligt op de rol van alcohol en nicotine op het adolescente brein en de gevolgen voor de hersenen bij volwassenen. Daarnaast zijn initiatieven genomen voor publieksvoorlichting om het effect van alcoholgebruik van jongeren en de implicaties voor de hersenontwikkeling aan de orde te stellen. Er is voorlichting gegeven voor verschillende groepen deskundigen en bij verschillende nationale bijeenkomsten (bv. Jellinek, Trimbos-instituut, justitie, lokale overheden) en er is meegewerkt aan de Nationale Campagne Alcoholgebruik. Voorlichtingsmateriaal met uitleg over effecten van alcohol op hersenontwikkeling is op DVD beschikbaar. Tevens is meegewerkt aan de Zembla documentaire Alcoholboys en Breezebabes, waarin de alcoholproblematiek bij jongeren via TV aan de orde is gebracht. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: Vrije Universiteit Amsterdam - moleculaire en cellulaire neurobiologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek; angst / depressie; jeugd Ongunstige veranderingen in striatum en cortex functie bij de ontwikkeling van cocaïne verslaving In dit project worden de neurale substraten van situationeel versus dwangmatig druggebruik onderzocht. De gedachte is dat de ontwikkeling van drugsverslaving het resultaat is van een abnormale transitie van de functionele betrokkenheid van ventrale naar dorsale corticostriatale systemen bij druggebruik. Het onderzoek levert inzicht in welke cortico-striatale systemen betrokken zijn bij de ontwikkeling van dwangmatig druggebruik. Hiermee kunnen neurale systemen worden vastgesteld, waarvoor nieuwe farmacotherapeutische behandelingen ontwikkeld kunnen worden. De studie kan ook bijdragen aan kennis over de 14

15 ontwikkeling van compulsief gedrag dat veel voorkomt bij andere neuropsychiatrische aandoeningen, zoals de obsessieve compulsieve stoornis. ZonMw-programma: TOP subsidies Uitvoerende organisatie: UMC Utrecht - medische farmacologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek Cognitieve tekortkomingen en veranderende stressgevoeligheid: twee paden naar psychose Uit eerder onderzoek is bekend dat er een verband is tussen beperkingen in het denkproces en kwetsbaarheid voor psychose. Ander onderzoek heeft aangetoond dat ook veranderingen in stressgevoeligheid mensen kwetsbaar maken voor psychose. Het doel van dit project is te onderzoeken hoe deze twee kwetsbaarheidsmarkers voor psychose (of endofenotypes) zich tot elkaar verhouden. Het onderzoek heeft aangetoond dat omgevingsinvloeden kunnen bijdragen aan de etiologie van psychose. Het ondersteunt ook het idee dat verschillende mechanismen kunnen leiden naar het begin van een psychose. Stressgevoeligheid kan een fundamenteel proces zijn in de ontwikkeling van een psychose. Deze stressgevoeligheid lijkt samen te hangen met de ontwikkeling van positieve symptomen. Daarnaast is er ook sprake van familiale overdracht. Zo zijn eerstegraads familieleden relatief meer gevoelig voor stress. Het is gewenst een behandelingsstrategie te ontwikkelen die gericht is op het verminderen van stressgevoeligheid. Het onderzoek heeft geleid tot een aantal wetenschappelijke publicaties en tot het opzetten van nieuw onderzoek: een VIDI- project waarin de biologische mechanismen en de oorzaken van stressgevoeligheid onderzocht worden (Hfdst 1, project ) en een OOG-project waarin motiverende interviews worden gecombineerd met cognitieve gedragstherapie (Hfdst 3, project ). ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Universiteit Maastricht - psychiatrie en neuropsychologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: psychose / schizofrenie; neurobiologisch onderzoek Religieuze hulpmiddelen bij veelvoorkomende geestelijke stoornissen van oudere mensen Zowel in Amerika als in Nederland heeft onderzoek een beschermend effect van religie tegen depressie aangetoond. Specifieke inzichten ontbreken echter. Dit project onderzoekt de relatie tussen verschillende beelden van God en religieuze leefstijlen enerzijds en veelvoorkomende geestelijke stoornissen op oudere leeftijd anderzijds. In de studie, onder oudere inwoners van Sassenheim, is samenhang gevonden tussen kritische godsbeelden (een kritische kijk op God) en depressieve klachten. Ouderen met depressieve klachten rapporteren vaker onvrede over God. Voor ouderen met een kerkelijke achtergrond kan het nuttig zijn zo'n kritisch godsbeeld in therapie bespreekbaar te maken. 15

16 Er zijn nog twee studies in voorbereiding over hetzelfde thema; er zal een verband worden gelegd. Ook zullen probleemoplossende methoden ten aanzien van religie (religious coping) worden beschreven. Tevens zal religious coping worden beschreven onder verschillende etnische groepen in Amsterdam met behulp van onderzoeksgegevens van de GG&GD Amsterdam. Tot slot is er een hoofdstuk in voorbereiding voor een internationaal tekstboek over religie en psychiatrie. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: VU medisch centrum - EMGO Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: ouderen; angst / depressie Genetische en omgevingsfactoren bij de hypothalamus-hypofyse-bijnieras (HPA-as) activiteit Het meeste medische onderzoek richt zich op één enkele stoornis, terwijl steeds meer uitkomsten suggereren dat veel stoornissen een gemeenschappelijke oorsprong hebben. Een belangrijke component van zo'n gemeenschappelijke oorsprong is een verstoorde HPAas activiteit. Hyperactiviteit van deze as wordt geassocieerd met verschillende ziekten, zoals depressie en metabole afwijkingen. Het doel van dit project is om de HPA-as activiteit en bijbehorende determinanten te bestuderen als mogelijke risicofactoren voor metabole afwijkingen en depressie. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van reeds verzamelde psychiatrische en somatische data, die worden uitgebreid met gegevens over de genetische gevoeligheid voor stress. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: UMC Groningen - psychiatrie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Structuur, functie en aansluiting van taalgebieden bij gezonde personen met hallucinaties Hallucinaties komen voornamelijk voor bij mensen met schizofrenie, maar ook gezonde personen die geen psychotische of cognitieve symptomen hebben kunnen af en toe last hebben van hallucinaties. Bij schizofreniepatiënten is aangetoond dat zij een minder goed ontwikkelde hersenhelft hebben die verantwoordelijk is voor de taal en dat zij een verminderd volume hebben in de rechter prefrontale en linker temporale gebieden. In de huidige studie wil men gezonde personen die af en toe hallucinaties hebben, onderzoeken om op die manier na te gaan of deze personen dezelfde afwijkingen laten zien in de hersenen. Als dit het geval blijkt, kan worden aangenomen dat er een causaal verband 16

17 bestaat tussen de afwijkingen en het ontstaan van hallucinaties. Deze uitkomsten kunnen belangrijk zijn voor nieuwe genetische studies naar schizofrenie. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: UMC Utrecht - psychiatrie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: psychose / schizofrenie; neurobiologisch onderzoek Stimulering van de hersenen bij obsessieve compulsieve stoornissen De obsessieve compulsieve stoornis (OCD) is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die voorkomt bij twee tot drie procent van de bevolking. Behandeling is mogelijk, maar nog altijd blijft zo n tien procent last houden van de stoornis. Voor deze patiënten is een operatie de laatste hoop op genezing. Deep Brain Stimulation (DBS) is een nietverwoestende en omkeerbare techniek die de neuronale functie kan veranderen en waarvan het gebruik bij patiënten met OCD momenteel wordt onderzocht. Het doel van deze studie is om de mechanismen van DBS bij OCD te bepalen op neuroanatomisch en neuro-cellulair niveau. Daarvoor bestaat het project uit een klinisch en een preklinisch deel. Allereerst wil men bij mensen de veranderingen in de hersenen onderzoeken tijdens een aan/uit positie van DBS met behulp van PET scans. Verder wil men andere potentiële hersengebieden voor DBS ontdekken om zo betere behandeldoelen te ontwikkelen. En tot slot wil men bij ratten de veranderingen in de serotonerge en dopaminerge systemen onderzoeken tijdens een aan/uit positie van DBS met behulp van microdialyse. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Academisch Medisch Centrum / De Meren Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek; behandeling Identificeren van dopaminerge markers voor het voorspellen van psychosen De neurobiologische achtergrond van schizofrenie is nog grotendeels onbekend. Wel is bekend dat dopaminerge disfunctie hierin een grote rol speelt, onder andere de dopamine D2 receptor binding. Het doel van dit project is te onderzoeken of een overgang naar psychose bij mensen met een verhoogd risico voorspeld kan worden aan de hand van verandering in dopamine D2 receptor binding. Wanneer blijkt dat een psychose te voorspellen valt, kan er eerder ingegrepen worden en zal het lange termijn verloop van de psychose verbeteren. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: AIAR - Amsterdam Institute for Addiction Research Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: psychose / schizofrenie; neurobiologisch onderzoek 17

18 Depressie, woede en hartfunctie: cognitieve en biologische mechanismen Depressie is een risicofactor voor hartziekten. Soms gaat depressie gepaard met geïrriteerdheid, woedeaanvallen en een verminderde impulscontrole. De onderzoekers gaan na welke psychologische en biologische processen hieraan ten grondslag liggen en of deze gevoelens/gedragingen de kans op hartfalen bij depressie vergroten. Dit project wil de verschillende en overlappende mechanismen van stemming en agressie verklaren en nagaan waarom deze emoties het risico op cardiovasculaire ziekten vergroten. Dit kan in de toekomst van betekenis zijn voor diagnostiek en behandeling. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Universiteit Leiden Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Zoeken naar beloning of op de vlucht voor stress en depressie: verschillende kwetsbaarheden en paden naar verslavend gedrag Bij mensen die verslaafd zijn is de controle over hun gedrag, hun gevoeligheid voor beloning en de mate van stressgevoeligheid anders dan bij mensen die niet verslaafd zijn. Deze studie onderzoekt hoe deze factoren samenhangen op lichamelijk, genetisch en gedragsniveau; en ook welke rol beloningsgevoeligheid en stressgevoeligheid spelen tijdens het verloop van verslaving. Het belangrijkste product van dit onderzoek is kennis, die verspreid zal worden in de vorm van publicaties. Deze kennis is vooral interessant voor psychiaters, psychologen, neurologen, behandelaren in de verslavingszorg en onderzoekers. De kennis die met dit onderzoek verkregen wordt, kan belangrijk zijn voor de ontwikkeling van nieuwe interventies voor verslavend gedrag. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Universiteit van Amsterdam; Academisch Medisch Centrum - psychiatrie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek 18

19 Het samenspel van genetische en omgevingsfactoren bij de ontwikkeling van angst of depressie bij kinderen en volwassenen Angst en depressie tijdens de jeugd zijn voorspellend voor angststoornissen en depressieve stoornissen in de volwassenheid. Tot nu toe richten de meeste studies zich op één mechanisme voor het ontstaan van deze stoornissen, namelijk ofwel omgevingsfactoren ofwel genetische factoren. In het huidige onderzoek worden beide mechanismen bestudeerd. Dit moeten uiteindelijk leiden tot een hypothese over de ontwikkeling van angst of depressie. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Vrije Universiteit - psychologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: jeugd; angst / depressie; neurobiologisch onderzoek Betrokkenheid van de amygdala bij de ontwikkeling van alcoholisme Alcoholisme is een progressieve ziekte waar de amygdala een belangrijke rol bij speelt. Recent onderzoek toont aan dat een toename in de consumptie van ethanol consumptie, een kritieke stap in de ontwikkeling van alcoholisme, afhankelijk is van neuropeptiden en hun regulatoren in de amygdala. Zo is bijvoorbeeld recent aangetoond dat protein kinase C epsilon, dat de corticotropin-releasing factor (CRF) in de amygdala reguleert, essentieel is voor een toename van vrijwillige ethanol consumptie. In dit project worden de belangrijkste mechanismen in de amygdala die betrokken zijn bij de verandering van een lage naar een hoge ethanol consumptie geïdentificeerd en gekarakteriseerd. Een verdere karakterisering van deze mechanismen die ten grondslag liggen aan een toename van vrijwillige inname van ethanol kan leiden tot nieuwe behandelstrategieën voor alcoholisme. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: UMC Utrecht - farmacologie en anatomie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek Toepassing van beloning in het dagelijks leven: een manier om depressie te voorkomen? Onderzoek naar depressie richt zich vrijwel altijd op negatieve stemmingen, zonder dat er aandacht is voor positieve stemmingen. Dit lijkt niet juist. Het lijkt erop dat positieve emoties een beschermende werking hebben, doordat zij de aandacht verleggen en daardoor positieve factoren en natuurlijke beloningen makkelijker toelaten in het dagelijks leven. In recent tweeling-onderzoek is aangetoond dat een positieve invloed niet alleen het risico op de ontwikkeling van negatieve stemmingen vermindert, maar ook de expressie van genetische risicofactoren voor depressie afzwakt. 19

20 Dit onderzoek richt zich op het veranderen van de mogelijkheid om positieve emoties te ervaren als reactie op dagelijkse gebeurtenissen (natuurlijke beloning). Door mechanismen te ontdekken die een beschermende werking hebben op het ontstaan van depressie, kunnen mogelijk nieuwe preventieve interventies worden ontwikkeld. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Universiteit Maastricht - psychiatrie en neuropsychologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: angst / depressie; primaire preventie Interdependentie (relatie in tweerichtingen) tussen de biologische klok en alcoholverslaving De biologische klok helpt de mens om te anticiperen op het moment van de dag, door verschillende processen te reguleren zoals gedrag, fysiologie en metabolisme. De biologische klok bestaat uit enkele 'klok' genen. Er is toenemend bewijs dat een verstoring van deze genen een rol speelt bij verschillende ziekten, inclusief psychiatrische stoornissen. Dit project onderzoekt de veronderstelling dat er sprake is van tweerichtingsverkeer tussen de biologische klok en alcoholverslaving. Bij het onderzoek wordt gebruik gemaakt van modellen met muizen. Er wordt gekeken naar het effect van verstoorde 'klok' genen bij gemuteerde muizen tijdens de verschillende fasen van alcoholconsumptie. Op basis daarvan volgt een analyse van de onderliggende moleculaire mechanismen. Hiermee hoopt men inzicht te krijgen in de relatie tussen het systeem van de biologische klok en alcoholconsumptie. Dit kan leiden tot de ontwikkeling van nieuwe farmacologische producten die ingrijpen op verslaving. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Erasmus MC - celbiologie en genetica Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: verslaving; neurobiologisch onderzoek Cannabis als oorzaak van psychose Verschillende epidemiologische studies hebben het gebruik van cannabis in verband gebracht met het ontstaan van psychotische symptomen. Maar wat nog onduidelijk blijft is hoe het biologische mechanisme eruit ziet volgens welk cannabis leidt tot psychoses bij individuen die hiervoor gevoelig zijn. Daarom is het belangrijk om meer inzicht te krijgen in deze mechanismen. Met deze studie wil men nagaan of cannabis de ontwikkeling van psychotische ervaringen vergemakkelijkt door afgifte van dopamine en of deze dopamine reactie wordt beïnvloed door een genetische gevoeligheid voor psychose. ZonMw-programma: Veni Uitvoerende organisatie: Universiteit Maastricht - psychiatrie en neuropsychologie Budget: ,00 Einddatum: Trefwoorden: psychose / schizofrenie; verslaving 20

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

Nadere informatie

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting

Inleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch

Nadere informatie

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen

Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt

Nadere informatie

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu

Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Neurocognitive Processes and the Prediction of Addictive Behaviors in Late Adolescence O. Korucuoğlu Nederlandse Samenvatting De adolescentie is levensfase waarin de neiging om nieuwe ervaringen op te

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose

Nederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2

Nadere informatie

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht

dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking

Nadere informatie

Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren. Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december Samenvatting

Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren. Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december Samenvatting Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren Nr. 2018/23, Den Haag, 17 december 2018 Samenvatting Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren pagina 2 van 5 Alcoholconsumptie brengt risico s met zich mee.

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3

Nadere informatie

Woord vooraf Opbouw van deze studie

Woord vooraf Opbouw van deze studie Woord vooraf Opbouw van deze studie XIII XVI DEEL I: PROBLEEMSTELLING 1 HOOFDSTUK I ONTWIKKELING EN STAGNATIE IN DE PSYCHIATRIE 2 Inleiding 2 1. 1 Psychiatrie en geestelijke gezondheidszorg - stand van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.

Nadere informatie

Wetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie

Wetenschappelijke Samenvatting. 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie Wetenschappelijke Samenvatting 1. Kwetsbaarheid en emotionele verwerking bij depressie In dit proefschrift wordt onderzocht wat spaak loopt in de hersenen van iemand met een depressie. Er wordt ook onderzocht

Nadere informatie

De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen

De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen De beste zorg voor psychische en verslavingsproblemen 3 Parnassia Groep is specialist in geestelijke gezondheid Psychische klachten, een psychische stoornis of ziekte: ze kunnen iedereen treffen en ernstig

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere

Nadere informatie

Meer informatie MRS 0610-2

Meer informatie MRS 0610-2 Meer informatie Bij de VGCt zijn meer brochures verkrijgbaar, voor volwassenen bijvoorbeeld over depressie en angststoornissen. Speciaal voor kinderen zijn er brochures over veel piekeren, verlatingsangst,

Nadere informatie

EEN NETWERKBENADERING

EEN NETWERKBENADERING EEN NETWERKBENADERING VOOR PSYCHOSE DE ROL VAN SYMPTOMEN EN TRAUMA dr. Hanneke Wigman Januari 2017 De Amsterdamse School DISCLOSURES (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante

Nadere informatie

NeDerLANDse samenvatting

NeDerLANDse samenvatting CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet

Nadere informatie

Verslaving en comorbiditeit

Verslaving en comorbiditeit Verslaving en comorbiditeit Wat is de evidentie? Dr. E. Vedel, Jellinek, Arkin 18 november 2014 Comobiditeitis hot 1 Jellinek onderzoek comorbiditeit Verslaving & persoonlijkheid, 1997 Verslaving & ADHD,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 125 Angststoornissen zijn veel voorkomende psychiatrische aandoeningen (ongeveer 1 op de 5 Nederlanders heeft, op enig moment in het leven een angststoornis). Onder

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose

Nadere informatie

Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt

Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Waarom doen sommige personen wel aan sport en anderen niet? In hoeverre speelt genetische aanleg voor sportgedrag een rol? Hoe hangt sportgedrag samen met geestelijke

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Controle over je verlangens. Diepe hersenstimulatie in impulscontrole en heroïne verslaving: een translationele benadering Verslaving wordt beschouwd als een chronische aandoening

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Genetische & omgevingsrisicofactoren. Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier?

Nederlandse samenvatting. Genetische & omgevingsrisicofactoren. Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier? Genetische & omgevingsrisicofactoren voor Obsessieve- Compulsieve symptomen: Beïnvloeden zij het brein op dezelfde manier? 181 182 Obsessieve-compulsieve (OC) symptomen worden gekenmerkt door terugkerende,

Nadere informatie

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.

Dit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest. Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met

Nadere informatie

Angst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest

Angst Stemming Psychose Persoonlijkheid Gebruik middelen Rest Ad Kaasenbrood, psychiater/psychotherapeut Congres Een te gekke wijk, Bunnik, 8 November 2017 Psychiatrische ziekten Komen vaak voor Zijn ernstig Zijn duur Zijn complex Verhouden zich tot geestelijke gezondheid,

Nadere informatie

Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer

Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Integratie van functionele en moleculaire beeldvorming bij de ziekte van Alzheimer Achtergrond De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer (Alzheimer s disease - AD) is een neurodegeneratieve ziekte

Nadere informatie

Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop

Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie

Cognitieve gedragstherapie Cognitieve gedragstherapie Een succesvolle psychotherapie voor diverse emotionele stoornissen en problemen Afdeling Psychiatrie en Medische Psychologie Wat is Cognitieve Gedragstherapie? Cognitieve gedragstherapie

Nadere informatie

parkinson DE NOODZAAK VAN EEN BREDE BEHANDELING EN AANPAK

parkinson DE NOODZAAK VAN EEN BREDE BEHANDELING EN AANPAK parkinson DE NOODZAAK VAN EEN BREDE BEHANDELING EN AANPAK ONDERWERPEN PARKINSON, OORZAAK EN ONTSTAAN GETALLEN: HOE VAAK KOMT DEZE ZIEKTE VOOR? KLACHTEN EN VERSCHIJNSELEN BELOOP THERAPIE CONSEQUENTIES VOOR

Nadere informatie

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud

Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding

InFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer

Linking Depression. Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder. Esther Opmeer Linking Depression Longitudinal and neuroimaging genetic studies in major depressive disorder Esther Opmeer Nederlandse Samenvatting Depressie staat in de top 3 van ziekten die de meeste ziektelast geven

Nadere informatie

VAN ZORG NAAR PREVENTIE

VAN ZORG NAAR PREVENTIE VAN ZORG NAAR PREVENTIE Jaap van der Stel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden Brijder-Parnassia GGZ ingeest Legitimatie psychische gezondheidszorg Legitimiteit van de psychische gezondheidszorg

Nadere informatie

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C

Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Persoonlijkheidsstoornis Cluster C Deze folder geeft informatie over de diagnostiek en behandeling van cluster C persoonlijkheidsstoornissen. Wat is een cluster C Persoonlijkheidsstoornis? Er bestaan verschillende

Nadere informatie

Chapter 7. Summary and General Discussion. Nederlandse Samenvatting

Chapter 7. Summary and General Discussion. Nederlandse Samenvatting Chapter 7 Summary and General Discussion Nederlandse Samenvatting 132 Chapter 7 SAMENVATTING VERTRAGING EN DEPRESSIEVE SYMPTOMEN BIJ OUDERE MENSEN Bij veel diersoorten luidt vertraging het einde van het

Nadere informatie

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink

Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie. Anja Huizink Individuele gevoeligheid voor riskant middelengebruik in de adolescentie Anja Huizink Adolescentie = grenzen verkennen Op zoek naar prikkels Brein in ontwikkeling Nucleus accumbens (basale ganglia): -

Nadere informatie

Chapter 10 Samenvatting

Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 Samenvatting Chapter 10 De laatste jaren is de mortaliteit bij patiënten met psychotische aandoeningen gestegen terwijl deze in de algemene populatie per leeftijdscategorie is gedaald. Een belangrijke

Nadere informatie

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen?

Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Beter geïntegreerd! Wat zeggen de richtlijnen? Richtlijnen Casus IDDT Richtlijnen, wat zeggen ze niet! Richtlijnen Dubbele Diagnose, Dubbele hulp (2003) British

Nadere informatie

Ambulante behandeling

Ambulante behandeling Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende

Nadere informatie

Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae

Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae chapter 7 Discussion Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 140 chapter 7 SAMENVATTING De bipolaire stoornis (of manisch-depressieve stoornis) is een stemmingsstoornis waarin episodes van (hypo)manie

Nadere informatie

Psychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG

Psychotische stoornissen & Schizofrenie. Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG Psychotische stoornissen & Schizofrenie Rob Lutterman Verpleegkundig consulent psychiatrie Psychiatrie en Medische Psychologie, OLVG filmpje niels is psychotisch Inhoud Inleiding Psychose Schizofrenie

Nadere informatie

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014

Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Je bent alleen maar verslaafd! Wim van Loon, Psychiater. 10 februari 2014 Comorbiditeit: Voorkomen van verschillende stoornissen bij 1 persoon. Dubbele diagnose: Verslaving (afhankelijkheid en misbruik

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 9. Beeldvorming van het brein. Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings

Inhoud. Voorwoord 9. Beeldvorming van het brein. Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings Inhoud Voorwoord 9 Deel 1 Beeldvorming van het brein Hoofdstuk 1 Postnatale hersenontwikkeling in de mens 13 Harry Uylings Hoofstuk 2 Magnetische-resonantie-spectroscopie 23 Anouk Marsman Hoofstuk 3 Invloed

Nadere informatie

Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen

Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom. Nathalie Vanderbruggen Psychologische problemen bij volwassenen met Klinefeltersyndroom Nathalie Vanderbruggen Psychoneurologisch functioneren in KS ( Verri et al. 2010) Cognitief functioneren: Psychopathologische kwetsbaarheid:

Nadere informatie

11-10-2014. Ypsilon 30 jaar. Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart

11-10-2014. Ypsilon 30 jaar. Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht - Ypsilon en onderzoekers trekken sinds die tijd met elkaar op Wat hebben we gezamenlijk bereikt!

Nadere informatie

SAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104

SAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104 Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving

Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Foto: Tycho Jonker Drugsverslaving is een psychiatrische stoornis met grote gezondheidsrisico s voor de verslaafde en heeft

Nadere informatie

De ziekte van Alzheimer. Diagnose

De ziekte van Alzheimer. Diagnose De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in

Nadere informatie

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth

Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling. dr. C.A. Loth Verslaving apart? Dubbele diagnostiek als standaardbehandeling in de GGz dr. C.A. Loth Cijfers 1,2 miljoen alcoholisten/problematische drinkers 1,8 miljoen dagelijkse gebruikers benzo s, 22 % gebruikt

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie

Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Cognitieve gedragstherapie een effectieve psychotherapie Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 3 Cognitieve gedragstherapie Een effectieve psychotherapie In deze brochure kunt u lezen

Nadere informatie

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting

Perseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.

Nadere informatie

CHAPTER 11 SAMENVATTING

CHAPTER 11 SAMENVATTING CHAPTER 11 SAMENVATTING Chapter 11 Drugsverslaving Drugsverslaving is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat gekarakteriseerd wordt door dwangmatig drugsgebruik en een hoge mate van terugval na afkicken.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,

Nadere informatie

Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie

Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie Wetenschappelijke artikelen 600 500 400 300 200 216 198 232 265 270 257 301 346 341 333 326 362 422 437 429 487 504 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006

Nadere informatie

Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten

Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten GecombinEErde behandeling bij dubbele diagnose Onderdeel van Arkin Hebt u, naast een verslavingsprobleem, last van psychische klachten, zoals

Nadere informatie

Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010)

Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010) AH 740 2010Z13219 Antwoord van staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) (ontvangen 9 december 2010) 1 Bent u bekend met nieuw onderzoek van Michigan State University

Nadere informatie

20 man 15 vrouw. depressie paranoia psychose

20 man 15 vrouw. depressie paranoia psychose Dubbele Diagnose Patricia v.wijngaarden-cremers, psychiater Circuitmanager Verslavingspsychiatrie Dimence Inhoud - Inleiding - Gebruik onder Nederlandse Jongeren - Psychiatrische Comorbiditeit - Wat is

Nadere informatie

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender

SAMENVATTING SAMENVATTING. Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender SAMENVATTING Werk en Psychische Gezondheid: Studies naar de invloed van werk kenmerken, sociale rollen en gender In de jaren negentig werd duidelijk dat steeds meer werknemers in Nederland, waaronder in

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Slaap & Geheugen: gedragsmatige en moleculaire consequenties van slaapdeprivatie Mensen slapen gemiddeld zo n 6 tot 8 uur per dag. Dit komt neer op een kwart tot een derde van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:

Nadere informatie

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009.

TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. TRANSMURAAL PROTOCOL PSYCHIATRIE Herziene versie mei/juni 2009. Werkafspraken De afdeling psychiatrie, gevestigd in het Academisch Psychiatrisch Centrum van het AMC, kent 4 zorglijnen: 1. Acute zorg 2.

Nadere informatie

Overzicht. Begeleid Leren. Jong volwassenheid heeft een hoger risico om psychische problemen te krijgen

Overzicht. Begeleid Leren. Jong volwassenheid heeft een hoger risico om psychische problemen te krijgen Begeleid Leren Overzicht Symposium Success@School Utrecht, 29 november 2018 Doelgroep Begeleid Leren Positionering van Begeleid Leren Ontwikkelde kennis, producten en diensten Dr. Lies Korevaar Agenda

Nadere informatie

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. 3 Projectbeschrijving

Niet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. 3 Projectbeschrijving Niet-technische samenvatting 2016491-2 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van ijzer op een hormoon dat betrokken is bij het calcium- en fosfaatmetabolisme (FGF23) bij chronische nierpatiënten.

Nadere informatie

KWALITEITSONTWIKKELING GGZ

KWALITEITSONTWIKKELING GGZ KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Kwalitatief goede zorg tegen aanvaardbare kosten Door Sebastiaan Baan Korte uitleg animatie: https://youtu.be/dl6n5hix2d Y 2 NETWERK KWALITEITSONTWIKKELING GGZ Landelijk Platform

Nadere informatie

Individuele verschillen in. persoonlijkheidskenmerken. Een genetisch perspectief

Individuele verschillen in. persoonlijkheidskenmerken. Een genetisch perspectief N Individuele verschillen in borderline persoonlijkheidskenmerken Een genetisch perspectief 185 ps marijn distel.indd 185 05/08/09 11:14:26 186 In de gedragsgenetica is relatief weinig onderzoek gedaan

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote

Nadere informatie

Ambulante behandeling

Ambulante behandeling Ambulante behandeling Ouderen Ambulante behandeling Mondriaan Ouderen geeft behandeling aan mensen met psychische en psychiatrische problemen vanaf de derde levensfase. Mondriaan Ouderen heeft verschillende

Nadere informatie

Chapter 10. Samenvatting (Summary in Dutch)

Chapter 10. Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) 157 Depressie is een psychiatrische aandoening waar bijna 1 op de 5 Nederlanders op enig moment in hun leven mee te kampen heeft (Weissman, Bland et al. 1999). De ziekte

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting De adolescentie is lang beschouwd als een periode met veelvuldige en extreme stemmingswisselingen, waarin jongeren moeten leren om grip te krijgen op hun emoties. Ondanks het feit

Nadere informatie

Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist

Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Gedwongen opname en verslaving Dr Anne Van Duyse - De Sleutel en PC Sint Jan Baptist Deel 1: Wet op de gedwongen opname Deel 2: problematisch middelengebruik Toetsing van de wet bij verslaving Geesteszieke

Nadere informatie

Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013

Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013 Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013 Hoeveel mensen in Nederland hebben dementie? 16.5 miljoen Nederlanders; 2.5 miljoen hiervan is 65+ (15%)

Nadere informatie

Growing into a different brain

Growing into a different brain 221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten

Nadere informatie

Is een bipolaire stoornis erfelijk?

Is een bipolaire stoornis erfelijk? Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen p/a Dimence Postbus 398 7600 AJ Almelo www.kenbis.nl Vragen over erfelijkheid bij de bipolaire stoornis Op dit moment wordt ervan uitgegaan dat een combinatie van erfelijke

Nadere informatie

Chapter 14. Samenvatting

Chapter 14. Samenvatting Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert

Nadere informatie

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong

Het verlichte brein. Overzicht. Overzicht. Epidemiologie. Cannabis als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Het verlichte brein als veelbelovend antipsychoticum? Matthijs Bossong Postdoctoral Research Fellow Institute of Psychiatry King s College London De grootte van het risico hangt samen met de mate van gebruik,

Nadere informatie

Inhoud. Ontgifting en stabilisatie. Observatie en Diagnostiek en Behandeling. Cijfers en Onderzoek. Aanbod Jeugd in Nederland

Inhoud. Ontgifting en stabilisatie. Observatie en Diagnostiek en Behandeling. Cijfers en Onderzoek. Aanbod Jeugd in Nederland Polls drugsweb Kun je op eigen houtje van drugs afkomen Ja: 85% Moeten we minder gaan drinken Ja: 57% Bang om verslaafd te worden Ja: 21% Drugs meenemen naar buitenland Ja: 73% Wiet is een harddrug Ja:

Nadere informatie

Dutch summary 1. Dutch summary. Dutch summary

Dutch summary 1. Dutch summary.   Dutch summary http://hdl.handle.net/1765/105797 Dutch summary Dutch summary 1 Dutch summary 2 Erasmus Medical Center Rotterdam Dutch summary 3 Introductie Kinderen die in de neonatale periode zeer ernstig ziek zijn

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De levensverwachting van mensen met een ernstige psychiatrische aandoening (EPA) is gemiddeld 13-30 jaar korter dan die van de algemene bevolking. Onnatuurlijke doodsoorzaken zoals

Nadere informatie

Grensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie

Grensoverschrijdend gedrag. Les 2: inleiding in de psychopathologie Grensoverschrijdend gedrag Les 2: inleiding in de psychopathologie Programma Psychopathologie; wat is het? Algemene functionele psychopathologie DSM Psychopathologie = Een onderdeel van de psychiatrie

Nadere informatie

Preventieve GGZ van vroeg tot later

Preventieve GGZ van vroeg tot later Rob Giel Onderzoekcentrum Preventieve GGZ van vroeg tot later Locatie: Mediant Geestelijke Gezondheidszorg, Helmertheater Broekheurnering 1050, 7546 TA Enschede Datum:13-12-2016 Tijd: 13.00-16.50 uur Preventieve

Nadere informatie

ehealth solutions in de psychische zorg ehealth voor een gezonde toekomst!

ehealth solutions in de psychische zorg ehealth voor een gezonde toekomst! ehealth solutions in de psychische zorg ehealth voor een gezonde toekomst! Een multideskundige ecommunity ter ondersteuning van ernstige psychische aandoeningen Een multideskundige ecommunity ter ondersteuning

Nadere informatie

Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten

Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten Een oplossing voor uw verslaving én uw psychische klachten GECOMBINEERDE BEHANDELING BIJ DUBBELE DIAGNOSE Onderdeel van Arkin Hebt u, naast een verslavingsprobleem, last van psychische klachten, zoals

Nadere informatie

Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch

Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter

Nadere informatie

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik

Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Cognitieve gedragstherapie bij problematisch alcoholgebruik Informatie voor mensen die hun probleem willen aanpakken 2 Kortdurende motiverende interventie en cognitieve gedragstherapie Een effectieve behandeling

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1: INLEIDING

HOOFDSTUK 1: INLEIDING 168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet

Nadere informatie

Eenzaamheid. Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek. Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen

Eenzaamheid. Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek. Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Eenzaamheid Genetisch bepaald? Eeske van Roekel, MSc PhD candidate Orthopedagogiek Behavioural Science Institute Radboud University Nijmegen Stellingen Eenzaamheid staat gelijk aan veel alleen zijn Waar:

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Dit proefschrift gaat over de oorzaken van het vóórkomen van symptomen van autisme spectrum stoornissen (ASD) bij kinderen met een aandachtstekort stoornis

Nadere informatie

Samen met de kinderartsen

Samen met de kinderartsen Samen met de kinderartsen L.H.M. Berg, kinder- en jeugdpsychiater GGNet Jeugd Indeling Visie beroepsvereniging (NVvP) op plaatsbepaling van psychiatrie Aanvulling afdeling Kinder en Jeugd Casus 5-jarige

Nadere informatie

Our brains are not logical computers, but feeling machines that think.

Our brains are not logical computers, but feeling machines that think. Drs. Fernando Cunha (Child Support Europe) Ontwikkelingspsycholoog Gezondheidspsycholoog (BIG) Kinder- en Jeugdpsycholoog (NIP) Onderwijsspecialist http://www.child-support-europe.com In dienst van kinderen,

Nadere informatie

Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast

Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden

Nadere informatie

Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge

Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring

Nadere informatie

Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008

Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008 Roesmiddelen en probleemgedrag: naar een Forensische Verslavingspsychiatrie?! Werkbezoek NIFP 26-06-2008 Achter dat probleemgedrag zit(ten). De gevolgen van middelengebruik op het gedrag Mogelijk verslaving

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie Nederlandse samenvatting Lateralisatie en schizofrenie 255 256 De twee hersenhelften, de hemisferen, van het menselijke brein verschillen zowel in vorm als in functie. In sommige hersenfuncties, zoals

Nadere informatie