Inhoud klas 1. Lessen klas 1 75

Transcriptie

1 Inhoud klas 1 Lessen klas 1 75 I. Lichamelijke en emotionele ontwikkeling Wel of niet tevreden met je lijf Man en vrouw worden Onzinverhalen 85 II. Sociale ontwikkeling en relaties De wedstrijd Doof/slechthorend of horend Relaties Contact maken Wat is seks eigenlijk? 97 III. Seksualiteit en gezondheid Voorbehoedsmiddelen Seksueel misbruik Loverboys 103 Kopieerbladen 106 Planningsformulieren 124 Relaties en seksualiteit - klas 1 73

2 Relaties en seksualiteit - klas 1 74

3 Voortgezet onderwijs, klas 1 I. Lichamelijke en emotionele ontwikkeling Doel: De leerlingen ontdekken dat iedereen uniek is met eigen kenmerken, voorkeuren en gevoelens kunnen de veranderingen die in de puberteit plaatsvinden noemen zijn zich ervan bewust dat de veranderingen in de puberteit verschillend verlopen en ervaren worden weten wat zelfbevrediging inhoudt en realiseren zich dat er verschillen bestaan in praktijk en opvattingen met betrekking tot zelfbevrediging weten dat masturbatie een privé-aangelegenheid is Lessen: les titel lesdoel 1 Wel of niet tevreden De leerlingen beoordelen hun eigen lijf en met je lijf krijgen meer zicht op hun eigen beoordelingscriteria. 2 Man en vrouw worden De leerlingen herkennen en benoemen de geslachtsorganen en bespreken informatie over menstruatie en zaadlozing. 3 Onzinverhalen De leerlingen leren hoe en waar ze betrouwbare informatie over seksualiteit kunnen vinden. Ze worden zich ervan bewust dat over seksualiteit, bijvoorbeeld zwanger worden en masturberen, veel onzin verteld wordt. De leerlingen leren dat masturbatie een privé-aangelegenheid is en ontdekken dat masturbatie natuurlijk is. II. Sociale ontwikkeling en relaties Doel: De leerlingen zien in hoe sekserollen ontstaan en worden aangeleerd denken na over de verschillen en overeenkomsten tussen omgroeien in een doof/slechthorend of horend gezin denken na over de omgang en vriendschap met horende leeftijdsgenoten praten over contact maken met dove of slechthorende en met horende mensen weten dat de uitingsvormen van en opvattingen over seks verschillen Relaties en seksualiteit - klas 1 75

4 Lessen: les titel lesdoel 4 De wedstrijd De leerlingen worden zich bewust van en denken na over rolpatronen. 5 Doof/slechthorend De leerlingen denken na over verschillen of horend en overeenkomsten tussen opgroeien in een doof/slechthorend of horend gezin en over de omgang en vriendschap met horende leeftijdsgenoten. 6 Relaties De leerlingen kunnen meningen over verschillende relatievormen onder woorden brengen en daarin respectvol blijven. 7 Contact maken De leerlingen praten met elkaar over contact maken met dove of slechthorende en met horende mensen en raken met volwassenen in gesprek over persoonlijke onderwerpen, zoals contact maken. 8 Wat is seks eigenlijk? De leerlingen inventariseren een aantal verschillende opvattingen over het begrip seksualiteit. III. Seksualiteit en gezondheid Doel: De leerlingen weten dat mannen en vrouwen bij seksuele gemeenschap zwangerschap kunnen voorkomen met behulp van voorbehoedmiddelen. weten op welke wijze besmetting met het aidsvirus en ander seksueel overdraagbare aandoeningen (soa s) kan plaatsvinden weten wat seksuele intimidatie inhoudt worden zich ervan bewust dat seksuele intimidatie zowel bij meisjes als bij jongens voorkomt zijn bekend met het fenomeen loverboy en weten hoe deze te herkennen zijn weten wat ze kunnen doen als ze met seksuele intimidatie in aanraking komen Relaties en seksualiteit - klas 1 76

5 Lessen: les titel lesdoel 9 Voorbehoedsmiddelen De leerlingen nemen kennis van de verschillende voorbehoedsmiddelen en krijgen informatie over de voor- en nadelen en de manieren van gebruik. 10 Seksueel misbruik De leerlingen weten wat het begrip seksujongens ele intimidatie inhoudt en worden zich ervan bewust dat het zowel bij meisjes als bij jongens voorkomt. Ze weten dat seksuele intimidatie strafbaar is. Ze weten wat ze kunnen doen als ze met seksuele intimidatie te maken krijgen. 11 Loverboys De leerlingen kunnen het begrip loverboy omschrijven en de gedragingen daarvan noemen. NB Wanneer de leerlingen in het basisonderwijs geen lessen van de leerlijn Relaties & Seksualiteit hebben gevolgd, is het zinvol om in de eerste klas van het Voortgezet Onderwijs de lessen van groep 6 en 7 van het basisonderwijs te betrekken. Afhankelijk van de beginsituatie van de leerlingen kunt u een aantal lessen uit deze leerlijn gebruiken of met het verhalend ontwerp van groep 8 beginnen. In de algemene handleiding vindt u een schema van de onderwerpen die in deze groepen behandeld worden. Relaties en seksualiteit - klas 1 77

6 I - Lichamelijke en emotionele ontwikkeling Les 1 Wel of niet tevreden met je lijf Lesdoelen De leerlingen beoordelen hun eigen lijf en krijgen meer zicht op hun eigen beoordelingscriteria. Voorbereiding Voor het gevoel van veiligheid van de leerlingen kan het mogelijk beter zijn om bij deze les de jongens en meisjes in aparte groepen les te geven. Verzamel foto s van mannen en vrouwen uit verschillende tijdschriften en van internet. U kunt dit ook voorafgaand aan deze les als opdracht aan de leerlingen meegeven. Maak een kringopstelling in het lokaal en zet een tafel in het midden. Benodigdheden kopieerblad VO-1.1 en VO-1.2 foto s van mannen en vrouwen kleurpotloden/stiften in blauw en geel Introductie Leg de foto s van mannen en vrouwen op de tafel. Vraag de leerlingen een foto uit te zoeken van een lijf dat ze mooi vinden en een foto van een lijf dat ze niet mooi vinden. Ze mogen hierbij niet communiceren met de andere leerlingen. Laat eerst iedere leerling kort vertellen wat de twee door hun geselecteerde foto s bij hem of haar oproepen. Kunnen ze toelichten waarom ze een lijf wel of niet mooi vinden? Geef de leerlingen daarna gelegenheid om op elkaar te reageren. Zijn ze het eens met elkaars keuzen? Of hebben ze andere opvattingen over bepaalde foto s? Zijn er foto s die heel verschillende meningen oproepen? Hoe komt dat? Kunnen de leerlingen aspecten over lijven noemen die iedereen mooi vindt; algemene schoonheidsidealen waar geen verschil van mening over bestaat? Praat met de leerlingen over hun eigen realiteit. Lijken ze op de foto s? Stel de volgende aspecten aan de orde: - Geef de relativiteit aan: mensen met krullen willen vaak steil haar, terwijl mensen met steil haar juist graag krullen willen. - Schoonheidsidealen veranderen door de tijd en verschillen per cultuur. Twee eeuwen geleden vonden mensen in Nederland het bijvoorbeeld mooi als een vrouw geen zongebruinde huid had. - In de puberteit verandert er nog heel veel aan je lijf, er kan nog van alles gebeuren. - Een onderdeel van je uiterlijk is de manier waarop je je lijf verzorgt. Belangrijk daarbij zijn gezond eten, genoeg slapen, genoeg bewegen en goede hygiëne, bijvoorbeeld: in de puberteit zweet je meer ga elke dag onder de douche en gebruik een deodorant als je de zweetlucht vervelend vindt. Relaties en seksualiteit - klas 1 78

7 Kern Deel de kopieerbladen uit, voor de jongens werkblad VO-1.1 en voor de meisjes werkblad VO-1.2. Geef de leerlingen de opdracht om de plaat te kleuren: met blauw de delen die ze van zichzelf mooi vinden en met geel de delen waar ze over twijfelen of waar ze neutraal tegenover staan. Schrijf een aantal vragen op het bord: Waarom heb je tekening zo ingekleurd? Waarom twijfel je aan bepaalde delen? Hoeveel aandacht besteed je aan je uiterlijk en wat doe je er aan? Laat de leerlingen tweetallen vormen van hetzelfde geslacht. De tweetallen bespreken de tekeningen aan de hand van de vragen. Afsluiting Rond de gesprekken plenair af door te vragen hoe de leerlingen het vonden om met anderen over hun uiterlijk te praten. Laat iedere leerling iets positiefs noemen over zijn of haar lijf. Doe hier zelf ook aan mee. Leg zonodig uit dat het benoemen van positieve zaken van jezelf niet wil zeggen dat je arrogant of een opschepper bent. Veel jongeren zijn onzeker over hun uiterlijk. Kunnen de leerlingen bedenken wat daarvoor de redenen zijn? Geef de leerlingen mee: - Tip om je goed te voelen: Benadruk altijd zoveel mogelijk je sterke kanten, onthoud complimenten en vergelijk jezelf niet op een negatieve manier met anderen. - Tip om je rot te voelen: Benadruk altijd zoveel mogelijk je zwakke kanten, vergeet complimenten en vergelijk jezelf met filmsterren en popsterren. Suggesties/ideeën/tips Laat de leerlingen een vel papier op A4-formaat dubbelvouwen. Boven de eerste kolom die zo ontstaat schrijven ze Wel iets aan te doen ; boven de tweede kolom Niets aan te doen. In de kolommen schrijven of tekenen ze over de aspecten van hun eigen lijf waar ze over twijfelen. Bespreek dat ze zich over de dingen waar ze niets aan kunnen doen, beter niet druk kunnen maken. Dat is zonde van de energie. Het is belangrijk om ze gewoon te accepteren. Laat de leerlingen oplossingen bedenken voor de dingen waar ze wel iets aan kunnen doen. Bekijk samen met de leerlingen een stukje van een tv-programma over plastische chirurgie, bijvoorbeeld Extreme make-over. Wat vinden de leerlingen ervan? Zouden ze het zelf overwegen? Weten ze wat anderen ervan vinden, bijvoorbeeld hun ouders? Vraag de leerlingen vooral naar de voor- en nadelen van zo n ingreep en wanneer ze het wel of niet oké vinden. Bespreek, als het bij de leerlingen leeft, wat ze vinden van tattoos en piercings. Is het stoer of cool om een tattoo of piercing te hebben, of zijn er andere redenen om ze te nemen? Geef een voorbeeld, bijvoorbeeld van uzelf of iemand die u kent, die moest wennen aan de veranderingen in het lichaam tijdens de puberteit en de reacties van anderen daarop. In het boek Seks enzo staan op bladzijde 20 en 21 platen van naakte mensen die discussie kunnen oproepen. Ook de afbeeldingen op bladzijde 4 tot en met 10 van de map Geen kind meer maken duidelijk dat iedereen heel verschillend is. Ook het boek Mensen, mensen wàt een mensen! is hiervoor goed te gebruiken. Voor informatie, zie Boeken. Sluit aan bij de Kanjertraining; het onderdeel complimenten geven. Laat de Relaties en seksualiteit - klas 1 79

8 leerlingen elkaar een compliment geven over hun lijf. Op de site van de Nederlandse Groeistichting, vindt u onder andere verschillende groeiweetjes. Differentiatiemogelijkheden Houd er rekening mee dat er leerlingen kunnen zijn die de verschillende lichaamsdelen nog niet kunnen benoemen. Besteed hier in dat geval eerst aandacht aan en gebruik hierbij de tekeningen. Boeken Seks enzo van Robbie Harris, uitg. Gottmer, ISBN Voorlichtingsboek voor jongeren van 10 tot 15 jaar. Geen kind meer, Seksuele voorlichting aan jongeren met een verstandelijke handicap vanaf 12 jaar, uitg. Rutgers Stichting, ISBN Niet meer verkrijgbaar, wel kopieën op te vragen via rng@rng.nl. Zie Mensen, mensen wàt een mensen! van Peter Spier, uitg. Lemniscaat, ISBN Bronnen Voorlichten dat het een lust is, uitg. Rutgers Stichting. Ideeënboek voor seksuele voorlichting van jongeren van 12 tot 18 jaar. Les 2 Man en vrouw worden Lesdoelen De leerlingen herkennen en benoemen de geslachtsorganen. De leerlingen bespreken informatie over menstruatie en zaadlozing. Voorbereiding In deze les wordt onder andere gesproken over zaadlozing en menstruatie. Sommige leerlingen zullen het vervelend vinden om daar over te praten waar leerlingen van het andere geslacht bij zijn. Toch is het goed dat alle leerlingen van beide onderwerpen iets af weten. Spreek van tevoren af dat iedereen met respect omgaat met wat de ander zegt, vraagt en vindt. Wees alert op flauwe geintjes. Als het echt niet anders kan, omdat meisjes bijvoorbeeld niets durven zeggen in de aanwezigheid van jongens, kunt u deze les aan jongens en meisjes apart geven. Deze les bevat veel informatieoverdracht. Probeer door het stellen van vragen de leerlingen zoveel mogelijk actief te betrekken en kennis met elkaar te laten delen. Kopieer blad VO-1.3 en VO-1.4 en vergroot deze eventueel. Kopieer eventueel blad VO-1.5 voor iedere leerling. Schrijf met dikke stift op drie grote vellen papier de woorden ja, nee en ik weet niet. Benodigdheden stiften en/of potloden, grote vellen papier maandverband, tampons kopieerblad VO-1.3, VO-1.4 en VO-1.5 dvd Het liefdespaleis: Animaties 1 en 2 (zie bijgevoegd materiaal) Relaties en seksualiteit - klas 1 80

9 tv en afspeelapparatuur eventueel dvd Jonge Heren: een stijve (zie bijgevoegd materiaal) eventueel dvd Biobits deel 1 (zie bijgevoegd materiaal). Dit filmpje staat niet op de verzameldvd, maar op een aparte dvd, Introductie Aan de geslachtsdelen kun je het verschil tussen jongens en meisjes zien. Verdeel de leerlingen in jongens- en meidengroepen van drie of vier leerlingen. Iedere groep probeert zo precies mogelijk de geslachtsorganen van een man en een vrouw te tekenen, op ware grootte. Als ze de namen weten, schrijven ze die erbij. Geef de leerlingen tien minuten voor deze opdracht en bespreek deze daarna even kort na. Zijn er verschillen tussen de tekeningen van de meiden en de jongens? Informatie: Rond het tiende jaar krijgen de hersenen een seintje om geslachtshormonen aan te maken. Dat zijn stoffen die je lichaam doen groeien. Er verandert veel in je lichaam en in je gevoel. Bij jongens verandert de piemel. Als ze ongeveer 12 jaar zijn, beginnen hun piemel en ballen te groeien en krijgen ze een andere kleur. Ook krijgen ze schaamhaar. Er zijn piemels in verschillende soorten en maten. Jongens kunnen het soms belangrijk vinden hoe lang hun piemel is. Maar een piemel kan doorgroeien tot je een jaar of 18 bent, dus daar kun je nog niets over zeggen als je 12 of 13 bent. Meisjes krijgen borsten. Ook borsten zijn er in verschillende soorten en maten en kunnen doorgroeien tot je een jaar of 18 bent. Als ze ongeveer 13 jaar zijn, worden de schaamlippen van meisjes groter en roder en krijgen ze schaamhaar. Kern Laat de dvd zien met animaties over het geslachtsrijp worden van jongens en meisjes. Vraag aan de leerlingen waar de dvd over gaat. Menstruatie en zaadlozing zijn beide tekenen van geslachtrijpheid: dat betekent dat je kinderen kunt krijgen. Bespreek de dvd met behulp van de illustraties op de kopieerbladen VO-1.3 en VO-1.4. Over jongens: Laat kopieerblad VO-1.3 zien. Wat gebeurt er op deze tekeningen? Zorg dat in het gesprek in ieder geval de volgende informatie aan de orde komt: Door de geslachtshormonen worden ook zaadcellen gemaakt in de ballen. Als het zaad rijp is, kan het door een zaadlozing naar buiten komen. De eerste keer gebeurt dat bij de meeste jongens s nachts. Dat noem je een natte droom. Het vocht dat bij een zaadlozing uit de piemel komt, heet sperma. Het is wit en kleverig en bestaat uit zaadvloeistof en zaad. Als je een zaadlozing hebt gehad, word je de volgende morgen wakker in een bed dat een beetje nat is, net alsof je in je bed geplast hebt. Je kunt een natte droom krijgen als je gedroomd hebt over zoenen of vrijen, maar het kan ook zomaar gebeuren. Natte dromen zijn niet raar. Je kunt er niets aan doen, ze horen gewoon bij de puberteit. Een zaadlozing is maar een theelepel vol, maar er zitten wel 150 tot 400 miljoen zaadcellen in. Een volwassen man maakt 200 miljoen zaadcellen per dag, dus je hoeft niet bang te zijn dat je zaadcellen opraken. Je kunt een zaadlozing krijgen als je masturbeert, als je een natte droom hebt of als je seks hebt met iemand. Relaties en seksualiteit - klas 1 81

10 Bij een zaadlozing vullen de bloedvaten in de piemel zich met bloed. Zo wordt de piemel harder en langer en gaat rechtop staan. Je blaas, waar je urine bewaard wordt, wordt zo afgesloten. En het sperma kan naar buiten komen. Je krijgt dus alleen een zaadlozing als je piemel stijf is. Dat noem je een erectie of een stijve. Het is soms lastig, maar een erectie hoort erbij als je een jongen bent. Jongetjes in de baarmoeder kunnen al een erectie krijgen. Als je een erectie hebt, wil dat niet zeggen dat je ook een zaadlozing krijgt. Andersom is dat wel zo. Als je een zaadlozing krijgt, heb je altijd een erectie. Soms krijg je in de puberteit zomaar een erectie. Dat kan heel vervelend zijn, omdat je het gevoel hebt dat iedereen dat ziet. En soms is dat ook zo, bijvoorbeeld als je net voor de klas staat. Dan kun je je erg ongemakkelijk voelen. Maar het kan iedereen overkomen. Over meisjes: Laat kopieerblad VO-1.4 zien. Wat zien de leerlingen op deze tekeningen? Zorg dat in het gesprek in ieder geval de volgende informatie aan de orde komt: Als ze ongeveer 13 jaar zijn, krijgen meisjes krijgen een witgele afscheiding. Dat heet witte vloed. Ook worden ze dan ongesteld. Dat kan al vanaf 10 jaar gebeuren, maar ook vanaf 15 jaar. De leeftijd waarop je voor het eerst ongesteld wordt, kan overeenkomen met de leeftijd waarop je moeder en oma ongesteld werden, maar dat hoeft niet. Vraag maar eens aan je moeder en oma wanneer zij ongesteld werden. (Als je daar met je moeder of oma over praten kunt. Niet iedereen kan gemakkelijk praten over dit onderwerp.) Meisjes worden ongeveer één keer in de maand ongesteld. In je buik zitten honderden eicellen. Eens in de maand laat één eicel los. Die gaat door de eileider naar de baarmoeder. De baarmoeder is zo groot als een dikke aardbei. Aan de binnenkant van de baarmoeder wordt een laagje slijmvlies gevormd als een zacht bedje waarin de eicel zich kan nestelen. Als er geen zaadje bij het eitje komt, verlaten de eicel en het slijmvlies via je vagina je lichaam. Dan ben je ongesteld. De eerste keer zie je alleen wat bruine plekjes van het slijmvlies in je onderbroek. Je lichaam oefent met de schoonmaak van de baarmoeder. De volgende keren verlies je meer slijmvlies. Het slijmvlies ziet er bloederig uit. Dat komt omdat er veel bloedvaten door lopen. Soms is het dun, soms is het dikker. Het duurt meestal ook een paar jaar, voordat je regelmatig, meestal om de vier weken, ongesteld bent. Door de geslachtshormonen verandert er nog meer in je lichaam. Je kunt ook aan andere dingen merken dat je ongesteld wordt: - In je lichaam wordt er opgeruimd, daarom hebben sommige meiden zin om ook hun kamer op te ruimen. - Je hormonen werken hard om alles te regelen. Soms kun je daardoor drukker of chagrijnig of verdrietig worden. - Soms worden je borsten gevoelig. Relaties en seksualiteit - klas 1 82

11 - Je kunt je ook heel prettig voelen; zachter dan anders. - Doordat je baarmoeder het slijmvlies en het eitje eruit moet persen, kun je buikkrampen krijgen. Als je dat hebt, kun je een pijnstiller nemen of lekker in bad gaan zitten, lekker bewegen (al heb je daar in eerste instantie geen zin in) of met een kruik op je buik gaat zitten - als je veel pijn hebt, moet je gewoon even langs de huisarts gaan. Hij/zij weet vaak een oplossing, bijvoorbeeld door een anticonceptiepil uit te schrijven. Door de pil kunnen pijn en bloedverlies verminderen. Als een meisje ongesteld is, verliest ze ongeveer een half kopje slijmvlies en bloed. Dat kun je opvangen met maandverband of tampons. Die zijn er in verschillende maten en soorten. Grote en dikke voor als je erg ongesteld bent, dunne en kleine als je een beetje ongesteld bent. Veel meisjes gebruiken in het begin nog geen tampons. Geef de suggestie om, als ze tampons willen gaan gebruiken, de eerste keer tampons te gebruiken met een inbrenghuls. Dat gaat gemakkelijker. Bij een doosje tampons zit altijd een gebruiksaanwijzing. Kijk goed naar de plaatjes. Een tampon inbrengen, moet je oefenen. Het gaat nog niet snel. Neem dus de tijd. Door het gebruik van tampons beschadigt je vagina niet. Je maagdenvlies is geen vlies, maar een dun randje huid, dat niet kapot gaat als je een tampon gebruikt. Je wordt er dus niet door ontmaagd. Een tampon mag je niet langer dan 8 uur in hebben. Als je maandverband gebruikt, moet je dit om een paar uur verwisselen. Maandverband en tampons mag je niet in het toilet gooien, maar moet je in een zakje of een stukje wcpapier in de prullenbak doen. Vraag aan de meisjes wanneer ze maandverband of tampons zouden gebruiken. N.B. Als je als jongen een zaadlozing hebt gehad en als meisje ongesteld bent geweest, dan kun je kinderen verwekken en zwanger worden. Dan moet je dus altijd veilig vrijen. Dat wil zeggen dat je bijvoorbeeld de pil en een condoom moet gebruiken. De pil beschermt tegen een zwangerschap en een condoom tegen zwangerschap en SOA s, seksueel overdraagbare aandoeningen. Alleen een condoom kan ook, maar er kan wel eens iets misgaan, bijvoorbeeld doordat het condoom eraf glijdt. Het meest veilig is dus om ze beide te gebruiken. Afsluiting Hang de drie vellen papier met ja, nee, en ik weet niet op verschillende plaatsen in de klas. Stel de vragen van de quiz van kopieerblad VO-1.5. De leerlingen lopen zo snel mogelijk naar het vel met het juiste antwoord. Voor een goed antwoord krijgen de leerlingen 1 punt. Degene die als eerste het juiste papier aantikt, krijgt een extra punt. Bespreek de antwoorden. Deel eventueel na de quiz het kopieerblad met de vragen uit en laat de leerlingen dit in tweetallen invullen. De juiste antwoorden zijn: 1. ja, 2. ja, 3. nee, 4. nee, 5. ja, 6. nee, 7. ja, 8. nee, 9. nee, 10. ja. Suggesties/ideeën/tips Besteed extra aandacht aan het maagdenvlies, als het in groep 7 nog niet aan de orde is geweest. Vertel de leerlingen dat het een randje/huidplooi is, en geen vlies. U kunt hierbij de pubergids op intranet of de cd-rom gebruiken. Bekijk met de leerlingen de film Wat gebeurt er met mij? van Peter Mayle. Het is een humoristische tekenfilm waarin duidelijk wordt gemaakt wat er in de puberteit allemaal verandert. Niet alle leerlingen zullen de humor ontdekken. Relaties en seksualiteit - klas 1 83

12 Laat de leerlingen de folders Zaadlozing en Ongesteld van de Rutgers Nisso Groep bekijken. Laat de meisjes de gebruiksaanwijzingen van tampons en maandverband bekijken. Laat met behulp van een beker water zien hoeveel vocht erin opgenomen kan worden. Kijk met de leerlingen naar de animatie over de menstruatiecyclus op Kijk naar de dvd Jonge Heren: een stijve. In dit filmpje vertellen jongens tussen de 15 en 18 jaar over situaties waarin ze een stijve krijgen en wat ze dan doen. Bekijk Bio-Bits deel 1 (zie bijgevoegd materiaal) met de leerlingen. Deze Teleac/NOT-productie is een voorlichtingsserie voor VMBO leerlingen, bestaande uit 4 delen. Het eerste deel gaat o.a. over ongesteld worden en zaadlozing. De Multimedia afdeling van KEGG heeft deze serie voorzien van ondertiteling. Besteed zonodig aandacht aan de hygiëne: - Verzorg jezelf goed. - Was de penis door de voorhuid voorzichtig naar achteren te schuiven en zo ook het smegma weg te kunnen wassen. Smegma is een soort witte afscheiding die zich ophoopt rond de eikel. Doe dit alleen met water en niet met zeep. NB Niet alle jongens kunnen op deze leeftijd gemakkelijk hun voorhuid naar achteren schuiven. - Was de vagina alleen met water. Zie ook foto 16 en 17 van Geen kind meer. Voor informatie, zie Boeken. Differentiatiemogelijkheden Voor leerlingen die behoefte hebben aan visuele communicatie kunt u de boekjes Jan heeft een natte droom (seksuele voorlichting voor jongens) en Miep is ongesteld (seksuele voorlichting voor meisjes) uit de serie emotieboekjes gebruiken, De woongroep Weerklank heeft het boek Hygiëne uitgegeven, waarin ook duidelijke foto s staan over hoe om te gaan met maandverband. Zie Seksuele vorming, onderdeel van PrOmotie, leermiddelenpakket voor het praktijkonderwijs, uitg. Edu Actief. Infoboek, bladzijde 10 tot en met 14 en Werkboek 1, bladzijde 16 tot en met 25. Laat leerlingen die taalvaardig zijn in het Nederlands in groepjes zelf een folder maken over de eerste zaadlozing en/of menstruatie. Wanneer de leerlingen de lessenseries van de basisschool niet of slechts ten dele hebben gevolgd kunt u ook nog aandacht besteden aan de animaties 3 en 4 van het Liefdespaleis. Deze gaan over geslachtsgemeenschap, bevruchting en zwangerschap. Boeken Het puberboek van Sanderijn van der Doef, uitg. Ploegsma, ISBN Seks en zo van Robie H. Harris, uitg. Gottmer, ISBN Oh, zit dat zo! van Jörg Müller, uitg. Van Holkema & Warendorf, ISBN Met veel illustraties. Seks, puberteit en al dat gedoe van Jacqui Bailey, uitg. Van Goor, ISBN Geen kind meer, Seksuele voorlichting aan jongeren met een verstandelijke handicap vanaf 12 jaar, uitg. Rutgers Stichting, ISBN Niet meer verkrijgbaar, wel kopieën op te vragen via rng@rng.nl. Zie Voor betere lezers: Een vrolijke drukte, van Martine Delfos, uitg. Pereboom, ISBN Over menstruatie. Relaties en seksualiteit - klas 1 84

13 Kop en staart, van Martine Delfos, uitg. Pereboom, ISBN Over zaadlozing. Bronnen Voorlichten dat het een lust is, uitg. Rutgers Stichting. Ideeënboek voor seksuele voorlichting van jongeren van 12 tot 18 jaar. Les 3 Onzinverhalen Lesdoelen De leerlingen leren hoe en waar ze betrouwbare informatie over seksualiteit kunnen vinden. De leerlingen worden zich ervan bewust dat over seksualiteit, bijvoorbeeld zwanger worden en masturberen, veel onzin verteld wordt. De leerlingen leren dat masturbatie een privé-aangelegenheid is. De leerlingen ontdekken dat masturbatie natuurlijk is. Voorbereiding Realiseer u dat dit onderwerp bij besneden meisjes zeer gevoelig kan liggen. Benodigdheden kopieerblad VO-1.6 en VO-1.7 magneten en/of buddies (plakgum) Introductie Bespreek met de leerlingen dat het vaak moeilijk is om goede informatie te krijgen over seksualiteit. Weten de leerlingen hoe dat komt? Seks is voor veel mensen een privé-onderwerp, waar ze niet zo gemakkelijk over praten. Omdat ze er niet over communiceren, is er ook minder informatie-uitwisseling. Ook veel volwassenen weten niet goed hoe het precies zit. Denken de leerlingen dat het moeilijker is om goede informatie te krijgen als je doof/slechthorend bent, of maakt dat niet uit? Hoe kunnen ze aan goede betrouwbare informatie komen? Verzamel een aantal tips, bijvoorbeeld mensen bevragen, boeken en internet (welke sites wel en niet?) Bespreek mogelijkheden om vragen te stellen met teksttelefoon, sms, en bijvoorbeeld via sites als (info@weetal.nl) en Geef aan dat veel mensen elkaar onzinverhalen vertellen, omdat ze eigenlijk niet precies weten wat er gebeurt. Maar vaak weet je niet precies of het onzin is of niet. Dat maakt het spannend en soms ook erg lastig. Vertel een paar verhalen. Als de leerlingen denken dat het onzin is, gaan ze staan. Als ze denken dat het geen onzin is, blijven ze zitten. Laat verschillende leerlingen hun keuze toelichten. - Als een man en een vrouw op elkaar liggen, dan wordt de vrouw zwanger. - Als een meisje een jongen aankijkt, wordt ze zwanger. - Homo s leven alleen in Nederland, niet in andere landen. - Het maagdenvlies is een echt vlies. - De ooievaar brengt baby s. - Als je ongesteld wordt, heb je teveel tomatensoep gegeten. Relaties en seksualiteit - klas 1 85

14 Kern Als je over seksualiteit praat, dan zijn er vooral veel onzinverhalen over hoe je zwanger wordt en over masturberen. Weten de leerlingen wat masturberen is? Vertel dat vrijen met jezelf masturbatie genoemd wordt. Voor masturbatie bestaan verschillende woorden, zoals: seks met jezelf, zelfbevrediging, soloseks, zelfseks. Bij jongens wordt het ook wel trekken, rukken of aftrekken genoemd, omdat ze de piemel met één hand vasthouden en de voorhuid heen en weer bewegen. Bij meisjes wordt het ook wel vingeren genoemd, omdat ze met de vinger (of meerdere vingers) over de clitoris wrijven. Geef aan dat veel volwassenen masturberen, maar dat er heel weinig over gepraat wordt. Benadruk dat je zelf mag weten of je wel of niet masturbeert. Het is normaal als je het doet en het is ook normaal als je het niet doet. Veel mensen hebben fantasieën bij het vrijen. Ook dat is gewoon. Een voordeel van masturbatie is, dat je je eigen lijf beter leert kennen. Sommige mensen voelen zich schuldig als ze masturberen, omdat ze dit vanuit hun culturele of geloofsovertuiging niet mogen. Als de leerlingen dat ook vinden, dan kunnen ze ervoor kiezen om het niet te doen. Maar de mensen die veel over seksualiteit weten, zeggen allemaal dat het lichamelijk gezien gezond, normaal is. Als je masturbeert, kun je een orgasme krijgen. Dat wordt ook wel klaarkomen genoemd. Het is alsof er een golf door je lijf gaat en daarna voel je je heerlijk ontspannen. Een jongen krijgt dan vaak een zaadlozing. Geef aan dat er wel regels zijn rond masturberen. Bekijk met de leerlingen kopieerblad VO-1.6. Waar kun je het wel doen en waar niet? Deel daarna kopieerblad VO-1.7 uit en bespreek wat er gebeurt. Vinden de leerlingen dat dit kan? Niemand ziet dat die jongen het doet in de huiskamer en dat het meisje het doet op het strand. Maak duidelijk dat dit niet kan. Masturberen is privé, je doet het dus op een privéplek waar je ongestoord alleen kunt zijn. Vraag de leerlingen wat zij als privéplekken beschouwen, bijvoorbeeld in het toilet, in de eigen kamer, in bed, in de badkamer, in de klas, in het fietsenhok. Relaties en seksualiteit - klas 1 86

15 Afsluiting Vertel dat u nog drie verhalen heeft, waarvan de leerlingen mogen aangeven of het onzinverhalen zijn door te gaan staan of te blijven zitten. - Als je vingert, kun je geen kinderen meer krijgen. - Als je veel masturbeert als jongen, dan raakt je zaad op. - Als je privé wilt masturberen en je bent doof/slechthorend, dan is dat lastig, want je hoort niet iemand je slaapkamer binnenkomen. Suggesties/ideeën/tips Bespreek de laatste stelling van de afsluiting uitgebreid en bedenk samen met de leerlingen oplossingen. Bekijk zo mogelijk samen met de leerlingen een aantal sites. Kunnen de leerlingen zien welke site goede informatie geeft en welke niet? Laat de leerlingen eens zoeken, bijvoorbeeld met Google. Kun je van een forum betrouwbare informatie halen? Als dit in uw klas speelt, kunt u de leerlingen vragen of ze mogen masturberen van hun cultuur en/of geloof. Weten ze waarom wel of niet? Misschien kunt u het samen opzoeken. Gebruik de dvd van groep 7, les 3, met de uitleg van een seksdeskundige. Deze is ook goed bruikbaar voor de leerlingen in de eerste klas van het voortgezet onderwijs. Differentiatiemogelijkheden Afhankelijk van het niveau en de samenstelling van uw groep kunt u de vragen van kopieerblad VO-1.4 ook één voor één voorlezen en de leerlingen laten reageren. Boeken Blootboek, zie Eenvoudig fotoboek voor mensen met een verstandelijke of communicatieve beperking. Met foto s over masturberen. Ben jij ook op mij? van Sanderijn van der Doef, uitg. Ploegsma, ISBN Het puberboek van Sanderijn van der Doef, uitg. Ploegsma, ISBN Seks en zo van Robie H. Harris, uitg. Gottmer, ISBN Oh, zit dat zo! van Jörg Müller, uitg. Van Holkema en Warendorf, ISBN Met veel illustraties. Seks, puberteit en al dat gedoe van Jacqui Bailey, uitg. Van Goor, ISBN Voor betere lezers: Zin in jezelf van Martine Delfos, uitg. Pereboom, ISBN Over masturbatie. Folders met betrouwbare informatie: Pubergids Voor jongens + ook een beetje voor meisjes en Pubergids Voor meisjes + ook een beetje voor jongens, uitg. NIGZ, te bestellen via Hier zijn ook de folders Help, een puber in de klas en Help, een puber in huis te verkrijgen, met informatie voor leerkrachten en ouders. Seks en seksualiteit girlz en Seks en seksualiteit boyz. Te bestellen via Video: De video Wat gebeurt er nu weer met mij? van Peter Mayle is te leen bij GGD, SBD of bibliotheek. Door de humoristische aanpak is de essentie niet altijd duidelijk. Relaties en seksualiteit - klas 1 87

16 Websites: De site heeft informatie in NGT. Op deze site staan links naar andere bruikbare websites voor dove kinderen en jongeren. Ten dele geschikt: Met een animatie over de menstruatiecyclus. Een encyclopedie met duidelijke illustraties liefde.leerlingen.com Achtergrondinformatie Uit onderzoek blijkt, dat ongeveer een derde van de horende scholieren tussen de 12 en 15 jaar wel eens masturbeert. Als ze rond de 16 jaar zijn, masturbeert bijna twee derde van de jongens en bijna de helft van de meisjes wel eens. Leerlingen uit andere etnische groepen ontkennen vaak te masturberen. Voor zover ze het wel doen, voelen ze zich er meestal schuldig over. Vooral de meisjes doen het weinig. De volgende gegevens zijn overgenomen uit het onderzoek van de Rutgers Nisso Groep: Seks onder je 25e, uit De leeftijden en procenten in de onderstaande tabellen zijn gemiddelden en zeker geen norm of voorschrift. Tabel 2. Ervaring met masturberen, naar leeftijd 12 tot tot tot tot 25 totaal masturberen 31% 61% 81% 85% 66% Tabel 5. Ervaring met masturberen, naar etniciteit Nederlands Marok- Turks Surinaams Antilliaans of westers kaans Jongens, masturberen 63% 68% 50% 52% 77% Meisjes, masturberen 40% 6% 10% 10% 18% Relaties en seksualiteit - klas 1 88

17 II - Sociale ontwikkeling en relaties Les 4 De weddenschap Lesdoelen De leerlingen worden zich bewust van en denken na over rolpatronen. Voorbereiding Schrijf de namen van de leerlingen op kaartjes. Zorg dat er tien kaartjes met jongens- en tien kaartjes met meisjesnamen zijn. Heeft u niet zoveel jongens en/of meisjes in de klas, maak dan meer kaartjes met dezelfde namen. Kopieer blad VO-1.8 en plak het op stevig papier of dun karton. Knip de opdrachtkaartjes uit. Vul drie doosjes met respectievelijk de kaartjes met de naamkaartjes van de jongens, de naamkaartjes van de meisjes en de opdrachtkaartjes. Benodigdheden naamkaartjes van de leerlingen kopieerblad VO-1.8 drie doosjes attributen: een koekenpan, twee pannenkoeken of kartonnen cirkels waarop de boven- en onderkant met de cijfers 1 en 2 zijn aangegeven, twee aardappels, een dunschillers, een aardappelmesje, twee lapjes, twee knopen, een naald, draad, schaar, een skateboard, een voetbal, een overhemd of ander kledingstuk, een houten plank, twee spijkers, een hamer, een open liggende stekker, een schroevendraaier, een babypop, twee luiers 20 fiches (of bijvoorbeeld kaartjes/dropmunten/m&m s) per leerling grote hoeveelheid fiches voor de bank stopwatch of horloge met secondewijzer Introductie Vertel dat de leerlingen een wedstrijd gaan spelen. Laat de doosjes met kaartjes zien, vertel wat erin zit en leg kort de bedoeling van het spel uit. 1. Eerst wordt een opdrachtkaartje gepakt en voorgelezen. 2. Vertel dat deze opdracht door een jongen en een meisje uitgevoerd moet worden. 3. De leerlingen zetten fiches in op de uitslag. Denken ze dat het meisje zal winnen, dan leggen ze de fiches rechts op hun tafel; denken ze dat de jongen zal winnen, dan leggen ze de fiches links. 4. Daarna wordt uit ieder doosje één naamkaartje gepakt, dus een kaartje met een jongens- en een kaartje met een meisjesnaam. 5. De opdracht wordt door het tweetal uitgevoerd. 6. De leerlingen die gelijk hebben gekregen, krijgen van de bank net zoveel fiches of snoepjes als ze ingezet hebben. De leerlingen die geen gelijk hebben gekregen, leveren de ingezette fiches of snoepjes in bij de bank. 7. Leerlingen die geen fiches of snoepjes meer hebben, zijn af. De leerling met de meeste fiches of snoepjes heeft gewonnen. Relaties en seksualiteit - klas 1 89

18 Geef aan wat de overwegingen zijn om de fiches in te zetten. De leerlingen moeten bedenken wie de wedstrijd waarschijnlijk zal winnen. Als ze het zeker weten, kunnen ze veel fiches inzetten. Als ze het niet zeker weten, dan zetten ze weinig in. Spreek van tevoren af dat de leerlingen die de opdracht moeten uitvoeren geen informatie of commentaar mogen geven over hun vaardigheden op het gebied van de opdracht. Kern Speel het spel. Laat steeds een andere leerling de kaartjes uit de doosjes trekken. Na het inzetten, kunt u een aantal leerlingen vragen waarom ze op de jongen/het meisje inzetten. De inzet mag op grond van de gegeven redenen niet veranderd worden. Afsluiting Bespreek de wedstrijd na aan de hand van de volgende vragen: - Ga na wie de meeste fiches gewonnen heeft. Laat de winnaar uitleggen hoe hij/zij steeds gekozen heeft. - Ga na wie de minste fiches heeft. Op grond waarvan heeft hij/zij zijn of haar keuzen gemaakt? - Hoe komt het dat degenen met de meeste fiches beter waren? Komt dat doordat ze meisje of jongen zijn? - Welke uitslag(en) van de wedstrijdjes hadden de meeste leerlingen niet verwacht? Waarom niet? - Welke uitslag(en) van de wedstrijdjes hadden de meeste leerlingen wel verwacht? Waarom? - Vinden de leerlingen de dingen die ze goed kunnen ook altijd leuk? Laat de leerlingen voorbeelden noemen van zichzelf. - Hoe komt het dat de leerlingen bepaalde dingen goed kunnen? - Moet je bepaalde dingen doen omdat je een jongen of meisje bent? Welke dingen zijn dat? Bij welke dingen maakt het niet uit? Wat vind je daarvan? - Zijn er meisjes die vaker een bal hoog kunnen houden dan de jongens? - Bestaan er jongens/mannen die beter kunnen koken dan meisjes/vrouwen? Suggesties/ideeën/tips U kunt de opdrachten ook door de jongen en het meisjes tegelijk laten uitvoeren. Pas in dat geval de hoeveelheid attributen aan. In plaats van de leerlingen individueel te laten spelen, kunt u hen ook in tweetallen of kleine groepjes laten raden wie er wint. Door te overleggen worden de leerlingen zich des te meer bewust waarom ze denken dat het meisje of de jongen zal winnen. Bied leerlingen die al snel hun fiches kwijt zijn eventueel de mogelijkheid om te lenen van de bank tegen een wederdienst, bijvoorbeeld het bord schoonmaken. Laat bij de nabespreking een groep meisjes en een groep jongens ieder een lijst maken van jongens- en meisjesactiviteiten. Welke groep kan het meeste van elk bedenken? Bespreek of iedereen het daarmee eens is. Afhankelijk van het aantal en het niveau van de leerlingen kunt u er ook voor kiezen minder opdrachtkaartjes te gebruiken. Bronnen Rol(om) doos van W. Bogaards, uitg. PJ Partners, ISBN x. Meer informatie over het spel op Relaties en seksualiteit - klas 1 90

19 Les 5 Doof/slechthorend of horend Lesdoelen De leerlingen denken na over verschillen en overeenkomsten tussen opgroeien in een doof/slechthorend of horend gezin. De leerlingen denken na over de omgang en vriendschap met horende leeftijdsgenoten. Voorbereiding In de film op de dvd zitten fragmenten die door horenden worden gezegd. Deze zijn ondertiteld. Houd er rekening mee dat u voor leerlingen die deze ondertiteling moeilijk kunnen lezen, mee moet gebaren. Benodigdheden dvd Doof, nou en? (zie bijgevoegd materiaal) afspeelapparatuur Introductie Vertel de leerlingen dat ze naar vijf stukjes film gaan kijken, die uit een lange film over drie dove / slechthorende pubers in Amsterdam zijn gehaald. Toen deze pubers twaalf jaar waren, konden ze kiezen om naar een middelbare school voor dove jongeren in Groningen te gaan of naar een school voor horende jongeren in Amsterdam. Ze hebben er voor gekozen om met zijn drieën naar de school in Amsterdam te gaan. De film laat zien hoe het met Marie, Bjorn en Jascha gaat in hun gezin en in de eerste drie klassen van het voortgezet onderwijs. Kern Vertel dat de leerlingen eerst twee fragmenten gaan bekijken over de gezinnen van Bjorn en Marie. Laat het deel Een doof en horend gezin zien. Het eerste fragment gaat over Bjorn. Bjorn woont in een gezin waarin iedereen doof of slechthorend is. De meeste dove of slechthorende kinderen groeien op in gezinnen met horende mensen. Als je die beide situaties vergelijkt, wat is er dan anders en wat is hetzelfde? Bijvoorbeeld: Zal er in een gezin met dove mensen meer of minder ruzie zijn? Zijn daar ook communicatieproblemen? Het tweede fragment gaat over het gezin van Marie. Marie is de enige dove in haar gezin. In het fragment praat zij met haar zus Katrien en haar broertje. Katrien is horend, maar kan wel goed gebaren. Het broertje van Marie kan niet zo goed gebaren. Hoe is dat bij de leerlingen thuis? Wie kan goed gebaren? Betekent dat ook dat ze het meeste contact hebben met degene die goed kan gebaren? Goede gebaren(taal)vaardigheid en goede communicatie zijn twee verschillende dingen. Marie vertelt over een gebeurtenis op school. Niemand had haar gewaarschuwd toen ze in de pauze zat te lezen. Alle horende klasgenoten gingen naar binnen en Marie was te laat. Hebben de leerlingen wel eens zoiets meegemaakt? Katrien vertelt dat Marie verdrietig en huilend thuis kwam. Kunnen de leerlingen zich dat voorstellen? Katrien zegt dat ze daarna beter (op Marie) is gaan letten. Wat denken de leerlingen dat ze daarmee bedoelt? Marie zegt over zichzelf: Ik ben niet zielig. Voelen de leerlingen zich wel eens zielig? Wanneer? Vinden ze het zielig dat ze doof/slechthorend zijn en dat horende mensen daar niet altijd rekening mee houden? Relaties en seksualiteit - klas 1 91

20 Nu volgen drie fragmenten over vriendschap. Laat het deel Dove en horende vrienden zien. Het eerste fragment gaat over Pim. Pim is de horende vriend van Jascha. Zij zijn altijd buurjongens geweest en kennen elkaar dus al heel lang. Pim zegt dat hij meer met Jascha praat dan met zijn horende vrienden. Hebben de leerlingen horende vrienden? Hoe gaat dat? Hoe zouden ze horende vrienden kunnen maken? Pim zegt ook dat hij niet altijd wil tolken. Kunnen de leerlingen dat begrijpen, of vinden ze het onzin? Is er een horend persoon die voor hen tolkt? Zitten de leerlingen op een sport of andere vereniging met horende mensen? Hoe vinden ze dat? Gaat het goed? Wat zien zij als voor- en nadelen van het lidmaatschap van een sport of andere vereniging met horende mensen? Het tweede fragment gaat over Jascha. Jascha zit op een school voor horende jongeren, maar hij twijfelt wel eens. Hij voelt zich op deze school soms erg alleen. Hij denkt erover om toch naar de middelbare school voor dove jongeren in Groningen te gaan. Jascha zegt dat hij liever dove vrienden heeft dan horende vrienden. Kunnen de leerlingen uitleggen waarom hij dit zo zegt? Jascha vindt het omgaan met doven gezelliger. Vinden de leerlingen dat ook? Jascha zegt ook dat dove en horende mensen elkaar niet vertrouwen. Denken de leerlingen dat ook? Vertrouwen zij dove mensen meer dan horende mensen? Hoe komt dat? Is de dovenwereld veiliger dan de horende wereld? Sommige dove mensen vinden dat het niet uitmaakt. In de dovenwereld heb je minder keus en er wordt veel geroddeld. Wat vinden de leerlingen daarvan? Het derde fragment gaat over Marie en haar vriendin Barbara. Barbara en Marie zijn goede vriendinnen. In het gesprek wordt duidelijk dat dove en horende jongeren toch ook contact kunnen maken. Barbara en Marie vertellen over nieuwe horende leerlingen op school, die overdreven contact proberen te maken met Marie. Hebben de leerlingen dat ook wel eens meegemaakt, dat anderen nieuwsgierig naar hen zijn omdat ze doof/slechthorend zijn? Wat vinden ze daarvan? Kunnen ze zich voorstellen dat het ook spannend is voor een horende om contact met dove mensen te maken? Hoe kun je elkaar helpen om het minder eng te maken? Barbara zegt, net als Pim, dat ze niet altijd wil gebaren. Vinden de leerlingen dat goed of juist niet? Afsluiting Praat met de leerlingen over waar ze vrienden kunnen maken en hoe ze dat doen. Vinden ze dat hun vrienden doof/slechthorend of horend moeten zijn? Waarom? Laat hen samen een top tien samenstellen met tips om vrienden te maken. Ze kunnen ook een combinatielijst maken: drie tips om horende vrienden te maken, drie tips om dove vrienden te maken en vier algemene tips om vrienden te maken. Relaties en seksualiteit - klas 1 92

21 Les 6 Relaties Lesdoelen De leerlingen kunnen meningen over verschillende relatievormen onder woorden brengen en daarin respectvol blijven. Benodigdheden kopieerblad VO-1.9 en VO-1.10 pen Introductie Praat er met de leerlingen over dat mensen altijd een mening hebben (iets vinden) over verschillende onderwerpen, bijvoorbeeld: Ajax is een goede voetbalclub. Of iets heel anders: Je mag pas vrijen als je getrouwd bent. Iedereen heeft zijn of haar eigen mening. Die mening wordt beïnvloed door je ouders, familie, vrienden en je eigen ervaringen. Als jij bijvoorbeeld toevallig in Amsterdam woont, dan zul je waarschijnlijk Ajax een goede voetbalclub vinden. Sommige meningen kun je snel veranderen, maar andere meningen zijn echt heel belangrijk voor je. Die komen voort uit belangrijke regels, bijvoorbeeld uit je geloof of je cultuur. Het gaat er dan om wat mensen echt belangrijk vinden in hun leven, over waarden. Zo hebben mensen ook een mening over verschillende relatievormen. Vertel de leerlingen dat deze les over relatievormen gaat. Leg uit dat het bij deze les heel goed mogelijk is dat je een andere mening hebt dan een ander. Spreek af dat de leerlingen respect blijven houden voor de ander en dus elkaar niet uitlachen. Dat kunnen ze doen door open vragen te stellen en zo proberen te begrijpen hoe de mening van een ander tot stand is gekomen. Je hoeft het daarvoor niet met de ander eens te zijn/worden! Kern Deel kopieerblad VO-1.9 uit en laat de leerlingen individueel invullen wat hun gedachten en gevoelens zijn bij de verschillende relatievormen. Behandel zonodig de eerste tekening klassikaal. Stel de leerlingen de vraag: Wat vind je ervan? Kan dit of niet? De leerlingen kunnen hun mening opschrijven. Als het kopieerblad gemaakt is, deelt u kopieerblad VO-1.10 uit. Laat de leerlingen dit op dezelfde manier invullen. Verandert hun mening als ze de mensen samen zien zoenen? Afsluiting Ga de tekeningen langs en bespreek de resultaten aan de hand van de volgende vragen: - Welke meningen hebben de leerlingen rond de verschillende relatievormen? Zijn ze positief of negatief? - Waar komen de negatieve meningen vandaan? Kennen de leerlingen mensen die er anders over denken? Weten ze waarom ze dat doen? - Welke positieve meningen hebben de leerlingen opgeschreven? - Waar komen die meningen vandaan? Kennen de leerlingen mensen die er anders over denken? Weten ze waarom ze dat doen? - Kennen de leerlingen mensen in hun omgeving die een ongewone relatie hebben? Wat vinden ze daarvan? Hoe gaan ze met hen om? - Denken de leerlingen dat mensen zelf kunnen en mogen bepalen hoe en Relaties en seksualiteit - klas 1 93

22 met wie ze een relatie willen opbouwen? - Vinden de leerlingen dat je alleen een relatie met iemand mag hebben als je kinderen wilt hebben? Is een relatie zonder kinderen minder waard? - Kunnen de leerlingen zien wie er doof/slechthorend zijn en wie niet? Maakt dat uit voor hun mening? - Welke relaties zien de leerlingen op de tekeningen? Kan er ook sprake zijn van een andere relatie, dan ze in eerste instantie denken? Suggesties/ideeën/tips Besteed aandacht aan de actualiteit. Bekijk een roddelblad of een deel van een tv-programma waarin relaties een rol spelen. Leg zonodig de begrippen homoseksualiteit en heteroseksualiteit uit. Differentiatiemogelijkheden Seksuele vorming, onderdeel van PrOmotie, leermiddelenpakket voor het praktijkonderwijs, uitg. Edu Actief. Infoboek, bladzijde 79 tot en met 83 en Werkboek 4, bladzijde 20 en 22, 28 tot en met 36 en 43. Bronnen Voorlichten dat het een lust is, uitg. Rutgers Stichting. Ideeënboek voor seksuele voorlichting van jongeren van 12 tot 18 jaar. Goede minnaars, pakket voor de begeleiding van jongeren, uitg. Forum Seksuele Vorming, Les 7 Contact maken Lesdoelen De leerlingen praten met elkaar over contact maken met dove of slechthorende en met horende mensen. De leerlingen raken met volwassenen in gesprek over persoonlijke onderwerpen, zoals contact maken. Voorbereiding Kopieer voorafgaand aan deze les blad VO-1.11 voor alle leerlingen. Informeer uw collega s en bereid hen erop voor dat leerlingen met een vragenlijst langs kunnen komen. Stel eventueel een lijst samen met docenten/ondersteunend personeel waaruit de leerlingen kunnen kiezen. Vergeet niet uzelf ook op deze lijst te zetten. Benodigdheden kopieerblad VO-1.11 Introductie Herinner de leerlingen aan de vorige les, waarin ze gekeken hebben naar jongeren die vertelden over dove en horende vrienden. Maar hoe kom je met iemand die je leuk vindt in gesprek? Vertel dat deze les gaat over contact maken. Contact maken als je iemand leuk vindt, is soms gemakkelijk, maar niet altijd. Veel mensen vinden het in ieder geval wel spannend om te doen. Je kunt contact met iemand maken omdat je vrienden met hem of haar wil worden. Of als je verliefd op iemand bent. Vinden de leerlingen contact maken met iemand die hen leuk lijkt als vriend of vriendin of waar ze verliefd op zijn gemakkelijk of Relaties en seksualiteit - klas 1 94

23 juist niet? Wat maakt het spannend/niet spannend? Hoe maken de leerlingen contact met iemand die doof/slechthorend is? En met iemand die horend is? Kunnen ze een voorbeeld noemen? Kern Speel zo mogelijk een aantal voorbeelden van de leerlingen uit. Kunnen ze laten zien hoe ze contact gemaakt hebben? Als de leerlingen geen voorbeeld weten, kunt u de volgende situaties uit laten spelen. Laat de leerlingen de situaties op twee manieren uitspelen; met een dove of slechthorende en met een horende jongen en met een doof/slechthorend en met een horend meisje. 1. Op het voetbalveldje speelt een jongen, die je erg aardig vindt. Hij kan heel goed voetballen. Hoe maak je contact? Maakt het uit of je een meisje of een jongen bent? En of de jongen op het veldje horend of doof/slechthorend is? 2. Een meisje komt altijd voorbij jullie huis om haar hond uit te laten. Het is een heel leuke hond. Het meisje lijkt je ook heel aardig. Hoe maak je contact? Maakt het uit of je een meisje of een jongen bent? En of het meisje met de hond horend of doof/slechthorend is? Maak je anders contact met een meisje dan met een jongen? Verzamel met de leerlingen tips om op een handige manier contact te maken. Bespreek de volgende punten: - Hoe zorg je dat de ander je ziet? Of hoe zorg je ervoor dat je opvalt? (blijf je lang staan wachten, ga je erop af, lach je vriendelijk, doe je leuke kleren aan, sta je verdrietig te hopen?) - Wat is je lichaamshouding? (bang, verlegen, stoer, vriendelijk?) - Wat kun je zeggen, gebaren, opschrijven op een blaadje, mailen, sms en? - Wat kun je doen als de ander geen aandacht voor je heeft? - Wat kun je doen als de ander je niet meteen begrijpt? - Hoe kun je goed uitleggen dat je doof/slechthorend bent? - Hoe vaak moet je het opnieuw proberen? Geef zelf een aantal voorbeelden van onhandig contactgedrag en laat de leerlingen u corrigeren. Wat gaat er fout? Hoe kan het beter? Bespreek met de leerlingen of ze het liefst een horende, slechthorende of dove vriend of vriendin willen. Willen ze het liefst verkering met een horend of doof/ slechthorend iemand? Kunnen ze uitleggen waarom ze dat willen? Bespreek met de leerlingen waar ze vrienden of vriendinnen voor vriendschap of verkering kunnen vinden. Bijvoorbeeld op school, op een feest, in de disco, op een sportclub of doven/slechthorenden vereniging. Weten de leerlingen welke mogelijkheden er zijn? En zo nee, hoe komen ze erachter? Zie Suggesties/ideeën/ tips. Wat vinden de leerlingen: Moet je moeite doen voor een vriendschap of verkering of niet? Kom je toevallig leuke mensen tegen of moet je ernaar op zoek? Afsluiting Deel kopieerblad VO-1.11 uit. Bespreek de vragenlijst en geef de leerlingen de opdracht om met de vragen een volwassene te interviewen. Dat kan iemand van school zijn, of een volwassen familielid. Bespreek in een volgende les aandacht aan de ervaringen van de leerlingen, aan de hand van de volgende vragen: - Hoe vond je het om met een volwassene hierover in gesprek te gaan? - Wie heb je gevraagd? Waarom? - Heb je dingen gehoord die nieuw waren? Wat was dat? - Heb je nog goede tips gekregen? Zo ja, wat heb je eraan gehad? Relaties en seksualiteit - klas 1 95