IN AFRIKAANS DIE VERLEDE TYD

Transcriptie

1 DIE IN AFRIKAANS Net soos in Engels is daar 3 TYE (tenses) : VERLEDE TYD (past tense) TEENWOORDIGE TYD (present tense) TOEKOMENDE TYD (future tense) DIE VERLEDE TYD Die volgende reëls sal jou help om n sin (van die teenwoordige tyd) na die verlede tyd te verander: 1. HET + GE + WW Die gesin praat met mekaar. Die gesin HET met mekaar GEPRAAT. 2. HET HET GEHAD Laura se ouers het n dorpshuis. Laura se ouers HET n dorpshuis GEHAD. 3. IS WAS Wie is die oudste kind? Wie WAS die oudste kind? EN ONTHOU: Dis = Dit is Dis baie warm buite. Dit WAS baie warm buite. MAAR: Soms verander die werkwoord nie na die verlede tyd nie. Sy IS in 2001 in Kaapstad gebore. Hy IS verlede jaar op die ouderdom van tagtig oorlede.

2 4. WERKWOORDE WAT BEGIN MET BE-, GE-, HER-, ER-, ONT-, VER-, MIS- KRY NIE N GE- NIE. Die leerders vertrek met vakansie. Die leerders HET met vakansie VERTREK. BEHALWE: HERKOU Die koei HET haar kos GEHERKOU. HERBERG Die man HET die verlore toeriste GEHERBERG. 5. HULPWERKWOORDE VERANDER: o SAL SOU o KAN KON o WIL WOU o MOET MOES Hulle sal met vakansie gaan. Hulle SOU met vakansie gaan. Hulle SOU met vakansie GEGAAN HET. 6. Wanneer twee werkwoorde deur EN verbind word en die HANDELING OP DIESELFDE TYD gedoen kan word, kry NET DIE EERSTE WERKWOORD n GE- vooraan. Ryan sing en dans by die konsert. Ryan HET by die konsert GESING EN DANS. MAAR: AS DIE EERSTE WERKWOORD LÊ, SIT, STAAN OF LOOP IS, KAN JY KIES OF JY DIT MET OF SONDER DIE GE- WIL SKRYF. Pieter sit en eet sy ontbyt. Shaun HET sy ontbyt (GE)SIT EN EET. 7. As die handeling van die twee werkwoorde NIE OP DIESELFDE TYD gedoen kan word nie, kry ALTWEE werkwoorde n GE- vooraan. Die kinders huil en skree van vrees. Die kinders HET van vrees GEHUIL EN GESKREE.

3 8. Wanneer twee werkwoorde NIE MET EN VERBIND WORD NIE, word die GE- WEGGELAAT en altwee werkwoorde skuif na die einde IN DIESELFDE VOLGORDE. Ek hoor die hond blaf. Ek HET die hond HOOR BLAF. Hulle sien die meisies dans. Hulle HET die meisies SIEN DANS. Dieselfde geld vir werkwoorde soos GAAN, LAAT en KOM: Ek gaan vandag lekker swem. Ek HET vandag lekker GAAN SWEM. 9. SKEIBARE WERKWOORDE: WW + VOORSETSEL In die teenwoordige tyd is die dele geskei. Die klem val op die eerste deel van die woord. In die verlede tyd word die dele omgeruil en saamgevoeg deur die GE- in die middel te plaas. Vanessa skakel die lig aan. Vanessa HET die lig AANGESKAKEL. Die klas wens haar geluk. Die klas HET haar GELUKGEWENS. VOORBEELDE VAN SKEIBARE WERKWOORDE: aantrek afhaal deelneem goedkeur grootword liefhê stilstaan uitnooi weggooi saamgaan uittrek aftree 10. ONSKEIBARE WERKWOORDE Die dele word nooit van mekaar geskei nie. Die klem val op die tweede deel. In die verlede tyd kry dit nie n GE- by nie. Die slegte man mishandel sy diere. Die slegte man HET sy diere MISHANDEL. Die gesin onderneem n reis. Die gesin HET n reis ONDERNEEM. VOORBEELDE VAN ONSKEIBARE WERKWOORDE: aanvaar agtervolg begin bestaan betaal geniet omhels erken herken hersien mislei misluk onthou oortuig ontmoet ondervind oorwin oorhandig voltooi vergeet verstaan

4 11. ONSKEIBARE WERKWOORDE: UITSONDERINGS Dele word steeds nooit van mekaar geskei nie. MAAR: die klem val op die EERSTE deel. In die verlede tyd kry dit n GE- vooraan. Die juffrou glimlag vriendelik. Die juffrou HET vriendelik GEGLIMLAG. Die ouers waarsku die kinders. Die ouers HET die kinders GEWAARSKU. VOORBEELDE VAN ONSKEIBARE WERKWOORDE MET DIE KLEM OP DIE 2DE DEEL: blinddoek dagvaar handhaaf hardloop knipoog liefkoos openbaar raadpleeg rangskik regverdig waarborg waarsku 12. DIE INFINITIEF: OM...TE Die infinitief kom aan die EINDE van die sin en VERANDER NIE. Die deel VOOR die infinitief verander. Nanine onthou om haar huiswerk te doen. Nanine HET ONTHOU om haar huiswerk te doen. Ek IS by die skool om te leer. Ek WAS by die skool om te leer. 13. WANNEER, AS, NOU en DAN TOE Wanneer Megan hokkie speel, slaan sy die bal baie hard. TOE Megan hokkie speel, slaan sy die bal baie hard. TOE Megan hokkie GESPEEL HET, HET sy die bal baie hard GESLAAN. As jy die GE-...HET vóór die komma insit, MOET jy dit ook ná die komma doen! 14. HOEF...TE en BEHOORT...TE TE GE-WW HET Jy behoort jou huiswerk te doen. Jy BEHOORT jou huiswerk TE GEDOEN HET. Jy hoef nie jou boeke te bring nie. Jy HOEF nie jou boeke TE GEBRING HET nie.

5 DIE TOEKOMENDE TYD Die volgende reëls sal jou help om n sin (van die teenwoordige tyd) na die toekomende tyd te verander: 1. DIE EERSTE WERKWOORD IN N TOEKOMENDE TYD SIN IS: SAL Die Titanic tref die ysberg. Die Titanic SAL die ysberg TREF. 2. HET (in die teenwoordige tyd) SAL...HÊ Ek het n goeie punt vir Afrikaans. Ek SAL n goeie punt vir Afrikaans HÊ 3. IS SAL...WEES Ek is n klaskaptein. Ek SAL n klaskaptein WEES. 4. HULPWERKWOORDE SKUIF: Die leerders kan goeie opstelle skryf. Die leerders SAL goeie opstelle KAN SKRYF. 5. Wanneer TWEE WERKWOORDE DEUR EN VERBIND word: Die juffrou staan en praat in die klas. Die juffrou SAL in die klas STAAN EN PRAAT. Die vakansie eet en slaap ek net. Die vakansie SAL ek net EET EN SLAAP. 6. Wanneer twee werkwoorde NIE MET EN VERBIND WORD NIE, skuif hulle na die einde van die sin IN DIESELFDE VOLGORDE. Celeste sien die son opkom. Celeste SAL die son SIEN OPKOM. OOK: Sy laat haar hare groei. Sy SAL haar hare LAAT GROEI.

6 7. SKEIBARE WERKWOORDE: WW + VOORSETSEL In die teenwoordige tyd is die dele geskei. In die toekomende tyd word die woorde omgeruil en saamgevoeg. Lehani gee al haar ou klere weg. Lehani SAL al haar ou klere WEGGEE. *Marié het haar hondjie baie lief. Marié SAL haar hondjie baie LIEFHÊ. HET JY NOG HULP NODIG MET DIE TYE IN AFRIKAANS? AFRIKAANS HANDBOOK AND STUDY GUIDE BL AFRIKAANS SONDER GRENSE HANDBOEK BL