DEEL 1: INLEIDING: AUDITING EN HET AUDITBEROEP

Transcriptie

1 INHOUDSTAFEL De auteurs Woord vooraf van de heer Muis Woord vooraf van de heer Swolfs v vii ix DEEL 1: INLEIDING: AUDITING EN HET AUDITBEROEP 1 Hoofdstuk 1 CONTROLE EN AUDIT Controle Auditing: controle van de tweede orde Accounting en auditing Audittypes Financiële audit Operationele audit Overeenstemmingsaudit (compliance audit) Managementaudit Computeraudit Speciale audits 9 Hoofdstuk 2 INTERNECONTROLESYSTEMEN, INTERNE AUDIT EN EXTERNE AUDIT Het internecontrolesysteem in de onderneming De benadering van het Institute of Internal Auditors Interne controle zoals beschreven in het COSO-rapport Interne audit Externe controle of externe audit Situering Basisstandaarden van de externe audit Kernelementen van het externeauditproces Vergelijking van het interne- en externeauditberoep 21 Hoofdstuk 3 DE ECONOMISCHE ROL VAN AUDITING Wat wordt aangeboden? Vraag naar auditdiensten Kenmerken van het auditaanbod en van de -productie 27 xi

2 Handboek auditing 3.4 Auditmarkten, prijszetting en kwaliteitsdifferentiatie Economische argumenten voor auditregulering 30 Hoofdstuk 4 HET INSTITUTIONEEL KADER VAN DE EXTERNE AUDIT Institutioneel kader van externe audit in België Het externeauditberoep in België Het Instituut der Bedrijfsrevisoren: Oprichting, opdracht en werking Toegang tot het beroep van bedrijfsrevisor Opdrachten van de bedrijfsrevisor 40 A. Wettelijke opdrachten 40 B. Non-auditdiensten verenigbaar met de onafhankelijkheid van de commissaris 41 C. Non-auditdiensten onverenigbaar met de onafhankelijkheid van de commissaris Deontologische code vervat in het KB van 10 januari Nieuwe onafhankelijkheidsregels vervat in de Corporate Governance Wet van 2 augustus 2002 en het KB van 4 april A. Wachtperiode van twee jaar 48 B. Uitbreiding van het toepassingsgebied 49 C. One-to-one regel 49 D. Vastleggen van een lijst van onverenigbare activiteiten 50 E. Comité voor advies en controle 50 F. Openbaarmaking van honoraria Algemene auditnormen Instituut der Accountants en Belastingconsulenten Hoge Raad voor het Bedrijfsrevisoraat en voor de Accountancy Relevante internationale regelgeving en buitenlandse beroepsverenigingen Internationale regelgeving Wereldwijd: IFAC De Europese Commissie Het onafhankelijkheidsdebat in de VS: de Sarbanes-Oxley wet 59 A. Public Company Accounting Oversight Board 60 B. Strengere onafhankelijkheidsregels in Sarbanes-Oxley Buitenlandse toonaangevende externeauditberoepsverenigingen: NIVRA, AICPA, ICAEW 62 xii

3 Inhoudstafel Hoofdstuk 5 INSTITUTIONEEL KADER VAN INTERNE AUDIT De opdracht en de werking van het Intitute of Internal Auditors (IIA) Lidmaatschap van het IIA Het certificaat Certified Internal Auditor (CIA) Algemeen Het CIA-examen Opdrachten van de interne auditor volgens het IIA Doelstelling en reikwijdte Verantwoordelijkheid en bevoegdheid Onafhankelijkheid Deontologische code Algemene auditnormen Professional Standards and Responsibilities Committee Doelstellingen en opbouw 71 Hoofdstuk 6 De audit van de 21ste eeuw De derde millennium auditor Inleiding Auditrisicobeoordeling doorheen een strategische bril Een ruimer kader voor een strategische risico-georiënteerde auditbenadering Bedrijfsmetingsproces Analyse van de ondernemingsprocessen Risicobeoordeling Resultaatmeting Continue verbetering Verband tussen het ondernemingsmodel, de sleutelperformantieindicatoren en het bewijskrachtig auditmateriaal Besluit 90 DEEL 2: INTERNE CONTROLE 93 Hoofdstuk 7 INTERNE CONTROLE INLEIDING Enkele definities van interne controle Belang van interne controle voor operationele en financiële audit 97 xiii

4 Handboek auditing Hoofdstuk 8 HET COSO-RAPPORT: EEN GEÏNTEGREERD REFERENTIEKADER VOOR INTERNE CONTROLE Inleiding Doelstellingen van het COSO-rapport Definitie van interne controle Componenten van het internecontrolesysteem Inleiding Controleomgeving Risicobeoordeling Controlemaatregelen Soorten controleactiviteiten Integratie met risicobeoordeling Controlemaatregelen m.b.t. het informatiesysteem Informatie en communicatie Controlebewaking Beperkingen van het internecontrolesysteem Naar een nieuw referentiekader voor de risicogebaseerde interne audit Evolutie in het audit- en controleconcept Voordelen van dit nieuwe referentiekader Een nieuwe definitie van risicobeheer De categorieën doelstellingen en componenten van het ERM-Referentiekader Vier categorieën doelstellingen Acht componenten Interne omgeving Bepaling van de doelstellingen Identificatie van de gebeurtenissen Risicobeoordeling Risicorespons Samenvatting: van COSO-raamwerk naar ERM-raamwerk 119 DEEL 3: ALGEMEEN CONCEPTUEEL KADER VOOR AUDITING 121 Hoofdstuk 9 HET AUDITPROCES Fase 1 Planning van de opdracht Doelstelling en reikwijdte Risicobeoordeling Samenstelling van het auditteam Voorbereiding van de auditprogramma s 126 xiv

5 Inhoudstafel Materiële voorbereiding 129 a) Nazicht van de vorige auditdossiers en aanmaak van het nieuwe auditdossier 129 b) Aankondiging van de audit 129 c) Vastlegging van een budget Fase 2 Uitvoering van de opdracht Fase 3 Afsluiting van de opdracht Afwerking en laatste nazicht van het dossier Rapportering Voortgangscontrole urenbesteding Klassement van de dossiers Kwaliteitscontrole Fase 4 Opvolging 132 Hoofdstuk 10 MATERIALITEIT EN RISICO Materialiteit Materialiteit in het algemeen Materialiteit in de context van attestatie van financiële informatie 133 a) Kwantitatieve bases van materialiteit 134 b) Kwalitatieve elementen 134 c) Materialiteit opsplitsen 135 d) Illustratie van allocatie van materialiteit aan balansrubrieken Auditrisico Auditrisico en de financiële audit 137 a) Soorten auditrisico 137 b) Het auditrisico-model: componenten 138 c) Gebruik van het ARM voor planningsdoeleinden 140 d) Tekortkomingen van het ARM en alternatieve modellen 141 e) Analyse van de bedrijfsomgeving van de geauditeerde Risicoanalyse voor allocatie van middelen in de interne audit 142 Hoofdstuk 11 BESCHRIJVING EN EVALUATIE VAN HET INTERNECONTROLE- SYSTEEM (ICS) Beschrijving van het ICS Vormen van procedurebeschrijvingen Bronnen van informatie 147 xv

6 Handboek auditing De inhoud van de procedurebeschrijvingen Flowcharting Kenmerken en soorten Werkwijze en symbolen Voorbeeld Procedure aankoopcyclus Beschrijving Flowchart Walk-through tests Fase 1 van de evaluatie van het ICS: proceduretests Risicogebaseerde Interne Audit (Risk-Based Auditing) Verantwoordelijkheden van het management en van de auditor Bedrijfsdoelstellingen Risicobeoordeling Interne controles Auditopdracht Doelstellingen interne controle en identificatie van potentiële risico s Identificatie van de sterke punten Identificatie van de zwakke punten Evaluatie per doelstelling (effectief/niet effectief) Conclusie van het sterkte/zwakte-onderzoek Adviesverstrekking aan de geauditeerde dienst Fase 2 van de evaluatie van het ICS: Planning en uitvoering van de transactietests Overeenstemmingstransactietests Algemeenheden Planning en uitvoering Evaluatie Substantieve transactietests Model van werkpapier Illustratie 174 Hoofdstuk 12 SOORTEN BEWIJSKRACHTIG MATERIAAL, CONTROLES EN AUDITTESTS Algemeenheden Relevante normen aangaande het verzamelen van bewijsmateriaal Bewijskracht van auditbewijsmiddelen Controle door middel van steekproeven 182 xvi

7 Inhoudstafel 12.2 Vormen van controles Formele vs. materiële controle Detailcontrole vs. totaalcontrole Positieve vs. negatieve controle Inventarisatie Fysieke telling Situering van de audittechniek Bespreking van de auditprocedure Voorbereiding Inventarisatieprocedures van de cliënt Beoordeling van de inventarisatieprocedures Controletellingen Auditwerkzaamheden ná de inventarisopname Tijdstip Voorraadtelling op het jaareinde Voorraadtelling vóór het jaareinde (op interimbasis) Telling ná het jaareinde Bijzondere modaliteiten Voorraden opgeslagen in verschillende magazijnen Goederen in bewerking Voorraden opgeslagen buiten de onderneming Bijstand van een extern deskundige Cyclische voorraadtelling Alternatieve procedures Confirmaties Situering van de audittechniek Bespreking van de auditprocedure Saldobevestigingen Soorten en gebruik Planning Analyse van de antwoorden Bespreking van de auditmaatregel Alternatieve procedures Boeken en verantwoordingsstukken Observatie Inlichtingen ingewonnen bij de cliënt en/of bij derden Rekenkundig nazicht Analytische tests Situering Doelstellingen Vormen Technieken Verband tussen de auditdoelstellingen en de auditmiddelen Overzicht van de audittests Proceduretests 207 xvii

8 Handboek auditing Transactietests Doel Overeenstemmingstransactietests Substantieve transactietests Analytische tests Directe balanstests 209 Hoofdstuk 13 STEEKPROEVEN EN STATISTISCHE METHODEN IN DE AUDIT Basisprincipes van sampling Het nemen van statistische versus niet-statistische steekproeven Basisbegrippen uit de waarschijnlijkheidsleer 212 a) Populatie 212 b) Steekproefeenheid (sampling unit) 213 c) Frame 213 d) Kenmerken (characteristics) 213 e) Variabele 213 f) Attribuut 213 g) Waarschijnlijkheidsverdeling 214 h) Populatieverdeling 214 i) Steekproefverdeling (sampling distribution) Soorten steekproefselectiemethodes 214 a) Niet-probabilistische methodes 214 b) Probabilistische methodes Typische stappen in een auditsamplingbenadering Het plannen van de steekproef 217 a) Definitie van de auditdoelstellingen van de audittest 217 b) Bepalen of een steekproefbenadering relevant is voor de gekozen audittest 217 c) Definitie van het kenmerk 217 d) Definitie van de populatie 217 e) Definitie van de steekproefeenheid 217 f) Specificeren van de aanvaardbare afwijking (TER en TM) 218 g) Specificeren van het aanvaardbare steekproefrisico (ARACR en ARIA) 218 h) Ex-ante verwachting inzake afwijking in de populatie (EPER en EPM) 219 i) Het bepalen van de initiële steekproefgrootte 219 xviii

9 Inhoudstafel Steekproefselectie en uitvoeren van auditprocedures 220 a) Steekproefselectie 220 b) Uitvoeren van de auditprocedures Evaluatie van de resultaten 220 a) Veralgemening van de steekproefresultaten naar de populatie 220 b) Analyse van de afwijkingen 221 c) Beslissing of de populatie aanvaard kan worden Precisie, betrouwbaarheid en steekproefrisico: verdere verduidelijking van enkele begrippen Attributes sampling Attributes sampling en de binomiale waarschijnlijkheidsverdeling Bepalen van de steekproefgrootte bij attributes sampling Het evalueren van steekproefresultaten bij attributes sampling Variables sampling Puntschatting en intervalschatting Variables sampling in de auditcontext 235 a) Mean estimation 236 b) Difference estimation 238 c) Ratio estimation 241 Hoofdstuk 14 DOSSIERBEHEER EN RAPPORTERING Dossierbeheer en rapportering Definitie en kenmerken Relevante normen Het nut van het auditdossier Regels voor goed dossierbeheer Soorten dossiers Review van werkpapieren Review door de auditoren belast met de audit Review door een ander auditteam Confraternele controle Rapportering Interne rapportering Externe rapportering 252 xix

10 Handboek auditing DEEL 4: OPERATIONELE AUDIT 253 Hoofdstuk 15 DOELSTELLINGEN, METHODOLOGIE EN PROGRAMMA Doelstellingen van de operationele audit Algemene doelstellingen Een adequaat ICS Dat in de praktijk wordt toegepast Formuleren van aanbevelingen Specifieke doelstellingen Reikwijdte Doelstelling en reikwijdte van een auditopdracht Methodologie van de operationele audit Fase 1 deel 1: voorbereiding Selectie van de auditentiteit Vastlegging van de doelstelling en de reikwijdte Planning van de rapportering Fase 1 deel 2: vooronderzoek Eerste gesprek Vastlegging van de benodigde informatie Kennismaking met de activiteit Rondleiding Beschrijving van de activiteiten Fase 2 deel 1: onderzoek naar de adequaatheid van het ICS Opbouw Bemerkingen aangaande de beschrijving van het ICS Fase 2 deel 2: onderzoek naar de effectiviteit van het ICS Gebruik van steekproeftechnieken bij de evaluatie van het ICS: voorbeeld 267 a) Plannen van de overeenstemmingstest 268 b) Steekproefselectie en uitvoeren van auditprocedures 269 c) Evaluatie van de resultaten Auditprogramma & auditmaatregelen Het auditprogramma Auditmaatregelen 277 Hoofdstuk 16 OPERATIONELE AUDIT VAN DE BELANGRIJKSTE TRANSACTIE- CYCLI Audit van de aankoopcyclus Audit van de verkoopcyclus Audit van de investeringscyclus Audit van de personeelscyclus 295 xx

11 Inhoudstafel 16.5 Audit van de productie- en voorraadcyclus Audit van de boekhoud- en financiële rapporteringscyclus 303 Hoofdstuk 17 DOSSIERBEHEER, RAPPORTERING EN OPVOLGING Dossierbeheer en werkpapieren Documentatie van het sterkte/zwakte-onderzoek Documentatie van vaststellingen en aanbevelingen 307 a) Formulering van auditvaststellingen 307 b) Formulering van aanbevelingen 308 c) Vastlegging van een vaststelling en een aanbeveling 309 d) Supervisie Werkpapieren gebruikt voor documentatie van detailtests Rapportering De exit meeting Nut van het auditrapport Rapportering van de vaststellingen en aanbevelingen Opvolging Begripsomschrijving Verantwoordelijkheid Opvolgingsmaatregelen Planning Procedures Follow-up Hulpmiddel: opvolgingstabel 320 DEEL 5: FINANCIËLE AUDIT 323 Hoofdstuk 18 DOELSTELLINGEN, METHODOLOGIE EN PROGRAMMA Doelstellingen van de financiële audit Algemene doelstelling Beweringen van het topmanagement Auditsegmentering Bespreking van de negen algemene auditdoelstellingen 330 a) Globale redelijkheid 330 b) Rechtmatigheid of validiteit Enkel rechtmatige bedragen zijn opgenomen 330 c) Volledigheid Alle bedragen die opgenomen moeten worden, zijn opgenomen 331 xxi

12 Handboek auditing d) Eigendom Alle opgenomen activa/passiva behoren de onderneming toe 331 e) Waardering Alle rubrieken zijn behoorlijk gewaardeerd 331 f) Classificatie Alle rekeningen zijn in de juiste rubriek opgenomen 331 g) Toerekening tot de juiste periode (cutoff) De boekhoudkundige afgrenzing 332 h) Rekenkundige juistheid en accuratessecontroles 332 i) Openbaarmaking Specifieke doelstellingen Methodologie van de financiële audit Voorbereiding Auditstrategie Algemene omgevingsinformatie 335 a) Opvragen van algemene omgevingsinformatie 335 b) Checken van juridische verplichtingen 335 c) Beslissen omtrent de aanvaardbaarheid van de opdracht 336 d) Planning van het personeel voor de opdracht 337 e) Opstellen van de opdrachtbevestigingsbrief (letter of engagement) Voorlopige planning Studie en evaluatie van het internecontrolesysteem Aanpassing van de planning Auditprogramma & auditmaatregelen Het auditprogramma Auditmaatregelen 342 Hoofdstuk 19 DE FINANCIËLE AUDIT VAN DE JAARREKENING Audit van de jaarrekening: algemeenheden Analytische tests Tests op de jaarrekening Verificatie van de aansluiting van de jaarrekening met de proef- en saldibalans Controle van de eindejaarsverrichtingen Beoordeling van de waarderingsgrondslagen Nazicht van de rubrieken van de balans en de resultatenrekening Controle op de naleving van de wettelijke voorschriften 348 xxii

13 Inhoudstafel Gebeurtenissen na balansdatum Algemeen principe Gebeurtenissen vóór de datum van het auditrapport Gebeurtenissen die worden geconstateerd na de datum van het auditrapport, maar voordat de jaarrekening openbaar wordt gemaakt Feiten die worden geconstateerd nadat de jaarrekening openbaar is gemaakt (USGAAS) Voorbereiding van de directe balanstests Audit van de vaste activa Doelstelling van de externe auditor Audit van de oprichtingskosten Audit van de immateriële vaste activa 354 a) Activeren van immateriële vaste activa 354 b) Auditeren van immateriële vaste activa Audit van de materiële vaste activa 357 a) Controle van de waardering en juistheid 357 b) Controle van de volledigheid en van het bestaan 358 c) Controle van de eigendom 358 d) Controle van de voorstelling in de jaarrekening 359 e) Andere controles inzake vaste activa Audit van de financiële vaste activa 360 a) Controle van de volledigheid, de eigendom en het bestaan 360 b) Controle van de juistheid en waardering 361 c) Controle van de voorstelling in de jaarrekening Audit van de vlottende activa Doelstelling van de externe auditor Voorraden en bestellingen in uitvoering 363 a) Analytische controles 363 b) Fysieke inventarisatie of hoeveelheidstelling 364 c) Waardering 366 d) Eigendom 367 e) Afgrenzing 367 f) Voorstelling in de jaarrekening Vorderingen op ten hoogste één jaar 368 a) Analytische tests van de vorderingen 369 b) Directe balanstests van de vorderingen Geldbeleggingen en liquide middelen 371 a) Analytische procedures 372 b) Directe balanstests Overlopende rekeningen actief 373 xxiii

14 Handboek auditing 19.4 Audit van het eigen vermogen en voorzieningen voor risico s en kosten Audit van het vreemd vermogen op lange termijn 376 a) Analytische controles 377 b) Detailtests Audit van het vreemd vermogen op korte termijn Audit van de kosten en opbrengsten Audit van de belastingen Audit van de resultaatverwerking 385 Hoofdstuk 20 DOSSIERBEHEER EN RAPPORTERING Dossierbeheer en werkpapieren Bij het opstellen van werkpapieren van het jaardossier Planning van lay-out en inhoud Indexeren 390 a) Controletekens ( tick marks ) 390 b) Kruisreferenties Verticale en horizontale tellingen van tabellen ( Footing en Cross-footing ) Aantekening op het auditprogramma De hoofdwerkpapieren ( lead-schedules ) Onderzoek van de onderliggende documenten en handelingen Het aanleggen van een nog-te-doen-lijst De correctie- en reclasseringsjournaalposten ( adjustment journal entries (AJE) en reclassification journal entries (RJE)) Afsluiting van auditdossiers Aaneenschakeling van de detailwerkpapieren Leidraad voor de aanmaak van werkpapieren Keuze van de aanpak Volgorde van de uit te voeren werkzaamheden Doorvoeren van de correctiejournaalposten in de boeken van de geauditeerde Afsluiting van de audit Rapportering Auditrapport Waarmerking van de jaarrekening Rapport met bevindingen en aanbevelingen management letter 418 xxiv

15 Inhoudstafel APPENDIX A: INTERNATIONAL STANDARD ON AUDITING 421 APPENDIX B: STANDAARD NORMAAL VERDELING 426 BIBLIOGRAFIE Normatief kader Financiële audit Interne controle & Operationele audit Andere 432 xxv

16