Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50

Transcriptie

1 ENERGIE Actueel Dinsdag 4 september 2012, jaargang 15, nummer 10 Tips voor de redactie Tips voor de redactie De redactie verwelkomt tips en onderwerpsuggesties van de lezers. Ook wil de redactie graag persberichten en overige van belang zijnde mailings ontvangen. Zie het colofon op pagina 8 voor het redactieadres. Energie Actueel verschijnt eenmaal per drie weken - Oplage: Abonnementen op aanvraag. Losse nummers 6,50 Duitsland wil groene stroom marktrijp maken 40% van de windenergie krijgt geen subsidie netbeheerder 2 Programma s partijen realistisch in halen duurzame energiedoelen Het merendeel van de verkiezingsprogramma s van de politieke partijen schetst met zijn energieagenda een realistisch beeld van de haalbaarheid van de 14 procent duurzame energiedoelstelling, waaraan Nederland zich heeft gecommitteerd in Dat concludeert het Centraal Planbureau (CPB), dat de verkiezingsprogramma s heeft doorberekend. De duurzame inspanningen en plannen die VVD, SP en SGP offreren in hun programma voor de aanstaande Kamerverkiezingen zouden precies voldoende zijn voor de vastgestelde 14 procent. D66 en ChristenUnie komen hoger uit, respectievelijk op 16 procent en 17 procent. PvdA en GroenLinks bereiken met hun voorgestelde energieagenda een aandeel van 18 procent duurzame energieproductie in Uitzonderingen vormen het CDA en de PVV: zij blijven volgens het CPB met hun maatregelen onder de 14 procent. Een ander punt dat het CPB samen met het Planbureau voor de Leefomgeving en Energieonderzoek Centrum Nederland (ECN) heeft onderzocht, is de CO2-emissiereductie (in deze reductie zijn niet de emissies opgenomen die door middel van het Europese emissiehandelsysteem al worden gerealiseerd). In hoeverre stemt deze ook echt overeen met de inspanningen die de politieke partijen voorstaan Uit de berekeningen blijkt dat PvdA en GroenLinks met hun plannen een vermindering van respectievelijk 9 Megaton (Mton) en 13 Mton bewerkstelligen. De VVD komt uit op 1 Mton, ChristenUnie op 8 Mton, SGP op 2 Mton, D66 op 6Mton en SP op 5 Mton. Het CDA bereikt geen verminderde CO2- uitstoot. De PVV is de enige partij die met zijn programma geen reductie, maar juist een toename (plus 1 Mton) realiseert. n opgemerkt Energie in programma s zittende politieke partijen De rol van energie bij komende verkiezingen Tweede Kamer 4 Australië en de Europese Unie gaan hun emissiehandelssystemen (ETS) aan elkaar koppelen. Dat hebben de Australische minister van Energie, Greg Combet, en Europees klimaatcommissaris Connie Hedegaard in Brussel bekendgemaakt. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Overeengekomen is dat de volledige verbinding tussen de twee systemen vanaf juli 2018 operationeel moet zijn. Om dat mogelijk te maken moet de Commissie nog wel een onderhandelingsmandaat van de EU-lidstaten krijgen. Daar- voor mikt de Commissie op midden Tussen 2015 en de startdatum van de volledige link tussen de twee systemen kunnen bedrijven in Australië in het kader van een interimregeling Europese emissierechten kopen en gebruiken om te voldoen aan de Australische klimaatverplichtingen. Erwin van Laethem, voorzitter Raad van Bestuur Essent Wat we nu nodig hebben is een coherent en consistent energiebeleid 5 productie 7 Dankbaar Met dit akkoord maken Australië en de EU dankbaar gebruik van een artikel in het Kyoto-protocol over het terugdringen van broeikasgassen. Daarin staat dat landen kunnen deelnemen aan emissiereductieprogramma s van andere landen én dat daarmee emissiereductie-units (ERU s) kunnen worden verdiend. Deze units kan een land gebruiken om de emissienormen te halen. In het protocol heet dit instrument Joint Implementation (JI). Europarlementslid Amerikaanse troepen in Afghanistan wekken zelf zonne-energie op Minder soldaten sneuvelen door eigen duurzame EU en Australië slaan handen ineen in klimaataanpak Groene boerenrock De knaloranje elektrische Tesla Roadster van de Raedthuys Groep uit Enschede was een van de publiekstrekkers op het Boerenrockfestival in Drouwenermond. Met hulp van het energiebedrijf is het vierdaagse evenement met auto- en trekkercross omgebouwd tot een van de meest duurzame feesten in Nederland. De bekroning op de inspanningen was het UMEF-label voor duurzame muziekfestivals. Samen met de Raedthuys Groep troffen de organisatoren tal van grotere en kleinere maatregelen. De bezoekers werden zoveel mogelijk met de bus opgehaald. Alle benodigde stroom kwam uit generatoren die op groene brandstof draaiden. Een disco draaide deels op de energie die door fietsende festivalbezoekers werd opgewekt. Vrijwel alle licht kwam uit led-lampen. Als laatste compenseert de Raedthuys Groep de uitstoot van trekkers, crossmotoren en combines, waardoor het Boerenrockfestival helemaal klimaatneutraal is. n Gerben-Jan Gerbrandy (D66) zegt enthousiast te zijn over het samenvoegen van beide emissiehandelssystemen: Een serieuze internationale aanpak van het klimaatprobleem bleek de afgelopen jaren lastig, maar dit is een goede stap vooruit naar internationale aanpak die zo hard nodig is. Wereldwijd Gerbrandy ziet de samenwerking met Australië dan ook niet als een eindpunt, maar als de start van een Britse economie het meest energie-efficiënt De American Council for an Energy-Efficient Economy (ACEEE) heeft Groot-Brittannië bovenaan de ranglijst geplaatst van meest energieefficiënte economieën. Nederland werd niet als individueel land in het onderzoek betrokken. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN Het is de eerste keer dat de ACEEE, een onafhankelijke non-profit onderzoeksorganisatie, de zogeheten International Energy Efficiency Scorecard opstelt. Het onderzoek betreft twaalf van de grootste economieën ter wereld. Beleid en prestaties werden onderzocht op 27 gebieden, onderverdeeld in gebouwen, industrie, transport en totale nationale inspanning. Koploper is dus Groot-Brittannië, op korte afstand gevolgd door Duitsland met daarachter Italië, Japan en Frankrijk. Op een gedeelde zesde plaats bevinden zich Australië, de Europese Unie en voor sommigen misschien wat verrassend, China. Aanbevelingen Het feit dat de drie meest energieefficiënte economieën deel uitmaken van de EU, maar de EU als geheel gelijk eindigt met China, wereldwijd systeem. Dit systeem moet volgens hem op den duur ook worden toegepast op meer sectoren zoals de luchtvaart en zeevaart, die nu nog buiten het ETS vallen. Toch is er volgens het Europarlementslid nog heel wat werk aan de winkel: Het huidige Europese ETS moet worden aangescherpt om te zorgen voor een hogere en stabiele CO2- prijs. Ik ben het dan ook volledig oneens met staatssecretaris Atsma, die zich verzet tegen het verhogen van de CO2-prijs. n betekent dus dat er EU-landen zijn die het een stuk minder goed doen dan China. De lijst wordt afgesloten door de VS, Brazilië en Canada met Rusland als hekkensluiter. Groot- Brittannië scoorde het beste in de categorie industrie, terwijl China de meest energie-efficiënte gebouwen heeft en Duitsland de meeste punten haalde voor nationale inspanning. In de categorie transport staan Italië, Duitsland, China en Groot- Brittannië op een gedeelde eerste plaats. De meest energie-efficiënte economieën zijn concurrerender, stelt de ACEE vast, omdat zij dezelfde doelen bereiken met minder natuurlijke hulpbronnen en tegen lagere kosten. De ACEEE constateert wat spijtig dat de Amerikaanse economie ver achterloopt op de beste Europese economieën en komt met een lange lijst aanbevelingen voor de VS om de achterstand in te halen. n Noors parlement eist meer vaart achter kabelverbindingen naar continent Het Noorse parlement eist een offensiever beleid bij de aanleg van stroomkabelverbindingen met de rest van Europa. Volgens de volksvertegenwoordigers is dat van groot belang met het oog op de leveringszekerheid. DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN De elektriciteitsproductie in het Scandinavische land berust vrijwel geheel op waterkracht. Dat betekent dat de productie in droge jaren op een laag pitje staat. Ook meent het Noorse parlement dat er in jaren met een groot wateraanbod wat te verdienen valt met de export, omdat de vraag naar duurzame reservecapaciteit in Europa de komende jaren immers fors gaat groeien als gevolg van windenergieproductie. Tevreden Brancheorganisatie Energi Norge neemt tevreden kennis van deze parlementaire aansporing richting regering en hoogspan- ningsnetbeheerder Statnett. Als we deze kans in Noorwegen niet grijpen, zullen ze in het buitenland andere oplossingen vinden, meent directeur Oluf Ulseth. Reden voor de uitspraak van het parlement is dat Statnett vorig jaar de ambities op het gebied van de ontwikkeling van nieuwe internationale kabels heeft teruggeschroefd. Niet alleen werd het aantal projecten gehalveerd van vier naar twee, maar tevens werd de realiseringstermijn opgerekt. Stroomprijzen Bang dat het geld niet goed wordt besteed hoeft Statnett echter volgens een nieuw rapport, gemaakt door Thema Consulting, sowieso niet te zijn. Meer internationale verbindingen zijn voor de samenleving als geheel een rendabele zaak. De stroomprijzen in Noorwegen worden er stabieler door, terwijl ze tevens lager blijven dan op het continent, zoals de Noren de rest van Europa noemen. Onder het continent valt ook Groot- Brittannië. Twee kabels met dit land zijn, ondanks de terughoudendheid die het parlement signaleert, al in het netontwikkelingsplan van Statnett opgenomen. Over een tweede kabel naar Nederland naast de in 2008 in bedrijf gestelde NorNed wordt daarin echter met geen woord meer gerept. n

2 ECONOMIE Financiën 2 Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september 2012 Duitsland wil groene stroom marktrijp maken Duitse ondernemingen tonen in toenemende mate interesse in groene stroom. Steeds vaker wordt die direct bij de windmolens ingekocht en op de markt verkocht. Inmiddels geldt dat al voor 40 procent van de in totaal geproduceerde windstroom van Duitsland. Zo is de elektriciteit van megawatt aan windvermogen op deze manier verhandeld. Als tussenhandelaren treden vooral Stadtwerke of zogenoemde stroomplatforms van andere energiebedrijven op. Marktontwikkeling APX-ENDEX / Volume (MWh) APX Markt Ontwikkeling 04/08/2012 t/m 24/08/2012 (EUR/MWh) /08 05/08 06/08 07/08 08/08 09/08 10/08 11/08 12/08 13/08 14/08 15/08 16/08 17/08 18/08 19/08 20/08 21/08 22/08 23/08 24/08 M 96 M 90 M 84 M 78 M 72 M 66 M 60 M 54 M 48 M 42 M 36 M 24 M 18 M 12 M 6 M 0 Prijs (EUR) Spotmarkt elektriciteit: Hoogste volume: MWh (16 aug) Laagste volume: MWh (5 aug) Hoogste prijs: 59,52 /MWh (21 aug) Laagste prijs: 31,31 /MWh (12 aug) DOOR JAN VAN HOOF, FRANKFURT Gebruikelijk is dat de meeste groene stroom via de netbeheerders aan de grote energiebedrijven in Duitsland wordt afgegeven. Daarvoor wordt in het eerste jaar 9 eurocent per kilowattuur betaald, in latere jaren langzaam minder. Normaal kost stroom op de markten tussen de 4 en 5 cent per kwh. Het verschil komt voor rekening van alle stroomgebruikers, die dat via een toeslag op de stroomprijs betalen. Deze zogenoemde EEG-wet ter bevordering van nieuwe energievormen heeft Duitsland wereldwijd naam en faam bezorgd en is al in vijftig landen (gedeeltelijk) overgenomen. Kosten rijzen de pan uit Maar in Duitsland rijzen de kosten van die groene stroomvergoeding inmiddels de pan uit, met name de subsidiëring van zonne-energie, en zijn langzamerhand niet meer te betalen. In de vergoeding voor zonneenergie, dat enkele jaren geleden nog met meer dan 40 cent per kwh voor twintig jaar lang werd gesubsidieerd, is inmiddels al fors het mes gezet. Maar de Duitse Staat zit met de miljardenschulden. De stroomgebruikers betalen daarom nog steeds meer, dit jaar samen inmiddels al Goud uit wind 14 miljard euro per jaar. Dat blijkt nog niet genoeg, want er is intussen al weer een tekort van 1,15 miljard euro. Ongetwijfeld zal dat opnieuw tot een verhoging van de bijdrage voor de stroomgebruikers leiden, volgens insiders tot meer dan 5 cent per kwh. Driekwart van de Duitsers schijnt daar geen moeite mee te hebben, maar de vraag is hoe lang ze de verhogingen op hun stroomprijs nog tolereren. Overweldigende toename Bondskanselier Merkel houdt ongetwijfeld rekening met mogelijk verzet van de Duitse energieconsumenten. Daarom probeert de regering de subsidies langzaam nog verder terug te dringen en groene stroom meer aan de markt over te laten. Het komt dus goed van pas dat al 40 procent van de elektriciteit uit windmolens buiten de EEG-regeling om wordt verhandeld. Milieubewustzijn speelt bij de nieuwe regeling geen enkele rol. Het financieel aantrekkelijk maken van de verkoop via de markt, is wat heeft geleid tot de overweldigende toename van vrij verhandelbare windstroom. Het belang van ondernemingen om speciale klantengroepen, zoals supermarkten, te bedienen speelt daarbij ook een rol. Extra snoepjes Extra snoepjes, noemt de woordvoerder van het ministerie van Milieu in Berlijn de managementpremie van 1,2 cent per kwh voor het organiseren van de verkoop van groene stroom en daarmee de verschillen tussen de EEG-vergoeding en de marktprijs op te vangen. Daarnaast betalen zij als verkopers van stroom in tegenstelling tot alle stroomgebruikers geen bijdrage voor het EEG-subsidiesysteem. Daar kan de EEG-vergoeding voor wie de stroom gewoon via het net afgeeft volgens insiders niet meer tegenop. Intussen heeft de regering geconstateerd, dat ze met deze managementpremie te royaal is geweest. Daarom wordt alweer aan een stapsgewijze verlaging gewerkt. Maar de marktverkopers kunnen dan altijd weer terug naar de EEG-vergoeding. n Verkopers van groene stroom op de vrije markt, dus buiten het unieke subsidiesysteem EEG om, krijgen 1,2 cent per kilowattuur managementpremie als vergoeding voor het organiseren van de stroomverkoop. Dat lijkt niet veel. Volker Schwich, de president van de overkoepelende organisatie van energiebedrijven (VIK), heeft echter laten uitrekenen wat dat oplevert. Alleen voor een windpark van 15 turbines met een gezamenlijke capaciteit van 22,5 megawatt levert die 1,2 cent per kwh bij bedrijfsuren per jaar al euro op. Eind 2011 was al MW, het duizendvoudige, aan windenergiecapaciteit in Duitsland opgesteld. Schwich verwacht daarom dat alle windstroomleveranciers naar het nieuwe financieringsmodel zullen overstappen, zei hij in de Frankfurter Zeitung. De regering is van de kosten kennelijk zelf geschrokken. Tot 2015 zal de vergoeding in stappen naar 0,7 cent per kwh worden verlaagd. In de branche ziet men dat al als het eind van een veelbelovend project. n Volume (MWh) Volume MWh Volume (MWh) Base Index (e/mt) VOLUME (MWH) AVG Base PRIJS (EUR) Volume Wk Sep-12 Q4-12 Cal-13 Cal-14 Cal /08 27/07 03/08 06/08 28/07 ENDEX Power NL - Basislast Index & Volume 07/08 29/07 08/08 01/08 09/08 02/08 ENDEX Wood Pellets - Basislast Index 03/08 10/08 04/08 13/08 05/08 14/08 08/08 15/08 Sep-12 Q4-12 CAL-13 CAL-14 CAL-15 09/08 16/08 10/08 17/08 11/08 20/08 APX TTF Day-Ahead Index & Volume Volume MWh (Flow Day) 06/08 12/08 21/08 15/08 22/08 16/08 APX TTF DAY-AHEAD INDEX ENDEX TTF Gas - Basislast Index & Volume 07/08 08/08 09/08 10/08 13/08 14/08 15/08 16/08 17/08 20/08 21/08 Volume WDNW 27-Aug-12 Sep-12 Q4-12 Win-12 Cal-13 Cal-14 Cal-15 22/08 23/08 17/08 23/ Base Index (M/MWh) M/MWh Base Index (M/MWh) Futures Power NL prijzen nemen toe /MWh: Wk 35-12: 49,25 (+3,25) Sep-12: 50,26 (+2,60) Q4-12: 55,41 (+1,92) Cal-13: 53,45 (+1,57) Cal-14: 51,79 (+1,15) Cal-15: 51,60 (+1,12) Hoogste dagvolume: MWh (13 aug) TTF Gas Day-Ahead Laagste prijs deze periode: 22,83 /MWh (4/5 aug), hoogste prijs: 24,74 /MWh (21 aug) Het hoogste volume was 7 aug met 109,776 MWh, het laagste MWh (21 aug) Stijgende prijzen voor TTF Futures contracten /MWh: WDNW : 24,80 (+0,73) Sep-12: 25,07 (+1,17) Q4-12: 27,19 (+1,20) Win-12: 27,75 (+1,20) Cal-13: 27,66 (+1,13) Cal-14: 28,03 (+0,93) Cal-15: 27,82 (+0,72) Hoogste dagvolume: MWh (22 aug) Wood Pellets indices stijgen tot cal-14 /MT: Sep-12: 131,77 (+0,49) Q4-12: 134,02 (+0,27) Cal-13: 137,88(+0,08) Cal-14: 140,47 (-0,23) Cal-15: 143,60 (-0,02) Een aantal Europese utilities maakte de afgelopen maanden de cijfers over het eerste halfjaar van 2012 bekend. E.On had in de eerste zes maanden profijt van een deal met Gazprom. De resultaten van RWE waren daarentegen weinig schokkend. Wel opvallend was dat RWE de komende tijd nog meer banen gaat schrappen. Veolia Environment kon het negatieve sentiment rond het bedrijf niet doorbreken. DOOR PETER WESTHOF E.On profiteert van meevaller, RWE gaat verder afslanken E.On zag de winst in de eerste jaarhelft ruimschoots verdrievoudigen tot 3,1 miljard euro, in vergelijking met de 900 miljoen euro een jaar eerder. Het bedrijf herstelt zich hiermee van de klap die het vorig jaar kreeg door het besluit van de Duitse regering om alle kerncentrales vervroegd te sluiten. Vorig jaar werd nog over heel 2011 een nettoverlies van 2,2 miljard euro behaald. De winstgroei in de eerste helft van 2012 is grotendeels te danken aan een deal met de Russische gasgigant Gazprom. E.On heeft met terugwerkende kracht tot eind 2010 een lagere gasprijs bedongen en dat leverde het Duitse bedrijf in het eerste halfjaar een eenmalige meevaller van 1,2 miljard euro op. Ook over de rest van het jaar is E.On positief gestemd. Het heeft zijn winstverwachting voor heel 2012 verhoogd. E.On rekent op een winst van 10,4 à 11 miljard euro, terwijl het eerder het bedrijf uitging van 9,6 tot 10,2 miljard euro. De resultaten over het eerste halfjaar lagen iets boven de verwachtingen van analisten. Het aandeel werd met een kleine koerswinst beloond. Beleggers in E.On hebben momenteel niets te klagen, want de afgelopen maanden heeft het aandeel een aardige koerswinst geboekt. Afslankingsoperatie Ook RWE opende de boeken over de eerste zes maanden. De nettowinst kwam vrijwel onveranderd uit op 1,6 miljard euro. De omzet bleef eveneens ongeveer gelijk op 27,1 miljard euro. Dochter Essent boekte in de eerste helft van dit jaar een operationele winst van 162 miljoen euro, 13 procent lager dan vorig jaar. De netto-omzet kwam uit op 3,1 miljard euro, 100 miljoen euro minder dan vorig jaar. Bij de presentatie van de cijfers werd bekend dat RWE nog eens banen gaat schrappen bovenop de in 2011 aangekondigde afslanking met banen. Volgens RWE-topman Peter Terium zijn de ingrepen noodzakelijk om de concurrentiepositie van het concern te beschermen. Dochter Essent zou bij de afslankingsoperatie buiten schot blijven, verzekerde Terium. De winstgevendheid van het bedrijf moet eind 2014 met 1 miljard euro verbeterd zijn. Volgens Terium beleven energiebedrijven zware tijden door toenemende overheidsbemoeienis, slinkende marges en felle concurrentie. RWE start per 1 januari volgend jaar een Europees energieproductiebedrijf waarin alle elektriciteitscentrales van RWE Power, RWE npower en Essent worden geclusterd tot een nieuw bedrijfsonderdeel met een eigen management. Het Duitse energieconcern mikt met deze reorganisatie op nog meer synergie in onder andere bedrijfsvoering en onderhoud van centrales. Het aandeel RWE laat een vergelijkbare, positieve ontwikkeling als het aandeel E.On zien. Na een dip vorig jaar september is het behoorlijk opgekrabbeld. Uit de gratie Veolia Environment is daarentegen alweer een tijdje uit de gratie bij beleggers. De halfjaarcijfers die op 2 augustus werden gepubliceerd, zorgden niet voor een beter sentiment rond het aandeel, dat op de Franse beurs staat genoteerd. Begin augustus maakte Veolia Environment bekend dat het in de eerste zes maanden een nettowinst van 153 miljoen euro heeft geboekt. De omzet kwam uit op 14,8 miljard euro. Topman Antoine Frérot zei bij de cijferpresentatie dat het bedrijf op koers ligt, met betrekking tot zijn herstructureringen desinvesteringsprogramma. Het bedrijf heeft een forse schuldenlast van bijna 15 miljard euro en is nu bezig met het doorvoeren van kostenbesparingen. n Best en slechtst presterende beursfondsen periode 21 juni t/m 27 augustus 2012 Best presterende in % E.On 14,34% GdF Suez 12,16% EDP 10,06% Enel 6,69% EVN 5,26% Minst presterende in % Centrica 4,90% Gasnatural - 4,44% Union Fenosa Scottish & Southern -2,17% Iberdrola -12,01% Veolia Env -16,76%

3 BINNENLAND Twee Nieuws kerncentrales stilgelegd wegens scheurtjes in reactorvat Mankementen Doel 3 en Tihange 2 niet zo onschuldig als Belgen kwijt willen (Pagina 6) Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september Rabobank: Zo haalt Nederland zijn duurzaamheidsdoelstelling niet in 2020 De Rabobank publiceerde deze zomer een rapport over het Nederlandse energiebeleid. Daarin concludeert analist en samensteller Clara van der Elst van de Rabobank dat de subsidieregeling Stimulering Duurzame Energieproductie (SDE+) onvoldoende functioneert. Nederland zal, als het op dezelfde voet doorgaat, de Europese doelstelling van 14 procent duurzame energie in 2020 niet gaan halen. Het percentage hernieuwbare energie dat Nederland vorig jaar had gerealiseerd, bedroeg circa 4 procent. Daarmee scoort ons land nog net iets beter dan het Verenigd Koninkrijk en Luxemburg, en staat het op gelijke hoogte met België. Van der Elst: Slechts 9 procent van de energie zal in Nederland duurzaam zijn in 2020 als het huidige beleid wordt voortgezet. In Zweden wordt nu al 48 procent van de energie duurzaam opgewekt. We blijven in Europees perspectief ver achter bij tal van andere landen. Nauwelijks groei Van der Elst: Er worden in werkelijkheid maar betrekkelijk weinig duurzame projecten in ons land uitgevoerd. Met als gevolg dat het aandeel duurzame energieproductie nauwelijks groeit. Met name inconsistent overheidsbeleid heeft ervoor gezorgd dat investeringen achterblijven. Wat je ziet, is dat de SDE een aantal keer op de schop is gegaan en dat doet het investeringsklimaat geen goed. Want bedrijven die investeren in grote duurzame energieprojecten willen vooral zekerheid. Potentie Een tweede oorzaak van het achterblijven van hernieuwbare energie in Nederland is dat de SDE te veel de productie van energie uit biomassa en te weinig die uit zonne- en windenergie stimuleert, aldus de Rabobank Van der Elst: De grootste potentie ligt juist bij die twee laatste. Het zijn juist die energiebronnen die in de toekomst goedkoper worden en dus voorrang zouden moeten krijgen. Aan de andere kant verwachten wij dat door de toenemende vraag, zowel voor voedselals energieproductie, de prijzen van biomassa zullen stijgen. De Rabobank signaleert ook dat er nauwelijks gebruik wordt gemaakt van de SDE. Van der Elst: Tussen 2008 en 2011 is maar 80 miljoen euro aan subsidies verstrekt, terwijl het totale budget in die jaren 9 miljard euro bedroeg. Minder wind Er zijn minder windenergieprojecten op land gerealiseerd dan verwacht. Ontwikkelaars van onshore windprojecten kunnen alleen subsidies aanvragen als zij beschikken over een dure bouwvergunning, zegt Van der Elst. De bouwvergunning zelf biedt geen enkele zekerheid dat de aanvraag succesvol zal zijn door de vrije intekenmethodiek. En dat werkt niet echt stimulerend. Ondanks de gesignaleerde problemen concludeert de Rabobank in haar rapport dat 14 procent duurzame energieproductie in 2020 nog steeds haalbaar is. Van der Elst: Het woord is nu aan de kiezer die op 12 september naar de stembus gaat. n Brendan de Graaf, directeur TexelEnergie Een energiebedrijf voor en door Texelaars Brendan de Graaf was in 2007 een van de oprichters van TexelEnergie, een coöperatie met drieduizend leden, van wie het overgrote deel op het grootste Waddeneiland woonachtig is. Voor Tesselse begrippen een behoorlijke grote club, zegt De Graaf, nu directeur van het energiebedrijf. We zijn een echt duurzaam energiebedrijf. DOOR ALEXANDER HAJE Toen we plannen gingen maken, wisten we nog niet zeker of er ook werkelijk een sterke behoefte was aan een lokaal energiebedrijf, zegt De Graaf. Toch hebben we de stap gezet, enerzijds vanuit het oogpunt van energietransitie, anderzijds omdat een energiebedrijf op het eiland zorgt voor economische bedrijvigheid. Inmiddels is gebleken dat TexelEnergie zijn bestaansrecht heeft bewezen. Overkant De Graaf: Ook aan de overkant hebben we naamsbekendheid opgebouwd. Maar we zijn toch vooral een energiebedrijf voor en door Texelaars. We zijn er trots op dat we met ons bedrijf kunnen bijdragen aan een duurzame energievoorziening en tegelijkertijd zorgen voor een stukje werkgelegenheid. De energieprojecten die we op het eiland uitvoeren, dragen bij aan de groei van de lokale economie. Kortom, winst op verschillende terreinen. Complex De verkoop van energie is een complexe materie, zegt De Graaf. Het vraagt veel kennis van zaken voordat je als energieleverancier de markt op kan. Sinds kort zijn we naast retailer ook producent van gas en elektriciteit. We hebben een aantal productie-bv s. De afgelopen vijf jaar hebben we bijna vierkante meter zonnepanelen op het eiland neergelegd. We zijn nu bezig met een biovergister en een biomassakachel. Kracht De Graaf: We zijn begonnen met 1,5 FTE, binnenkort tellen we zes medewerkers. Er zit nog steeds groei in het bedrijf. Toch willen we niet te groot worden. Wij kennen de klant en de klant kent ons. Klanten komen letterlijk bij ons binnenstappen. Vergelijk het met een buurtwinkel waar de winkelier al zijn klanten door en door kent. Dat is onze kracht en dat willen we graag zo houden. Brievenbus De Graaf, loodgieter van beroep, vertelt over de beginperiode van het energiebedrijf. We hadden toen nog geen kantoor en ik weet nog dat de eerste aanmeldingen per post op mijn thuisadres werden bezorgd. De brievenbus stroomde vol. Ik realiseerde mij toen voor het eerst dat het geen spelletje meer was, maar een heel serieuze aangelegenheid. Projecten Wil je als energiebedrijf volledig duurzaam kunnen opereren en duurzaam zijn, dan moet je investeren in duurzame energieopwekking, zegt de Graaf. We zijn begonnen met zonne-energie. Op vier plekken op het eiland hebben we nu zonnepaneleninstallaties geplaatst op het dak van een bedrijfspand en een woningcomplex. Wij huren het betreffende dak en dragen volledige zorg voor de zonnepanelen. De stroom die het oplevert, wordt zoveel mogelijk in het gebouw en de woningen zelf gebruikt. Daarnaast zijn er nog 140 installaties bij particulieren geplaatst, en dat worden er 300. Biomassa Texel produceert jaarlijks ongeveer ton mest. Samen met de ton mest die wordt aangevoerd van het vaste land beschikt het eiland over voldoende brandstof om daaruit energie op te wekken, zegt de Graaf. We bouwen nu samen met het agrarisch bedrijf Avanti een biovergister. De mest en co-producten worden daarin omgezet in groene stroom, duurzame warmte en digestaat (vergiste mest, red.). Hij zegt dat de biovergister op jaarbasis circa 4 miljoen kubieke meter biogas en 12 miljoen kilowattuur stroom gaat produceren. De Graaf: Goed voor zo n huishoudens. Noviteiten De biomassakachel, een ander project dat binnenkort van start gaat, wordt gestookt met snoeihout uit het Tesselse bos. In de kachel wordt het hout vergast, waarna het houtgas verbrandt, legt de Graaf uit. De warmte gaat via buizen naar een lokale woonwijk. De Graaf: Texel is een ideaal gebied om noviteiten te testen. Vorig jaar werd het eiland aangewezen als een van de negen nationale proeftuinen voor elektrisch vervoer. Een project dat naar volle tevredenheid draait. Daarnaast zitten we in de nationale proeftuin voor slimme netten. Hij zegt dat TexelEnergie binnenkort met nog een aantal duurzame projecten begint. Maar dat is nu nog geheim, zegt hij lachend. n Brendan de Graaf (TexelEnergie): Klanten komen letterlijk bij ons binnenstappen. Vergelijk het met een buurtwinkel waar de winkelier al zijn klanten door en door kent. Eerste wieken Afgelopen maand plaatste Nuon de eerste wieken op een windturbine van het park in aanbouw De Zuidlob. Het 122 MW-windmolenpark verrijst ten westen van Zeewolde in de provincie Flevoland en levert vanaf komend jaar met 36 turbines elektriciteit voor circa huishoudens. Daarmee kan een stad als Almere volledig van groene stroom uit dit windpark worden voorzien. Nuon heeft de ontwikkeling van De Zuidlob een van de grootste onshore windparken in Nederland vorig jaar overgenomen van 63 agrariërs van de Windmolenvereniging De Zuidlob. Met de bouw is een investering van 150 miljoen euro gemoeid. n

4 THEMA Verkiezingen 4 Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september 2012 Energie in de verkiezingsprogramma s Op 12 september vinden er verkiezingen voor de Tweede Kamer plaats. Energie Actueel vergelijkt de programma s van negen zittende partijen op het thema energie. Alleen de PVV ontbreekt in dit overzicht. De partij laat zich in haar verkiezingsprogramma heel summier uit over energie en klimaat. Ze is tegen windmolens, tegen de SDE+ regeling, tegen duurzaamheidsubsidies, wil de subsidies voor CO2-reductie en de fiscale vergroening afschaffen en stopzetten. n VVD Belangrijk, omdat afhankelijkheid van fossiele brandstoffen een risico is voor de economie. VVD maakt geen keuze voor techniek en sluit geen techniek uit. Zon, wind, biomassa, groen gas, alle technieken zijn voor de VVD aanvaardbaar. Nederland moet minder afhankelijk worden van fossiele energie. Groen gas wil de VVD stimuleren door regels weg te nemen, zoals al is gebeurd met het toestaan van digistaat (restproduct bij mestvergisting) als kunstmestvervanger. De rol van aardgas zal toenemen en daarmee ook van LNG en groen gas. Liever kerncentrales dan kolencentrales, die hebben veel minder CO2-uitstoot. De kolenbelasting is een verkeerd instrument. Die leidt juist tot import van kolenstroom uit Duitsland, tot minder hernieuwbare energie en minder banen. is een van de energiebronnen die op een betaalbare en betrouwbare manier zorgt voor energie met veel minder CO2-uitstoot. Ze vermindert ook de afhankelijkheid van olieproducerende landen. in de gebouwde omgeving is belangrijk. De goedkoopste energie is energie die je niet gebruikt. SP Tot 2020 een jaarlijkse toename van tenminste 1,5 procent duurzame energie in de totale primaire energie, daarna jaarlijks in ieder geval 2 procent. Gebruik van zonne-energie stimuleren. Ruim baan voor onderzoek naar en toepassing van overige duurzame energiebronnen. Voorrang aan wind op zee. Particulieren en energiecoöperaties meer ruimte bieden zodat hun betrokkenheid bij de verduurzaming toeneemt: Geen energiebelasting bij lokale productie van duurzame stroom en duurzaam gas voor eigen gebruik. Geen vergunningen voor nieuwe kolen- en kernenergiecentrales. Grote elektriciteitscentrales moeten deel van de netwerkkosten betalen. Boren naar schaliegas alleen als dat veilig en milieuvriendelijk kan. Geen tweede kerncentrale. Minimaal 2 procent energiebesparing per jaar, zowel bij bedrijven als huishoudens. CDA Het CDA staat voor een koppeling tussen duurzaamheid en economie. Inzet op duurzame energie gaat hand in hand met economische impuls. kracht bijzetten: overgang van centraal fossiel naar decentraal duurzaam stimuleren. krijgt hoofdrol in de toekomst. Streven naar 8 procent in 2016 en minimaal 14 procent duurzame energie in Zonne-energie heeft prioriteit. Ook blijvend investeren in groen gas als opbrengst van mest en landbouwrestproducten, onshore windenergie en biomassa zijn voorlopig belangrijk, maar tijdelijk. Ze zijn lastig houdbaar op langere termijn, aldus het CDA. Wind op land vanwege het ruimtebeslag en biomassa vanwege het belang van cascadering (hoogwaardige inzet van biomassa). Aardgas is belangrijk als transitiebrandstof, met name ter vervanging van kolen. Ook de exploratie van onconventioneel gas is essentieel. Nucleaire energie blijft voorlopig een optie om CO2-reductie te versnellen. Vergunning voor een tweede kerncentrale blijft mogelijk. in de gebouwde omgeving is van belang omdat hiermee op korte termijn winst is te behalen, zowel ten aanzien van CO2-reductie als de groei van het aandeel duurzame energie. Private investeringen in verduurzaming dienen aantrekkelijker te worden gemaakt. Er moeten strengere normen komen voor energie-efficiency in de nieuwbouw. PvdA Verduurzaming biedt kansen op nieuwe groei, op nieuwe banen. Nederland beschikt over heel veel (technologische) kennis en ervaring om een wereldspeler te zijn op het gebied van duurzame energie. Daarop zullen we ons moeten focussen. De PvdA streeft naar een 100 procent duurzame energieproductie in 2050 en komt met een stappenplan om dat te bewerkstelligen. Alle vormen van duurzame energie zijn nodig. Belangrijkste wijze van stimuleren is een hybride leveranciersverplichting voor duurzame energie, met duurzame bij- en meestook van biomassa in kolencentrales. Energieopwekking voor eigen gebruik moet in alle gevallen worden vrijgesteld van energiebelasting. De installatie van zonnepanelen moet vanaf 2015 standaard verplicht worden opgenomen in het bouwbesluit van nieuwbouw en grootschalige renovatie. Gasleveranciers verplichten om biogas met aardgas te mengen in het gasnet. De energiebelasting voor elektriciteit en aardgas voor grootverbruikers moet worden verhoogd. Subsidies en belastingvoordelen op vervuilende brandstoffen afschaffen. De PvdA blijft voorstander van de kolenbelasting. mag geen deel uitmaken van een duurzame energievoorziening. Bouw van een tweede kerncentrale is onbespreekbaar. Stimulering van investeringen in energiebesparing en energieopwekking door in het aan te passen bouwbesluit op te nemen dat bij nieuwbouw en/of renovatie van woningen en andere gebouwen zo energie-efficiënt mogelijk moet worden gebouwd. Streven is dat in 2020 tenminste alle nieuwbouwwoningen energieneutraal zijn. D66 D66 houdt zich aan de energiedoelstellingen die Nederland binnen Europa voor 2020 en 2050 heeft afgesproken. Om in 2050 geheel aan de eigen elektriciteitsvraag te kunnen voldoen, moet het komende kabinet met een nationaal energieplan voor 2020 komen. Kern van dit plan vormen energiebesparing in bestaande gebouwen, energieneutrale nieuwbouw en meer duurzame stroomopwekking. Het aandeel duurzaam in onze energievoorziening moet twee keer zo snel groeien, zodat in procent duurzaam wordt opgewekt. Daarvoor is een verdubbeling van de duurzame energiesubsidie (SDE+) nodig, meer bijstook van duurzame biomassa in kolencentrales en het eenvoudiger maken van zelf energie opwekken. Kansen voor de ontwikkeling van groen gas, bijvoorbeeld door meer meststoffen uit de landbouw en andere vormen van biomassa om te zetten in aardgas. Hoewel aardgas relatief schoon is, moet het gebruik ervan worden verminderd. D66 sluit zich aan bij de internationale G20-afspraken om subsidies voor fossiele brandstoffen af te bouwen. Ze verkiest een CO2- heffing boven een kolenbelasting. In Europees verband wil D66 een aanscherping van ETS, de emissiehandel voor broeikasgassen. staat onderaan de ladder bij het vormgeven van een duurzame energievoorziening. Ze dient niet door de overheid gesubsidieerd te worden. Er moet meer energie worden bespaard in de gebouwde omgeving. Het bouwbesluit moet sturen op energieproducerende nieuwbouw. Woningcorporaties moeten ook bij renovatie maatregelen nemen om woningen energiezuinig te maken. ChristenUnie Omslag naar een strategisch verantwoorde en duurzame energievoorziening, en hergebruik van grondstoffen. Goed voor de leefomgeving, portemonnee, onderzoek en innovatie, en verbetering van de internationale concurrentiepositie van Nederland. De marktwerking op energie faalt. Toekomstige kosten maken geen deel uit van de energieprijs. Om dit te herstellen moeten belastingen (in navolging op de BPM bij auto s), zoals de regulerende energiebelasting, worden gebaseerd op CO2-uitstoot. De ChristenUnie is voorstander van een leveranciersverplichting. Ook vindt zij dat de wet- en regelgeving voor decentrale energieopwekking moet worden aangepast. Bio-energie moet worden bevorderd. De ChristenUnie wil dat subsidies voor fossiel worden afgebouwd. Geen nieuwe vergunningen verstrekken voor de bouw van kolencentrales. Geen nieuwe kerncentrales in Nederland. Het moet voor burgers en bedrijven aantrekkelijker worden om energiebesparingsmaatregelen uit te voeren en zelf energie op te wekken. Doel is om in procent energiereductie in bestaande woningen te realiseren. Nieuwbouw moet in 2015 energieneutraal zijn. GroenLinks De overgang in samenwerking met burgers en energiesector - naar een 100 procent schone, hernieuwbare energievoorziening is noodzakelijk. De overheid moet daarbij als katalysator dienen. De komende vier jaar kunnen nieuwe banen worden gecreëerd door in energiebesparing en groene energie te investeren. Nederland loopt achter op het gebied van duurzame energie. Het start-en-stopbeleid van de overheid schept geen goed investeringsklimaat voor ondernemers in de energiesector. GroenLinks wil daarom een Deltawet Nieuwe Energie, waarin duurzame energiedoelen moeten worden opgenomen. Ook is zij voorstander van de leveranciersverplichting voor energiebedrijven. Het potentieel wind, zon, groen gas en duurzame biomassa moet maximaal benut worden. Aardgas is een belangrijke transitiebrandstof. Nieuwe kolencentrales mogen er niet komen. De kolenbelasting, eerder vastgelegd in het Lenteakkoord, moet omhoog. De vervuiler moet betalen, de vergroener wordt beloond. De 5,8 miljard euro staatssteun voor fossiel moet worden afgebouwd. GroenLinks is tegen kernenergie. is kosteneffectief. De energiebelasting voor grote bedrijven verhogen, zodat zij gestimuleerd worden om energiebesparende maatregelen te nemen. Eigen woningbezitters moeten kosten voor isolatie fiscaal kunnen aftrekken. SGP Internationaal samenwerken bij de ontwikkeling van duurzame technologie. Voor grootschalige verduurzaming van onze energievoorziening en energie-efficiency is innovatie nodig. Hier liggen kansen voor Nederlandse onderzoekers en bedrijven. Nationale doelstellingen voor hernieuwbare energie in overeenstemming brengen met EU-doelstellingen. De leveranciersverplichting biedt een goede optie om duurzame energie te stimuleren. De regeling voor zelflevering van groene stroom moet worden uitgebreid. De SGP wil zonnepanelen op eigen daken stimuleren door energiebelasting af te schaffen. De Inzet van warmtekrachtkoppeling in de energie-intensieve industrie en glastuinbouw moet worden gestimuleerd. Benutting van aardgas is een aanvaardbare tussenoplossing. Een bouwstop voor kolencentrales wijst de SGP af. als tussenoplossing is aanvaardbaar. Keuzes voor energiebesparing overlaten aan de markt. Doelstellingen wettelijk vastleggen. Partij voor de Dieren In 2050 stoppen met het verbranden van fossiele brandstoffen in Nederland. De PvdD wil een leveranciersverplichting voor energiebedrijven. Zon, wind en water bieden voldoende energie. Huizen, bedrijven en publieke gebouwen worden netto-energieleveranciers in plaats van energiegebruikers. Installatie van zonnepanelen en bouw windmolens moeten worden gestimuleerd. De partij wil geen nieuwe kolencentrales en bestaande kolencentrales moeten zo snel mogelijk sluiten. Ook is de PvdD tegen CO2-opslag, winning van schaliegas en opslag van (geïmporteerd) aardgas in lege gasvelden. De bestaande kerncentrale zo snel mogelijk sluiten. is de eerste stap naar een duurzaam energiebeleid volgens de dierenpartij. Bestaande woningen moeten energiezuiniger worden gemaakt. Er moet een wettelijke regeling om bedrijven te verplichten hun energieverbruik te verminderen. Ook wil de partij een verplicht energielabel voor kantoren en strengere energie-eisen aan producten. n

5 INTERVIEW Energiemarkt Brendan de Graaf, directeur TexelEnergie Wij zijn een energiebedrijf voor en door Texelaars (Pagina 3) Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september Erwin van Laethem, bestuursvoorzitter Essent Wat we nu nodig hebben is een coherent en consistent energiebeleid In Duitsland zorgt de Energiewende voor een revolutie. is verleden tijd, zon en wind krijgen in verhoogd tempo alle ruimte om te groeien. Ook RWE, moederbedrijf van Essent, ziet zich voor deze omwenteling geplaatst en dat vraagt om een ander investeringsbeleid, zegt Erwin van Laethem, CEO van Essent. In Nederland pleit hij voor een consistent en coherent energiebeleid dat het individuele bedrijfsbelang overstijgt. Alleen dan kunnen we onze duurzame doelen gaan halen. DOOR ALEXANDER HAJE De Belg Erwin van Laethem (1964) is sinds 1 januari 2012 CEO van energiebedrijf Essent, sinds oktober 2009 dochterbedrijf van het Duitse RWE. Hij volgde Peter Terium op die tot CEO werd benoemd van het moederbedrijf. Sinds 2006 is Van Laethem werkzaam voor het Nederlandse energiebedrijf, daarvoor werkte hij bij Shell. Van Laethem: De nieuwe regering die na de verkiezingen aantreedt, zal het beleid moeten bepalen om de duurzame doelstellingen in 2020 en 2050 te gaan halen. Momenteel koersen we aan op een aandeel van 10 procent in 2020, terwijl dat 14 procent moet zijn. Dat vraagt van de energiesector een flinke inspanning, die alleen geleverd kan worden als bedrijven hun krachten bundelen en over hun eigen bedrijfsbelang heenstappen. Producenten, leveranciers en netwerkbedrijven, toezichthouders en politiek moeten samen een consistent en coherent beleid uitvoeren om die duurzame doelstelling over acht jaar ook daadwerkelijk te realiseren. We zullen als energiesector daar nu en de komende maanden hard aan moeten werken om dat collectieve beleid vorm en inhoud te geven. Essent wil daarbij graag het voortouw en een leidende positie innemen. Veel geïnvesteerd Van Laethem: RWE en Essent hebben de laatste jaren veel in de Nederlandse markt geïnvesteerd. We hebben er dus belang bij dat we de Nederlandse energietransitie en de daaraan verbonden doelstellingen ook gaan halen. Op korte en lange termijn. Maar dat zal niet eenvoudig zijn. Want de Nederlandse markt is een zeer dynamische en competitieve markt. Het is de tweede competitieve markt in Europa. Die competitie op zichzelf is goed, zegt Van Laethem. Want die leidt immers tot innovatie. Nadeel is dat er zoveel verschillende partijen zijn met verschillende belangen. Zowel aan de leverancierszijde als de productiekant is de diversiteit groot. En dat betekent dat die belangen zorgen voor verdeeldheid. Het ene bedrijf richt zich meer op aardgas, het andere op kolen. En ook op het gebied van duurzame opwekking zijn de belangen niet hetzelfde. Belangrijk is dat die individuele belangen plaats moeten maken voor één overkoepelende inspanning: minder CO2-uitstoot en meer duurzame energie in Dat is nu het eerste doel waarvoor we staan. Brede mix Er is bij Essent sprake van een brede mix van duurzame energiebronnen, zegt Van Laethem. Daarop zetten wij al geruime tijd in en daar investeren we in Nederland miljarden in. Wereldwijd doet ook RWE dat al jaren. We investeren jaarlijks meer dan een miljard euro in duurzame energie op die plekken waar dat het meest rendabel is. Meer dan megawatt hebben we in de planning staan voor offshore en onshore windparken in Europa. Niemand doet ons dat na. Maar zelfs als wij de 14 procent duurzaam in Nederland halen, blijft er nog 86 procent conventionele opwekking van energie over. Dat is gewoon de realiteit die je niet kan negeren. Dat betekent enerzijds investeren in gasgestookte energiecentrales en in biomassa om dat in kolencentrales te gaan bijstoken. Want fossiele brandstoffen zullen we de komende decennia nodig blijven houden om aan de energievraag te kunnen voldoen. Dat betekent dus investeren in verbeterde productieprocessen aan de traditionele kant en daar de hoogste efficiëntie in nastreven. Anderzijds moeten we als sector collectief investeren in duurzame energieopwekking om uiteindelijk tot een duurzame energievoorziening te komen. Die twee trajecten zijn beide van belang. Leiding nemen Essent wil graag de leiding nemen in het algemene energiedebat, samen met de energiebrancheorganisatie Energie-Nederland, netwerkbedrijven en regulatoren om in de komende maanden een consistent duurzaam beleid uit te stippelen tussen nu en 2020 en de periode tot Een stabiel investeringsklimaat voor de komende veertig jaar is Laten we als energiesector collectief het voortouw nemen van cruciaal belang, benadrukt hij. Van Laethem: Het is al vele malen gezegd dat zo n investeringsklimaat bittere noodzaak is om de markt haar werk adequaat te laten doen. Alleen dan komen nieuwe ontwikkelingen pas echt goed uit de startblokken en kunnen er resultaten worden geboekt. Ook hoort bij een goed werkende energievoorziening een goed werkend Europees emissiehandelssysteem, ETS. Bedrijven moeten veel meer worden gestimuleerd om te investeren in CO2-reductie. Dat gebeurt nu onvoldoende omdat door subsidies de CO2-prijs te laag is. En, in de derde plaats, er moet - in afwachting van een goed werkend ETS - een leveranciersverplichting voor energiebedrijven komen om een verplicht aandeel duurzame energie te gaan leveren. Op het moment dat dat verplicht is, kan dat ook de juiste prikkel geven Bestuursvoorzitter Erwin van Laethem (Essent): Belangrijk is dat individuele belangen plaats moeten maken voor één overkoepelende inspanning: minder CO2- uitstoot en meer duurzame energie in Kolenbelasting werkt averechts Van Laethem is kritisch over de kolenbelasting zoals die in het Lenteakkoord van de vijf politieke partijen is vastgelegd en die mogelijk een vervolg krijgt in een toekomstig regeerakkoord. Van Laethem: De argumenten voor een kolentaks zijn onjuist. Als door deze belasting kolencentrales minder hard gaan draaien, wordt er minder biomassa bijgestookt, dus minder duurzame stroom. Dat is één. Twee: Wat je zult zien, is dat de stroom die we nodig hebben vervolgens uit het buitenland wordt geïmporteerd. Dat is onder andere bruinkoolstroom uit Duitsland. Daarmee gaan we in Nederland tegen onze eigen duurzaamheidsdoelstelling in. Het leidt immers niet tot minder CO2, zelfs meer! En ten derde verslechtert het investeringsklimaat in Nederland hierdoor, er ontstaat ontegenzeggelijk een ongelijk speelveld in de Europese Unie ten nadele van Nederland. n Geen nieuwe investeringen in kernenergie De toekomst van kernenergie in Europa is ongewis, zegt Van Laethem. Duitsland sluit zijn kerncentrales. Het valt niet te voorspellen welke toekomst kernenergie in een land als Frankrijk heeft. Het politieke en maatschappelijke draagvlak voor uitbreiding van kernenergie is na de ramp in Japan op een laag niveau. In Nederland acht ik de kans nihil dat er op korte termijn een tweede kerncentrale komt. Niemand had jaren geleden kunnen denken dat Duitsland zo n enorme progressie zou boeken met zon en wind, zegt Van Laethem. Maar het is nog maar de vraag of daarmee de energiebehoefte volledig is op te vangen, nu kernenergie buiten spel wordt gezet. Misschien moeten we straks meer terugvallen op kolencentrales in combinatie met biomassa. Het besluit om kerncentrales te sluiten in Duitsland noopt ons tot accentverschuivingen. De zekerheid om ergens in te investeren komt daardoor meer onder druk te staan. n om te investeren in de meest duurzame energievormen. Met de kolenbelasting gaan we in Nederland tegen ons duurzaamheidsdoel in Overtuiging Er is voor Energie-Nederland een belangrijke rol weggelegd om namens de sector met een duidelijke gemeenschappelijke aanbeveling te komen, stelt Van Laethem. De energiebranche is de bedrijfstak bij uitstek om de energietransitie vorm te geven. Laten we daarom nu ook onze verantwoordelijkheid nemen. Juist met de verkiezingen voor de deur en een nieuwe regering in het vooruitzicht is zo n collectief standpunt essentieel. Discrepantie Van Laethems voorganger en voormalige CEO van Essent, Peter Terium, noemde destijds in deze krant de Nederlandse overheid onbetrouwbaar in haar beleid. Het starten-stopbeleid noemde hij fnuikend voor het doen van langetermijninvesteringen. Hoe denkt de huidige CEO daarover Van Laethem: Laat ik een voorbeeld geven. De reden waarom RWE niet investeert in offshore wind in Nederland, maar wel op zeer grote schaal in een land als Duitsland en rond de Britse eilanden, heeft alles van doen met het investeringsklimaat. Wij zijn wereldwijd een van de koplopers als het om offshore wind gaat, maar niet in Nederland. We vinden het belangrijk om bij te dragen aan de verlaging van de kostprijs van wind op zee, want die is nog steeds te hoog. Uiteindelijk moet wind op zee het zonder subsidies kunnen doen en zichzelf kunnen financieren. Wat we in Nederland zien is dat de overheid/ regering telkens nieuwe regels introduceert voor wind op zee. Een partij die investeert in windprojecten voor tenminste veertig jaar wordt daardoor niet uitgenodigd. Ik noem dat een wisselvallig beleid. In dat wisselvallige overheidsbeleid schuilt ook een discrepantie: De beslissingen die door politiek en overheid worden genomen kunnen wel tot duurzaamheid leiden, maar leiden in de praktijk niet altijd tot daadwerkelijke inrichting van die duurzaamheid. Ik vind dat die impasse nu moet worden doorbroken. Laten we met de volgende regering een consistent en correct overheidsbeleid uitwerken dat het bedrijfsleven houvast biedt voor de komende decennia. n De reden waarom RWE niet investeert in offshore wind in Nederland heeft alles van doen met het investeringsklimaat

6 BUITENLAND Nieuws 6 Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september 2012 Mankementen Doel 3 en Tihange 2 niet zo onschuldig als Belgen kwijt willen De afgelopen maand heeft het stilleggen van de kerncentrales Doel 3 in Vlaanderen en Tihange 2 in Wallonië de wereldpers gehaald. Bij onderhoud bleek dat het reactorvat van Doel 3 zo n scheurtjes vertoonde. Omdat het reactorvat van Tihange 2 van hetzelfde type is als Doel 3, werd ook deze kerncentrale voor nader onderzoek stilgelegd. Intussen wordt de onrust verder aangewakkerd door het bericht dat het reactorvat van Doel 3 al in 1979 scheurtjes vertoonde. DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Het probleem met de kernreactoren betekent wel dat België momenteel van de in totaal megawatt aan nucleair productievermogen kwijt is. Zolang het zomer en vakantie is en de economie niet optimaal draait, vormt dat nog geen probleem. Maar als beide kerncentrales dichtblijven en het wordt een koude winter, bestaat er een ernstig gevaar op stroomonderbrekingen, waarschuwt de CREG, de nationale energietoezichthouder. Uitbrander De CREG wordt bijgevallen door directeur Willy De Roovere van het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC). Die deed er nog een schepje bovenop door te waarschuwen dat Doel 3 mogelijk nooit meer opgestart zal worden en dat er méér dan 50 procent kans bestaat dat er in Tihange 3 soortgelijke afwijkingen worden ontdekt als in Doel. Dat kwam De Roovere prompt op een uitbrander van de Belgische vice-premier en minister van Economie, Johan Vande Lanotte, te staan: De informatie die de FANC-baas verspreidt over beide kerncentrales is op zijn zachtst gezegd niet samenhangend. In plaats van paniek te zaaien in de media, zou hij beter de regering en de bevolking correct en concreet inlichten over de risico s en zeggen wat er te doen staat. Op aangeven van Vande Lanotte werd De Roovere een paar dagen later met pensioen gestuurd, ofschoon dat pas in november zou ingaan. Slordig beleid De incidenten in Doel en Tihange tonen aan dat het slordige energiebeleid van de opeenvolgende regeringen van de afgelopen jaren - in sommige Belgische kranten zelfs een non-beleid genoemd - de elektriciteitsvoorziening erg kwetsbaar heeft gemaakt. Dat beleid was niet in de eerste plaats gericht op voorzieningszekerheid, maar op de vraag hoe de energieproducenten de staatskas konden spekken. Met name de socialist Vande Lanotte en later zijn politieke geestverwant, de Waal Magnette, hebben op dat vlak jarenlang strijd gevoerd tegen Electrabel, de eigenaar van de zeven Belgische kerncentrales. Een strijd die nog altijd voortwoedt. Noodgeneratoren inschakelen Wanneer het in België tot ernstige black-outs komt, zal het land stroom moeten invoeren uit Nederland en Frankrijk, voor zover deze landen dit op dat moment kunnen. Ook zullen twee klassieke centrales in eigen land van samen megawatt, die op sluiten staan, gereed worden gehouden om bij te springen. Verder kunnen grote industriële verbruikers tijdelijk worden uitgeschakeld en kunnen windmolens mogelijk een steentje bijdragen. Federaal minister van Economische Zaken, Vande Lanotte, heeft ook een idee. Hij stelt voor om tijdens de piekuren in de wintermaanden de noodgeneratoren van alle bedrijven te laten draaien. Ecologisch optimaal is het niet, maar het is beter dan een black-out, meent hij. n Onrustwekkend Ofschoon Electrabel en de federale regering binnen- en buitenland proberen gerust te stellen dat Doel 3 en Tihange 2 geen gevaar opleveren, denken verschillende experts daar anders over. Zo dringt Mycle Schneider, energieconsultant en nucleair analist, die al 20 jaar lang het Europees Parlement en de overheid in verschillende landen als Duitsland en Frankrijk adviseert, aan op een internationale en onafhankelijke onderzoekscommissie. Die moet volgens hem een antwoord vinden op de vraag waarom de afwijkingen in Doel 3 dertig jaar lang niet werden opgemerkt. Schneider: Het is zorgwekkend dat het controlesysteem faalt, terwijl dit soort mankementen tot kernexplosies kan leiden. Volgens de Duitse expert zijn materiaalproblemen onder de buitenlaag van dit type reactoren zoals Doel 3 allesbehalve onschuldig. Dit kan tot gevolg hebben dat het reac- torvat breekt. Deze reactoren werken met druk, te vergelijken met een snelkookpan. Scheurtjes in het omhullende materiaal kunnen explosies veroorzaken. Een fabricagefout gebeurt overal ter wereld, maar een veiligheidssysteem, dat gebaseerd is op talloze inspecties en een hele reeks controles en vervolgens een zo risicovol mankement jarenlang over het hoofd ziet, is onaanvaardbaar. Schneider is niet tevreden met de reactie van FANC-woordvoerster Karina De Beule, die verklaarde dat we de afwijkingen nu pas hebben kunnen zien, dankzij een nieuwe ultrasone meettechniek. Volgens de Duitse expert bestaan ultrasone meettoestellen al langer. We weten ook al langer dat corrosie en scheurtjes op plaatsen waar we niet zo gemakkelijk bij kunnen, een risico vormen. Ik wil zeker geen paniek zaaien. Maar men mag nooit zeggen: bij ons kan er niets misgaan. Dat zeiden ze in Japan ook. n Een zonnige toekomst Zon-PV is het mooiste voorbeeld van de belofte van hernieuwbare energie. Jarenlang onderzoek en ontwikkeling, voorzichtige toepassing, gestage kostendaling. en dan een doorbraak. Maar zon leert ons ook een les: de doorbraak kan het beleid verrassen, dat moeite heeft zich snel aan de nieuwe werkelijkheid aan te passen. Door Pieter Boot Een mooi voorbeeld is de ontwikkeling in Duitsland. Een stabiel beleid zorgde hier jarenlang voor een rustige groei van zon-pv. In 2008 was de elektriciteitsproductie door zon er nog lager dan het jaar ervoor. Maar daarna explodeert deze: 2,2 terawattuur (TWh) in 2008, 6,5 in 2009, 11,7 in 2010 en 19,5 in Oorzaak was een enorme kostendaling, veroorzaakt door massaproductie in vooral China. De aanpassing van de vergoeding kon de dalende prijzen niet bijbenen en boeren en burgers kregen de smaak te pakken. De netto vergoeding (uitgekeerd bedrag minus markt- prijs) steeg door de kostendaling minder snel, maar toch ook enorm: van 2,2 miljard in 2008 naar 7,5 miljard euro in 2011 (en dat is dus voor vele jaren vastgelegd). Te gortig Dit werd ook het Duitse beleid te gortig en eind juni konden Bondsdag en Bondsraad het eens worden over een aanpassing. Die oogt elegant. Kleinverbruikers krijgen een vaste vergoeding van 19,5 cent per kilowattuur, grotere producenten (van 1 tot 10 megawatt) van 13,5 cent per kwh en nog grotere producenten helemaal niets. De ondersteuning voor nieuwe investeringen daalt jaarlijks met ongeveer 12 procent, maar als de capaciteitstoename meer is dan 2,5 3,5 MW wordt dat tot meer (tot 29 procent) versneld en als het minder is, kan het bedrag ruwweg gelijk blijven. Eind 2011 was er een capaciteit van 24,9 gigawatt (gelijk aan 20 forse kolencentrales) en als 52 GW bereikt is gaat de ondersteuning op de schop. Nu is Duitsland maar een voorbeeld. Vorig jaar was de toename in Italië nog groter en in België is die jaarlijks twintig tot dertigmaal zoveel als in Nederland. Dat wordt ook daar financieel sterk ondersteund. Zelfs in China is er nu een feed-in tarief van omgerekend 14 cent per kwh en in Japan is deze vastgelegd op 35 cent per kwh. Dat levert natuurlijk veel nieuw vermogen op. Meebewegende premie Maar hoe gaat dit verder Dat hangt vooral van twee factoren af: kan het elektriciteitssysteem het aan en hoe snel wordt het nog goedkoper Duitsland en Italië lopen noodgedwongen voorop in het nadenken over de inpassing in het net. Men realiseert zich dat de ondersteuning meer marktconform moet worden: de elektriciteitsproductie is nodig wanneer er vraag is. Het starre feed-in tarief wordt vervangen door een met de marktprijzen meebewegende premie zoals we in Nederland al hebben. Maar wil dat voor de kleinverbruiker werken, dan heb je ook intelligente netten en meer hoogspanningslijnen nodig. Het hele begrip van simpele saldering zal uiteindelijk op de helling gaan. Meer animo Even interessant is de vraag naar kostendaling. Reken maar na. Ondersteund door veel R&D en slimme kennisketens zouden bij elke verdubbeling van capaciteit de kosten met 20 procent kunnen dalen. Mondiaal is de zonnecapaciteit in verdrievoudigd (de fabriekscapaciteit overigens veel meer, die is naar schatting het dubbele van de productie, zodat een tijdelijke correctie in de kostendaling waarschijnlijk is). Met een beetje rekenen zit je rond 2020 in gebieden met goede zon op groothandelsprijzen. Nu wordt elke capaciteitsverdubbeling lastiger, want er is al meer. Maar naarmate het zonder subsidie kan, zal er ook meer animo voor zijn. De mainstream vooruitzichten zijn voorzichtiger. De Energy Technology Perspectives van het IEA schat grootschalige zon-pv in de Verenigde Staten ook bij stevig klimaatbeleid voor 2030 niet goedkoper in dan gascentrales en verwacht in 2050 een aandeel in de Europese elektriciteitsmarkt van 12 procent. In de marge Nederland doet alleen in de marge mee. Door de saldering hebben we een impliciete ondersteuning van 13 cent per kwh. Geschat is dat bij een mogelijke vertienvoudiging van de capaciteit van eind 2011 dat in 2020 tot gederfde belastingopbrengst van 100 miljoen euro zou leiden. De subsidie uit het Lenteakkoord was niet nodig, want onderliggende groei is er toch wel. We hebben een goede kennispositie. Gezien de enorme groeimarkt, waar Nederland volgens adviesbureau Roland Berger nog weinig van profiteert, lijkt het beter goed te kijken waar in de mondiale waardeketen ook Nederlandse bedrijven een bijdrage kunnen blijven leveren. Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving. n

7 BUITENLAND Nieuws Rabobank publiceert rapport over groene energie Zo haalt Nederland zijn duurzaamheidsdoelstelling niet in 2020 (Pagina 3) Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september Minder soldaten sneuvelen door eigen duurzame productie Amerikaanse troepen in Afghanistan wekken zelf zonne-energie op De Amerikaanse troepen in Afghanistan wekken meer en meer zelf zonne-energie op. Dankzij die eigen voorziening sneuvelen er minder soldaten, stelt het ministerie van Defensie. DOOR FRANK KOOLS De Amerikaanse eenheden, die de afgelopen tijd naar Afghanistan gestuurd zijn, hebben speciale training gekregen in het bedienen van generatoren, die zowel op diesel werken als ook met zonnepanelen opgeladen kunnen worden. Veel afgelegen posten zijn uitgerust met zulke generatoren en met draagbare zonnepanelen. De diesel voor buitenposten wordt doorgaans aangevoerd in speciale vrachtwagens, die bestand zijn tegen landmijnen. Die moeten in zwaar bewapende konvooien reizen. In heel onveilige gebieden moet brandstof soms zelfs via de lucht afgeleverd worden. Dat maakte de diesel peperduur: één gallon (3,7 liter) voor een militaire post in Afghanistan kost ongeveer 350 euro. Als militaire eenheden dankzij zonne-energie minder diesel gebruiken, spaart dat het leger dus veel geld uit. Troepen wendbaarder Volgens Ray Marbus, onderminister voor de zeemacht, zijn zulke transporten nog om een andere reden duur. Wij verliezen gemiddeld eens per vijftig konvooien een soldaat, of omdat die sneuvelt of omdat hij gewond raakt. Zonne-energie zorgt volgens Marbus ook voor minder verliezen. Het maakt de troepen ook wendbaarder. Amerikaanse infanterietroepen die in het verleden op missies de binnenlanden introkken dienden binnen twee à drie dagen weer op de basis te zijn om de batterijen voor hun communicatieapparatuur en hun GPS-systeem te vervangen. Dankzij de draagbare zonnecollectoren kunnen zij nu tot wel zes dagen in het veld blijven. Die collectoren zitten in een koffer en zijn vrij snel en eenvoudig op te zetten. Zonnetenten Bovendien werkt het Amerikaanse leger met zonnetenten. Dat zijn tenten die bovenop of aan de zijkant dunne collectoren hebben. Die verzamelen binnen enkele uren genoeg energie om een ventilator of een radioverbinding op te laten draaien en s nachts voor verlichting te zorgen. Ook maken zonnedekens de tenten zelf koeler, zodat die minder ventilatie nodig hebben. Ook containers, die worden ingevlogen om troepen in tijdelijke bases te huisvesten, worden met zonnepanelen uitgerust. Zonnerugzak Tenslotte zijn soldaten in enkele gevechtseenheden uitgerust met rugzakken, waarop dunne zonnecellen zijn aangebracht. Die zetten zonlicht om in energie die wordt opgeslagen in batterijen. Zo n zonnerugzak met batterijen weegt slechts vier kilo, terwijl soldaten vroeger veel zwaardere batterijen Militaire bases VS moeten zelfvoorzienend met energie worden Het Amerikaanse ministerie van Defensie werkt voor alle militaire bases aan een net-zero-energiebeleid. Die houdt in dat ze zelfvoorzienend op energiegebied moeten worden. Om bases minder kwetsbaar te maken wil Washington dat die op het gebied van energie, water en vuilverwerking een eiland worden. Als het netwerk uitvalt of door een aanslag verwoest wordt, moeten alle bases hun taken uit kunnen blijven voeren. Fort Ligett in Californië, waar het net-zerobeleid uitgeprobeerd wordt, wil in dat kader in procent minder stroom gebruiken. Tegelijkertijd bouwt die basis aan liefst vier zonne-energieprojecten, waaronder één op de daken van de parkeergarages. Ook gaat het proberen geothermische energie (aardwarmte) op zijn terrein te winnen. Mininetwerk Ook Fort Bliss, de een op na grootste basis van Amerika waar soldaten gelegerd zijn, bouwt zijn eigen zonne-energieprojecten. Maar de uitgestrekte basis op de grens van de staten Texas en New Mexico wil ook een eigen windmolenpark met een capaciteit van 50 megawatt installeren en zijn eigen vuilnis verbranden voor energie. Alle bases krijgen een mininetwerk. Dat kan in tijden van crises de stroom uitschakelen voor niet-essentiële gebouwen, zoals de bibliotheek en de sporthal, zodat de commandoposten en de brandweer verzekerd blijven van stroom. Tot nu had elke basis noodgeneratoren. n moesten dragen. Na zes uur opladen kunnen verschillende elektronische apparaten op die zonnerugzak lopen. Zo kan een computer daar drie uur op werken, een noodlamp wel veertien uur. Gesterkt door de ervaringen in Afghanistan hebben de Marines, Amerika s elitetroepen, zichzelf ten doel gesteld tegen 2025 hun fossiele brandstofgebruik in gevechtszones met de helft te verminderen. n Verlaging Britse subsidie voor windparken deels teruggedraaid Polen stimuleert groene energieproductie door huishoudens Subsidies voor Britse onshore windparken dalen met 10 in plaats van 25 procent. Dat is de uitkomst van een langdurige discussie binnen de Britse coalitieregering. DOOR ARJAN SCHIPPERS, LONDEN De daling in het subsidieniveau via de Renewables Obligation Certificates (ROC s) weerspiegelt de daling in de kosten voor windenergie. Duurzame energie moet uiteindelijk op eigen benen kunnen staan, aldus energieminister Davey van de Liberaaldemocraten. De subsidie was inzet van een stevige politieke ruzie binnen het kabinet. Minister van Financiën Osborne (Conservatieven) pleitte ervoor om de subsidie met 25 procent te korten. Hij heeft zich inmiddels een reputatie verworven weinig met duurzame energie op te hebben en de oren te laten hangen naar parlementariërs aan de rechtervleugel van zijn partij die sterke tegenstanders van windenergie zijn. Grote schade Osborne s positie werd echter aangevallen door analisten en brancheorganisaties, volgens wie het vertrouwen van investeerders in duurzaam zo grote schade zou oplopen. Een besluit over de subsidies leek over het zomerreces heen te worden getild, maar uiteindelijk kreeg Davey zijn zin. De subsidie voor onshore wind gaat van 1 naar 0,9 ROC/MWh, een daling van 10 procent dus. Dat niveau blijft gehandhaafd tot april 2014, en kan daarna afhankelijk van nadere studie verder omlaag. Ook voor offshore wind wordt verwacht dat de kosten zullen dalen. Offshore wind krijgt voorlopig nog 2 ROC/MWh, maar dat wordt 1,9 ROC in en 1,8 ROC in Na die periode gaan de ROC s op de helling om te worden vervangen door een nieuw systeem, waarbij duurzame producenten van energie een minimumprijs krijgen gegarandeerd. De nieuwe Energiewet die dat gaat regelen wordt nog in het parlement behandeld. Gasboringen Minister Davey maakte ook bekend belastingvoordelen ter waarde van ruim 650 miljoen euro in te voeren om verdere gasboringen op het continentaal plat en de ontwikkeling van marginale velden te stimuleren. Gas zal tot ver na 2030 een belangrijke rol blijven spelen in de Britse energiesector, aldus de minister, en niet alleen maar als backup voor duurzame energie. Later in de herfst publiceert het ministerie zijn Gas Generation Strategy. n Een nieuwe wet van het Poolse ministerie van Economische Zaken moet de productie stimuleren van groene energie door Poolse huishoudens. Tevens mag er vanaf 2015 geen huis meer gebouwd worden zonder installaties die schone energie opwekken. DOOR ELRO VAN DEN BURG, WARSCHAU Het moet voor de Polen straks gemakkelijk worden om zelf geld te verdienen met micro-installaties die groene energie produceren. De aansluiting hiervan op het energienet wordt gratis. Ook zijn er straks geen vergunningen meer nodig voor de aanleg van kleine installaties die groene energie opwekken. De overheid geeft subsidie op het terugleveren van energie aan het netwerk. Zo krijgen producenten van zonne-energie 27 eurocent per kilowattuur voor aangeleverde stroom. Dat is twee keer zo veel als de huidige stroomprijs in Polen. Ook voor energie die opgewekt wordt door middel van windturbines, micro-biogasinstallatie of een micro-waterkrachtinstallatie stelt de overheid subsidie beschikbaar. Wij willen hier gedurende langere tijd in gaan investeren. De Polen zijn erg prijsbewust en ik denk dat dit systeem daardoor succesvol zal worden, aldus vice-minister Mieczyslaw Kasprzak van Economische Zaken. Afbouwen steun De subsidie van de micro installaties is mogelijk dankzij het afbouwen van de steun in Polen aan de met kolen en biomassa gestookte elektriciteitscentrales. Vorig jaar werd daar door de overheid 1,1 miljard euro aan bijgedragen. In totaal schakelden 42 installaties over op de duoverbranding. Deze subsidies waren niet onomstreden. In de afgelopen jaren werd er door milieuorganisaties uit Europa herhaaldelijk tegen deze politiek geprotesteerd. De elektriciteitscentrales zouden niet schoner stoken dan bij de verbranding van kolen alleen. Strengere regels Het wetsvoorstel van het Ministerie van Economische zaken bevat ook strengere regels voor de bouw van nieuwe huizen. Vanaf 2015 worden alleen nog bouwvergunningen afgegeven voor huizen waarin een installatie komt te staan die groene energie produceert. De wet is een rechtstreeks gevolg van Europese regelgeving die voorschrijft dat in 2020 minstens 15 procent van alle geproduceerde elektriciteit groen moet zijn. Recent hield het bureau GfK Polonia een marktonderzoek naar de maatschappelijke acceptatie van conventionele en duurzame energie. Daaruit bleek dat 67 procent van de Poolse bevolking graag ziet dat er meer wordt geïnvesteerd in duurzame energie. Bijna een kwart van de ondervraagden vindt dat het land zich vooral moet blijven richten op de productie van kolen. Van de duurzame energiebronnen is in Polen vooral zonne-energie populair. Dit wordt veroorzaakt door subsidie uit Brussel op deze panelen. Tot nu toe beschikt Polen over m2 zonnepanelen. Deze markt zal jaarlijks met 30 procent groeien. In 2020 zal Polen naar verwachting beschikken over 14 miljoen m 2 aan zonnepanelen. n

8 OPINIE Gasmarkt 8 Energie Actueel, jaargang 15, nr 10 dinsdag 4 september 2012 Klik Soms lees je een stuk of boek waarbij het geboden inzicht het onderwerp van het boek ver ontstijgt. Puzzelstukjes die eerst in kleur en vorm niet overeen kwamen, passen dan naadloos in een nieuwe grotere puzzel. Het recente boek van Joseph Stiglitz, The Price of Inequality, how today s divided society endangers our future, heeft op mij een dergelijk effect gehad. Door Coby van der Linde ENERGIE Actueel Energie Actueel is een driewekelijkse uitgave van de vereniging Energie-Nederland. Energie Actueel verschaft nieuws, achtergronden en opinies uit de wereld van energie en aanverwante bedrijfstakken. Redactieadres Energie Actueel Postbus AV Arnhem Tel energie-actueel@energie-nederland.nl Hoofdredactie Anne Sypkens Smit Bladmanagement & eindredactie PACT Mediaproducties BV, Den Haag Redactie Noud Köper, Sjoerd Marbus, Sander Schilders Correspondenten Henk van den Boom (Barcelona), Elro van den Burg (Warschau), Jan van Etten (Parijs), Jan van Hoof (Frankfurt), Frank Kools (New York), Jan Schils (Brussel), Arjan Schippers (Londen), Wim Verseput (Kopenhagen) Lay-out & opmaak Do Company, Rotterdam Druk & Distributie Senefelder Misset Grafisch bedrijf bv, Doetinchem Abonnementen Energie Actueel wordt kosteloos toegezonden aan personen in dienst van bedrijven die lid zijn van Energie-Nederland of Netbeheer Nederland, in dienst van de overheid of hoger onderwijsinstelling en aan openbare bibliotheken. Overige geïnteresseerden kunnen zich abonneren. Een jaarabonnement kost 99,- Losse nummers 6,50 Alle bedragen zijn inclusief BTW. Abonnementsgelden worden namens de uitgevers geïnd door Abonnementenland, Heemskerk. Opzeggingen - uitsluitend schriftelijk - twee maanden vóór ingang van het nieuwe kalenderjaar aan: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Adreswijzigingen kunnen worden doorgegeven aan: energie-actueel@energie-nederland.nl Advertentie-exploitatie André van Beveren, Recent BV, Postbus 17229, 1001 JE Amsterdam Prins Hendrikkade 77 b, 1012 AE Amsterdam t , f andre@recent.nl Overname van artikelen uitsluitend toegestaan na toestemming van de hoofdredactie. ISSN De ontvankelijkheid voor een boek dat mentale doorbraken kan veroorzaken, was kennelijk groot na het maken van verhaallijnen voor de scenario s van het Polinares-project ( EU Policy on Natural Resources; competition and collaboration in access to oil, gas and mineral resources ). Een van de minder vrolijke verhaallijnen bezorgde ons veel hoofdbrekens, zowel in het maken als de uitkomst. Het boek van Stiglitz, hoewel handelend over de Verenigde Staten, leverde enkele belangrijke, nog ontbrekende inzichten over de inrichting van de postindustriële samenlevingen van de toekomst. Volgens Stiglitz dreigen deze te gaan lijken op het Brazilië van weleer. Voor hem is de grote waterscheiding tussen het verleden en de toekomst, de steeds groter wordende inkomens- en welvaartverschillen binnen landen, waardoor mobiliteit in de samenleving en de toegang tot educatie en gezondheidszorg van grote groepen uiteindelijk leiden tot minder economische groei. Lessen Stiglitz stelt, kort gezegd, dat onze toekomstige groei wordt belemmerd als de welvaartverschillen tussen groepen mensen in onze samenleving te groot worden. Met onze samenleving bedoelt Stiglitz natuurlijk de Verenigde Staten, maar bij lezing van de minutieuze onderbouwing van zijn stelling (met wel 100 pagina s verwijzingen!) komt de gedachte over het lot van de Europese samenleving toch regelmatig naar boven. Immers, daar vindt niet alleen een slag om de welvaart tussen de EU-lidstaten plaats, maar ook binnen lidstaten. De wijze waarop de eurocrisis tussen en in lidstaten verloopt kan de inzichten uit het boek van Stiglitz enorm relevant maken voor onze samenlevingen. Abonnement op Verdeling van lasten en lusten Al enkele decennia, sinds de Reagan-jaren, is de ongelijkheid in het aandeel van het BNP dat de 99% en de 1% verdienen aan het toenemen. Het lichte economische herstel na 2008 kwam dan ook grotendeels aan de 1% toe en in het bijzonder aan de top 0,1% binnen de 1% groep. De rest heeft nog weinig van de groene sprieten gemerkt. De inkomens van de middenklasse stagneren al meer dan 30 jaar. De meeste rijkdommen van de 99% zijn bovendien belegd in huizen, waarvan een aanzienlijk deel onder water kwam te staan na de crisis. De grootscheepse reddingsoperaties van de Amerikaanse overheid om het financiële systeem te redden, blijken vooral ten gunste te zijn geweest van de 1% kapitaalhouders, terwijl 99% van de mensen grotendeels bleef zitten met de crisisbrokken; werkloosheid, pensioenen, waarde van het huis en schulden. Politici proberen dat af te doen als de onbedoelde bijeffecten van het afwenden van een dreiging voor allemaal, maar verhullen de fundamentele keuzes die er aan ten grondslag liggen. De kosten van ongelijkheid Stiglitz laat zien hoe bepaalde (financiële) elites het overheidsbeleid met succes hebben weten te beïnvloeden, zodat zij zich meer van de welvaart konden toe-eigenen. Deze invloed strekte zich ook uit tot het juridische systeem en beleidsmakers en toezichthouders. Echter, ook grote delen van de Amerikaanse burgers raakten gevangen in de frame van de dollardemocratie. We gaan er vaak voetstoots van uit dat de overheid marktfalen zo goed mogelijk tracht te corrigeren of te beheersen. Echter, het evenwicht tussen markt- en overheidsfalen is bewust veranderd, volgens Stiglitz, zodat marktfalen niet werd gecorrigeerd en de opbrengsten hoger bleven dan de sociale bijdragen van de elites. Gebrek aan transparantie en het uitbaten van politieke en marktmacht leidde zo tot een overmatige invloed van een kleine groep op zowel de economie als de politiek en resulteerde in bevoordeling van die kleine groep in het betalen van belastingen, beschermen van marktaandelen en andere vormen van belangenbehartiging. Politieke debat In de naweeën van de financiële en economische crisis is nu een zeer interessant debat ontstaan over de ENERGIE Actueel Vul de bon volledig in en stuur zonder postzegel naar: Energie Actueel, Postbus 834, 6800 AV Arnhem Ik abonneer mij op Energie Actueel Een abonnement kost 99,- incl. 6% btw Ik verzoek om kosteloze toezending van Energie Actueel, omdat ik werk bij: een bedrijf dat lid is van Energie-Nederland de overheid een hoger onderwijsinstelling Titel(s) Voorletters en naam Functie Telefoonnummer Naam organisatie/bedrijf Afdeling Postadres* Locatiecode Postcode/woonplaats Aard van het bedrijf * Tevens factuuradres. Ik ontvang Energie Actueel graag op onderstaand privéadres** Adres Postcode/woonplaats ** Bij ontvangst op privéadres ook altijd de gegevens bedrijf, incl. postadres, invullen. Datum Ordernr. btw-nr. Handtekening verdeling van de overheidsuitgaven en de bijdragen aan de overheidsinkomsten. De redding van het bankwezen (en het uit de wind houden van de aandeelhouders en ruimbetaalde managers) door de overheid staat in schril contrast met de minder succesvol verlopen en veel kleiner opgezette programma s voor woningbezitters, werklozen en kleine ondernemers. De toegang en kwaliteit van het onderwijs en gezondheidszorg voor de lagere en middengroepen vormt een steeds groter probleem voor het in stand houden van mobiliteit tussen groepen en de daaraan gekoppelde productiviteit en efficiëntie. Maar de grotere ongelijkheid is ook een probleem voor het op peil houden van consumptie door de verschillen in bestedingsquote, waardoor de economie langdurig in onderbesteding blijft. Vergezichten Ook voor de energiesector kunnen hier interessante vergezichten uit gehaald worden, omdat economische groei een belangrijke drijfveer is voor de vraag naar energie. In de verhaallijn van het eerder genoemde weerbarstige scenario vielen staten weg als organiserend principe van samenlevingen en kwamen daarvoor in de plaats andere zogenaamde communities. Deze communities kunnen landen, bedrijven of andere groepen zijn, die de verdiensten van de welvaartstaat leverden aan de leden, maar niet aan buitenstaanders. Van die laatste zijn er steeds meer. U begrijpt nu hopelijk de klik bij het lezen van Stiglitz nieuwste. Coby van der Linde is hoofd van het Clingendael International Energy Programme en hoogleraar Geopolitiek en Energiemanagement aan de Rijksuniversiteit Groningen. n M / V Kabinet Rutte-32, Roemer-27, Hillen-22 De politiek van vandaag is niet meer geschikt voor een aantal complexe vraagstukken waar we voor staan. De politiek moet beslissen over megavraagstukken die een verre horizon hebben. Vier jaar is de inzet, twee jaar de realiteit en 25 tot 40 jaar het werkelijke en wenselijke vergezicht. We hebben het over wetenschappelijk onderzoek, investeringen in energie, infrastructuur en de defensiegerelateerde sector. Energiecentrales moeten van de politiek zo ongeveer sluiten bij oplevering, peperdure kennistrajecten worden afgebroken en defensieprojecten wankelen bij iedere verkiezing, iedere kabinetsformatie, iedere campagnetijd. Kortzichtigheid, kapitaalvernietiging en achterstand bevorderend. We zien enkele belangrijke bewegingen in deze: wantrouwen, populisme, beperkte kennis van de sector en grilligheid. Door Frank van den Heuvel Allereerst het wantrouwen naar ondernemingen, sectoren die zich met kapitaalintensieve trajecten en projecten bezighouden. De defensie-industrie, de bouwsector en de energiesector zijn groot en van belang voor iedereen, maar worden ook als ongrijpbaar gezien. Al deze sectoren, en dan kun je daar de farmaceutische industrie en het bankwezen aan toevoegen, hebben de afgelopen jaren harde clashes gehad met samenleving en politiek. En daarbij is de politiek spreekbuis van het volk, die deze megalomane ondernemingen een koppie kleiner willen maken. De politici zien dat en dan komt populisme, een tweede beweging, naar boven. Politici spelen in op het wantrouwen, willen scoren en daarnaar handelen. Aldus zien we in het Lenteakkoord twee extreme kortetermijnbeslissingen: subsidie op zonnepanelen (voor de fast few) en een kolenbelasting. En dan komt een serie zaken bij elkaar. De kolen- en in wezen ook de bankenbelasting in het Lenteakkoord zijn beide symboolpolitiek en tekenend voor de verhoudingen in de maatschappij. De gelegenheidscoalitiepolitici weten dat het aanpakken van bankiers en kolencentrales de instemming heeft van het grote publiek. En het levert snel geld op, dat terugverdiend moet worden bij de consumenten of ondernemingen. De derde onderliggende beweging: gebrek aan kennis bij teveel politici. Het organiseren van een verantwoorde energietransitie, een verhaal over een periode van jaar, naar een duurzame energiehuishouding, vraagt kennis van verschillende domeinen. Festina lente: haast je langzaam, zeiden de Romeinen. Je moet opschieten, maar in een verantwoord tempo. Economie en technologie disciplineren en helpen daarbij de idealen. Bij het hebben van realistische kennis is het eveneens van belang dat enerzijds sprake is van een legacy, we hebben nu eenmaal de kolen- en gascentrales, en anderzijds is sprake van een marktdynamiek. Dat laatste blijkt uit de kritiek van nota bene de zonne-energiebranche die tegen de exploitatiesubsidie op zonnecellen is. Natuurlijk moet de overheid een incentive geven aan innovatie, maar gekomen in de exploitatiefase, moet de overheid zich weer terugtrekken om ongewenste neveneffecten te voorkomen. De kolencentrales wilden we en hebben we nu eenmaal al decennia en blijven bestaan. En de zonnepanelenmarkt, juist de verkopers van de zonnecellen en panelen, walgt van de subsidie, omdat deze niet nodig is, onduidelijkheid schept en onrust bevordert. De combinatie van populisme en gebrek aan kennis leidt tot de vierde beweging: grilligheid. Vandaag zonnecellen, morgen biobrandstoffen, overmorgen kernenergie en dan weer wind op zee. GroenLinks lanceert een plan om in een recordtijd MW op zee aan windcapaciteit te zetten. Niet haalbaar, niet financierbaar, niet wenselijk. Het erodeert derhalve ook weer het draagvlak voor de zinvolle oplossingen. In de politiek zwalkt men van de ene energievorm naar de andere. Alle hebben een investeringsvraag tot gevolg. Door het zigzagbeleid haken investeerders, banken en andere geldverschaffers af, waardoor kapitaalintensieve projecten niet meer te realiseren zijn. De oplossing ligt er in door enkele majeure vraagstukken en daaraan gekoppelde investeringen te depolitiseren. De Nederlandse politieke partijen moeten over investeringen in een aantal sectoren een gezamenlijk beleid vaststellen en dat dan een langere tijd met rust laten. Deze zaken blijven dan buiten de verkiezingscampagne, het regeerakkoord en de waan van de dag. Natuurlijk blijven we de ontwikkelingen in de technologie volgen, maar we houden wel koers. Bij deze plannen betrekken de politici banken, institutionele beleggers als pensioenfondsen en andere potentiële financiers. Om te starten gaat het hier om drie terreinen, die een lange horizon vragen en dus een ander ritme dan de politieke grilligheid van iedere twee jaar een ander kabinet: energie, infrastructuur en defensie. We zullen dan zien dat veel vraagstukken en grote investeringen als energiecentrales, infrastructuur en duurzame bouwwerken uiteindelijk beter af zijn bij een verantwoord ritme van overheidsbeleid. Private partijen weten waar ze aan toe zijn, financiële partijen kunnen hiernaar investeren, mensen zien echte oplossingen en politici hoeven minder hijgerig te zijn. En het is ook logisch om verder vooruit te kijken en te zien dat een politieke carrière meer overzichtelijk is dan een kapitaalintensief project. Een beetje spoorlijn overleeft het kabinet Rutte-32, een energiecentrale het kabinet Roemer-27 en een straaljager het kabinet Hillen-22, terwijl momenteel het gemiddelde politieke plan vaak het eerstkomende vragenuurtje op dinsdagmiddag amper overleeft. Frank van den Heuvel is directeur Public Affairs van TNO n