4. KORTE GESCHIEDENIS 5. KENMERKEN 8. DRUKTECHNIEKEN 9. ONTWERP OXENAAR DRUPSTEEN 14. BRUNO NINABER VAN EYBEN 15. TENTOONGESTELD 16.

Transcriptie

1

2 2

3 4. KORTE GESCHIEDENIS 5. KENMERKEN 8. DRUKTECHNIEKEN 9. ONTWERP OXENAAR DRUPSTEEN 14. BRUNO NINABER VAN EYBEN 15. TENTOONGESTELD 16. GELD SMELT CONCEPTEN 3

4 KORTE GESCHIEDENIS VAN DE GULDEN De benaming gulden komt van gulden florijn (gouden florijn) genoemd naar de Florentijnse munt fiorino d oro. Daarmee is ook de herkomst verklaard van het sindsdien gebruikte valutateken ƒ of de letter f voor de gulden. In 1378 kwam de Hollandse gulden van graaf Willem V in omloop. Daarna voerden verschillende vorsten en heersende edellieden hun eigen gulden in. De naar keizer Karel V genoemde munt werd de carolus genoemd. Na de gouden carolus van 1521 kwam in 1582 de zilveren carolus, die tot 1680 gold als (eerste) eenheidsmunt voor de Zeventien Provinciën. Deze munt was de eerste met een kop (van de keizer). In 1694 kwam de generaliteitsgulden in omloop, met de Nederlandse maagdmet-lans. De gulden verscheen als muntgeld, muntbiljetten en bankbiljetten. Het 25-guldenbiljet van 1860 (tot 1923) was geel van kleur, en werd daarom al snel het geeltje genoemd. Die bijnaam is tot 2002 in zwang gebleven, ondanks anders gekleurde ontwerpen. Ook de bijnaam rooie of rooie rug voor een biljet van duizend gulden vindt zijn oorsprong in de 19e eeuw, toen deze biljetten een rode achterzijde hadden. Bekende ontwerpers van het naoorlogs Nederlandse bankpapier zijn R. Oxenaar en Jaap Drupsteen. Vooral de Erflaters serie van Oxenaar was revolutionair, het waren de eerste felgekleurde biljetten, en hanteerde een eigenzinnig grafische stijl. De meeste bankbiljetten droegen portretten van historisch bekende Nederlanders, zoals Baruch Despinoza (1000 gulden, ), de componist Jan Pieterszoon Sweelinck (25 gulden ), schilder Frans Hals (10 gulden, ) en Joost van den Vondel (5 gulden, ). 4

5 KENMERKEN ONTWERP ALGEMENE DETAILS De meest interessante biljetten werden vanaf de jaren 70 ingevoerd. Deze biljetten hadden voornamelijk overlappende hoofdthema s. In de Meeste gevallen is op de voorkant van het biljet een portret van een erflater te zien. Vanaf 1980 bracht Oxenaar hier verandering in. Met als thema natuur was deze serie óók qua thematiek vernieuwend, vorige biljetten waren vaak gebaseerd op abstracte geometrie en erflaters. De natuur serie van Oxenaar bestond uit de zonnebloem (25 gulden), watersnip(100 gulden) en de vuurtoren (250 gulden). Vanaf 1990 nam Jaap Drupsteen deze thematiek over, maar uitte dit in abstracte geometrie. Deze serie bestond uit de ijsvogel (10 gulden), het roodborstje (25 gulden), de steenuil (100 gulden) en de kieviet (1000 gulden). De thematiek blijft door de jaren heen trouw aan elkaar, in zekere zin is er een lijn te zien in het ontwerp van de biljetten. De naam van de valuta. De naam van de Nederlandse Bank Het -teken ter aanduiding van het beschermde auteursrecht. De handtekening van de president en secretaris van denederlandse Bank. serienummer 5

6 KENMERKEN BEVEILIGING Printers en kleurenkopieerapparaten kunnen gemakkelijk goede kopieën maken van allerlei verschillende soorten gedrukt materiaal. Om die reden is zijn er in bankbiljetten een aantal echtheidskenmerken opgenomen om ze tegen valsemunterij te beschermen. Deze kenmerken helpen een echt bankbiljet zonder al te veel moeite te herkennen. Het is namelijk moeilijk een vals biljet te produceren waarbij al deze kenmerken op overtuigende wijze zijn nagemaakt. Een bankbiljet kun je controleren door te voelen, te kijken en te kantelen. Voelen door het papier en de inkt. Kijken door de details en kenmerken die een biljet met zich meedraagt en kantelen zodat het watermerk en eventuele andere beveiliging zichtbaar kan worden. BELANGRIJKSTE ECHTHEIDSKENMERKEN Het papier van het bankbiljet is gemaakt van katoen. Een schoon bankbiljet moet stevig aanvoelen (niet slap of vettig) en moet knisperen. Voelbare inkt (ook wel intaglio -druk genoemd) Watermerk.Het watermerk wordt gemaakt door de dikte van het papier te variëren. Het watermerk kan worden gezien door het bankbiljet tegen het licht te houden. Op een donkere ondergrond worden de lichte gedeelten donkerder. Dit kan heel makkelijk worden gezien in het waardewatermerk. Veiligheidsdraad(EURO) Doorzichtcijfer (ook wel doorzichtregister genoemdh) Streephologram of vierkant hologram (in het geval van de guldenbiljetten was dit een of meerdere vlakken met geometrische vormen) GESCHIKT VOOR BLINDEN EN SLECHTZIENDEN Geld moet voor iedereen bruikbaar zijn, er zijn kenmerken die blinden en slechtzienden helpen een biljet te herkennen. Ieder biljet heeft zijn eigen afmetingen hoe groter de coupure, hoe groter het bankbiljet; Vanaf de jaren 70 hebben biljetten een opvallende hoofdkleur, met meestal daaropvolgend een contrastrerende kleur. De biljetten dragen grote vetgedrukte waardecijfers. De biljetten hebben voelbare inkt, door de verhoogde druk (ook wel intaglio -druk genoemd) voelt de inkt op enkele plaatsen dikker aan. 6 Glanzende band of van kleur veranderend waardecijfer(euro) Microdruk, op een biljet kunnen lettertjes en vormen die gewoonlijk met het blote oog waar te nemen zijn worden gedrukt. De microtekst van 0,2 mm lijkt voor het blote oog echter gewoon een dunne lijn, maar kan met behulp van een vergrootglas wel worden gelezen. Deze zeer klein gedrukte lettertjes zijn op een echt bankbiljet scherp, niet vaag.

7 7

8 DRUKTECHNIEKEN Er bestaan twee typen drukpersen voor bankbiljetten: plaat- en webdrukpersen. Plaatdrukpersen worden gebruikt door de meeste drukkerijen die eurobankbiljetten produceren. Het zijn losstaande machines, in tegenstelling tot de webdrukpersen, die met een doorlopende spoel van papier worden voorzien en de verschillende drukprocessen in één drukgang uitvoeren. OFFSETDRUK Bij dit proces worden de offsetontwerpen gelijktijdig aan de voor- en achterkant van de bankbiljetten gedrukt. De drukplaten brengen de inkt over op het papier via een tussenliggende offsetcilinder. Bij offsetdruk wordt gebruik gemaakt van een aantal afzonderlijke platen met verschillende kleuren in register boven elkaar geplaatst om zo scherpe afbeeldingen van hoge kwaliteit te produceren. De achtergrondafbeeldingen aan de voorkant en alle afbeeldingen aan de achterkant van de bankbiljetten komen zo in offset tot stand. HOOGDRUK De serienummers van de bankbiljetten worden gedrukt met behulp van nummeringsapparatuur. KWALITEITSCONTROLE In elk massaproductieproces gaan er soms dingen fout.de bankbiljetten worden op onregelmatigheden onderzocht voordat ze worden verpakt. In veel drukkerijen controleren, naast de handmatige of visuele controles die plaatsvinden, ook automatische systemen alle bankbiljetten individueel. INTAGLIO -DRUK Bij het intaglio -drukproces wordt de inkt in in de platen gegraveerde groeven gegoten. Wanneer de plaat vervolgens in aanraking komt met het papier, wordt de inkt met kracht op het papier overgebracht, waardoor de verhoogde druk ontstaat. De intaglio - elementen worden alleen aan de voorkant van de bankbiljetten gedrukt. De verhoogde druk kan alleen aan de voorkant worden gevonden. ZEEFDRUK Bij een zeefdrukpers wordt de inkt door de open gedeelten van een stencil gevoerd. De glanzende band en het van kleur veranderende waardecijfer worden op deze manier gedrukt. HET AANBRENGEN VAN HET FOLIE Het streephologram en het vierkante hologram worden door middel van het zogeheten hotstamping -proces op het bankbiljetpapier aangebracht. 8

9 9

10 10

11 11

12 12

13 13

14 BRUNO NINABER VAN EYBEN Bruno Ninaber van Eyben mocht als enige Nederlandse industrieel ontwerper aan de slag met het nieuwe euro-geld. De Delftenaar ontwierp de Nederlandse zijde van de euromunt. Hoe benadert men zo n prestigieuse opdracht? later is het niet meer representatief voor wat Europa is. Je neemt dan dus een thema dat gewoon niet vol te houden is. Toen de euromunt ontworpen werd, werden er in veel landen geen ontwerpers op gezet, maar mensen die in zo n muntfabriek werkten. Hierdoor werd er weinig abstract over dit medium nagedacht. Kortom, verbeeld een verhaal dat je ergens over wilt vertellen. Toen ik de Euromunt ontwierp was het alsof ik m n titel moest verdedigen. Dus deelname aan de prijsvraag was vanzelfsprekend. De druk wordt vanzelf minder, je raakt als industrieel vormgever gewend dat mensen jouw ontwerpen tegen komen in het dagelijks leven. Het bent u tot de herkenbare kop van zowel de gulden als de euro gekomen? Het was voor mij duidelijk dat Beatrix geen moeder der natie zou worden, zoals Juliana dat was. Het ontwerp is eigenlijk gebaseerd op een interview van Hella Haasse met de (toen nog aanstaande) koningin, de zelfverzekerde uitsraling en een persoonlijke ontmoeting met Hare Majesteit. De kop moest deze zakelijke en voorname instelling uitstralen. 14 Werd u gehinderd door regels? Bij de euromunt moesten de twaalf sterren, die symbool staan voor Europa, terugkomen in het ontwerp. Ik heb de kop laten zweven in een sterrenhemel door kleine sterren aan de sterrencirkel toe te voegen. Dit is ook mijn favoriete ontwerp, het was eigenlijk wel geschikt geweest voor alle Nederlandse euromunten. Wat vindt u van de nieuwe bankbiljetten? Hoe zou u het aangepakt hebben? Ik zie die ontwerpen eigenlijk niet zitten. Als je dit nu vergelijkt met wat Oxenaar of Drupsteen hebben gedaan met de Nederlandse bankbiljetten, dan is dit maar een heel pover gebeuren. Het gaat om het hebben van een idee. Dan kun je dat verbeelden. Als je je afvraagt wat is nu Europa, wat is nu de kern waarom wij ons in Europa verenigen? Momenteel wordt het territorium van Europa afgebeeld, dit vind ik te simplistisch. Toen ik de euromunt ontworpen had besloten ze s middags dat Polen aspirant-lid mocht worden. Dus met andere woorden: het ene moment beslis je over een bepaald teken als zijnde Europa, maar drie uur

15 TENTOONGESTELD Museum voor Communicatie - Den Haag Tentoonstelling: Ootje Oxenaar - Alles van Waarde Voor ons onderzoek leek het ons interessant om de contactgegevens van Ootje Oxenaar konden achterhalen. We speurden (tevergeefs) het internet af naar het adres van de 82-jarige ontwerper. We vonden zijn gegevens niet, wel vonden we een museum in Den Haag dat een tentoonstelling wijdt aan Oxenaar. Natuurlijk zijn we meteen in actie gekomen en zijn we er de week erop naartoe gegaan om te gaan kijken naar het werk van Ootje. De tentoonstelling was jammergenoeg niet immens groot maar het was groot en interessant genoeg voor ons onderzoek. Het werk van Oxenaar voor de Nederlandse Bank lag tentoongesteld in combinatie met een groot aantal schetsen voor de guldenbiljetten(jaren 70) en eurobiljetten(1998). Naast de schetsen lagen ook de uitwerkingen van de guldens. Toen we de schetsen in het echt zagen kwamen we er eigenlijk pas achter dat alles met de hand is getekend, zo ging dat in die tijd. Grappig om te zien, je staat er in deze tijd niet meer bij stil dat vroeger alles met de hand werd gedaan. Naast het werk voor de Nederlandse bank lagen er ook postzegels die Ootje ontwierp voor Ptt. Een groot aantal schetsen, ontwerpen en uitwerkingen lieten ons zien dat Ootje een zeer uiteenlopende stijl had. Alsof dat nog niet genoeg was lagen er ook velen kaften voor kinderboeken die Oxenaar allemaal met de hand had getekend en geschilderd. Buiten al het werk was er ook wat te lezen over de ontwerper, echter viel dit wat ons betreft tegen. Het kwam neer op wat korte gegevens over hem en zijn opdrachtgevers en hoe hij vaak te werk ging, veel van deze informatie klonk ons bekend in de oren. Al met al was het voor ons een interessante middag om eens wat meer verschillend werk van Ootje Oxenaar te zien, behalve alleen het geld. Het was leuk te zien dat hij zich echt op een bepaalde stijl kan richten, maar ook snel kan schakelen tussen iets dat een compleet andere waarde heeft en dus ook een heel andere stijl nodig heeft. 15

16 GELD SMELT Dit project draait om het ontwerpen van bankbiljetten, guldens, om precies te zijn. Want als we de euro niet hadden gehad, waren we zo langzamerhand wel toe aan een nieuwe serie gulden biljetten. In onze ogen is het ontwerpen van bankbiljetten grafische vormgeving pur sang, hier zit dan ook de uitdaging in. Geld moet volgens strenge regels ontworpen worden, het moet iedereen aanspreken, het moet gedruft zijn maar toch terughoudend genoeg om het als serieus valuta in te zetten. We kijken naar hoe bekende Nederlandse ontwerpers in het verleden zijn omgegaan met deze opdracht. Oxenaar en Drupsteen hebben de meest spraakmakende biljetten ontworpen, en dit project zal zeker die ontwerpen in ere houden. Ons geld zal eigenschappen van Nederland uitbeelden, maar we zoeken het niet in de stereotype hoek. Geen biljetten met tulpen en klompen, maar waarden en eigenschappen waar we trots op kunnen zijn en/of bekend om staan. Samen met abstracte geometrie is dit het hoofdthema. We willen een serie biljetten maken die trouw is aan de voorgangers maar nieuw is in zijn portretering. 16

17 17

18 18

19 19

20 20

21 21

22 22

23 23

24 24

25 25

26 26

27 27

28 100 honderd gulden 100 amsterdam 14 april 2010 secretaris president 10 amsterdam 14 april 2010 secretaris president tien gulden DE NEDERLANDSCHE BANK 10 28

29

30