Mondriaan Fonds Jaarverslag Jaarverslag 2013

Transcriptie

1 Mondriaan Fonds Jaarverslag Jaarverslag 2013

2 Mondriaan Fonds Jaarverslag Inhoud De oogst van Kwaliteit 3 Zichtbaarheid, samenwerking, opdrachtgeverschap 5 Bijdragen 9 Talentontwikkeling kunstenaars en bemiddelaars 11 Collectie en presentatie van kunst en erfgoedinstellingen 19 Kunst kopen en erfgoed conserveren 27 Behandeling aanvragen 29 Pilotprojecten 29 Nieuwe financieringsvormen 31 Internationale activiteiten 31 Activiteiten voor zichtbaarheid en transparantie 35 Digitale media 35 Mondriaan Fonds in de pers 35 Publieksmomenten 37 Partners 43 Fonds achter de schermen 45 Raad van Toezicht 45 Bestuur 45 Medewerkers 45 Adviseurs 47 Kwaliteitszorg 49 Belanghebbenden 51 Financiën 53 Continuïteit van het beleid 53

3 Mondriaan Fonds Jaarverslag De oogst van 2013 Op de valreep van 2013 maakte het Mondriaan Fonds een veelbelovende samenwerking mogelijk tussen een erfgoed museum en een jonge kunstenaar. Het Drents Museum in Assen, dat een gevarieerde collectie rijk is met als belangrijkste onderdeel bodemvondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd, ontving een zogeheten Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever voor de beoogde samenwerking met beeldend kunstenaar Hans Hoekstra. Het museum, gehuisvest in het voormalig Drents provinciehuis uit 1885, wil jonge kunstenaars als Hoekstra een platform bieden om hun werk vanuit een museaal perspectief te laten zien. Daarnaast verzamelt het Drents Museum werk van een nieuwe generatie kunstenaars om zo de tijdgeest te verankeren in zijn collectie. Door middel van gesprekken en atelierbezoeken gaan Hans Hoekstra en het museum gedurende een jaar de dialoog aan. Hun samenwerking moet resulteren in een tentoonstelling, een publicatie en aankoop van recent werk. >pagina 26 De Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever is een van de nieuwe mogelijkheden die het in 2013 ingezette beleid van het Mondriaan Fonds biedt. Ook meer ervaren kunstenaars kunnen op deze manier samenwerken met een instelling voor zo n samenwerking verstrekte het fonds in 2013 een bijdrage aan onder meer het Van Abbemuseum in samenwerking met beeldend kunstenaar Roland Schimmel. In de toekenning aan het Drents Museum en Hans Hoekstra komen de twee polen samen van het werkterrein van het Mondriaan Fonds, het publieke stimuleringsfonds voor beeldende kunst en cultureel erfgoed. Dat terrein strekt zich uit van hunebed tot hedendaagse kunst, van fossiel tot video. Het Mondriaan Fonds heeft een keur aan aanvragers zoals kunstenaars, bemiddelaars (critici en curatoren), (inter)nationale musea en andere erfgoedinstellingen, presentatie-instellingen, galeries, archieven, opdrachtgevers en particulieren. Zij kunnen gezamenlijk aanvragen zoals bovenstaand voorbeeld illustreert of apart, bijvoorbeeld voor een werkperiode in het buitenland door een kunstenaar of bemiddelaar of voor een nieuw, voorbeeld stellend tentoonstellingsprogramma door een museum of een andere erfgoedinstelling. Doel van het Mondriaan Fonds, dat zijn budget grotendeels krijgt van het ministerie van OCW, is het stimuleren van de productie en de presentatie van relevante beeldende kunst en cultureel erfgoed uit Nederland in binnen- en buitenland op die plekken waar de markt dit (nog) niet doet. Het Mondriaan Fonds werkt als katalysator en stimuleert de laboratoriumfunctie van beeldende kunst en erfgoed en de prikkelende rol die zij spelen in de samenleving. Talentontwikkeling van kunstenaars is een van de hoekstenen in het beleid van het fonds. Dat is zo belangrijk omdat zij nú relevant werk maken en omdat zij tegelijkertijd het erfgoed van de toekomst maken. Het bijdragen aan aankopen, selecteren en koesteren van kunst en ander cultureel erfgoed is eveneens een hoeksteen van het beleid. Het Mondriaan Fonds is er om belangwekkende projecten op het gebied van beeldende kunst en cultureel erfgoed mogelijk te maken. Daarvoor heeft het fonds een uitgebreid en doelgericht instrumentarium aan regelingen die op 1 januari 2013 werden ingevoerd. Of het nu gaat om de bijdrage voor de aankoop van een natuurhistorisch museum of om een werkbijdrage voor een ervaren kunstenaar. In 2013 ondersteunde het fonds aankopen van oude kunst tot de Slauerhoff-nalatenschap en van keramiek tot uniek documentatiemateriaal van Kees van Dongen. Daarnaast droeg het fonds bij aan Collectieprogramma s van vijftien musea voor moderne kunst en vormgeving. Ook kregen zesentwintig ervaren kunstenaars, onder wie Germaine Kruip, Guido van der Werve en Wafae Ahalouch el Keriasti een Werkbijdrage Bewezen Talent voor de ontwikkeling van nieuw werk. >pagina 34 Per 1 januari 2013 kende het Mondriaan Fonds achttien nieuwe regelingen waarin het nieuwe beleid was vervat. Daar kwamen in de loop van het jaar nog vier nieuwe regelingen bij. Het nieuwe beleid is onder de aandacht gebracht met onder meer een serie roadshows in het land aan het begin van het jaar. De bijeenkomsten, die in totaal 500 belangstellenden trokken, hadden plaats van het Fries Museum in Leeuwarden tot en met presentatie-instelling MU in Eindhoven. Daarnaast lanceerde het fonds een nieuwe website en gaf het informatie tijdens uiteenlopende bijeenkomsten in de loop van het jaar. Ook namen medewerkers deel aan verschillende voorlichtende debatten bijvoorbeeld bij Nest in Den Haag en tijdens de conferentie Cultuur in Beeld in Utrecht. Zo is het nieuwe beleid onder de aandacht gebracht van het veld en van het bredere publiek. In december 2013 werd voor de eerste keer een Open Huis gehouden om ook op die wijze informatie aan aanvragers te verstrekken. Dit trok zo n tachtig belangstellenden en zou in januari 2014 een vervolg krijgen met een Open Huis voor musea en andere erfgoedinstellingen. Kunst en cultureel erfgoed kennen geen grenzen. Het werkterrein van kunstenaars en van veel musea en andere erfgoedinstellingen is internationaal. Daarom strekken de mogelijkheden voor bijdragen van het fonds zich uit tot en met het buitenland. Sommige regelingen zijn specifiek op het buitenland gericht, zoals de Bijdrage Presentaties Buitenland. Via deze regeling kreeg Manifesta Sint Petersburg, dat in juni 2014 opent, bijvoorbeeld een bijdrage voor nieuw werk van Marlene Dumas. Ook de Biënnale van Sydney, waarvoor maar liefst negen kunstenaars uit Nederland zijn uitgenodigd, onder wie Yael Bartana, Eglé Budvytyté, Persijn Broersen & Margit Lukácks en Gabriel Lester, ontving een bijdrage van het fonds, onder meer voor de productie van site specific werk. Volgens de biënnale is dit de meest omvangrijke deelname uit Nederland ooit aan de Sydney. Wat ongetwijfeld heeft meegespeeld is dat curator Juliana Engberg begin 2013 in het bezoekersprogramma van het Mondriaan Fonds zat en vele Nederlandse kunstenaars ontmoette. >pagina 30 Andere bijdragen kunnen zowel het binnen- als het buitenland betreffen, zoals de Projectinvestering Bemiddelaars. Via die regeling ontving Liselotte van Doeswijk een bijdrage voor een onderzoek naar het Nederlandse televisiedecor; een voorbeeld dat illustreert dat met ingang van 2013 naast bemiddelaars beeldende kunst ook bemiddelaars op het gebied van cultureel erfgoed kunnen aanvragen. Curatoren Laura Mudde en Claire van Els kregen een bijdrage om onderzoek te doen voor een internationaal tentoonstellingsproject waarmee ze in Nederland en in Midden- en Oost-Europa onderzoeken hoe hedendaagse kunst een rol kan spelen in het verbeelden en herdefiniëren van hedendaagse vormen van mobiliteit. Kwaliteit Kwaliteit is het belangrijkste criterium van het Mondriaan Fonds bij de beoordeling van aanvragen. Zo worden aankopen van musea en andere erfgoedinstellingen getoetst op hun betekenis voor de Collectie Nederland en wordt het werk van beeldend kunstenaars beoordeeld op criteria als zeggingskracht, verbeeldingskracht en de samenhang tussen artistieke uitgangspunten en de wijze waarop deze tot uitdrukking komen in het werk. Kwaliteit is ook het criterium dat leidend was bij de toekenning van in totaal 1,3 miljoen euro aan negen presentatie-instellingen voor hedendaagse beeldende kunst. Het fonds draagt bij aan de programma s van presentatie-instellingen omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Onder meer Kunstvereniging Diepenheim en Instituto Buena Bista op Curaçao kregen een bijdrage voor hun programma.

4 Coen Vunderink, It s not a house, it s a home!, 2013, Galerie Gabriel Rolt, Amsterdam Coen Vunderink: De Werkbijdrage Jong Talent als brug Coen Vunderink foto: Francisco Reina Schilder Coen Vunderink kreeg in 2011 een zogenoemde Werkbijdrage Jong Talent (voorheen een Startstipendium), en nam deel aan de tentoonstelling Prospects & Concepts, met werk van 35 beginnende kunstenaars die in 2011 een startbijdrage van het Mondriaan Fonds ontvingen. Na het afronden van De Ateliers zat ik op zwart zaad. Ik ben toen gaan werken bij de Belastingtelefoon en gaf les in een centrum voor amateurkunst. Door het Startstipendium kon ik het bijbaantje bij de Belastingtelefoon opzeggen en me volledig op mijn werk richten. Ik had even de tijd nodig om de experimenten uit mijn Ateliers-tijd te laten bezinken en deze door te ontwikkelen tot een heel eigen schildertechniek: airbrush met eitempera. De werkbijdrage heeft gewerkt als een soort brug. Ik kon doorwerken met dezelfde snelheid als tijdens De Ateliers en hoefde geen compromissen te sluiten. Ik had tijd om internationaal rond te kijken; in 2012 deed ik mee aan een groepstentoonstelling in Paradise Row Gallery in Londen. Voor mijn eerste solotentoonstelling, in 2013 bij Galerie Gabriel Rolt, heb ik veertien schilderijen gemaakt en alleen de zeven beste getoond. Als ik minder tijd had gehad, had ik er misschien zeven gemaakt waarvan er twee van mindere kwaliteit zouden zijn geweest. Naar aanleiding van Prospects & Concepts heb ik ook meegedaan aan AVRO Kunstuur. Op tv kocht Hester Alberdingk Thijm een werk van mij; dat leverde erg veel reacties op. Daarna zat ik ook nog in het programma ArtMen. Alles bij elkaar heeft dat geleid tot die solo-show in 2013, die de meeste verkopen tot nu toe opleverde. Voor 2014 staat Art Cologne op het programma, mijn eerste buitenlandse beurs. Daar heb ik enorm veel zin in.

5 Mondriaan Fonds Jaarverslag Sinds 2013 verstrekt het Mondriaan Fonds Beurzen Praktijkverdieping. Deze beurzen zijn bestemd voor getalenteerde kunstenaars en bemiddelaars en kunnen worden besteed aan artistiek of wetenschappelijk onderzoek of aan een andere vorm van praktijkverdieping. Viervijfde van het budget voor deze beurzen, 2 miljoen euro per jaar, is voor de periode 2013 en 2014 gereserveerd voor beurzen aan de postacademische instellingen de Rijksakademie, De Ateliers, Jan van Eyck Academie en Sundaymorning@EKWC. Hiertoe heeft het bestuur van het Mondriaan Fonds in 2012 besloten omdat deze door de rijksoverheid gekorte instellingen anders zouden omvallen. Daarnaast zijn er de zogeheten Vrije Beurzen die kunnen worden besteed in binnen- of buitenland. Het fonds entameerde in 2013 een extern onderzoek naar de besteding van de Beurzen Praktijkverdieping, dat in 2014 gereed moet zijn. Bij de beoordeling van aanvragen maakt het fonds gebruik van deskundige adviseurs. Op basis van hun advies besluit het bestuur een bijdrage al dan niet toe te kennen. Deze adviseurs worden geworven via een open sollicitatieprocedure en op voordracht van een onafhankelijke selectiecommissie. In 2013 werden 36 nieuwe adviseurs benoemd, na een ronde die 142 sollicitaties opleverde. Besluiten van het fonds worden altijd ofwel direct beargumenteerd aan de aanvrager of deze kan de argumentatie opvragen. Tegen een besluit van het fonds is bezwaar mogelijk. In 2013 gebeurde dat 84 keer. Om te komen tot een meer investeringsgericht beleid heeft het Mondriaan Fonds in het afgelopen jaar diverse activiteiten ontplooid. Sinds 1 januari 2013 werkt het fonds samen met de crowdfunding website voordekunst.nl. Aanvragers die via crowdfunding geld hebben geworven, hebben een streepje voor bij de beoordeling omdat zij al draagvlak wisten te creëren. Er is al een relatie met de burger aangegaan en dat is van belang om de cruciale band tussen kunst en erfgoed en de maatschappij verder aan te halen. Voorts werd het Mondriaan Materiaalfonds in het leven geroepen, waar kunstenaars rentevrij kunnen lenen. Tevens werd een eigen bijdrage ingevoerd voor projectinvesteringen van kunstenaars en bemiddelaars. In 2013 was die bijdrage euro, ongeacht de hoogte van de aanvraag. Vanaf 1 januari 2014 zal de eigen bijdrage minimaal 10 procent van de door het fonds bij te dragen kosten zijn. Behalve bijdragen in de vorm van geld, wil het Mondriaan Fonds kennisoverdracht stimuleren. Nieuw is de Meester-Gezelregeling. Hiermee komt het fonds tegemoet aan de groeiende vraag van beginnende kunstenaars aan begeleiding door ervaren vakgenoten. Twee projecten werden in 2013 op dit gebied gesteund: het project Mentoring, in samenwerking met Cultuur-Ondernemen, en het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T, dat resulteerde in een expositie in museum De Pont in Tilburg. Het Mondriaan Fonds kent een bijdrage voor deelname aan kunstbeurzen in het buitenland, waarvan de reikwijdte in oktober 2013 werd uitgebreid. Galeries kunnen voortaan zowel aanvragen voor het tonen van bestaand werk van Nederlandse kunstenaars op buitenlandse beurzen, als voor nieuw werk dat speciaal voor de beurs wordt gemaakt en dat geëxposeerd wordt op een bijzondere tentoonstelling op de beurs. Nieuw is ook dat kan worden aangevraagd voor beurzen die niet op de vaste lijst staan en dat internationale kunstbeurzen zélf een bijdrage kunnen aanvragen voor nieuw werk op een speciale plek of tentoonstelling op de beurs. Het Mondriaan Fonds heeft in 2013 drie galeries bij wijze van pilot ondersteund waaronder Galerie tegenboschvanvreden voor een bijdrage aan een performance van het kunstenaarsduo Witte van Hulzen en Sander Breure tijdens het programma Solo Objects op de ARCO Madrid Uitkomst van deze pilot was dat het tonen van het project binnen een speciaal programma van de beurs voor veel aandacht, publiciteit en nieuwe mogelijkheden heeft gezorgd. >pagina 50 Het Mondriaan Fonds kreeg in 2013 de opdracht een aantal bijzondere regelingen en programma s te ontwikkelen. De minister van Onderwijs en Cultuur vaardigde een opdracht uit om in overleg met vijf andere publieke cultuurfondsen de relatie tussen kunst en andere maatschappelijke domeinen te onderzoeken. Tevens stelde zij een budget van 8 miljoen euro beschikbaar om tot 2017 de samenwerking tussen musea te bevorderen. Dit resulteerde in de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea, die in 2014 van start gaat. Zij gaf opdracht een regeling voor talentontwikkeling in internationale context te ontwikkelen, wat resulteerde in een nieuwe regeling die in 2014 wordt opengesteld maar waar voor 2013 reeds pilots werden uitgezet. Verder gaf de minister het Mondriaan Fonds de opdracht de beschikking uit te voeren voor de totstandkoming van de Akademie van Kunsten die in april 2014 bij de KNAW van start moet gaan. In de zomer van 2013 werd het Mondriaan Fonds verzocht het proces ter vervaardiging van het officiële staatsieportret van de Koning te begeleiden. Deze opdracht stelde het fonds in staat het belang en de positie van kunstenaars onder brede publieke aandacht te brengen. In het najaar werd een eerste selectie gemaakt van twaalf kunstenaars die een schetsontwerp voor het staatsieportret maakten. Op basis daarvan zou in januari 2014 de definitieve selectie van drie bekend gemaakt worden. Met het staatsieportret en andere activiteiten zoals de startersexpositie Prospects & Concepts die plaatsvond tijdens Art Rotterdam, de Prix de Rome voor jonge beeldend kunstenaars en de Biënnale van Venetië maakt het fonds het belang van beeldende kunst en cultureel erfgoed voor de samenleving zichtbaar. Deze evenementen zijn zo belangrijk omdat ze ruchtbaarheid geven aan kunst; de aandacht erop vestigen en zo het publiek betrekken. Dat is ook waarom het fonds ze graag organiseert. Omdat kunst en erfgoed die aandacht verdienen en omdat de burger kunst en erfgoed verdient. Het Mondriaan Fonds zal het komend jaar die lijn verder uitzetten. Zichtbaarheid, samenwerking, opdrachtgeverschap Behalve door kwaliteit laat het Mondriaan Fonds zich leiden door drie accenten in zijn beleid: zichtbaarheid, samenwerking en opdrachtgeverschap. Zichtbaarheid is zo belangrijk om te laten zien wat er gebeurt met de investeringen namens de samenleving in kunst en erfgoed om zo het draagvlak voor investeringen in kunst en cultureel erfgoed te verstevigen. Aan iedere aanvrager wordt daarom sinds 1 januari 2013 een presentatieplan gevraagd. De mate van uitwerking van dit presentatieplan verschilt per aanvraag, maar in alle gevallen wordt verwacht dat de aanvrager ten minste omschrijft op welke wijze het werk, het project, de opdracht, de expositie of de aankoop zichtbaar wordt gemaakt voor een passend publiek. Neem bijvoorbeeld kunstenaars die naar een gastatelier in het buitenland gaan. Hoewel het vaak van tevoren nog niet te voorzien is hoe het werk aan het eind van de residency-periode gepresenteerd kan worden, lieten de meeste residenten in 2013 tijdens hun verblijf via blogs en andere sociale media zien wat zij onderzoeken, wie zij ontmoeten en welke resultaten dit tot gevolg heeft. Of kijk naar Guy Königstein, een beginnend kunstenaar die een Werkbijdrage Jong Talent aanvroeg en die in zijn presentatieplan uitvoerig ingaat op geplande (inter)nationale presentaties, op zichtbaarheid van de naam en ondersteuning van het Mondriaan Fonds op zijn website, publicaties, catalogi, website van presentatieplekken en op de benadering van publiek voor zijn performances. Ook aan musea en andere kunstinstellingen wordt een presentatieplan gevraagd met daarin een toelichting op de manier

6 Wonderkamers, Gemeentemuseum Den Haag. Foto: Astrid Hulsman Directeur Haags Gemeentemuseum: Projectinvestering Instellingen voor Wonderkamers Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012 Benno Tempel foto: Gerrit Schreurs Het Gemeentemuseum Den Haag ontving een bijdrage Projectinvestering Instellingen voor het vernieuwen van de Wonderkamers, waar (jonge) bezoekers door middel van een interactieve game kennis maken met beeldende kunst, kunstnijverheid, architectuur en mode. Benno Tempel (directeur Gemeentemuseum Den Haag): Het Gemeentemuseum heeft een lange traditie op educatiegebied; al sinds de jaren vijftig vervult het een voortrekkersrol. Maar elk tijdvak heeft zijn eigen vorm van educatie en deze tijd vraagt om iets extra s. Wij wilden met de Wonderkamers loskomen van de rondleiding of speurtocht met het geijkte kunsthistorische praatje. Maar het blijft altijd inhoudelijk. Deze game is geen gadget. Door een parcours door het museum te doorlopen leren kinderen, maar ook de begeleidende volwassenen, over de kunst die we tonen maar ook over het maken van een tentoonstelling, wat een museum eigenlijk is. De eerste versie van de Wonderkamers, die acht jaar heeft gefunctioneerd, was vooral voor scholen. De tweede versie is meer gericht op gezinnen. En het slaat aan. Heel veel ouders met kinderen komen er op af. Ze blijven vaak twee tot drie uur binnen en komen daarna terug omdat ze nog niet alles hebben gezien. Het traditionele beeld van de museumbezoeker vijftig-plus zonder kinderen wordt daarmee goed onderuitgehaald. Voor de eerste Wonderkamers kregen we al veel lof toegezwaaid, ook van collega s, maar vooralsnog zijn wij het enige kunstmuseum dat iets dergelijks biedt. De manier van presenteren, zoals het op kleur rangschikken, wordt wel opgepikt, bijvoorbeeld bij de tentoonstelling van de Caldic collectie in De Kunsthal. Maar ik had gehoopt dat meer instellingen ons voorbeeld zouden navolgen en afscheid zouden nemen van die old school educatie.

7 Mondriaan Fonds Jaarverslag waarop het project zichtbaar wordt gemaakt. Zoals het Dordrechts Museum dat met de tentoonstelling Willem II, kunstkoning een nieuwe publieksbenadering lanceerde met the extended museum, waarbij via een online platform alle aspecten van de tentoonstelling beschikbaar zullen blijven. Het fonds sluit met de nadruk op zichtbaarheid aan bij de ontwikkeling dat veel kunstenaars de openbaarheid en het publiek opzoeken. Steeds meer vindt het maken van nieuw werk niet meer uitsluitend in de beslotenheid van het atelier plaats, maar ook in werkplaatsen en open studio s. Een goed voorbeeld daarvan is het project Meeting People is Easy waar het fonds aan bijdraagt. Dit samenwerkingsproject van Berend Strik en Juha van t Zelfde heeft als doel het verschaffen van meer inzicht in het ontstaan van kunstwerken. Tijdens dit onderzoeksproject nodigen Strik en Van t Zelfde kunstenaars van verschillende generaties en disciplines uit die van nature geïnteresseerd zijn in samenwerking en in het werk van anderen. Deze kunstenaars zullen worden ondergebracht in tijdelijke studio s op drie verschillende locaties: Het Nieuwe Instituut, Third Streaming (New York) en Galerie Fons Welters. Onder het oog van het publiek (fysiek en online) zullen hun werkwijze en kunstenaarspraktijk worden bevraagd. Ook Dordtyart, een centrum voor hedendaagse kunst op een voormalige scheepswerf in Dordrecht, kreeg een bijdrage voor opdrachten aan kunstenaars om monumentaal nieuw werk te maken, waarbij het maakproces publiek toegankelijk is. Het ging om de kunstenaars Edwin van der Heide, het duo Elodie Hiryczuk en Sjoerd van Oevelen, Roland Schimmel, Peter Vink en Marije Vogelzang. Dordtyart organiseerde voor het publiek speciale middagen met rondleidingen langs deze projecten. Naamsvermelding van het Mondriaan Fonds was met ingang van 1 januari 2013 verplicht voor iedereen die een bijdrage kreeg van het fonds. Om op die manier burgers duidelijk te maken waarin ze via het fonds investeerden en dat zij dus in feite mini-mecenas zijn. Behalve aan het publiek wordt zo ook aan beleidsmakers en potentiële aanvragers inzicht geboden welke projecten met een bijdrage van het fonds tot stand zijn gekomen. Iedereen die in het afgelopen jaar een toekenning ontving, kreeg een speciaal door het fonds ontwikkelde kaart waarop het belang van naamsvermelding nog eens werd onderstreept en waarop enkele voorbeelden van vermelding werden getoond. In het afgelopen jaar was het logo van het fonds onder meer te zien op het entreekaartje van het Gemeentemuseum Den Haag en vermeldde het Stedelijk Museum Amsterdam bij een expositie van Aernout Mik bij verschillende werken dat deze tot stand waren gekomen met een bijdrage van het fonds. In het buitenland meldde Maxxi in Rome op site en uitnodiging dat de soloexpositie van Fiona Tan met een bijdrage van het Mondriaan Fonds tot stand kwam. Het Mondriaan Fonds draagt zelf ook bij aan het zichtbaar maken van kunst en erfgoed. Het fonds lanceerde in 2013 op de homepage van de nieuwe website een carrousel vol projecten die met een bijdrage van het fonds tot stand zijn gekomen en die dienen ter inspiratie van aanvragers maar ook als verantwoording naar de burger. Ook biedt de site nieuwsberichten, een overzicht van de regelingen en de mogelijkheid tot aanvragen en een blog van de directeur. Daarnaast maakt het fonds gebruik van nieuwsbrieven, Twitter en Facebook waar het de kaap van volgers passeerde. Medewerkers van het fonds zijn actief bij discussies over kunst en erfgoed. In februari 2013 presenteerde het fonds voor de eerste keer de tentoonstelling Prospects & Concepts, met werk van 35 beginnende kunstenaars die in 2011 een werkbijdrage ontvingen. Met deze expositie, die het begin is van een jaarlijkse traditie, wil het fonds beginnend kunstenaars een podium bieden en tegelijkertijd het publiek tonen wat mede dankzij het fonds tot stand is gebracht. Het leverde nieuwe contacten en verkopen op, zo kocht AkzoNobel Art Foundation een werk van Coen Vunderink. Wim Waelput (curator Kiosk Gent) was de curator. >pagina 4 Voor de tweede editie die in februari 2014 plaatsheeft, werd Mirjam Westen (conservator hedendaagse kunst in het Museum voor Moderne Kunst Arnhem) aangesteld als curator. In juni werd de door het fonds begeleide Nederlandse inzending naar de Biënnale van Venetië geopend door de minister van OCW, de tentoonstelling Room with Broken Sentence van Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti, die door ruim bezoekers werd bezocht. De tentoonstelling kreeg volop aandacht in de pers; nationaal en internationaal. The Engelse Guardian en de Zwitserse Tages Anzeiger schreven lovend over de Nederlandse inzending en de cover van Modern Painters meldde: Mark Manders and Other Artists Not to Miss in Venice. Werk dat speciaal voor het paviljoen was gemaakt, werd aangekocht door onder andere het Museum of Modern Art in New York, het Centraal Museum en het Bonnefantenmuseum. Ook werden verschillende werken aangekocht door particuliere verzamelaars in de Verenigde Staten en in Nederland. Een vervolg van deze presentatie zal begin 2014 te zien zijn in De Vleeshal in Middelburg. >pagina 12 Voor het eerst had de selectie voor de biënnale plaats via een open call; iedereen kon meedingen. Het leidde tot 82 inzendingen die door een jury werden beoordeeld. Het systeem van open call is geëvalueerd en na de positieve resultaten is het in december voortgezet voor de volgende editie van de biënnale in In oktober organiseerde het fonds voor de eerste keer de Prix de Rome Beeldende Kunst. Het werk van de vier finalisten werd tentoongesteld in de Appel arts centre en trok bezoekers. De prijs, die werd gewonnen door Falke Pisano, werd uitgereikt door de minister van OCW in aanwezigheid van koningin Máxima. Nieuw was het systeem van voordracht, waarbij werd gewerkt met 35 scouts. Voorheen meldden kunstenaars zichzelf aan. Een andere vernieuwing is dat de prijs behalve uit een geldbedrag bestaat uit een werkperiode van drie maanden in Rome, waarmee wordt teruggekeerd naar een traditie uit de beginperiode van de prijs die in 1808 in het leven werd geroepen. >pagina 38 Tevens werden in 2013 de voorbereidingen getroffen voor de Prix de Rome Architectuur die in 2014 wordt uitgereikt. Ook bij deze prijs wordt gewerkt met scouts en een jury. Het Mondriaan Fonds wordt bij het organiseren van de Prix de Rome Architectuur geadviseerd door de directeuren van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie en van Het Nieuwe Instituut. Het tweede accent in het beleid van het Mondriaan Fonds is opdrachtgeverschap. Sinds 1 januari 2013 bestaat de Bijdrage Opdrachtgeverschap die door iedereen kan worden aangevraagd zo lang het werk publiek zichtbaar is en er een reëel honorarium is voor de kunstenaar. Het fonds draagt maximaal de helft van de kosten bij. Op deze manier stimuleert het fonds de betrokkenheid van (markt)partijen bij de totstandkoming van beeldende kunst uit Nederland. Opvallend is het succes van deze nieuwe mogelijkheid die leidt tot uiteenlopende opdrachtgevers van opera tot boerin die ook regionaal goed verspreid zijn. Doel van de Bijdrage Opdrachtgeverschap is de kwaliteit en de zichtbaarheid van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten voor een zo groot mogelijk publiek. Achttien voorbeeld stellende projecten heeft het fonds vorig jaar mee mogelijk gemaakt. Van een kunstwerk op een schoolplein voor moeilijk lerende kinderen (Krijn de Koning), tot een glasraam (Caroline Prisse) en een kroonluchter in de nieuwbouw van een museum (Bernard Heesen). Van een Zondagse Kamer op een boerenbedrijf (kunstenaarscollectief Grondvormen), >pagina 8 tot een boomtuin in een eeuwenoude eik (Jeroen Kooijmans). Van een decorontwerp voor een Nederlandstalige opera (Aernout Mik), tot het werk dat Folkert de Jong maakte voor de expositie De Anatomische les in het Haags Gemeentemuseum.

8 Kunstenaarscollectief Grondvormen, Praalkabinet, Stichting Keizersrande. Foto: Erwin Zijlstra Stichting Keizersrande: Bijdrage Opdrachtgeverschap voor kunst op het boerenerf Isabelle Wenzel, Figure 1 A2012, 2012 Floor Dijkstra Natuurderij Keizersrande, een biodynamisch boerenbedrijf in de uiterwaarden van de IJssel, heeft kunstenaarscollectief Grondvormen opdracht gegeven werk te maken dat reageert op het beheren van natuur en landschap. Hiervoor werd de Stichting Keizersrande ondersteund met een Bijdrage Opdrachtgeverschap. Floor Dijkstra (dagelijkse leiding Stichting Keizersrande): Wij zijn een bedrijf dat landbouw, watermanagement en natuurbehoud combineert. Om aan de veiligheidswensen van Rijkswaterstaat tegemoet te komen, is er zo n veertig van de tweehonderd hectare grond uitgegraven, in de achtertuin van Deventer. Dat is ingrijpend. We zochten naar een manier om omwonenden en bezoekers het verhaal te vertellen achter de veranderingen. En wel op een duurzame manier, zodat het ook over vijf of tien jaar nog staat als iedereen alweer gewend is geraakt aan de nieuwe situatie. Met ondersteuning van het Mondriaan Fonds, de provincie Overijssel en het Alfa-project van de EU konden we Nieuwe Boeren Cultuur realiseren. Kunstenaarscollectief Grondvormen werd gekozen om objecten te maken voor het publiek toegankelijke erf. Het zijn vooral verhalende meubels, zoals gordijnen waarop alle planten zijn geprint die in de omgeving te vinden zijn. En er is een Praalkabinet gemaakt waarin objecten uit de buurt worden getoond en waar bezoekers vondsten aan kunnen toevoegen we kregen al een bomscherf en skeletjes cadeau. De kunstenaars zijn heel veel hier geweest om te doorgronden wat ons bedrijf zo anders maakt. Toen de eerste werken in gebruik werden genomen, hebben ze twee dagen lang de vierduizend bezoekers te woord gestaan die op de open dagen afkwamen. De samenwerking heeft ons als ondernemers bewuster gemaakt. Wij vinden landbouwbedrijven ten dienste van het landschap een logische vorm van bedrijfsvoering, maar met het werk van Grondvormen kunnen we dat ook echt zichtbaar maken en daar de discussie over aangaan.

9 Mondriaan Fonds Jaarverslag Ook bij de Collectieprogramma s was het opdrachtenbeleid van de musea een aandachtspunt. De plannen van het Groninger Museum, het Nederlands Textiel Museum, het Centraal Museum Utrecht en het Van Abbemuseum werden door de adviseurs van het fonds veelbelovend genoemd en deze musea krijgen de gelegenheid om één of meerdere opdrachten aan kunstenaars uit te werken. Het derde accent in het beleid van het fonds is samenwerking. Samenwerking is zo belangrijk omdat dit grote inhoudelijke meerwaarde kan hebben. Aanvragen waarin die meerwaarde naar voren komt hebben een pre. Een voorbeeld is het project van het Van Gogh Museum, het Stedelijk Museum en het Rijksmuseum, die met de Universiteit van Amsterdam gezamenlijk onderzoek doen naar de effectiviteit van rondleidingen en rondleiders. De kennis die ze bij dit onderzoek opdoen, zal met andere musea worden gedeeld. Dit project is een pilot voor de nieuwe Bijdrage Samenwerking Musea, waarvoor OCW 8 miljoen euro beschikbaar heeft gesteld voor de komende drie jaren. Deze bijdrage, die tot stand kwam in nauw overleg met het ministerie, de Museumvereniging en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, beoogt duurzame vormen van samenwerking, die navolgbaar zijn en die de museumwereld zullen verstevigen en verrijken. De eerste deadline is 1 februari Een ander voorbeeld van vruchtbare samenwerking is het online platform voor modecollecties Modemuze: zeven musea zullen in 2014 een platform lanceren waarop tienduizenden kledingstukken en accessoires uit hun collecties te zien zijn. Ook zijn er vruchtbare gezamenlijk projecten van kunstenaars en instellingen, zoals het eerder genoemde project van Roland Schimmel die een nauwe samenwerking is aangegaan met het Van Abbemuseum, de TU Eindhoven en Philips in het onderzoeksproject The Innocent Body, dat moet resulteren in twee, via een lichtsluis met elkaar verbonden, ruimtes in het Van Abbemuseum. Zelf werkt het fonds op uiteenlopende terreinen samen. Bijvoorbeeld met de andere cultuurfondsen, met het Materiaalfonds, de Vereniging Nederlandse Gemeenten, de postacademische instellingen, overheidsinstellingen als de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed of de Erfgoedinspectie. Daarnaast is er veelvuldig overleg met brancheverenigingen als de Museumvereniging, de Nederlandse Galerie Associatie en De Zaak Nu. Ook kwam het zogeheten BK-NL drie keer bijeen bij het Mondriaan Fonds. BK-NL verenigt acht organisaties, variërend van Platform BK tot FNV Kiem, die delen wat ze doen en samen optrekken waar het kan. Verder vertegenwoordigt het Mondriaan Fonds als sectorinstituut het beroepenveld beeldende kunst bij het Overleg Beeldende Kunsten: het sectoroverleg van het kunstvakonderwijs. Een werkgroep werkt aan de actualisering van de beroeps- en opleidingsprofielen van het kunstonderwijs. In opdracht van het fonds heeft Huib Haye van der Werf (curator TAAK) in 2013 zeven interviews gehouden met mensen uit de beeldende kunst om inzicht te krijgen in de aansluiting van het kunstonderwijs op het beroepenveld en in de positie en verwachtingen van startende kunstenaars. Tot slot maakt het Mondriaan Fonds deel uit van het structurele overleg tussen Europese cultuurfondsen, het Visual Arts Platform. In 2013 organiseerde het fonds een bijeenkomst van dit platform, waar onder andere de thema s het over het voetlicht brengen wat kunst vermag en het bereiken van publiek op onverwachte plekken, zoals een winkelcentrum, centraal stonden. Bijdragen Kerntaak van het Mondriaan Fonds is dagelijks aanvragen in ontvangst nemen, deze voorleggen aan deskundige adviseurs die het bestuur van advies voorzien en zorgen dat die aanvragen zo snel, maar vooral ook zo zorgvuldig mogelijk worden afgehandeld. In 2013 kwamen aanvragen binnen en daarvan zijn er 557 positief beschikt. Hoewel het aantal aanvragen ten aanzien van het jaar ervoor gedaald is, ontvingen in 2013 meer individuen en instellingen een bijdrage van het Mondriaan Fonds omdat in 2012 (het laatste jaar van de kunstenplanperiode ) velen nog een bijdrage aanvroegen voordat de bezuiniging bij het fonds zou ingaan van grofweg een derde van het budget. Eind 2012 werden daarom veel bijdragen verstrekt, die doorliepen in Ook is het aantal gezamenlijke aanvragen met meerdere begunstigden die voorheen apart aanvroegen toegenomen. Het Mondriaan Fonds wil inspelen op wat er leeft. Daarom ook bekijkt het fonds voortdurend wat het doet en hoe dat uitpakt; het resultaat datgene is wat het voor ogen had. Begin 2013 werden achttien nieuwe bijdragen ingevoerd en de eerste wijzigingen daarop zijn in de loop van het jaar alweer doorgevoerd. De bijdrage voor Collectieprogramma s van musea is verruimd, zodat niet alleen kan worden aangevraagd voor kunst na 1945, maar ook voor vormgeving. Andere vernieuwing die in 2013 werden doorgevoerd is de verruiming van de bijdrage voor internationale kunstbeurzen. Een belangrijke wijziging is tot slot dat met ingang van 1 januari 2014 de eigen bijdrage voor projectinvesteringen van kunstenaars en bemiddelaars is aangepast. In 2013 was een vaste eigen bijdrage ingevoerd van euro. De reden voor die eigen bijdrage is dat er minder budget is. Maar de hoogte ervan bleek bezwaarlijk voor degenen die kleine bedragen wilden aanvragen en daardoor konden relevante projecten niet van de grond komen. Daarom is dit gewijzigd in een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. In de loop van 2013 werden vier nieuwe regelingen opgesteld. De Meester-Gezelregeling werd op 1 november van kracht en de Bijdrage Samenwerking Musea werd op 23 december gepubliceerd in de Staatscourant. De Stimuleringsregeling Innovatie en Promotie, waarmee snel ingesprongen kan worden op belangrijke ontwikkelingen en initiatieven in het veld, werd op 1 november gepubliceerd. De Bijdrage Slavernijverleden en de Bijdrage Talentontwikkeling Internationaal, die in 2014 in werking moeten treden, werden in 2013 opgesteld. Behalve het afhandelen van plannen van aanvragers is het fonds actief als sectorinstituut. Dat geldt bijvoorbeeld voor de eerder genoemde bijeenkomsten die het organiseert met BK-NL of met het Visual Arts Platform: vijf Europese organisaties voor beeldende kunst van het Zwitserse Pro Helvetia tot the British Arts Council. Hieronder volgt een beschrijving van de bijdragen gericht op talentontwikkeling van kunstenaars en bemiddelaars; op collectie en presentatie-activiteiten van instellingen beeldende kunst en cultureel erfgoed; op nieuwe financieringsvormen; op internationale activiteiten; en op specifieke activiteiten die het Mondriaan Fonds zelf ontwikkelt op het gebied van transparantie en zichtbaarheid.

10 Abdoulaye Konaté, Offrandes des Couleurs, Afrika Museum, Berg en Dal. Aangekocht met steun van Mondriaan Fonds en Vereniging Rembrandt Afrika Museum: Aankoop werk Abdoulaye Konaté met Aankoopfonds Volkenkundige Musea Wouter Welling foto: Robert de Hartogh Het Mondriaan Fonds staat garant voor het halve budget van het gemeenschappelijke aankoopfonds van de volkenkundige musea (SVCN). Ondersteund door dit fonds kocht het Afrika Museum het werk Bakru van Remy Jungerman, Party at the House of Change and Mischief van Renée Stout en Offrandes des Couleurs van Abdoulaye Konaté. Wouter Welling (curator Afrika Museum): Door niet separaat maar structureel gezamenlijk aan te kopen, wordt voorkomen dat de drie musea elkaar op de markt gaan beconcurreren en dat ze doubleren. De beperkte financiële middelen worden zo beter besteed. Het versterkt bovendien de notie te verzamelen voor de Collectie Nederland. De musea verzamelen expositie-gericht. Een aangekocht werk gaat direct deel uitmaken van een tentoonstelling en publicatie. Daarnaast wordt sterk gelet op de opbouw van de vaste collectie. Ook na een tijdelijke expositie moet het werk kunnen functioneren binnen het eigen museum of binnen de collectie van de verwante musea. Offrandes de Couleurs van Abdoulaye Konaté past in een verzamelbeleid dat er op gericht is de vitaliteit van Afrikaanse tradities en iconografie in het werk van eigentijdse kunstenaars te tonen. Een werk van de meest prominente kunstenaar uit Mali ontbrak tot nog toe in de volkenkundige Collectie Nederland. Fêtes Africaines, dat gekocht is door het Stedelijk Museum Amsterdam, zou het Afrika Museum nooit hebben voorgesteld voor aankoop, omdat dit qua beeldtaal al te zeer refereert aan de stijl van de négritude-beweging uit de jaren zestig en daarmee in de context van het museum als cliché bevestigend zou overkomen. In de context van het Stedelijk ligt dat anders: daar prevaleert het gebruik van Hollandaise textiel als historische referentie. Beide doeken zijn in de bredere Collectie Nederland complementair: de abstracte beeldtaal van Konaté, die een internationale oriëntatie aan eigen bronnen verbindt, en de figuratieve, die voornamelijk narratief van aard is.

11 Mondriaan Fonds Jaarverslag Talentontwikkeling kunstenaars en bemiddelaars Werkbijdrage Jong Talent De Werkbijdrage Jong Talent (WJT) werd in 2013 ingevoerd als opvolger van het Startstipendium. De bijdrage, die kan worden aangevraagd tot uiterlijk vier jaar na een gevolgde hbo-opleiding aan een beeldende kunstacademie, is bedoeld voor veelbelovende startende beeldend kunstenaars. Nieuw is dat de bijdrage van euro slechts eenmalig kan worden toegekend en pas na 1 jaar artistieke praktijk kan worden aangevraagd. De ervaring leerde dat dit laatste leidt tot meer voldragen aanvragen. De bijdrage wordt gebruikt voor het produceren van nieuw werk, voor onderzoek, materiaal- en apparatuurkosten en voor projecten in binnen- of buitenland. Ook kan de WJT besteed worden aan deelname aan tentoonstellingen en manifestaties. In 2012 kreeg het Mondriaan Fonds een recordaantal van 471 aanvragen voor een Startstipendium. De aangekondigde bezuinigingen, nieuwe regelingen van het Mondriaan Fonds per 1 januari 2013 en de onzekerheid onder aanvragers over het toekomstige beleid waren daar naar alle waarschijnlijkheid de oorzaak van. Het ziet er naar uit dat dit effect heeft gehad op het relatief lage aantal van 66 aanvragen voor een WJT in Wat ook meespeelde, is dat een deel van de aanvragen van individuele kunstenaars zijn overgenomen door instellingen via opdrachtgeverschap en via de Bijdrage Presentaties Buitenland. Verder heeft de nieuwe richtlijn dat jonge kunstenaars ten minste 1 jaar gewerkt moeten hebben na hun afstuderen een rol gespeeld. De verwachting is dat er in 2014 weer meer aanvragen komen. Nieuw in 2013 is de vereiste om de intenties voor het zichtbaar maken van het werk in een globaal presentatieplan te omschrijven. Dit leidde tot omschrijvingen van geplande (inter)nationale presentaties, zichtbaarheid op websites, een blog, publicaties of andere vormen om publiek te benaderen. Zo beschreef Jenny Lindblom hoe zij zich naast (solo)tentoonstellingen ook richt op inschrijvingen voor residencies, open calls en prijzen, terwijl Emma van der Put haar afwegingen deelt met betrekking tot het online plaatsen van filmmateriaal. Aantal aanvragen: 66 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 13 Bijdrage: Meester-Gezelregeling Om tegemoet te komen aan de groeiende vraag van beginnend kunstenaars aan begeleiding door ervaren vakgenoten én om de overdracht van kennis en ervaring te stimuleren, biedt het Mondriaan Fonds sinds 2013 een Meester-Gezelregeling aan. Deze bestaat vooralsnog uit twee projecten die startende kunstenaars koppelen aan meer ervaren collega s. Dit zijn het project Mentoring in samenwerking met Cultuur-Ondernemen en het project Leerling/Meester in samenwerking met Kunstpodium T. Na een succesvol verlopen pilot in 2012, waarbij zes startende kunstenaars werden gekoppeld aan meer ervaren kunstenaars en curatoren, is Mentoring sinds juli 2013 gekoppeld aan de Werkbijdrage Jong Talent. Kunstenaars die deze bijdrage hebben ontvangen, kunnen een voorstel indienen waarin zij formuleren en motiveren waaraan ze specifiek willen werken in een mentoringtraject, wat ze aan het eind bereikt willen hebben, welke mentor hun voorkeur heeft en waarom. Voor de financiering van het traject wordt een bijdrage gevraagd van de kunstenaar van 750 euro. De overige kosten worden betaald door het Mondriaan Fonds en Cultuur-Ondernemen. Een mentoringtraject kan worden ingezet tot uiterlijk 18 maanden na toekenning van de bijdrage. In de tweede helft van 2013 werd een programma-op-maat ontwikkeld en een speciaal team van 35 mentoren samengesteld. In De Balie in Amsterdam werd een startbijeenkomst georganiseerd voor de mentoren. Hierbij werd gesproken over de rol die mentoring kan spelen in de praktijk van zowel startende als meer ervaren kunstenaars. Veelgenoemde begrippen daarbij waren de positie en zichtbaarheid van de kunstenaar, de artistiek-inhoudelijke ontwikkeling, het maken van scherpere keuzes en de wisselwerking met publiek, kunstinstellingen en galeries. Het project Mentoring kon rekenen op veel enthousiaste reacties en vond navolging bij verschillende culturele instellingen én cultuurfondsen. Er werden in 2013 negen aanvragen ingediend voor mentoring. Deze kunstenaars zijn inmiddels met hun traject begonnen. >pagina 14 De samenwerking met het Leerling/Meester project van Kunstpodium T is in 2013 als pilot van start gegaan. Het project koppelt afstuderende jonge kunstenaars van verschillende kunstacademies aan inspirerende hedendaagse kunstenaars. Het Mondriaan Fonds was betrokken bij de selectie van deze meesters. Het project resulteerde in een serie van gezamenlijke exposities bij Kunstpodium T. Daarnaast vond een aantal Meestergesprekken plaats bij Museum De Pont in Tilburg en werd de zeer druk bezochte Dag van de Jonge Kunstenaar georganiseerd, waarbij inhoudelijk dieper werd ingegaan op het creatief ondernemerschap, het kunstenaarschap en de wereld na de academie. Het Mondriaan Fonds verzorgde een aantal presentaties rondom de aanvraagmogelijkheden en de Meester-Gezelregeling. Werkbijdrage Bewezen Talent De Werkbijdrage Bewezen Talent (WBT) is de opvolger van het Basisstipendium en bestemd voor beeldend kunstenaars die ten minste acht jaar een beroepspraktijk hebben. De werkbijdrage is een tegemoetkoming in de investering van materiaal, tijd en diensten van derden. De bijdrage stelt bewezen talent in staat nieuw werk te maken en het experiment aan te gaan en kan gebruikt worden voor alles wat verband houdt met de ontwikkeling van nieuw werk, zoals onderzoek, materiaal, apparatuur of projecten. Ook kan het bedrag besteed worden om in te gaan op een opdracht of deel te nemen aan tentoonstellingen en manifestaties in binnen- en buitenland. Doel is het stimuleren van het oeuvre, het cultureel ondernemerschap en de zichtbaarheid zodat werk ontstaat dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Een WBT bedraagt euro voor minimaal 24 maanden. Het bedrag wordt in principe in vier tranches verstrekt, verspreid over vier jaar. De beroepspraktijk van beeldend kunstenaars wordt vaak gekenmerkt door sterk wisselende productie- en marktomstandigheden. De aanvrager kan daarom voor andere termijnen kiezen. Het aantal aanvragen voor een Basisstipendium was in 2012 bijna verdubbeld ten opzichte van Veel kunstenaars die in 2008 een aanvraag hadden ingediend die positief beoordeeld was, konden pas in 2012 opnieuw een aanvraag indienen. Zoals daarom te verwachten en wellicht ook door de onzekerheid onder aanvragers over het toen nog toekomstige beleid met minder budget is in 2012 massaal aangevraagd en zijn 278 Basisstipendia toegekend. Dit zou een reden kunnen zijn waarom het aantal aanvragen in 2013 ten opzichte van voorgaande jaren minder is. Daarnaast kan een WBT slechts eenmaal in de vier jaar worden toegekend. Daarom kon in 2013 slechts door een kleine groep kunstenaars worden aangevraagd. In 2014, 2015 en 2016 zal deze groep zich geleidelijk uitbreiden. Hierbij moet ook worden aangetekend dat nu vaker wordt aangevraagd voor individuele kunstenaars door musea of andere opdrachtgevers: een mogelijkheid van het nieuwe beleid.

12 Mark Manders, Working Table , painted epoxy, painted wood, painted canvas, iron, offset print on paper, 368 x 142 x 225 cm. Courtesy Zeno X Gallery en Tanya Bonakdar Gallery. Foto: Jan Kempenaers Mark Manders: Nederlandse inzending voor de Biënnale van Venetië Mark Manders foto: Cedric Verhelst Ruim bezoekers trok de presentatie Room with Broken Sentence, die beeldend kunstenaar Mark Manders en curator Lorenzo Benedetti realiseerden in het Nederlandse paviljoen op de Biënnale van Venetië. Mark Manders: De Biënnale van Venetië was een supergoede ervaring. Het ging eigenlijk heel makkelijk. Al voordat ik wist dat ik was uitgekozen, was ik begonnen met de uitvoering. Er zaten grote stukken bij, ik zou anders in tijdnood komen. Gaandeweg is er eigenlijk weinig veranderd aan het originele plan. Ik beschouw de presentatie als een duo-tentoonstelling van Gerrit Rietveld en mij. Belangrijk voor mij was om het gebouw goed zichtbaar te maken. Voor veel bezoekers was het voor het eerst dat ze het paviljoen goed zagen. Daar heb ik veel reacties op gekregen. Nu gaat het al een tijdje goed met mijn werk, ik heb veel samengewerkt met musea in Amerika en zit daar in zo n twintig collecties. Maar deelname aan de Biënnale van Venetië voelt aan als een grotere, bredere bevestiging, alsof ik een soort drempel over ben wat betreft internationale bekendheid. Het MoMA kocht het speciaal voor de tentoonstelling gemaakte Working Table. Een paar particuliere verzamelaars kochten werk. En niet zo lang geleden heeft het Guggenheim Museum in New York een grote installatie aangekocht naar aanleiding van de biënnale-presentatie. Maar wat ook heel fijn is, is dat ik in Nederland nu veel bekender ben, waar ik eigenlijk in heel weinig collecties zit. Het Bonnefantenmuseum gaat nu een tentoonstelling maken met drie werken en wil deze misschien verwerven. Het Centraal Museum kocht al Shadow Study en Prime Mover. Maar het mooiste is misschien wel het gevoel dat ik over twee jaar gewoon wéér meedoe. Mijn werk is opgenomen in de geschiedenis van het paviljoen en bij iedere editie van de biënnale wordt er weer teruggekeken. Eigenlijk blijft mijn tentoonstelling aanwezig in de ruimte.

13 Mondriaan Fonds Jaarverslag Nieuw is dat een presentatieplan onderdeel uitmaakt van de aanvraag. Hoewel vaak niet voor een periode van vier jaar in detail valt te voorzien hoe het werk wordt gepresenteerd, vermelden de meeste aanvragers dat zij hun werk en/of onderzoek via hun website, blogs en andere sociale media naar buiten brengen. Daarnaast wordt in presentatieplannen melding gemaakt van tentoonstellingen voor het eerste en soms ook tweede jaar. De meeste kunstenaars hebben een vaste galerie waar hun werk getoond wordt. Naast het inzetten van hun bestaande netwerk, geven de meeste kunstenaars aan deze te willen uitbreiden. Het aangaan van samenwerkingen gebeurt voor het merendeel met andere kunstenaars; meestal gaat het dan om een gezamenlijke tentoonstelling, project of onderzoek. Ook wordt het maken van een publicatie genoemd als vorm van presentatie en samenwerking. Aantal aanvragen: 67 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 26 Bijdrage: Beurzen Praktijkverdieping Sinds 2013 verstrekt het Mondriaan Fonds Beurzen Praktijkverdieping voor getalenteerde kunstenaars en bemiddelaars die hun artistieke ontwikkeling en/of cultureel ondernemerschap willen bevorderen. De beurs kan worden besteed aan artistiek of wetenschappelijk onderzoek of aan een andere vorm van praktijkverdieping waarbij gebruik gemaakt kan worden van de faciliteiten (werkplaatsen), kennis en het netwerk van de betrokken instellingen. Een groot deel van het budget voor deze beurzen, 80 procent, is voor de periode 2013 en 2014 gereserveerd voor beurzen aan de postacademische instellingen de Rijksakademie (19 plaatsen voor 12 maanden), De Ateliers (5 plaatsen voor 12 maanden), Jan van Eyck Academie (11 plaatsen voor 12 maanden) en (12 plaatsen van drie maanden). Hiertoe heeft het bestuur van het Mondriaan Fonds in 2012 besloten omdat deze instellingen anders zouden omvallen. De resterende 20 procent is in bestemd voor de zo geheten Vrije Beurzen Praktijkverdieping. De aanvragen voor deelname aan de programma s van de postacademische instellingen worden tijdens verschillende aanvraagrondes bij deze instellingen ingediend. De instelling maakt een voorselectie van ongeveer tweemaal zo veel kandidaten als het aantal dat geselecteerd kan worden. Deze voorselectie wordt voorgedragen aan een speciale commissie van het Mondriaan Fonds, waarin naast de voorzitter en drie leden van het Mondriaan Fonds drie deskundigen van de betreffende instelling zitting hebben. De adviescommissie Beurzen Praktijkverdieping kwam in totaal zes keer bij elkaar (een keer in 2012, vijf keer in 2013). In 2013 werden voor deelname aan de Rijksakademie 19 van de 24 aanvragers en aan De Ateliers 5 van de 7 aanvragen geselecteerd. Voor deelname aan het programma van de Jan van Eyck Academie in werden 11 van de 28 aanvragen geselecteerd en voor deelname aan Sundaymorning@EKWC in van de 57 aanvragen. De selectie voor een Beurs Praktijkverdieping voor deelname aan de nieuw te vormen postacademische instelling de Rijksakademie/De Ateliers die per 1 januari 2014 van start zou gaan, verliep complex. Nadat 44 aanvragen aan de gezamenlijke commissie waren voorgelegd en 24 aanvragen geselecteerd waren, werd bekend dat de fusie van de beoogde instelling Rijksakademie/De Ateliers van de baan is. Gezien deze ontwikkeling is de aanvragers gevraagd, gemotiveerd aan te geven of hun voorkeur voor deelname aan een postacademische instelling in 2014 uitgaat naar De Ateliers dan wel de Rijksakademie. De respons op deze vraag was voor het Mondriaan Fonds leidend in het definitief toekennen van de betreffende beurs praktijkverdieping: 5 toekenningen voor deelname aan De Ateliers en 19 toekenningen voor deelname aan de Rijksakademie. De Vrije Beurs Praktijkverdieping biedt kunstenaars en bemiddelaars de mogelijkheid hun werk in het binnen- of buitenland verder te ontwikkelen of een andere vorm van praktijkverdieping te volgen bij een instelling naar eigen keuze. Zo kreeg Koen Delaere een toekenning voor een onderzoeksperiode bij de grafische werkplaats PlaatsMaken in Arnhem. Hij onderzoekt de mogelijkheden om fotografische, lichtgevoelige emulsies als schilderkunstig materiaal in te zetten. Ook kan een kunstenaar of bemiddelaar aanvragen voor een werk- en onderzoeksperiode in een artist-in-residence plek met een inhoudelijk programma of om kennis te vergaren bij een specialist op het terrein van beeldende kunst en erfgoed. Jason Hendrik Hansma, ontving een bijdrage voor het nieuwe research residency program van het Centre International de l Art et du Paysage (CIAP). Hij verwacht dat deze residency zal bijdragen aan zijn artistieke ontwikkeling door de specifieke onderzoeksmogelijkheden en doordat hij bij het CIAP geconcentreerd kan werken. Gedurende zijn verblijf zal hij onderzoek doen voor een nieuw te realiseren 16 mm film, foto s en sculpturen. Aan het eind van de residency is er een presentatie van het gemaakte werk en/of onderzoek. Omdat Beurzen Praktijkverdieping een nieuwe bijdrage is, kunnen conclusies uit een vergelijking met het jaar ervoor niet getrokken worden. De regeling wordt vanaf oktober 2013 geëvalueerd. Op basis daarvan wordt bekeken hoe de verdeling wordt voortgezet. Aantal aanvragen: 197 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 94 Bijdrage: Bijdrage Gast- en Buitenlandateliers In 2013 stelde het Mondriaan Fonds gastateliers, ook wel artists-in-residence plekken (AiRs), beschikbaar in New York, Berlijn, Parijs, Rome, Caïro, Beijing, Tokio, Curaçao, Brussel, Rio de Janeiro, Moengo (Suriname), Praag en Annandale-on-Hudson (NY). Met het aanbieden van residencies wil het Mondriaan Fonds de verdieping van de (artistieke) ontwikkeling en de praktijk van beeldend kunstenaars en bemiddelaars in het buitenland of in een andere omgeving stimuleren. De residencies functioneren als een poort tot het internationale kunstcircuit. Tijdens een residency periode worden contacten opgebouwd die verder reiken dan vluchtige uitwisselingen tijdens een tentoonstelling of presentatie in het buitenland. Deze ateliers fungeren daarmee als uitvalsbasis voor het bouwen of versterken van internationale contacten en het ontwikkelen van nieuwe markten. Aanvragers kunnen nieuwe (inter-)nationale contacten, netwerken en markten verkennen, uitbreiden, opbouwen en overdragen. De meeste buitenlandateliers maken deel uit van internationale initiatieven en programma s voor kunstenaars uit de hele wereld. Nieuw is dat een presentatieplan onderdeel uitmaakt van de aanvraag. Hoewel het vaak van tevoren nog niet te voorzien is hoe het werk aan het eind van de residency-periode gepresenteerd kan worden, laten de meeste residenten tijdens hun verblijf via blogs en andere sociale media zien wat zij onderzoeken, wie zij ontmoeten en welke resultaten dit tot gevolg heeft. Een voorbeeld is beeldend kunstenaar Su Tomesen die tijdens haar verblijf bij El Puente-lab in Medellin (Colombia) een blog bijhield over haar verrichtingen. Zij maakte onder andere een werk in de openbare ruimte en plaatste ter plekke een groot billboard met informatie over het project.

14 Natalia Ossef, Disappearing into the Dance, 2013, olieverf op canvas, 30 x 40 cm Natalia Ossef en Roel Arkesteijn: Mentoring voor startende kunstenaars Natalia Ossef Roel Arkesteijn Curator en auteur Roel Arkesteijn trad op als mentor van beginnend kunstenaar Natalia Ossef, ontvanger van een Werkbijdrage Jong Talent. In samenwerking met Cultuur- Ondernemen ondersteunde het Mondriaan Fonds de begeleiding in het kader van de Meester- Gezelregeling. Natalia Ossef: Hoe sta je tegenover de galeriewereld? Hoe schrijf je over je eigen werk? Hoe presenteer je jezelf? Het zijn allemaal vragen die op de academie niet werden behandeld. En ook toen ik een jaar aan de slag was als kunstenaar wist ik de antwoorden niet. Ik had behoefte om er met een ervaren iemand over te praten en niet een kunstenaar dan verhoud je je weer teveel op een academieachtige manier tot elkaar. In de zes bijeenkomsten die ik met Roel heb gehad, heb ik geleerd over mijn werk te praten en schrijven. Maar het belangrijkste is de moral support die ik kreeg. Ik was nogal onzeker. Roel heeft me laten zien dat ik thematisch dichtbij mezelf mag blijven en dat ik binnen één serie veel meer werken kan maken waardoor ik de grenzen kan opzoeken. Dat heeft verhelderend gewerkt. Mijn handschrift is duidelijker geworden. Roel Arkesteijn: Door mijn werk aan post-academische opleidingen als het HISK, kende ik de behoefte aan begeleiding van beginnend kunstenaars wel. Het gaat vaak om praktische zaken, zoals het vinden van expositieplekken en hoe je te positioneren als kunstenaar. In dit geval was het meer een soort coaching. Onze gesprekken waren grotendeels inhoudelijke reflecties op Natalia s werk, een aanscherpen van haar ideeën. De sleutel tot succes in dit soort mentortrajecten is dat de kunstenaar zelf heel goed weet wat hij of zij eruit wil halen. Bij Natalia was dat sterk het geval. Het effect was ook meteen zichtbaar en dat geeft veel voldoening.

15 Mondriaan Fonds Jaarverslag De ateliers in Brussel, Berlijn, New York, Tokio en Parijs waren ook in 2013 weer populair. Dit jaar is een nieuwe AiR in het aanbod van het Mondriaan Fonds opgenomen: als resultaat van de Oriëntatiereis naar China en Indonesië in 2012 kan met een bijdrage uit gelden voor internationale samenwerking van het Ministerie van Buitenlandse Zaken de komende twee jaar een residency in Cemeti Art House, Yogyakarta worden aangeboden. Wegens de situatie in Caïro en het negatieve reisadvies van het Ministerie van Buitenlandse Zaken werd besloten de ontwikkelingen af te wachten en in 2013 geen residenten voor Townhouse Gallery te selecteren. Afhankelijk van wat er de komende tijd in Caïro zal gebeuren, zal de AiR in 2014 weer worden aangeboden. De samenwerking met PiST/// in Istanbul is in goed overleg na twee jaar stopgezet. Helaas bleken de verwachtingen van de kunstenaars en de leiding van PiST/// niet overeen te komen. Er wordt gezocht naar een nieuwe mogelijkheid voor een residency in Istanbul. Ook is de samenwerking met Meetfactory in Praag na twee jaar beëindigd. De steeds wisselende staf van de AiR en het geringe aantal aanvragen gaf niet voldoende vertrouwen om de samenwerking voort te zetten. Het Mondriaan Fonds onderzoekt de mogelijkheden voor samenwerking met een andere AiR in Midden- of Oost Europa en heeft in het najaar tijdens de Oriëntatiereis in Warschau de Artist-in-Residence Laboratory bij het Centre for Contemporary Art Ujazdowski Castle bezocht. Dit zal resulteren in een nieuwe residency. De AiR Capacete in Rio de Janeiro heeft tot mei 2013 wegens financiële problemen het residency programma stop gezet. Na een periode van heroverweging maakt Capacete in 2015 een doorstart met een educatief gericht residency programma van 12 maanden voor jonge kunstenaars. Het Mondriaan Fonds is met Capacete in gesprek om de residency in deze vorm voort te zetten. De residenten die in 2012 voor een werkperiode in Capacete werden geselecteerd kunnen hun plannen in in Capacete uitvoeren. Vanuit de overweging dat niet alleen verre oorden, maar ook het verblijf in eigen land veel kan opleveren, zowel voor de kunstenaar als voor de plek/regio, biedt het Mondriaan Fonds ook gastateliers in Nederland aan. Het gastatelier in het monumentale Pompgemaal Den Helder blijft onverminderd populair onder kunstenaars. Naast het Pompgemaal Den Helder werkt het Mondriaan Fonds op tijdelijke basis samen met vijf gastateliers in Nederland per jaar. In 2013 werkten verschillende kunstenaars, die al in 2012 geselecteerd werden, bij Stichting IK (Oost-Souburg), Atelier aan de Middendijk (Usquert), Residence Land Art Contemporary (Dalen), B32 Onderzoeksatelier (Maastricht) en Het Vijfde Seizoen (Den Dolder) in samenwerking met Museum Het Dolhuys (Haarlem). Aantal aanvragen: 243 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 37 Bijdrage: Projectinvestering Kunstenaar De Projectinvestering Kunstenaar, opvolger van de Bijdrage Werkbudget, is bestemd voor beeldend kunstenaars met een in tijd begrensd plan. De bijdrage kan gebruikt worden voor alles wat verband houdt met het uitvoeren van een plan om nieuw werk te maken, zoals de uitwerking van een concreet plan voor nieuw werk, onderzoek, een reis, of een werkperiode in binnen- of buitenland. Doel is waardevolle artistieke plannen te stimuleren, zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Hoewel de plannen niet direct tot een concreet resultaat hoeven te leiden, wordt verwacht dat dit in ieder geval op termijn het geval zal zijn. De hoogte van een Projectinvestering Kunstenaar wordt per aanvraag vastgesteld. Het bedrag bestaat uit een bijdrage aan projectkosten. Het project waarvoor de bijdrage wordt verstrekt, duurt maximaal 1 jaar. Nieuw is de eigen bijdrage van euro die het Mondriaan Fonds sinds 1 januari verwacht bij de Projectinvestering Kunstenaars. Onder dat bedrag kon niet worden aangevraagd. In de loop van het jaar bleek echter dat dit een onoverkomelijk obstakel is voor kleinere projecten. Daarom is besloten de eigen bijdrage met ingang van 1 januari 2014 te vervangen door een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. Bijdragen werden aangevraagd voor zeer uiteenlopende projecten en onderzoeken, met name voor het maken van nieuw werk, maar daarnaast ook voor vervaardiging van nieuw werk voor (overzichts)- tentoonstellingen (meestal aangevraagd met steun en bijdrage van de betreffende instelling), het doen van materiaalonderzoek, archiefonderzoek en het aangaan van het experiment. Nieuw is dat bij een aanvraag een presentatieplan moet worden ingediend. Dit sluit aan bij de ontwikkeling dat door veel kunstenaars de openbaarheid en het publiek wordt opgezocht. Steeds meer vindt het maken van nieuw werk niet meer uitsluitend in de beslotenheid van het atelier plaats, maar ook in voor publiek toegankelijke werkplaatsen en projectruimtes bij (presentatie) instellingen. Zoals het project New World Academy van Jonas Staal. De door Staal en BAK, basis voor actuele kunst opgerichte New World Academy nodigt politieke organisaties uit hun visie op de rol van kunst en cultuur in politieke strijd te delen met kunstenaars en studenten. Een ander voorbeeld is het project Beauty and the Right to the Ugly van Wendelien van Oldenborgh. Dit cinematisch experiment zal worden opgenomen in een multifunctioneel wijkcentrum in Eindhoven, ooit ontworpen door Frank van Klingeren. De film beoogt de wording van Van Klingerens project te onderzoeken als een gebied van studie en zal deels een publieke shoot zijn. Aantal aanvragen: 94 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 47 Bijdrage: Projectinvestering Bemiddelaar De Projectinvestering Bemiddelaar heeft als doel waardevolle inhoudelijke plannen te stimuleren die de kennis en zichtbaarheid van hedendaagse beeldende kunst of cultureel erfgoed in Nederland vergroten. De bijdrage is bestemd voor curatoren, critici, theoretici of beschouwers met een in tijd begrensd plan. Hoewel de plannen niet direct tot een concreet resultaat hoeven te leiden, wordt verwacht dat dit in ieder geval op termijn het geval zal zijn. Nieuw is de eigen bijdrage van euro die het Mondriaan Fonds sinds 1 januari verwacht bij een aanvraag Projectinvestering Bemiddelaar. Onder dat bedrag kon niet worden aangevraagd. In de loop van het jaar bleek echter dat dit een onoverkomelijk obstakel is voor kleinere projecten. Daarom is besloten de eigen bijdrage met ingang van 1 januari 2014 te vervangen door een eigen bijdrage van minimaal 10 procent. Het merendeel van de toegekende bijdragen werd verstrekt voor (voor-)onderzoeken op het gebied van hedendaagse beeldende kunst, zoals het onderzoek van Sandra Smallenburg naar Land Art en de rol van Nederlandse kunstenaars in de ontwikkeling van deze kunststroming. Een aantal bijdragen betrof internationaal opgezette onderzoeken, vaak ook buiten de gevestigde westerse circuits. Zo ontvingen de jonge curatoren Laura Mudde en Claire van Els een bijdrage om onderzoek te doen hoe hedendaagse kunst een rol kan spelen in het verbeelden en herdefiniëren van hedendaagse vormen van mobiliteit. Daarbij ontwikkelen ze een discursief programma met lezingen voor een

16 V V V V V The Ennead Series V V V V vvvvvvvvv.org Frank van der Stok: Onderzoek naar kunstenaarsboeken met Projectinvestering Bemiddelaars Frank van der Stok Redacteur en curator Frank van der Stok kreeg een bijdrage via de regeling Projectinvestering Bemiddelaar om vooronderzoek te doen voor een reeks van negen kunstenaarsboeken plus een inventariserende publicatie over kunstenaarsboeken, onder de titel The Ennead Series. Dit project mag gezien worden als een antwoord op de verschraling van de tentoonstellingspraktijk. Er worden steeds minder tentoonstellingen gemaakt, met een steeds langere looptijd. Dat betekent dat de zichtbaarheid van kunstenaars daalt. Wij ik werk als redacteur samen met twee vormgevers willen boeken maken als een alternatieve tentoonstellingsruimte. We kiezen daarbij met nadruk de weg van de meeste weerstand. Dit onderzoek richt zich op de vertaalslag van kunst naar boek, maar we kiezen voor de minder voor de hand liggende vormen. Dus geen schilderkunst, fotografie of een ander tweedimensionaal medium, maar performance, geluidskunst, video. Gedurende drie jaar brengen we jaarlijks drie boeken plus editie uit: eentje van een jong talent, eentje van een mid-career kunstenaar en eentje van een veteraan. In een tiende boek, de finale van het project, geven we een overzicht van het kunstenaarsboek in Nederland en daarbuiten. Door de bijdrage van het Mondriaan Fonds kan ik hoofd en handen vrijhouden om dieper én breder op de materie in te gaan en dat ook op een meer organische manier te doen. Zonder ondersteuning zou ik rechtlijniger te werk gaan, kortere stappen maken, minder onverwachte paden inslaan. Ik heb nu ook de tijd om mijn kennis grondig te verdiepen, het hele gebied uit te graven. Na ruime ervaring met eerdere boekproducties wordt dit echt wat anders; ik denk een bijzondere vernieuwingsslag te gaan maken.

17 Mondriaan Fonds Jaarverslag kunstinstelling in Nederland. Daarnaast konden in 2013 voor het eerst bemiddelaars op het gebied van cultureel erfgoed aanvragen. Drie cultureel erfgoed onderzoeken werden ondersteund; zoals een onderzoek van Milena Mulders om de geschiedenis van de Limburgse mijnen over te dragen op een breed publiek in de vorm van een cultureel programma in Amsterdam. Aantal aanvragen: 30 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 11 Bijdrage: WJT plus Opdrachtgever en WBT plus Opdrachtgever De Werkbijdrage Jong Talent plus Opdrachtgever (WJT+) en Bewezen Talent plus Opdrachtgever (WBT+) kunnen worden aangevraagd door instellingen en andere opdrachtgevers om veelbelovende plannen te ontwikkelen voor een bijzondere samenwerking met een startende kunstenaar of een kunstenaar die minimaal acht jaar professioneel werkzaam zijn. De bijdrage kan gebruikt worden voor de productie van nieuw werk, waarbij de opdrachtgever de intentie heeft het werk aan te kopen en/of het werk van de kunstenaar intensief te volgen en onder de aandacht van het publiek te brengen. De bijdrage wordt verstrekt ten gunste van de kunstenaar. Doel is initiatieven uit het professionele veld te stimuleren zodat werk tot stand komt dat een betekenisvolle bijdrage kan leveren aan de hedendaagse beeldende kunst in Nederland. Begin 2013 werd in de voorbereiding naar deze regeling een WBT+ als pilot toegekend voor een samenwerkingsproject van twee jaar tussen SCHUNCK* in Heerlen en beeldend kunstenaar Hadassah Emmerich. SCHUNCK* zal twee jaar langdurig samenwerken met de in de regio opgegroeide Hadassah Emmerich. De kunstenaar zal onderzoek doen naar de historie en de identiteit van Heerlen en de regio Zuid-Limburg. Een langdurige samenwerking past goed in het nieuwe presentatie-, onderzoeks- en aankoopbeleid van SCHUNCK* en geeft daarnaast aanleiding en de mogelijkheid om na te denken over een andere manier van aankopen dan tot op heden gebruikelijk is in de meeste Nederlandse hedendaagse kunstmusea. Met deze samenwerking wil SCHUNCK* een platform bieden voor de kunstenaar en de zichtbaarheid van het werk vergroten door middel van een tentoonstelling, een publicatie en publieksgerichte activiteiten. Tevens zal de samenwerking resulteren in de aankoop van nieuw werk. De tussentijdse resultaten van deze pilot worden begin 2014 geëvalueerd. Hoewel deze nieuwe regeling zijn weg nog enigszins moet vinden in het (museale) veld werden in 2013 drie plannen gehonoreerd: een WJT+ en twee WBT+. Naast het voorbeeld van de samenwerking tussen het Drents Museum met de jonge beeldend kunstenaar Hans Hoekstra (WJT+), ontving Stichting Castrum Peregrini in Amsterdam een WBT+ voor een samenwerking van twee jaar met beeldend kunstenaar Amie Dicke voor het project Een Huis Als Muze. Dicke gaat onderzoek doen naar de verschillende lagen van verhalen die in het materiële erfgoed van Castrum Peregrini besloten liggen. De opdrachtgever zal de kunstenaar intensief volgen in haar onderzoek en vervolgens het nieuwe werk presenteren. Castrum Peregrini wil door deze samenwerking haar zoektocht naar nieuwe manieren van omgang met erfgoed concreet maken. Castrum Peregrini hoopt dat de resultaten van deze samenwerking door andere organisaties en kunstenaars ingezet kunnen worden om kennis en een breder publieksbereik te verwerven door duurzaam met beeldend kunstenaars samen te werken. Aantal aanvragen: 2 WJT+ en 2 WBT+ Totaal gevraagd bedrag: en euro Gehonoreerd: 1 WJT+ en 2 WBT+ Bijdrage: euro en euro Bijdrage Opdrachtgeverschap 2013 was een productief eerste jaar van de Bijdrage Opdrachtgeverschap. Van boerderijen tot scholen, van gemeenten tot musea: uiteenlopende partijen verbonden zich aan het maken van nieuw vraaggestuurd werk door beeldend kunstenaars. De bijdrage is gericht op publieke én private opdrachtgevers die openbaar toegankelijke beeldende kunstprojecten willen realiseren. Doel is de kwaliteit en de zichtbaarheid van de hedendaagse beeldende kunst in Nederland te vergroten voor een zo groot mogelijk publiek. Het Mondriaan Fonds stimuleert vraaggestuurde initiatieven die in samenwerking tot stand komen en waarbij het maken van beeldende kunst nadrukkelijk wordt verbonden aan het tonen ervan. In sommige gevallen wordt het werk ook door de opdrachtgever aangekocht. De financiële bijdrage van het Mondriaan Fonds is nooit hoger dan 50 procent. Van de opdrachtgever wordt verwacht dat hij een reëel honorarium voor de kunstenaar beschikbaar stelt. De commissie kwam vier keer bijeen om in totaal 39 aanvragen te beoordelen. Zij constateerde dat werd aangevraagd voor zeer uiteenlopende projecten: van autonoom tot meer toegepast. Met name de opdrachten waarbij sprake was van een goede balans tussen autonoom en toegepast werden gehonoreerd. Het ging hierbij onder meer om verschillende museale presentaties die een direct commentaar gaven op het erfgoed of de collectie, of publiek toegankelijke werken in een oude scheepswerf of een stadswijk. Van een monumentale ingreep op de gevel van een hotel tot een samenwerking tussen een danser en een beeldend kunstwerk. Opvallend was dat de opdrachten niet alleen door uiteenlopende vaak ook nieuwe partijen werden aangevraagd, maar dat het opdrachtgeverschap ook geografisch goed gespreid is. De bijdrage speelt in op het initiatief, de ambitie en het ondernemerschap van opdrachtgevers door het hele land. Daarnaast werd met de bijdrage de brug geslagen met andere maatschappelijke sectoren en culturele disciplines. Er werden zowel aan bekende als aan meer startende kunstenaars opdrachten gegeven, waarbij telkens de samenwerking een meerwaarde had voor de ontwikkeling van het werk. De relatie tussen kwaliteit en zichtbaarheid was daarbij steeds het uitgangspunt voor de adviescommissie. Bij de toekenningen stonden in de regel bemiddelaars of bemiddelingsbureaus garant voor de inhoudelijke en praktische begeleiding en een professionele uitvoering van de projecten. In 2014 zullen de eerste resultaten worden geëvalueerd. Aantal aanvragen: 39 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 18 Bijdrage: Bijdrage Presentatie Buitenland Internationaal erkende hedendaagse kunstpodia kunnen via de Bijdrage Presentatie Buitenland aanvragen om werk te tonen van kunstenaars uit Nederland. Ook beeldend kunstenaars kunnen aanvragen voor een presentatie bij een van deze buitenlandse podia en/of voor de productie van nieuw werk. Doel is het stimuleren van de bekendheid van en de internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland. De bijdrage is daarmee ook gericht op de versterking van de internationale positie van beeldend kunstenaars uit Nederland. Bij de beoordeling wordt gelet op het bereik en de internationale reputatie van het podium, de context van het project, de relevantie van het project voor de internationale ontwikkeling van de kunstenaar en de kwaliteit van zijn oeuvre. In 2013 ondersteunde het Mondriaan Fonds 46 aanvragen van kunstenaars en 57 aanvragen van instellingen. Bik Van der Pol ontving bijvoorbeeld een bijdrage voor de productie en presen-

18 Sara Bjarland, installatiefoto Sara Bjarland: Deelname aan atelierprogramma HISK met Vrije Beurs Praktijkverdieping Sara Bjarland foto: Emma Wieslander Kunstenaar Sara Bjarland nam in 2012 en 2013 deel aan het atelierprogramma aan het HISK in Gent, België en heeft daarvoor een Vrije Beurs Praktijkverdieping ontvangen. In mijn werk gebruik ik kamerplanten als representatie van de natuur, maar dan wel op een gedomesticeerde manier. Voor mijn vorige serie foto s verzamelde ik dode planten op straat. Nu ben ik bezig met plastic planten. Ik laat ze smelten of bleken zodat er een extra laag doodsheid overheen komt te hangen. De perfecte illusie van leven is dan verdwenen. Fotografie is natuurlijk ook een illusie waardoor deze foto s stillevens zijn met een dubbele lading. Op het HISK kon ik mijn werk iedere maand aan weer andere mensen laten zien. Zij waren mijn testpubliek. Ze stelden vragen die me dwingen verder na te denken over de ontwikkeling van mijn werk. Doordat je op een postacademische opleiding in een omgeving zit met andere kunstenaars in dezelfde leeftijdscategorie, krijgt wat je doet betekenis. Als ik in m n eentje zou werken zou ik veel minder snel mijn werk tijdens het maakproces aan anderen laten zien. Ik denk dat ik in de tijd die ik heb doorgebracht aan het HISK professioneler ben geworden. Ik heb leren omgaan met kritiek, kan beter praten over mijn eigen werk. En ook na afronding van het programma blijf je onderling in contact, je blijft onderdeel van een groot, internationaal netwerk. Die contacten hebben al het nodige opgeleverd. Ik ga samenwerken met een galeriehouder in Brussel die mijn werk op het HISK heeft gezien. Via collega s van de opleiding heb ik tentoonstellingen gekregen in Madrid en Riga. En binnenkort mag ik mijn portofolio laten zien aan de curator fotografie van Tate Modern tijdens Plat(t)form 2014 in Fotomuseum Winterthur.

19 Mondriaan Fonds Jaarverslag tatie van het werk PB On the Moon voor de negende Biënnale van Mercosul in Brazilië. Nieuw is behalve dat kunstenaars kunnen aanvragen ook dat de productie van nieuw werk binnen de Bijdrage Presentaties Buitenland kan worden ondersteund. Aanvragen met nieuw werk hebben door de nadruk op opdrachtgeverschap een pre. In 2013 ondersteunde het Mondriaan Fonds 46 aanvragen voor de productie van nieuw werk. Manifesta Sint Petersburg kreeg bijvoorbeeld een bijdrage voor nieuw werk van Marlene Dumas, een portrettenserie van beroemdheden die homoseksueel zijn/waren. Een mooi voorbeeld van samenwerking is bijvoorbeeld goed te zien in het Philadelphia Museum of Art dat een bijdrage vroeg voor het tonen van Inventory van Fiona Tan in het Live Cinema Programma. De film is een coproductie met MAXXI in Rome en kwam met een bijdrage van het Mondriaan Fonds tot stand. Het is voor het eerst dat het Live Cinema Programma een rol speelt bij de productie van nieuw werk. Aantal aanvragen: 182 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 99 Bijdrage: Bijdrage Kunstbeurzen De Bijdrage Kunstbeurzen heeft als doel het tonen van Nederlandse kunst op beurzen in het buitenland. Tot voor kort konden galeries via deze bijdrage aanvragen voor een vaste lijst beurzen en voor een tegemoetkoming in standkosten waar ten minste een derde van het getoonde werk is gemaakt door kunstenaars uit Nederland. Met deze bijdrage wil het Mondriaan Fonds de bekendheid van en de internationale waardering voor relevante hedendaagse beeldende kunst uit Nederland versterken. Het Mondriaan Fonds heeft de Bijdrage Kunstbeurzen in oktober 2013 uitgebreid. Voor deze beleidswijziging werd onder meer gebruik gemaakt van een onderzoek onder galeriehouders, dat eind 2012 is uitgevoerd. Galeries kunnen voortaan zowel aanvragen voor het tonen van bestaand werk van Nederlandse kunstenaars op buitenlandse beurzen, als voor nieuw werk speciaal voor de beurs gemaakt en dat geëxposeerd wordt op een speciale plek of in een bijzondere tentoonstelling op de beurs. Nieuw is ook dat kan worden aangevraagd voor beurzen die niet op de vaste lijst staan en internationale kunstbeurzen kunnen zélf een bijdrage aanvragen voor nieuw werk op een speciale plek of tentoonstelling op de beurs. Het Mondriaan Fonds heeft in 2013 drie galeries bij wijze van pilot ondersteund. Naast Galerie tegenboschvanvreden voor een bijdrage aan een speciale performance op ARCO Madrid 2013 kregen Upstream Gallery en Galerie Lumen Travo een bijdrage voor deelname aan ArtInternational Istanbul Deze bijdrage werd gegeven omdat in de nieuwe regeling de mogelijkheid zou worden opgenomen om ook een aanvraag in te dienen voor deelname aan een beurs die niet vermeld staat op de vastgestelde lijst. De nieuwe regeling was op dat moment nog niet in werking getreden. De deelname werd ondersteund vanwege de verwachting die beide galeries hadden over de potentie van ArtInternational Istanbul voor de Nederlandse beeldende kunst, kunstenaars en galeries. Deze bijdrage en de potentie van ArtInternational Istanbul worden nog geëvalueerd. Galeries kunnen een bijdrage aanvragen voor maximaal 80 procent van de kale standhuur als meer dan 60 procent van de getoonde werken afkomstig is van beeldend kunstenaars uit Nederland. De maximale hoogte van de bijdrage is euro. Een galerie of kunstbeurs kan een bijdrage aanvragen voor bestaand werk van kunstenaars uit Nederland, voor kosten van transport, voor verzekering tijdens transport en voor reis- en verblijfkosten van de betrokken kunstenaar. Voor nieuw werk op een bijzondere plek buiten de stand van de galerie kan maximaal 50 procent van de productiekosten in aanmerking komen voor een bijdrage en dient een reële vergoeding van de aanvrager voor de kunstenaar in de begroting te zijn opgenomen. Het Mondriaan Fonds verleende een bijdrage voor deelname aan de volgende beurzen: Art Basel (Bazel), Liste (Bazel), Art Basel Miami Beach (Miami), Frieze Art Fair (Londen), ARCO (Madrid), The Armory Show (New York), FIAC (Parijs), Paris Photo (Parijs), Art Dubai (Dubai), ZONA MACO (Mexico Stad), Joburg Art Fair (Johannesburg), Hong Kong Art Fair (Hong Kong), arteba (Buenos Aires), SP ARTE (São Paulo). Aantal aanvragen: 31 Totaal gevraagd bedrag: Gehonoreerd: 28 Bijdrage: Collectie en presentatie van beeldende kunst en cultureel erfgoedinstellingen Bijdrage Meerjarenprogramma s Presentatie-instellingen De Bijdrage Meerjarenprogramma s Presentatie-instellingen is bestemd voor presentatie-instellingen met programma s die bijdragen aan de ontwikkeling van of de discussie over hedendaagse beeldende kunst. De bijdrage kan eens per jaar worden aangevraagd voor een serie van inhoudelijk samenhangende activiteiten gericht op presentatie, experiment, opinie en debat, zoals tentoonstellingen, discussiebijeenkomsten en lezingen. Bij de beoordeling speelt in positieve zin mee als er steun is van lokale overheden; omdat dit duidt op een goede lokale inbedding. Nieuw was dit jaar dat regionale spreiding als criterium bij de toekenningen kon worden betrokken. Het Mondriaan Fonds streeft naar ondersteuning van een landelijk gespreid aantal presentatie-instellingen die zich programmatisch inhoudelijk van elkaar onderscheiden. Het Mondriaan Fonds draagt bij aan programma s van presentatie-instellingen omdat ze van vitaal belang zijn voor ontwikkeling en zichtbaarheid binnen de beeldende kunstsector. Zowel publiek als meer gevestigde instellingen zijn wegens de doorstroming van interessante kunstenaars en concepten gebaat bij hun kwalitatief hoogstaande programma s. Dit alternatieve circuit onderscheidt zich in het beeldende kunstenveld door een actuele en experimentele programmering en een intensieve betrokkenheid van kunstenaars. De rol van het Mondriaan Fonds voor deze groep aanvragers is van groter belang geworden, omdat de rechtstreekse steun door het Rijk terugliep van elf presentatie-instellingen in de periode naar zes in de periode Het Mondriaan Fonds kende 1,3 miljoen euro toe aan de programma s voor 2014 en 2015 van negen presentatie-instellingen voor hedendaagse beeldende kunst. De bijdragen varieerden van tot euro op jaarbasis. De instellingen die een bijdrage kregen zijn: Ateliers 89 (Oranjestad, Aruba), Casco (Utrecht), Extrapool (Nijmegen), Hotel Mariakapel (Hoorn), Instituto Buena Bista (Willemstad, Curaçao), Kunsthuis SYB (Beetsterzwaag), Kunstvereniging Diepenheim (Diepenheim), Project Space 1646 (Den Haag) en West (Den Haag). De 1,3 miljoen euro komt bovenop het bedrag van 1,3 miljoen euro dat in 2012 was toegekend voor programma s in In 2012 vroegen 39 presentatie-instellingen aan; 21 kregen een bijdrage, waarvan 10 ook voor 2014: De Player, If I Can t Dance, Impakt, Lost & Found, Showroom MAMA, Nest, Paradox, Stroom Den Haag, Vleeshal en Worm. In totaal draagt het Mondriaan Fonds in 2014 en ,6

20 Feest! Weet wat je viert, Bijbels Museum, Museum Onze Lieve Heer op Solder en Museum het Catharijneconvent. Foto: Kamerich & Budwilowitz / EYES2 Directeur Bijbels Museum: Samenwerking voor educatief project Feest! met Bijdrage Meerjarenprogramma Musea Judikje Kiers foto: Ineke Oostveen Het Bijbels Museum en Museum Onze Lieve Heer op Solder in Amsterdam en Museum het Catharijneconvent in Utrecht ontwikkelen samen het educatieve project Feest! Weet wat je viert. Het Mondriaan Fonds draagt bij vanuit de Meerjarenprogramma s Musea en overige Erfgoedinstellingen. Judikje Kiers (directeur Bijbels Museum): Heel veel van onze vakanties en feestdagen zijn nog steeds bepaald door religieuze tradities. In ons educatieve programma voor leerlingen uit het basisonderwijs lichten we toe waar die Christelijke feesten vandaan komen en hoe ze gevierd worden, plus de feesten uit andere religies. Voor de vaste opstelling die we nu hebben gemaakt in het Bijbels Museum gebruiken we volwaardige oude kunstwerken, grote schilderijen uit de zestiende en zeventiende eeuw, kostbaar zilverwerk. Zo laat je zien dat je de leerlingen serieus neemt en geef je scholen een reden om de tocht naar het museum te ondernemen. Wat we anders doen dan in de vroegere presentatie van het Catharijneconvent is dat we meer aandacht besteden aan de wijze van feestvieren; we hebben de betrokkenheid vergroot. De drie deelnemende musea hebben onderling veel uitgewisseld. Veel meer dan vroeger kijken we over de schutting. En die samenwerking zal nog verder toenemen want we willen met deze presentatie alle regio s van het land bereiken; we mikken op zeker acht plekken. Over tien jaar moet iedere school in het land dit materiaal onder handbereik hebben, in een museum of een andersoortige instelling als een kerk of bibliotheek. Het educatieve pakket wordt landelijk geregeld. De individuele tentoonstellingen volgen dezelfde grote lijn maar leggen eigen accenten, afhankelijk van de sociaal-culturele context van de locatie. In Brabant zal meer aandacht zijn voor carnaval en vasten. In Amsterdam zal het behalve over Christelijke ook over Joodse, Islamitische, Boeddhistische en andere religieuze feestdagen gaan.