St 1 T JUL m. Nanuru, MH ( Anr^ PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr.f >/aoi 2-/SS2>

Transcriptie

1 Nanuru, MH ( Anr^ Van: Verzonden: Aan: Onderwerp: Bijlagen: Meienhorst, D (Dennis) dinsdag 17 juli :20 Boukes, AEW (Arnold); Statengriffie; Wiggers, R (Renee) Ter verspreiding onder PS: Advies SER Overijssel inzake "Economische missies" Economische missies.pdf Geachte Griffie, Ter verspreiding onder PS vindt u bijgevoegd het volgende: - Advies SER Overijssel (S1862): "Economische missies" Met vriendelijke groet, Dennis Meienhorst Secretaris SER Overijssel PROVINCIALE STATEN VAN OVERIJSSEL Reg.nr.f >/aoi 2-/SS2> St 1 T JUL m Routing a.d. Bijl.:

2 Aan Gedeputeerde Staten van Overijssel t.a.v. dhr. drs. T.W. Rietkerk Postbus GB Zwolle Ons nummer: S 1862 Datum: 4 juli 2012 Advies Economische missies Geachte heer Rietkerk, Begin 2012 heeft u in een overleg met de Sociaal Economische Raad Overijssel (SER Overijssel) de vraag neergelegd hoe SER Overijssel staat ten opzichte van economische (handels)missies. Provincie Gelderland is sinds 1997 actief in China; provincie Overijssel is, op uitnodiging van Gelderland, vanaf 2006 aangesloten bij deze economische missies naar 4 vaste Chinese provincies. De doelstelling van de missies is het regionale MKB in de positie te brengen om kennis te kunnen maken met de mogelijkheden van China. Gedeputeerde Staten (GS) van Overijssel heeft in 2011 echter besloten om niet vooruit te lopen op het nieuwe provinciale economische beleid en af te zien van de geagendeerde China-reis van De verantwoordelijkheid voor internationaal ondernemen ligt primair bij de bedrijven zelf. Echter, internationaal ondernemen gaat niet altijd vanzelf doordat bedrijven in opkomende economieën vaak worden geconfronteerd met een ongelijk speelveld en een wezenlijk andere verhouding tussen de private en publieke sector dan in westerse markten. Economische missies vormen één van de instrumenten van de provincie om internationaal ondernemen te bevorderen en de export van het bedrijfsleven te stimuleren. De provincie wil deelnemende bedrijven kennis laten maken met potentiële markten en zakenpartners, met als mogelijk gevolg het verkrijgen van buitenlandse orders. Ook kunnen op deze wijze Overijsselse bedrijven met elkaar in contact gebracht worden, waardoor kennis en ervaring kunnen worden uitgewisseld. Doelstellingen van bedrijven om deel te nemen aan een missie sluiten hierop aan: het opdoen van zakelijke contacten, een verkenning van een buitenlandse markt en bewustwording van de marktkansen, het verder uitbouwen van bestaande contacten en het versterken van de eigen positie en verbreding van het (inter)nationale netwerk. Missiedeelname is voor bedrijven overigens een relatief goedkope manier om bovengenoemde effecten te realiseren. Zij hoeven immers niet op eigen initiatief buitenlandse handelscontacten in een bepaald land te organiseren. Behalve de hogere kosten die met dit laatste gemoeid zijn, is het voor veel bedrijven (met name het MKB) geen reële optie om dit zelf te organiseren; de bedrijven zijn daarvoor te klein of hebben (nog) geen ervaring met internationaal zakendoen 1. Hoofdlijnenakkoord en Uitvoeringskader Kerntaak Regionale Economie In het Hoofdlijnenakkoord is aangegeven dat voor een concurrerend vestigings- en ondernemingsklimaat goede contacten in het buitenland steeds belangrijker worden voor de provincie Overijssel. Mede daarom wordt blijvend ingezet op bedrijfslevenondersteunende 1 Regioplan (2010), Effecten van economische missies. In opdracht van het ministerie van Economische Zaken 1

3 handelsmissies 2. In het Uitvoeringskader Kerntaak Regionale Economie wordt nader ingegaan op het belang van het vergroten van de internationale oriëntatie van het Overijsselse bedrijfsleven 3. Internationalisering kan ondersteunend werken aan de economische agenda. Zo zal worden ingezet op gerichte buitenlandse acquisitie van hoogwaardige activiteiten die een bijdrage leveren aan de speerpuntsectoren Hightech, Chemie, LifeSciences/Health en Energie. Concreet wordt hier ook gedacht aan het (mede) organiseren van en deelname aan handelsmissies wanneer het bedrijfsleven hierom vraagt. In het begeleidende Statenvoorstel 4 is een half miljoen euro voor internationale handelsmissies toegekend. Verbreding van handel en investeringen - Mondiaal Grensoverschrijdende handel en investeringen zijn de afgelopen twee decennia sterk gegroeid. Het meeste verkeer vindt plaats tussen westerse landen onderling, maar het aandeel hiervan daalt. Binnen de internationale goederenhandel, bijvoorbeeld, daalde het aandeel van de zogenoemde noord-noordhandel van ruim 60 procent in 1990 naar minder dan 45 procent in Tegelijkertijd steeg de handel met en vooral tussen ontwikkelende landen. Of het nu gaat om de goederenhandel, de dienstenhandel of directe buitenlandse investeringen, in alle gevallen blijkt er sprake van een duidelijke opkomst van de ontwikkelende landen. Het gaat hierbij om een brede groep van landen. Vaak worden de BRIC-landen genoemd (Brazilië, Rusland, India en China), met als aanvulling de Next 11 (Bangladesh, Egypte, Filipijnen, Indonesië, Iran, Mexico, Nigeria, Pakistan, Turkije, Vietnam en Zuid-Afrika). Bij de directe grensoverschrijdende investeringen is ook een keerpunt zichtbaar. In 2010 ontvingen ontwikkelende landen voor het eerst meer dan de helft van alle nieuwe investeringen. In 1990 was hun aandeel nog 17 procent. Behalve als bestemming zijn ontwikkelende landen overigens ook steeds vaker afzender van grensoverschrijdende investeringen. De verwachting is dat de opkomst van ontwikkelende landen in handel en investeringen de komende jaren verder door zal zetten. China zet hierbij de toon 6. - Nederland Het toenemende marktaandeel van ontwikkelende landen in handel en investeringen is duidelijk merkbaar in Nederland 7. Tegelijkertijd ligt het zwaartepunt van het buitenlandse verkeer (handel en investeringen) vooralsnog in Europa. 66% van de totale uitvoerwaarde wordt behaald in landen binnen Europa. Duitsland, België, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Spanje blijven onze belangrijkste handelspartners. Met bijna 100 miljard aan uitvoerwaarde is Duitsland onze belangrijkste handelspartner. In de afgelopen 15 jaar is overigens vooral in de import een grote verschuiving van focus zichtbaar. Terwijl het EUaandeel in de Nederlandse import daalde van 65 naar 50 procent, steeg het BRIC-aandeel van 4 naar 16 procent 8. Vooral het belang van China is spectaculair toegenomen. Het land is nu, na Duitsland en België, het belangrijkste importland voor Nederland. 2 Provincie Overijssel (2011), Hoofdlijnenakkoord De Kracht van Overijssel, Inspireren, innoveren en investeren pag Provincie Overijssel (2012), Uitvoeringskader Kerntaak Regionale Economie , Versterken, vernieuwen en verbinden. Pag Statenvoorstel nr. PS/2012/107 Investeringsbesluit Kerntaak Regionale Economie; 17 e wijziging van de Kerntakenbegroting 2012 (pag. 10). 5 OESO (2010), Perspectives on global development 2010: shifting wealth, OECD, Parijs. 6 SER (2012), Verschuivende economische machtsverhoudingen. 7 CPB (2011), The rise of the BRIC countries and its impact on the Dutch Economy; CBS (2011) Internationalisation monitor CBS Statline 2

4 - Overijssel Het economisch belang van internationale handel is voor Nederland altijd groot geweest. De afgelopen jaren was de export in de toegevoegde waarde gemeten goed voor circa 30 procent van de economie. Ook voor Overijssel speelt de export in de regionale economie een grote rol, zij het relatief iets minder dan landelijk. Het aandeel van de export in de Overijsselse economie bedraagt zo n 27 procent. Het is vooral de industrie die via de uitvoer voor veel toegevoegde waarde zorgt (ruim een derde van de totale toegevoegde waarde). Ook de agrarische sector levert een bovengemiddelde bijdrage. De verschillen tussen de Overijsselse regio s zijn beperkt. Twente is de Overijsselse regio met de meeste export, waarbij de (hoogtechnologische) industrie veruit de belangrijkste bijdrage levert 9. Een ander signaal van toenemende internationalisering betreft de sterke groei van directe buitenlandse investeringen in Overijssel. De Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) rapporteert vanaf 2008 de resultaten per provincie. De investeringen en de daarmee gecreëerde werkgelegenheid in Overijssel laat een sterke groei zien (figuur 1). De NFIA (met de regionale acquisitiepartner Oost-NV) houdt zich echter voornamelijk bezig met dat deel van de transacties dat betrekking heeft op zogenaamde footloose investeringsprojecten. Bij de locatiekeuze van een footloose investeringsproject worden locaties in verschillende landen in overweging genomen. De investeringen hebben vooral te maken met oprichting van een Nederlandse vestiging van een buitenlands bedrijf. Dit gedeelte valt in het niet bij de totale directe buitenlandse investeringen inclusief fusies en overnames. Het aandeel van de (in figuur 1) genoemde investeringen varieert tussen de 2 en 5 procent van de totale directe buitenlandse investeringen, met andere woorden de daadwerkelijke directe buitenlandse investeringen in Overijssel liggen minimaal een factor 20 hoger. Echter, juist de toegevoegde waarde van deze projecten laat zich vertalen in werkgelegenheid en een extra impuls in innovatie en onderzoek 10. Figuur 1: NFIA, ontwikkeling buitenlandse footloose investeringsprojecten in Overijssel en daarmee gecreëerde banen Bron: Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) 9 ING Economisch Bureau (2012), Kleine provincies afhankelijk van export, in: Kwartaalbericht Regio s, februari Netherlands Foreign Investment Agency, Resultaten 2008, Resultaten 2009, Resultaten 2010 en Resultaten

5 Economische missies Uit de diverse evaluaties van en onderzoeken naar economische missies komt naar voren dat een meerderheid van (deelnemende) bedrijven voordelen van missiedeelname hebben ervaren. Niet alleen in de zin van de eerder genoemde kwalitatieve doelstellingen, maar ook concreet in termen van commerciële spin-off en extra gerealiseerde omzet. De Universiteit van Leiden constateert dan ook in een onderzoek naar het Chinabeleid van de provincie Zuid-Holland 11 dat de vraag naar de legitimiteit van een buitenlandbeleid (in dit geval China) door provincies in de praktijk positief moet worden beantwoord, niet alleen bij de provincie Zuid-Holland, maar ook bij alle andere provincies in Nederland. Connaction (2010) maakt na onderzoek op dat wat betreft de China-missies van de provincies Gelderland en Overijssel concrete economische resultaten zichtbaar zijn in de vorm van omzet (export/import) relateerbaar aan de economische missies naar China. Daarnaast signaleren ze eveneens een bijzonder positief neveneffect in die zin dat voor de helft van de deelnemers geldt dat de onderlinge relaties een commercieel vervolg krijgt 12. Overigens wordt het sluiten van (export)deals door bedrijven niet gezien als een direct doel. De inzet van economische missies dienen er vooral toe te leiden dat het bedrijfsleven erbij wordt geholpen om in het buitenland verkoopmogelijkheden te identificeren. 13 Aanwezigheid bewindspersoon / provinciale bestuurder Een economische missie is een handelsmissie onder leiding van een bewindspersoon. Voor veel bedrijven is de aanwezigheid van bewindspersonen van zeer grote waarde. Regioplan (2010) noemt als het belangrijkste voordeel dat deze persoon deuren opent voor het meereizende bedrijfsleven. Door diens aanwezigheid krijgt de economische missie status, waardoor bedrijven in contact kunnen komen met buitenlandse bedrijven en/of overheden die zij op eigen initiatief niet of nauwelijks hadden kunnen spreken. In niet-westerse landen kan de inbreng van de overheid zelfs van cruciaal belang zijn om tot succesvol zakendoen te komen. Regioplan noemt als concrete voorbeelden China, Rusland, Turkije, Brazilië en India. De Universiteit Leiden (2010) noemt in de evaluatie in opdracht van de provincie Zuid- Holland de government-to-government relatie cruciaal. Bedrijven kunnen via de provincie ingangen krijgen en voor hen processen versnellen. Deelnemers aan de eerdere economische missies van Overijssel en Gelderland onderschrijven bovenstaande en melden dat zij bij het realiseren van hun contacten en contracten veel steun hebben ondervonden aan de aanwezigheid van provinciale bestuurders op het juiste niveau en hun gesprekken met de overheid ter plaatse. Het realiseren van een commercieel resultaat komt zodoende eerder binnen handbereik 14. In alle gevallen is het een kwestie van goede maatvoering welk niveau bestuurder voor de ontvangende partij relevant wordt geacht. Dat moet doet dus steeds opnieuw precies worden bekeken. Het kan ook betekenen dat aansluiting bij landelijke missies nuttiger kan zijn dan zelf organiseren. Bestemming van economische missies Vanuit veel geledingen van de overheid en maatschappelijke partijen vinden er economische missies naar diverse windstreken over de gehele wereld plaats. Voor Overijssel is het van belang enige focus aan te brengen. Belangrijkste leidraad is de behoefte van het 11 De Vries J., T. Degen en H.B.M. Onstein (2010), Evaluatierapport Chinabeleid provincie Zuid-Holland. Universiteit Leiden. 12 Nieboer M. en A. Kragtwijk (2010), De effecten van de economische missies van de provincie Gelderland naar China. Connaction, Arnhem. 13 Nathan Associates (2004), Best practices in export promotion. 14 Nieboer M. en A. Kragtwijk (2010), De effecten van de economische missies van de provincie Gelderland naar China. Connaction, Arnhem. 4

6 bedrijfsleven. Daarin zijn, in geografische zin, in principe twee soorten bestemmingen te onderscheiden. De eerste zijn de belangrijkste groeimarkten buiten de EU, landen waar de government-government relatie cruciaal is en waar een provinciale bestuurder in een economische missie een duidelijk toegevoegde waarde kan leveren en deuren opent. Een nadere analyse van dergelijke groeimarkten volgt hierna. EU / Duitsland Een tweede bestemming zijn de EU landen zelf, en dan met name Duitsland, de belangrijkste handelspartner. De natuurlijke positie van Overijssel ten opzichte van het economisch sterke Duitsland kan nog in belang winnen. Overigens geeft 60 procent van de exporteurs aan dat de omzet in Duitsland verder verbeterd kan worden, gemiddeld met 30 procent 15. SER Overijssel wijst in dit kader ook naar de motie van der Vegte e.a. 16 Stimulering grensoverschrijdende samenwerking regionale economie waarin GS wordt opgeroepen de grensoverschrijdende economische samenwerking met Duitsland krachtig ter hand te nemen. Relevant is in deze het aanhaken op de onderscheiden economische topsectoren in het provinciaal economisch beleid. SER Overijssel geeft de suggestie mee nader te onderzoeken in hoeverre er verbindingen zijn te leggen tussen de sectoren High tech systemen en materialen, Lifescience/Health, Chemie (kunststof) en Energie met Duitsland en wijst bijvoorbeeld op de interesse van het Overijsselse bedrijfsleven in het Lifescience-cluster om in het kader van het Redmedtech Ventures project (Zuid-)Duitsland te bezoeken. Dergelijke ondersteuning van de (sectoren uit de) economische innovatieagenda ziet SER Overijssel verder eerder als vanzelfsprekend en bovendien van een andere aard dan de economische missies buiten de EU. De aandacht in cross-relationele sfeer met Duitsland zou in de ogen van SER Overijssel in principe al ingekapseld moeten zijn in het economisch beleid. Analyse van de groeimarkten buiten EU Atradius en Fenedex 17 geven jaarlijks in hun Trends in export uitgave een uitgebreid beeld van de ontwikkelingen en verwachtingen van de export naar landen binnen en buiten de Europese Unie. Buiten de EU is Brazilië de markt waar het grootste gedeelte van het exporterende bedrijfsleven in 2012 een groei van hun exportomzet verwachten. Ook de andere BRIClanden China, Rusland en India staan in de top 5. Voor Indonesië en Turkije zijn de verwachtingen eveneens zeer positief, de helft van de exporteurs verwacht een stijging naar deze landen. China staat dus niet meer bovenaan de lijst van nieuwe exportmarkten, maar voor de meeste exporterende bedrijven is China al een belangrijk exportland. Mogelijk zijn de eerste stappen op deze markt voor de meeste bedrijven reeds eerder gedaan en werpt dit nu zijn vruchten af. Door de lage groeiverwachtingen voor Europese economieën is een steeds groter gedeelte van het exporterende bedrijfsleven (40 procent in 2012) geneigd om exportmogelijkheden in opkomende markten buiten Europa te verkennen. Voor de bedrijven die hebben aangegeven andere markten te gaan verkennen heeft Rusland de meeste prioriteit: 63% geeft dit aan, gevolgd door Turkije (56%) en Brazilië (49%). China, India en Zuid-Afrika complementeren de top Atradius / Fenedex (2012), Trends in export Motie van der Vegte e.a. (april 2012), Stimulering grensoverschrijdende samenwerking regionale economie 17 Atradius is een Nederlandse kredietverzekeraar met een mondiaal marktaandeel van 31 procent, Fenedex is de particuliere ledenorganisatie van en voor het internationaal opererende bedrijfsleven (circa 1350 leden). 5

7 Figuur 2: Top 5 stijgers buiten Europa, 2010, 2011 en verwachting 2012 Bron: Atradius en Fenedex (2012) Figuur 3: Markten met grootste prioriteit in marktverkenning Bron: Atradius en Fenedex (2012) SER Overijssel geeft geen voorkeur in bestemming aan, maar adviseert geschetst beeld met genoemde landen (Brazilië, China, India, Rusland, Turkije, Indonesië en Zuid-Afrika) als kader te beschouwen. In meerdere onderzoeken naar internationalisering en behoefte van het bedrijfsleven komen genoemde landen continu als meest kansrijk naar voren. SER Overijssel geeft mee nader te bekijken in hoeverre deze landen ook voor het Overijssels bedrijfsleven (en met name vanuit de topsectoren) de meeste kansen biedt. 6

8 Aandachtspunten SER Overijssel - Sterk groeiend belang internationalisering SER Overijssel wijst in dit advies op het steeds groter wordende belang van internationalisering. Of het nu gaat om de goederenhandel, de dienstenhandel of directe buitenlandse investeringen, in alle gevallen blijkt er vooral sprake van een duidelijke opkomst van de ontwikkelende landen. - Economische missies instrument provincie bevordering internationaal ondernemen Economische missies vormen één van de instrumenten van de provincie om internationaal ondernemen te bevorderen en de export van het bedrijfsleven te stimuleren. Economische missies zijn vooral interessant voor het MKB voor het leggen van contacten en ervaring op doen op het gebied van exporteren. De economische missies worden als zeer waardevol geacht voor het midden- en kleinbedrijf met weinig ervaring op het gebied van internationaal ondernemen maar met innovatieve eigenschappen Belang bewindspersoon / bestuurder SER Overijssel vraagt om een kritische afweging tot bestuurdersdeelname aan economische missies. Er moet in de ogen van SER Overijssel wel sprake zijn van een meerwaarde / toegevoegde waarde van een bewindspersoon en dient dus verder te gaan dan louter deelnemen (aan bijv. een relatiebeheermissie). Internationaal ondernemen gaat echter niet altijd vanzelf doordat bedrijven in opkomende economieën vaak worden geconfronteerd met een ongelijk speelveld en een wezenlijk andere verhouding tussen de private en publieke sector dan in westerse markten. In niet-westerse landen kan de inbreng van de overheid zelfs van cruciaal belang zijn om tot succesvol zakendoen te komen. Voor veel bedrijven is de aanwezigheid van bewindspersonen dan van zeer grote waarde. - Geografische afbakening groeimarkten buiten EU Het gaat hierbij om een brede groep van landen, maar om het enigszins af te kaderen komen uit diverse onderzoeken voornamelijk Brazilië, China, India, Rusland, Turkije, Indonesië en Zuid-Afrika naar voren. SER Overijssel geeft mee nader te bekijken in hoeverre deze landen ook voor het Overijssels bedrijfsleven (en met name vanuit de topsectoren) de meeste kansen biedt. Zo biedt Brazilië het bedrijfsleven marktkansen voor met name agrofood en energie 19. Rusland kent ook marktkansen in deze sectoren maar daarbij ook in de medische technologie 20, voor China kan meer worden gekeken naar de industrie / High Tech Systemen en Materialen en voor India bijvoorbeeld naar Life sciences & Health Universidade de Porto (2009), Firms perceptions of the usefulness of state trade missions: an exploratory micro level empirical analysis. 19 Zie oa: AgentschapNL (2012), Brazilië: kansrijke sectoren. En: 20 Bron: evd, en 21 Zie ook Persbericht Minister Schippers leidt economische missie life sciences & health naar India. 7

9 - Uniciteit SER Overijssel benadrukt wel enige uniciteit in de keuzes voor regio s binnen de groeimarkten na te streven. Om niet onder te sneeuwen in concurrerend geweld tussen landen/provincies: ga juist niet naar die regio s/steden waar tout le monde al over elkaar heen buitelt (Beijing, Sao Paulo, Moskou). - Vergeet Duitsland niet De natuurlijke positie van Overijssel ten opzichte van het economisch sterke Duitsland kan nog in belang winnen. SER Overijssel geeft de suggestie mee nader te onderzoeken in hoeverre er verbindingen zijn te leggen tussen de sectoren High tech systemen en materialen, Lifescience/Health, Chemie (kunststof) en Energie met Duitsland en wijst bijvoorbeeld op de interesse van het Overijsselse bedrijfsleven in het Lifescience-cluster om in het kader van het Redmedtech Ventures project (Zuid-)Duitsland te bezoeken. - Multisectorale of sectorale missies Lastig is aan te geven of een economische missie een sectoraal of multisectoraal karakter dient te hebben. Multisectorale missies hebben ten opzichte van sectorale missies een minder sterke focus, omdat hieraan bedrijven met diverse belangen deelnemen. Uit een enquête van de EVD blijkt dat deelnemende bedrijven aan sectorale missies iets vaker dan deelnemers aan multisectorale missies aangeven dat hun deelname voordelen heeft opgeleverd (respectievelijk 83 en 73 procent) 22. SER Overijssel kan zich voorstellen dat voor een Overijsselse missie een sectoraal karakter het potentieel aantal deelnemers erg kan beperken. Aan de andere kant hebben missies met een te grote omvang verschillende potentiële nadelen: o.a. minder aandacht voor individuele bedrijven, lastige logistiek en mindere kwaliteit matchmaking 23. Momenteel signaleert SER Overijssel overigens bij andere provincies (Zuid-Holland, Brabant, Noord-Holland) wel een sterke verschuiving naar gespecialiseerde missies vanuit verschillende sectoren of thema s. - Continuïteit, onderzoek gevolgen bij mogelijk afstand nemen van China-beleid SER Overijssel constateert dat alle (!) provincies een Chinabeleid hebben ontwikkeld c.q. een relatie onderhouden met een Chinese provincie (of meerdere provincies) 24. De meeste provincies hebben een beleid dat is gericht op de lange termijn die een periode van 10 a 12 jaar behelst. Wanneer de provincie Overijssel mocht besluiten de relatie met China zonder meer te beëindigen zou dat de relatie met de Chinese partner schade kunnen toebrengen, maar ook voor de bedrijven die daar opereren 25. Een lange termijn horizon wordt als voorwaarde gezien om het vertrouwen van de Chinese partner te winnen 26. SER Overijssel stelt dat een eventuele beëindiging van het provinciale China-beleid geen onoverkomelijke nadelige consequenties voor het bedrijfsleven met zich mee mag brengen. 22 Regioplan (2010), Effecten van economische missies. 23 Regioplan (2010), Effecten van economische missies. 24 Voor een overzicht van alle relaties tussen Nederlandse provincies en Chinese provincies: zie: De Vries J., T. Degen en H.B.M. Onstein (2010), Evaluatierapport Chinabeleid provincie Zuid-Holland. Universiteit Leiden. Pag Zie bijvoorbeeld ook een discussie in provincie Zuid-Holland inzake Chinabeleid: College van GS Zuid-Holland (2003), Notitie betreffende relatie met de Chinese provincie Hebei; en Verslag, Statencommissie PFBZ Zuid-Holland, 2003/24, 12 sept. 26 Ambler, T. en M. Wetzel (2004), Doing business in China, Londen: Routledge. 8

10 - Alleen aansluiten bij Haagse agenda wanneer profiel Overijssel zichtbaar is Vanuit veel geledingen van de overheid en maatschappelijke partijen vinden er economische missies plaats, zeker vanuit Den Haag. Het kan interessant zijn aan te haken bij een landelijke missie met een minister of staatsecretaris, al is het maar vanuit een verminderde organisatorische druk voor de eigen provinciale organisatie of vanuit het perspectief van grotere (media)aandacht. Tegelijkertijd zijn dergelijke landelijke missies voor Overijsselse bedrijven qua matchmaking minder interessant en geeft het nauwelijks mogelijkheden Overijssel en het Overijssels bedrijfsleven te profileren. Aan de andere kant zou het te overwegen zijn om te onderzoeken of in de slipstream van een landelijke missie een eigen Overijssels subprogramma te hangen is (naar een eigen unieke subregio). Een eigen Overijsselse programmainvulling en organisatie biedt meer mogelijkheden tot het optimaal voldoen aan de wensen van het Overijsselse bedrijfsleven. - Communicatie en matchmaking SER Overijssel wil via dit advies nog benadrukken dat belangrijke succesfactoren voor economische missies ook goede communicatie en matchmaking zijn. Vooral matchmaking blijkt uit de verschillende evaluaties van economische missies een belangrijk punt van kritiek vanuit het bedrijfsleven. In de voorbereiding dient voldoende aandacht gegeven worden aan een matchmakingsprogramma waar bedrijven potentiële klanten, distributeurs, agenten of samenwerkingspartners in het betreffende land (gaan) ontmoeten. Vaak kan een NBSO of een economische afdeling van een Nederlandse ambassade hier een belangrijke rol spelen, hoewel in de evaluatie van de China-missies van Gelderland en Overijssel deelnemende bedrijven kritisch waren over de commerciële matchmaking door NBSO s Evaluatie en effectmeting SER Overijssel vindt het van groot belang dat de provincie evalueert en een tweejaarlijkse meting uitvoert naar de effecten van economische missie(s) voor het Overijsselse bedrijfsleven en de wijze waarop deze voor hen tot stand komen. Ga daarbij eveneens na hoe en in welke mate de inbreng van de provincie een positief effect op de missie(s) heeft gehad. Belangrijkste voorwaarde waaraan bij een economische missie voldaan dient te worden is volgens SER Overijssel een aantoonbare positieve impact voor het bedrijfsleven in Overijssel. Hoogachtend, drs. A. Peters voorzitter SER Overijssel 27 Nieboer M. en A. Kragtwijk (2010), De effecten van de economische missies van de provincie Gelderland naar China. Connaction, Arnhem, pag