HANDLEIDING. Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim. TFC TrainingsMedia

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "HANDLEIDING. Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim. TFC TrainingsMedia"

Transcriptie

1 HANDLEIDING Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim TFC TrainingsMedia

2 Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Absence Minded In Nederland en België uitgebracht door: TFC TrainingsMedia, Velp (Nederland) / Bestelnummer handleiding: Handleiding voor het gebruik van het TFC-programma nr.: 3514 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming van de uitgever. 2 Alweer ziek?

3 Inhoud Blz. 1. Inleiding... 5 Over Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim... 5 Synopsis van de video... 5 Tips voor toepassing... 6 Leerpunten Trainingsopzet... 7 Over dit hoofdstuk... 7 Cursusprogramma... 8 Uitwerking van de trainingsopzet Zelfstudie Inleiding Synopsis van de video Tips voor toepassing Uitwerking van het zelfstudieprogramma Antwoordsuggesties Leerpunten Cursistenmateriaal Alvorens het programma te vertonen Alweer ziek? 3

4 4 Alweer ziek?

5 1. Inleiding Over Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim Verzuim kost organisaties jaarlijks miljoenen euro s. Het is dus belangrijk om te weten wat de oorzaak van verzuim is en er iets tegen te doen. Met een positieve aanpak kunt u het verzuim binnen uw organisatie aanzienlijk terugdringen. Deze aanpak bestaat uit drie fasen onderken het probleem, achterhaal de redenen en kom een oplossing overeen. Verzuim ontstaat niet alleen door ziekte. Als medewerkers echt ziek zijn, is het natuurlijk belangrijk dat ze zo snel mogelijk beter worden en daarvoor kunnen ze het beste thuisblijven. Maar er zijn ook allerlei andere factoren die verzuim veroorzaken. Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim helpt u zulke situaties aan te pakken en een positieve aanpak te hanteren. Synopsis van de video Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim toont de oorzaken van kort verzuim en hoe u dit met succes kunt aanpakken. Het verhaal gaat over afdelingsmanager Michael. Hij wordt bijgestaan door adviseur Vanita. Zij heeft hem overgehaald zijn medewerkers een videojournaal bij te laten houden waarin ze hun ideeën over de afdeling geven, en Michaels assistent Toby geeft leiding aan dit project. Michael heeft drie medewerkers die zich onlangs om verschillende redenen hebben ziek gemeld Glen, wiens verzuim het gevolg is van werkstress; Charlie, die een aantal baaldagen genomen heeft; en Angela, een alleenstaande moeder met privéproblemen. Vanita leert Michael hoe hij elk van deze situaties moet aanpakken. Alweer ziek? 5

6 Tips voor toepassing 1. Bekijk de video enkele malen voor aanvang van uw training en maak aantekeningen van belangrijke punten. 2. Lees deze handleiding door. 3. Zorg dat u de belangrijkste leerpunten kent. Voeg eventueel eigen leerpunten toe die u belangrijk vindt voor uw deelnemers. 4. Bekijk welke hulpmiddelen of trainingsruimten u van tevoren moet reserveren. Leerpunten Onderken het probleem Let op waarschuwingssignalen en patronen Leg het vast zodat u de feiten heeft Onderneem zo snel mogelijk actie Achterhaal de redenen Doe het in een persoonlijk gesprek Bereid u voor: feitelijk en emotioneel Vraag wat er mis was en vraag zo nodig door Kom een oplossing overeen Laat de ander verantwoordelijkheid nemen Stel u flexibel op Spreek samen een actieplan af Volg het verdere verloop 6 Alweer ziek?

7 2. Trainingsopzet Over dit hoofdstuk Dit hoofdstuk bevat een trainingsopzet voor een training op basis van het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim. Deze trainingsopzet duurt vier uur en vijftien minuten. Doelgroep Dit programma is relevant voor iedereen die verzuim in zijn team of organisatie wil tegengaan. Het is vooral nuttig voor teamleiders, managers uit het middenkader en directieleden. Doelstellingen Na afloop van deze training: Weet u hoe u de redenen achter verzuim kunt achterhalen. Kunt u de juiste procedures plannen en implementeren. Kunt u een actieplan opstellen om de overeengekomen oplossing effectief te implementeren. Benodigde materialen Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim Afspeelapparatuur en monitor Overheadprojector en scherm Flipover en verschillend gekleurde stiften Pen en papier voor de deelnemers Alweer ziek? 7

8 Cursusprogramma Sessie Beschrijving Tijdsduur Sessie 1 Inleiding 20 minuten Sessie 2 Let op waarschuwingssignalen en patronen 50 minuten Sessie 3 De procedures bij verzuim 30 minuten Pauze 15 minuten Sessie 4 Onderneem zo snel mogelijk actie 25 minuten Sessie 5 Doe dit in een persoonlijk gesprek en bereid u voor: feitelijk en emotioneel 25 minuten Sessie 6 Achterhaal de redenen 25 minuten Sessie 7 Laat de ander verantwoordelijkheid nemen en stel u flexibel op 30 minuten Sessie 8 Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop 20 minuten Sessie9 Actieplan 15 minuten Totaal: 4 uur en 15 minuten 8 Alweer ziek?

9 Uitwerking van de trainingsopzet Sessie 1: Inleiding 20 minuten Verwelkom de deelnemers en leg uit wat het doel van deze training is. Laat hen zichzelf voorstellen. Toon Overheadsheet 1 en leg aan de hand hiervan uit wat de doelstellingen zijn. Vertel hoe u deze doelstellingen gaat bereiken. Benadruk het belang van discussie voor het vertalen van de algemene leerpunten uit de video naar de werksituatie van de deelnemers. Vraag de deelnemers om hun eigen specifieke doelstellingen te noteren. Toon Overheadsheet 2 en neem aan de hand hiervan de trainingsopzet door. Sessie 2: Let op waarschuwingssignalen en patronen 50 minuten Vertel dat, hoewel er natuurlijk ook goede redenen zijn voor verzuim, het verzuim toeneemt als het moreel daalt. Slecht moreel en verveling kunnen een grote rol spelen bij verzuim. Het is belangrijk veelvoorkomende problemen en in het bijzonder individuele problemen te benoemen. Het is de verantwoordelijkheid van managers om hun teamleden en alle aspecten van hun werk te leren kennen, inclusief eventuele problemen die ze hebben met hun werk. Managers moeten alert zijn op de waarschuwingssignalen op hun eigen afdeling en onderscheid maken tussen de verschillende redenen. Ze moeten ook alert zijn op patronen, bijvoorbeeld verzuim dat meer dan twee keer op dezelfde dag van de week valt. Er zijn allerlei redenen voor verzuim: Ziekte Werkstress Het gevoel niet gewaardeerd te worden Privé-problemen Baaldagen Leg de verschillende redenen voor verzuim uit. Het is de verantwoordelijkheid van de manager om de redenen te achterhalen. Er zijn patronen die ze moeten benoemen. Alweer ziek? 9

10 Discussie Vraag de deelnemers hun ervaringen met verzuim te noteren en deze in categorieën onder te verdelen op basis van de verschillende problemen. Vraag de deelnemers om hun antwoorden te noemen en noteer deze op de flipover. Antwoordsuggesties: Gezondheidsproblemen Gezinsproblemen Privé-problemen Werkgerelateerde problemen Geen zin om te werken Toon Overheadsheet 3 om samen te vatten. Vertoning video Vertel de deelnemers dat u het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim gaat vertonen. Geef kort aan waar dit programma over gaat. Vertoon het programma zonder onderbrekingen. Sessie 3: De procedures bij verzuim 30 minuten Vertoon het gesprek tussen Michael en Vanita, en stop de band voor Glens videojournaal begint. Discussie Vraag de deelnemers wat ze fout vonden aan de aanpak van Michael. Noteer hun antwoorden op de flipover. Antwoordsuggesties: Hij begrijpt de verzuimcategorieën niet In de video noemt Vanita vier verzuimcategorieën: gezondheidsproblemen, gezinsproblemen, privé-problemen en werkgerelateerde problemen. Michael noemt nog een vijfde probleem: geen zin om te werken. Hoewel dit wel juist is, is dit niet de enige soort verzuim. Vanita vertelt dat verzuim in verschillende categorieën uiteen valt, bijvoorbeeld als iemand ziek is, dan is dit een praktisch probleem, maar als iemand zomaar wegblijft, dan is dat oneigenlijk verzuim. U moet ook onderscheid maken tussen lang en kort verzuim. De moeilijkheid is achterhalen welk verzuim terecht is en welk niet. Hij legt niets vast Vanita benadrukt hoe belangrijk het is om een systeem en procedures te hebben, al zijn ze nog zo simpel. Wat belangrijk is, is de manier waarop u, de manager, omgaat met verzuim. Als u het vastlegt, heeft u de feiten. Hij houdt geen weer aan het werk -gesprekken Er zijn geen vaste regels voor dit soort gesprekken. 10 Alweer ziek?

11 Als iemand met een geldige reden een paar dagen afwezig is, dan hoeft u hem/haar alleen maar te vragen hoe het gaat als hij/zij er weer is. Er kan een formeler gesprek nodig zijn als iemands verzuim zorgwekkende vormen begint aan te nemen, maar dit moet de manager zelf bepalen. Het is ook belangrijk om mensen te laten weten dat ze gemist werden, al is het maar voor één dag. Dit kan hun moreel opvijzelen. Mensen hebben graag het gevoel dat ze worden opgemerkt en dit werkt motiverend. Voor sommigen kan alleen al de gedachte aan zo n gesprek als afschrikwekkend middel dienen. Negeer verzuim niet hoe beperkt het ook is Leg uit dat het belangrijk is dat de deelnemers een systeem hebben voor: Het achterhalen en eventueel verklaren van patronen Het onderbouwen van feiten over het verzuim Het ondernemen van actie Michael heeft geleerd dat oneigenlijk verzuim niet altijd wordt veroorzaakt door luiheid. Onderzoek toont aan dat er tien manieren zijn om de motivatie van medewerkers te verbeteren. Toon Overheadsheet 4 en bespreek deze. Het creëren van een positieve sfeer is essentieel voor het terugdringen van verzuim. Oefening Vertel dat deze oefening gebruikt kan worden als beginpunt voor inzicht in verzuim. Om verzuim terug te dringen, moeten de betrokkenen bepalen waar ze zich nu bevinden en waar ze naartoe willen. Dit biedt een toekomstvisie. Verdeel de deelnemers in groepjes van drie tot vijf personen. Probeer minimaal drie groepjes te vormen. Vraag de groepjes te bespreken en noteren wat ze aan hun werk zouden missen als ze er vandaag mee op zouden houden. Vraag hen vervolgens te bespreken en noteren wat ze helemaal niet zouden missen. Discussie Vraag de groepjes hun antwoorden te noemen en noteer deze op de flipover. Houd een discussie over deze antwoorden. Geef aan dat het belang van een werkplek waarin iedereen zich gewaardeerd en voldaan voelt, essentieel is voor het terugdringen van verzuim. Toon Overheadsheet 5. Alweer ziek? 11

12 Pauze 15 minuten Sessie 4: Onderneem zo snel mogelijk actie 25 minuten Vertoon de videojournaal-opname van Glen die zijn hart lucht over Michael. Leg uit dat in deze scène getoond wordt hoe belangrijk het is om zo snel mogelijk actie te ondernemen en problemen niet te laten voortwoekeren. Geef aan dat Glen veel last heeft van stress, zoals uit de dialoog blijkt. Glen: Ik probeer met Michael te praten, maar denk je dat hij luistert? Mooi niet dus. Sinds die fusie vliegt hij van hot naar her met zijn laptop en zijn mobieltje. Gek word ik ervan. Vroeger was hij altijd aanspreekbaar. Allemaal door die fusie. Het zal best goed zijn voor het bedrijf, maar er vallen altijd ontslagen. Glen wil heel graag zijn problemen met zijn manager bespreken, maar die heeft geen tijd voor hem. Discussie Vraag de deelnemers hoe Michael Glens situatie moet aanpakken. Noteer hun antwoorden op de flipover. Antwoordsuggesties: Meer luisteren Een tijdje met hem samenwerken Hem geruststellen Een afspraak maken voor een gesprek onder vier ogen, zonder onderbrekingen Hem training en ontwikkeling aanbieden Leg uit dat het ontwikkelen van medewerkers via training en coaching heel belangrijk is om hen zelfvertrouwen te geven, en om te zorgen dat zij plezier houden in hun werk. Vraag, als onderdeel van uw verzuimbeheersprogramma, hoeveel extra training er nodig is en hoe dit gepland gaat worden? Leg uit dat de aanpak van verzuim een essentieel onderdeel van het werk van een manager is. Af en toe ontstaan er complexe situaties, zoals die van Glen, die u omzichtig moet aanpakken. Hoe eerder u het probleem aanpakt, hoe effectiever u bent. Aangezien Glen vond dat er niet naar zijn problemen geluisterd werd, bedacht hij allerlei doemscenario s waardoor zijn stress alleen nog maar groter werd, en daardoor kon hij het werk niet meer aan. Toon Overheadsheet 6 en bespreek deze. Oefening Verdeel de deelnemers in groepjes van drie tot vijf personen. Vraag de groepjes één voorbeeld van verzuim uit eigen ervaring te bespreken en te noteren hoe ze dit probleem zouden aanpakken. 12 Alweer ziek?

13 Toon Overheadsheet 7. Deze houdt de deelnemers gericht op de discussie over het aanpakken van verzuim. Discussie Vraag de groepjes om hun antwoorden te noemen. Houd op basis hiervan een discussie. Hebben ze duidelijke procedures? Hoe snel wordt de situatie aangepakt? Wat wordt er aan follow-up gedaan? Sessie 5: Doe het in een persoonlijk gesprek en bereid u voor: feitelijk en emotioneel 25 minuten Vertoon het gesprek tussen Michael en Glen. Leg uit waarom dit soort persoonlijke gesprekken zo belangrijk is. Michael stelt zich onbevooroordeeld op in zijn gesprek met Glen. Hij uit geen beschuldigingen maar analyseert het probleem: Michael: De afgelopen maanden heb je regelmatig verzuimd. En telkens was het dan een griepje of maagpijn of zoiets. Glen wil nu graag uitleggen wat de redenen achter zijn probleem zijn: Glen: Zo n fusie kost natuurlijk banen. Ik zat al op een telefoontje te wachten. Hij wil gerustgesteld worden, zodat hij een beter gevoel krijgt over hoe hij zijn werk doet. Michael: Je bent een waardevolle kracht. Iedereen mag je, je bent goed in je werk. Maar ik ben niet helderziend, ook al had ik de signalen moeten herkennen. Stress is vaak de oorzaak van verzuim. Specifieke oorzaken zijn onder andere: toegenomen werkdruk door bezuinigingen; banen die op het spel staan; snelle veranderingen; lange werkdagen. Veel organisaties lijken zo langzamerhand te plat en afgeslankt te zijn. Door het personeelsbestand zover in te krimpen, kunnen zelfs minimale verzuimniveaus collega s onder druk zetten. Glen was bang dat zijn baan op het spel stond. Door zijn feiten voor te bereiden kon Michael de redenen achterhalen voor Glens herhaalde verzuim. Michael had deze niet kunnen achterhalen als hij zich niet had voorbereid en geen persoonlijk gesprek met Glen had gehad. Alweer ziek? 13

14 Oefening Vraag de deelnemers: Zullen medewerkers die last hebben van stress altijd zo open en eerlijk zijn? Hoe kunt u de oorzaak van hun probleem achterhalen? Moet u er in deze fase anderen binnen de organisatie bij betrekken? Hoe belangrijk is bewustzijn van de feiten voor het sturen van de discussie? Vraag de deelnemers wat ze kunnen doen om medewerkers in zulke situaties te ondersteunen. Verdeel de deelnemers in groepjes van drie tot vijf personen. Vraag hen te noteren welke voorbereiding en aanpak ze zouden hanteren voor het probleem met deze medewerker. Discussie Vraag de deelnemers om hun antwoorden te noemen. Mogelijke acties: Beschikbaar zijn voor een gesprek Vragen stellen over hun verzuim Hun mening vragen over de werkomgeving Regelmatig één-op-één gesprekken houden Coaching aanbieden U flexibel opstellen Sessie 6: Achterhaal de redenen 25 minuten Vertoon het gesprek tussen Michael en Charlie. Leg uit hoe belangrijk het is om de situatie goed te analyseren als de medewerker oneigenlijk verzuimt. Charlie heeft zich regelmatig zomaar ziek gemeld. Als Michael achterdochtig wordt, confronteert hij Charlie in een persoonlijk gesprek en gaat hij de redenen voor het verzuim analyseren. Door zich bij de feiten te houden en deze te onderzoeken, kan hij de waarheid achterhalen. Hij geeft aan dat met name mei een slechte maand was. Charlie: Mei, zei je? Even denken. Er zat veel stuifmeel in de lucht. Ik had flink last van hooikoorts. Zonder directe beschuldigingen te uiten kan Michael de redenen voor Charlies verzuim verder onderzoeken. Michael: Michael: Michael: Al dat genies is erg hinderlijk als je een vaste hand nodig hebt (bij het golfen). Had je soms een golfweekend toen er stuifmeel in de lucht zat, en je ook maandag nog hooikoorts had? Ik was namelijk even bang dat je niet op je werk was verschenen omdat je ergens een golftoernooi speelde. 14 Alweer ziek?

15 Door verder te vragen heeft Michael de echte oorzaak voor Charlies verzuim kunnen achterhalen. Michael: Nee, het is niet eerlijk dat jij zomaar wegblijft. Daarmee stel je je collega s, mij en jezelf teleur. Door deze situatie aan te pakken heeft Michael Charlie duidelijk gemaakt dat hij de verzuimsituatie in de gaten houdt en dat misbruik van het systeem niet getolereerd wordt. Door zijn gedrag heeft Charlie zijn manager ondermijnd en zijn collega s in de steek gelaten, maar vooral zichzelf. Discussie Houd een discussie met de deelnemers over voorbeelden uit hun ervaring met medewerkers die oneigenlijk verzuim hebben genomen en hoe dit ontdekt is. Wat was het effect op het moreel van het team toen dit gebeurde en hoe kan dit voorkomen worden? Toon Overheadsheet 8 en bespreek deze. Sessie 7: Laat de ander verantwoordelijkheid nemen en stel u flexibel op 30 minuten Vertoon het gesprek tussen Michael en Angela tot Angela zegt Ik wilde niet de indruk maken dat ik de kantjes eraf liep. Leg uit dat er best hele goede en terechte redenen voor het verzuim kunnen zijn, maar het is en blijft de verantwoordelijkheid van het individu zelf om daar iets aan te doen. Dit zag u in de video bij Angela. Dit probleem werd ook weer in een persoonlijk gesprek besproken. Michael: Maar het valt me op dat je erg vaak verzuimt. Er zit een patroon in. Er is blijkbaar iets met de woensdag. Angela reageerde defensief. Angela: Sorry, maar dat is mijn probleem. Ik los het wel op. Michael wil dat Angela verantwoordelijkheid neemt voor het probleem en dat ze samen een oplossing overeenkomen. Michael: Angela: Ik beschuldig je nergens van. Ik wil weten wat er aan de hand is en of ik je ergens mee kan helpen. Heeft het iets met het werk te maken? Dat niet. Hoewel, alles heeft met elkaar te maken. Werk, privé, werk. Angela is blij dat ze de kans krijgt om het probleem uit te leggen dat haar al enige tijd zorgen baart. Angela: Het gaat om Julie Vroeger werd ze naar school gebracht. Ik durf haar niet alleen te laten gaan. Alweer ziek? 15

16 Zij vond zich een dagje ziek melden een makkelijkere oplossing voor het probleem dan het nemen van verantwoordelijkheid voor het oplossen ervan. Angela: Omdat ik te laat kwam, liet ik het team in de steek vond ik. Ik kreeg al opmerkingen. Toen besloot ik me maar steeds ziek te melden. Het ene probleem heeft feitelijk tot een ander probleem geleid. Discussie Verdeel de deelnemers in groepjes. Vraag hen te bespreken waarom Angela haar privé-probleem niet onder ogen zag en waarom ze het niet kon oplossen. Vraag de groepjes om hun antwoorden te noemen en noteer deze op de flipover. Antwoordsuggesties: Ze vindt dat haar probleem losstaat van het werk. Doordat ze haar manager niet op de hoogte bracht van de situatie, legde ze geen verband met haar werk. Haar manager had het probleem nog nooit besproken, wat hetzelfde effect had. Ze wou tegenover Michael niet toegeven dat er een probleem was. Ze was bang haar collega s in de steek te laten. Ze zag zich ziek melden als makkelijke oplossing maar zag niet in welk effect dit had op de andere medewerkers. Leg uit dat medewerkers zelf verantwoordelijk moeten zijn voor hun aanwezigheid en als er problemen zijn die dit belemmeren, dan lost het opnemen van een baaldag dit probleem niet op. Wijs de deelnemers erop dat er flexibele oplossingen voor praktische problemen kunnen zijn, zoals voor het probleem van Angela. Toon Overheadsheet 9 en bespreek deze. Rond af door te zeggen dat het essentieel is dat het uiteindelijk, ongeacht welke systemen er zijn, of hoe goed de manager is in het opmerken van verzuim, de verantwoordelijkheid van elk individu is om te zorgen dat ze zo vaak mogelijk aanwezig zijn. De manager kan flexibeler zijn in het zoeken naar oplossingen maar de medewerkers moeten gestimuleerd worden om zelf aanvaardbare oplossingen aan te dragen. Sessie 8: Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop 20 minuten Vertoon de rest van het gesprek tussen Michael en Angela. Leg uit dat de deelnemers in deze sectie zien hoe belangrijk het is om in een persoonlijk gesprek samen met de medewerker een individueel actieplan af te spreken. Michael: Je bent een prima kracht. Niemand zal zoiets denken. Maar dat probleem met Julie moet je oplossen. Natuurlijk willen we je helpen. Hier draagt Angela een mogelijke oplossing aan: 16 Alweer ziek?

17 Angela: Als ik op woensdag later kan beginnen, werk ik s avonds wat langer door. Michael en Angela spreken het actieplan af en Michael stelt een proefperiode in: Michael: Ik kijk wel of dat met je collega s te regelen valt. We doen het een maand op proef en dan praten we verder. Leg uit dat managers samen met hun team actieplannen moeten opzetten en afspreken. Daardoor bestaat er geen twijfel over de verwachtingen. Oefening Vraag de deelnemers welk proces nodig is voor het implementeren van een overeengekomen actieplan? Verdeel de deelnemers in groepjes van drie tot vijf personen. Deel Handout 1 uit en vraag de deelnemers om deze in te vullen. Discussie Vraag de deelnemers om hun antwoorden te noemen en noteer deze op de flipover. Toon Overheadsheet 10 en bespreek deze. Leg uit dat het belangrijk is om alle stappen te volgen bij het aanpassen van het plan. Dat wil zeggen, beide partijen moeten instemmen met het plan, enzovoort. Leg uit aan de medewerker dat het zijn verantwoordelijkheid is om te zorgen dat het plan slaagt. Sessie 9: Actieplan 15 minuten Actieplannen Vraag de deelnemers te noteren welke stappen ze gaan ondernemen om hun aanpak van verzuim te verbeteren. Geef hen hiervoor vijf minuten de tijd. Vraag de deelnemers hoe ze de manier waarop ze omgaan met verzuim gaan verbeteren. Vraag of er nog vragen zijn en beantwoord deze. Afsluiting van de training Deel Handout 2 uit. Hierop staan de leerpunten van de training nog eens samengevat. Bedank de deelnemers voor hun deelname en sluit de training af. Alweer ziek? 17

18 18 Alweer ziek?

19 3. Zelfstudie Inleiding Verzuim kost organisaties jaarlijks miljoenen euro s. Het is dus belangrijk om te weten wat de oorzaak van verzuim is en er iets tegen te doen. Met een positieve aanpak kunt u het verzuim binnen uw organisatie aanzienlijk terugdringen. Deze aanpak bestaat uit drie fasen onderken het probleem, achterhaal de redenen en kom een oplossing overeen. Verzuim ontstaat niet alleen door ziekte. Als medewerkers echt ziek zijn, is het natuurlijk belangrijk dat ze zo snel mogelijk beter worden en daarvoor kunnen ze het beste thuisblijven. Maar er zijn ook allerlei andere factoren die verzuim veroorzaken. Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim helpt u zulke situaties aan te pakken en een positieve aanpak te hanteren. Doelstellingen Na afloop van deze training: Weet u hoe u de redenen achter verzuim kunt achterhalen. Kunt u de juiste procedures plannen en implementeren. Kunt u een actieplan opstellen om de overeengekomen oplossing effectief te implementeren. Alweer ziek? 19

20 Synopsis van de video Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim toont de oorzaken van verzuim en hoe u dit met succes kunt aanpakken. Hij wordt bijgestaan door consultant Vanita. Zij heeft hem overgehaald zijn medewerkers een videojournaal bij te laten houden waarin ze hun ideeën over de afdeling spuien. Michaels assistent Toby geeft leiding aan dit project. Michael heeft drie medewerkers die zich onlangs om verschillende redenen hebben ziek gemeld Glen, wiens verzuim het gevolg is van werkstress; Charlie, die een aantal baaldagen genomen heeft; en Angela, een alleenstaande moeder met privéproblemen. Vanita leert Michael hoe hij elk van deze situaties moet aanpakken. Tips voor toepassing U kunt het zelfstudieprogramma: Stap voor stap doorlopen Het programma bestaat uit negen op zichzelf staande fasen: Inleiding Let op waarschuwingssignalen en patronen De procedures bij verzuim Onderneem zo snel mogelijk actie Doe het in een persoonlijk gesprek en bereid u voor: feitelijk en emotioneel Achterhaal de redenen Laat de ander verantwoordelijkheid nemen en stel u flexibel op Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop Uw actieplan U moet deze fasen wel in de juiste volgorde doorlopen, maar u hoeft ze niet allemaal in één keer te doen. De tijdsduur van het programma aanpassen Als u minder tijd aan het programma wilt besteden, laat dan de oefeningen en vragen weg. Het volledige programma, inclusief de oefeningen, duurt circa vier uur. Benodigde materialen Het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim Afspeelapparatuur en monitor Pen en papier 20 Alweer ziek?

21 Uitwerking van het zelfstudieprogramma Sessie 1: Inleiding Uw doelstellingen Voordat u met het programma begint, moet u eerst noteren wat u specifiek van deze training wilt leren. Noteer uw doelstellingen. Sessie 2: Let op waarschuwingssignalen en patronen Slecht moreel en verveling kunnen belangrijke factoren zijn bij verzuim. Het is belangrijk veelvoorkomende problemen en in het bijzonder individuele problemen te benoemen. Het is de verantwoordelijkheid van managers om hun teamleden te leren kennen en alle aspecten van het werk van de teamleden te kennen, inclusief eventuele problemen die ze hebben met hun werk. Er zijn allerlei redenen voor verzuim Ziekte Werkstress Het gevoel niet gewaardeerd te worden Privé-problemen Baaldagen Managers moeten alert zijn op de waarschuwingssignalen op hun eigen afdeling en onderscheid maken tussen de verschillende redenen. Ze moeten ook alert zijn op patronen, bijvoorbeeld verzuim dat meer dan twee keer op dezelfde dag van de week valt. Noteer uw eigen ervaringen met verzuim, en verdeel deze onder in categorieën op basis van de verschillende problemen. Op pagina 27 staan antwoordsuggesties. Sessie 3: De procedures bij verzuim Bekijk het eerste deel van de video, het gesprek tussen Michael en Vanita, en stop de band voor Glens videojournaal begint. Noteer vervolgens wat u fout vindt aan de aanpak van Michael. Op pagina 27 staan antwoordsuggesties. Onderzoek toont aan dat er tien manieren zijn om de motivatie van medewerkers te verbeteren: Ontwikkel een goede teamgeest en vriendelijke werkomgeving Kom redelijke doelen overeen Erken goede prestaties en succes Bied leerkansen Raadpleeg medewerkers over werkmethoden en ploegendiensten Alweer ziek? 21

22 Raadpleeg medewerkers over algemene kwesties die hen aangaan Geef medewerkers, indien mogelijk, controle over wat ze doen Betrek medewerkers bij de organisatie als geheel Stimuleer een sfeer van vertrouwen Stimuleer medewerkers om plezier te hebben Het ontwikkelen van een positieve sfeer is essentieel voor het terugdringen van verzuim. Oefening U kunt deze oefening gebruiken als beginpunt voor inzicht in verzuim. Om verzuim terug te dringen, moeten de betrokkenen bepalen waar ze zich nu bevinden en waar ze naartoe willen. Dit biedt een toekomstvisie. Oefening: Aspecten van mijn werk Noteer welke aspecten van uw werk u zou missen als u er vandaag mee op zou houden. Noteer vervolgens welke aspecten u helemaal niet zou missen. Sessie 4: Onderneem zo snel mogelijk actie Vertoon de videojournaal-opname van Glen die zijn hart lucht over Michael. In deze scène wordt duidelijk hoe belangrijk het is om zo snel mogelijk actie te ondernemen en problemen niet te laten voortwoekeren. Glen: Ik probeer met Michael te praten, maar denk je dat hij luistert? Mooi niet dus. Sinds die fusie vliegt hij van hot naar her met zijn laptop en zijn mobieltje. Gek word ik ervan. Vroeger was hij altijd aanspreekbaar. Allemaal door die fusie. Het zal best goed zijn voor het bedrijf, maar er vallen altijd ontslagen. Glen wil heel graag zijn problemen met zijn manager bespreken, maar die heeft geen tijd voor hem. Glens situatie illustreert de noodzaak om zo snel mogelijk actie te ondernemen en de oorzaak van het probleem te achterhalen. Noteer een aantal preventieve maatregelen die u kunt nemen om deze situatie te voorkomen. Op pagina 28 staan antwoordsuggesties. Het ontwikkelen van medewerkers via training en coaching is heel belangrijk om hen zelfvertrouwen te geven, en om te zorgen dat zij plezier houden in hun werk. De aanpak van verzuim is een essentieel onderdeel van het werk van een manager.af en toe ontstaan er lastige situaties, zoals die van Glen, die u omzichtig moet aanpakken. Hoe eerder u het probleem aanpakt, hoe effectiever u kunt zijn. Aangezien Glen vond dat er niet naar zijn problemen geluisterd werd, bedacht hij allerlei 22 Alweer ziek?

23 doemscenario s waardoor zijn stress alleen nog maar groter werd, en daardoor kon hij het werk niet meer aan. Noteer een verzuimprobleem waar u op het werk mee te maken heeft en noteer welke stappen u kunt ondernemen om dit op te lossen. Sessie 5: Doe het in een persoonlijk gesprek en bereid u voor: feitelijk en emotioneel Bekijk het gesprek tussen Michael en Glen. Persoonlijke gesprekken zijn heel belangrijk. Michael stelt zich onbevooroordeeld op in zijn gesprek met Glen. Hij uit geen beschuldigingen maar analyseert het probleem: Michael: De afgelopen maanden heb je regelmatig verzuimd. En telkens was het dan een griepje of maagpijn of zoiets. Glen wil nu graag uitleggen wat de redenen achter zijn probleem zijn: Glen: Zo n fusie kost natuurlijk banen. Ik zat al op een telefoontje te wachten. Hij wil gerustgesteld worden, zodat hij een beter gevoel krijgt over hoe hij zijn werk doet. Michael: Je bent een waardevolle kracht. Iedereen mag je, je bent goed in je werk. Maar ik ben niet helderziend, ook al had ik de signalen moeten herkennen. Stress is vaak de oorzaak van verzuim. Specifieke oorzaken zijn onder andere: toegenomen werkdruk door bezuinigingen; banen die op het spel staan; snelle veranderingen; lange werkdagen. Veel organisaties lijken zo langzamerhand te plat en afgeslankt te zijn. Door het personeelsbestand zover in te krimpen, kunnen zelfs minimale verzuimniveaus collega s onder druk zetten. Glen was bang dat zijn baan op het spel stond. Door zijn feiten voor te bereiden kon Michael de redenen achterhalen voor Glens herhaalde verzuim. Michael had deze niet kunnen achterhalen als hij zich niet had voorbereid en geen persoonlijk gesprek met Glen had gehad. Vraag uzelf: Zullen medewerkers die last hebben van stress altijd open zijn? Hoe kunt u de oorzaak van hun probleem achterhalen? Moet u er in deze fase anderen binnen de organisatie bij betrekken? Hoe belangrijk is bewustzijn van de feiten voor het sturen van de discussie? Noteer op basis van het vorige voorbeeld de voorbereiding en aanpak die u zou volgen om het probleem met de medewerker op te lossen. Op pagina 28 staan antwoordsuggesties. Alweer ziek? 23

24 Sessie 6: Achterhaal de redenen Bekijk het gesprek tussen Michael en Charlie. Het is heel belangrijk de situatie goed te analyseren als de medewerker oneigenlijk verzuimt. Charlie heeft zich regelmatig zomaar ziek gemeld. Als Michael achterdochtig wordt, confronteert hij Charlie in een persoonlijk gesprek en gaat hij de redenen voor het verzuim analyseren. Door zich bij de feiten te houden en deze te onderzoeken, kan hij de waarheid achterhalen. Hij geeft aan dat met name mei een slechte maand was. Charlie: Mei, zei je? Even denken. Er zat veel stuifmeel in de lucht. Ik had flink last van hooikoorts. Zonder directe beschuldigingen te uiten kan Michael de redenen voor Charlies verzuim verder onderzoeken. Michael: Michael: Michael: Al dat genies is erg hinderlijk als je een vaste hand nodig hebt (bij het golfen). Had je soms een golfweekend toen er stuifmeel in de lucht zat, en je ook maandag nog hooikoorts had? Ik was namelijk even bang dat je niet op je werk was verschenen omdat je ergens een golftoernooi speelde. Door verder te vragen heeft Michael de echte oorzaak voor Charlies verzuim kunnen achterhalen. Michael: Nee, het is niet eerlijk dat jij zomaar wegblijft. Daarmee stel je je collega s, mij en jezelf teleur. Door deze situatie aan te pakken heeft Michael Charlie duidelijk gemaakt dat hij de verzuimsituatie in de gaten houdt en dat misbruik van het systeem niet getolereerd wordt. Door zijn gedrag heeft Charlie zijn manager ondermijnd en zijn collega s in de steek gelaten, maar vooral zichzelf. Denk na over voorbeelden uit eigen ervaring van medewerkers die oneigenlijk verzuim hebben genomen. Hoe is dit ontdekt? Noteer uw antwoord. Op pagina 28 staan antwoordsuggesties. Sessie 7: Laat de ander verantwoordelijkheid nemen en stel u flexibel op Vertoon het gesprek tussen Michael en Angela tot Angela zegt Ik wilde niet de indruk maken dat ik de kantjes eraf liep. Hoewel er terechte redenen voor verzuim kunnen zijn, is het de verantwoordelijkheid van het individu om hier iets aan te doen. 24 Alweer ziek?

25 Michael: Maar het valt me op dat je erg vaak verzuimt. Er zit een patroon in. Er is blijkbaar iets met de woensdag. Angela reageerde defensief. Angela: Sorry, maar dat is mijn probleem. Ik los het wel op. Michael wil dat Angela verantwoordelijkheid neemt voor het probleem en dat ze samen een oplossing overeenkomen. Michael: Angela: Ik beschuldig je nergens van. Ik wil weten wat er aan de hand is en of ik je ergens mee kan helpen. Heeft het iets met het werk te maken? Dat niet. Hoewel, alles heeft met elkaar te maken. Werk, privé, werk. Angela is blij dat ze de kans krijgt om het probleem uit te leggen dat haar al enige tijd zorgen baart. Angela: Het gaat om Julie Vroeger werd ze naar school gebracht. Ik durf haar niet alleen te laten gaan. Zij vond zich een dagje ziek melden een makkelijkere oplossing voor het probleem dan het nemen van verantwoordelijkheid voor het oplossen ervan. Angela: Omdat ik te laat kwam, liet ik het team in de steek vond ik. Ik kreeg al opmerkingen. Toen besloot ik me maar steeds ziek te melden. Het ene probleem heeft feitelijk tot een ander probleem geleid. Angela vindt niet dat haar problemen iets met het werk te maken hebben. Hier kunnen een aantal redenen voor zijn: Ze vindt dat haar privé-leven losstaat van het werk. Doordat ze haar manager niet op de hoogte bracht van de situatie, legde ze geen verband met haar werk. Haar manager had het probleem nog nooit besproken, wat hetzelfde effect had. Ze wou tegenover Michael niet toegeven dat er een probleem was. Ze was bang haar teamleden in de steek te laten. Ze zag zich ziek melden als makkelijke oplossing maar zag niet in welk effect dit had op de andere medewerkers. Oefening Noteer de mogelijke flexibele oplossingen voor haar probleem. Op pagina 29 staan antwoordsuggesties. Sessie 8: Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop Vertoon de rest van het gesprek tussen Michael en Angela. In deze scène ziet u hoe belangrijk het is om in een persoonlijk gesprek samen met de medewerker een individueel actieplan af te spreken. Alweer ziek? 25

26 Michael: Je bent een prima kracht. Niemand zal zoiets denken. Maar dat probleem met Julie moet je oplossen. Natuurlijk willen we je helpen. Hier draagt Angela een mogelijke oplossing aan: Angela: Als ik op woensdag later kan beginnen, werk ik s avonds wat langer door. Michael en Angela spreken het actieplan af en Michael stelt een proefperiode in: Michael: Ik kijk wel of dat met je collega s te regelen valt. We doen het een maand op proef en dan praten we verder. Managers moeten samen met hun team actieplannen opzetten en afspreken. Dan bestaat er geen twijfel over de verwachtingen. Oefening Welk proces is nodig voor het implementeren van een overeengekomen actieplan? Noteer uw antwoorden. Op pagina 29 staan antwoordsuggesties. Sessie 9: Uw actieplan Noteer welke stappen u naar aanleiding van dit zelfstudieprogramma gaat nemen om uw aanpak van verzuim te verbeteren. Op pagina 29 staan de leerpunten van deze training nog eens samengevat. 26 Alweer ziek?

27 Antwoordsuggesties Sessie 2 Gezondheidsproblemen Gezinsproblemen Privé-problemen Werkgerelateerde problemen Geen zin om te werken Sessie 3 Michaels aanpak van verzuim is niet goed omdat: Hij de verzuimcategorieën niet begrijpt In de video noemt Vanita vier verzuimcategorieën: gezondheidsproblemen, gezinsproblemen, privé-problemen en werkgerelateerde problemen. Michael noemt nog een vijfde probleem: geen zin om te werken. Hoewel dit wel juist is, is dit niet de enige soort verzuim. Vanita vertelt dat verzuim in verschillende categorieën uiteen valt, bijvoorbeeld als iemand ziek is, dan is dit een praktisch probleem, maar als iemand zomaar wegblijft, is dat oneigenlijk verzuim. U moet ook onderscheid maken tussen lang en kort verzuim. De moeilijkheid is achterhalen welk verzuim terecht is en welk niet. Hij niets vastlegt Vanita benadrukt hoe belangrijk het is om een systeem en procedures te hebben, al zijn ze nog zo simpel. Wat belangrijk is, is de manier waarop u, de manager, omgaat met verzuim. Als u het vastlegt, heeft u de feiten. Hij geen weer aan het werk -gesprekken houdt Er zijn geen vaste regels voor dit gesprek. Als iemand met een geldige reden een paar dagen afwezig is, dan hoeft u hem/haar alleen maar te vragen hoe het gaat als hij/zij er weer is. Er kan een formeler gesprek nodig zijn als iemands verzuim zorgwekkende vormen begint aan te nemen, maar dit moet de manager zelf bepalen. Het is ook belangrijk om mensen te laten weten dat ze gemist werden, al is het maar voor één dag. Dit kan hun moreel opvijzelen. Mensen hebben graag het gevoel dat ze worden opgemerkt en dit werkt motiverend. Voor sommigen kan alleen al de gedachte aan zo n gesprek als afschrikwekkend middel dienen. Alweer ziek? 27

28 Hij niet begrijpt dat een systeem belangrijk is omdat het: Patronen achterhaalt en eventueel verklaart Feiten over het verzuim onderbouwt Aangeeft welke actie nodig is Michael heeft geleerd dat verzuim niet altijd veroorzaakt wordt door luiheid. Sessie 4 Mogelijke preventieve maatregelen zijn: Zorgen dat medewerkers verzuim persoonlijk bij hun manager melden Medeleven tonen als de medewerker opbelt om zich ziek te melden Een weer aan het werk -gesprek houden met medewerkers als ze weer terug zijn op het werk De redenen bespreken Hen laten weten dat u hen gemist heeft Elk geval als op zichzelf staand geval behandelen De oorzaak aanpakken Een flexibele aanpak voor het probleem hanteren De medewerker een goed gevoel over zichzelf geven Begrip tonen als iemand echt ziek is Sessie 5 Mogelijke acties: Beschikbaar zijn voor een gesprek Vragen stellen over hun verzuim Hun mening vragen over de werkomgeving Regelmatig één-op-één gesprekken houden Coaching aanbieden U flexibel opstellen Sessie 6 Om perioden van oneigenlijk verzuim op te sporen is het belangrijk om: Verder te vragen als u niet tevreden bent met een bepaalde uitleg De feiten bij de hand te hebben Open vragen te stellen (vragen die beginnen met wie, waarom, wanneer, waar en hoe) om mensen aan het praten te krijgen 28 Alweer ziek?

29 Om u bewust te zijn van uw aandeel in het probleem en uw rol bij de oplossing ervan Gesloten vragen te stellen (vragen waarop alleen met ja of nee geantwoord kan worden) om feiten en details te toetsen/ verduidelijken Sessie 7 Mogelijke flexibele oplossingen: Duobanen In onderling overleg telewerken Op een andere locatie werken Flexibele werktijden bieden Takenpakket aanpassen Werktijden aanpassen Sessie 8 Mogelijke acties: Beide partijen moeten het eens zijn over de plannen Er moet een planning bepaald worden Van elk opeenvolgend voorbeeld leren Voortgang controleren Het plan aanpassen als het niet werkt Alweer ziek? 29

30 Leerpunten Onderken het probleem Let op waarschuwingssignalen en patronen Leg het vast zodat u de feiten heeft Onderneem zo snel mogelijk actie Achterhaal de redenen Doe het in een persoonlijk gesprek Bereid u voor: feitelijk en emotioneel Vraag wat er mis was en vraag zo nodig door Kom een oplossing overeen Laat de ander verantwoordelijkheid nemen Stel u flexibel op Spreek samen een actieplan af Volg het verdere verloop 30 Alweer ziek?

31 4. Cursistenmateriaal De materialen in dit hoofdstuk mogen, in tegenstelling tot de rest van deze handleiding, worden gekopieerd voor gebruik tijdens een training op basis van het programma Alweer ziek? Omgaan met kort verzuim. Alweer ziek? 31

32 Handout 1 Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop Stel een actieplan op op basis van uw scenario. Geef ook aan hoe u de oplossing gaat controleren, en noteer dit hieronder. Overeengekomen actieplan: Controle: 32 Alweer ziek?

33 Handout 2 Leerpunten Onderken het probleem Let op waarschuwingssignalen en patronen Leg het vast zodat u de feiten heeft Onderneem zo snel mogelijk actie Achterhaal de redenen Doe het in een persoonlijk gesprek Bereid u voor: feitelijk en emotioneel Vraag wat er mis was en vraag zo nodig door Kom een oplossing overeen Laat de ander verantwoordelijkheid nemen Stel u flexibel op Spreek samen een actieplan af Volg het verdere verloop Alweer ziek? 33

34 Overheadsheet 1 Doelstellingen Na afloop van deze training: Weet u hoe u de redenen achter verzuim kunt achterhalen. Kunt u de juiste procedures plannen en implementeren. Kunt u een actieplan opstellen om de overeengekomen oplossing effectief te implementeren. 34 Alweer ziek?

35 Overheadsheet 2 Cursusprogramma Sessie 1 Inleiding 20 min Sessie 2 Let op waarschuwingssignalen en patronen 50 min Sessie 3 De procedures bij verzuim 30 min Sessie 4 Onderneem zo snel mogelijk actie 25 min Sessie 5 Doe het in een persoonlijk gesprek en bereid u voor: feitelijk en emotioneel 25 min Sessie 6 Achterhaal de redenen 25 min Sessie 7 Laat de ander verantwoordelijkheid nemen en stel u flexibel op 30 min Sessie 8 Spreek samen een actieplan af en volg het verdere verloop 20 min Sessie 9 Uw actieplan 15 min Alweer ziek? 35

36 Overheadsheet 3 Verzuimcategorieën Gezondheidsproblemen Gezinsproblemen Privé-problemen Werkgerelateerde problemen Geen zin om te werken 36 Alweer ziek?

37 Overheadsheet 4 Motivatie om verzuim te minimaliseren Ontwikkel een goede teamgeest en vriendelijke werkomgeving Kom redelijke doelen overeen Erken goede prestaties en succes Bied leerkansen Raadpleeg medewerkers over werkmethoden en ploegendiensten Raadpleeg medewerkers over algemene kwesties die hen aangaan Geef medewerkers, indien mogelijk, controle over wat ze doen Betrek medewerkers bij de organisatie als geheel Stimuleer een sfeer van vertrouwen Stimuleer medewerkers om plezier te hebben Alweer ziek? 37

38 Overheadsheet 5 De procedures voor verzuim Verzuim is minimaal als IEDEREEN zich gewaardeerd en tevreden voelt 38 Alweer ziek?

39 Overheadsheet 6 Acties om herhaald verzuim tegen te gaan Zorgen dat medewerkers verzuim persoonlijk bij hun manager melden Medeleven tonen als de medewerker opbelt om zich ziek te melden Een weer aan het werk -gesprek houden met medewerkers als ze weer terug zijn op het werk De redenen bespreken Hen laten weten dat u hen gemist heeft Elk geval als op zichzelf staand geval behandelen De oorzaak aanpakken Een flexibele aanpak voor het probleem hanteren De medewerker een goed gevoel over zichzelf geven Begrip tonen als iemand echt ziek is Alweer ziek? 39

40 Overheadsheet 7 Onderneem zo snel mogelijk actie Denk na over een voorbeeld van verzuim bij u op het werk. Hoe had u dit probleem achteraf gezien kunnen aanpakken? 40 Alweer ziek?

41 Overheadsheet 8 Manieren om oneigenlijk verzuim te voorkomen Verder vragen als u niet tevreden bent met een bepaalde uitleg De feiten bij de hand hebben Open vragen stellen om mensen aan het praten te krijgen Gesloten vragen stellen om feiten en details te toetsen/verduidelijken Alweer ziek? 41

42 Overheadsheet 9 Flexibele oplossingen voor praktische problemen die verzuim veroorzaken Werktijden aanpassen Duobanen In onderling overleg telewerken Op een andere locatie werken Flexibele werktijden bieden Takenpakket aanpassen 42 Alweer ziek?

43 Overheadsheet 10 Opzet van een actieplan Beide partijen moeten het eens zijn over de plannen Er moet een planning bepaald worden Van elk opeenvolgend voorbeeld leren Voortgang controleren Het plan aanpassen als het niet werkt Alweer ziek? 43

44 Alvorens het programma te vertonen Hieronder is een beperkte checklist opgenomen, die betrekking heeft op technische zaken verbandhoudend met het gebruik van de video. APPARATUUR Laat apparatuur en videocassette na transport altijd minstens 1 uur acclimatiseren in de ruimte waarin u ze gebruikt. Controle beeld en geluid (recorder en monitor beide ingeschakeld?); één van de belangrijkste knoppen op de videoapparatuur is de tracking-knop. Is het beeld onrustig of streperig, stel dan allereerst de tracking-knop van de videoapparatuur bij. VIDEO S Tijdig (tenminste 5 dagen voor vertoning) aanvragen en aanvraagbevestiging controleren. Postkamer waarschuwen dat de video wordt verwacht. Video na ontvangst (laten) draaien om te controleren of u de juiste video hebt voor uw doel en opdat u vertrouwd bent met eventuele bijzonderheden. Video direct na gebruik terugzenden op de door TFC aangegeven wijze. 44 Alweer ziek?

HANDLEIDING. Vergaderingen: lastige types. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Vergaderingen: lastige types. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Vergaderingen: lastige types TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Going to a Meeting 2: Meeting Menaces In Nederland en

Nadere informatie

HANDLEIDING. Vergaderingen: verzieken kan iedereen. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Vergaderingen: verzieken kan iedereen. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Vergaderingen: verzieken kan iedereen TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Going to a Meeting 1: Messing up a Meeting

Nadere informatie

HANDLEIDING. Functioneringsgesprekken: de droom van elke medewerker. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Functioneringsgesprekken: de droom van elke medewerker. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Functioneringsgesprekken: de droom van elke medewerker TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Performance Review 2 In Nederland

Nadere informatie

HANDLEIDING. Lastige situaties in communicatie. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Lastige situaties in communicatie. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Lastige situaties in communicatie TFC TrainingsMedia American Media Incorporated Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Communication Nightmares: Solutions to

Nadere informatie

HANDLEIDING. Zelfverzekerd presenteren. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Zelfverzekerd presenteren. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Zelfverzekerd presenteren TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: I Wasn t Prepared For That In Nederland en België uitgebracht

Nadere informatie

HANDLEIDING. Communicatie is de basis. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Communicatie is de basis. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Communicatie is de basis TFC TrainingsMedia Video Visions Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Talk I$n t Cheap In Nederland en België uitgebracht door: TFC

Nadere informatie

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel?

Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Bonus: Hoe goed ben jij momenteel? Blad 1 van 20 Hoe goed ben jij momenteel? Iedereen kan zijn leiderschapsvaardigheden aanzienlijk verbeteren met een beetje denkwerk en oefening. Met deze test krijg je

Nadere informatie

HANDLEIDING. De ongeorganiseerde manager. Hulp van boven. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. De ongeorganiseerde manager. Hulp van boven. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING De ongeorganiseerde manager Hulp van boven TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: The Unorganised Manager Part 3: Divine

Nadere informatie

HANDLEIDING. Oog voor talent. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Oog voor talent. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Oog voor talent TFC TrainingsMedia Video Arts Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Talent Management: How to Retain Your Best People In Nederland en België

Nadere informatie

HANDLEIDING. Coachen doe je zo. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Coachen doe je zo. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Coachen doe je zo TFC TrainingsMedia CRM Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: When the Coach Is You! In Nederland en België uitgebracht door: TFC TrainingsMedia,

Nadere informatie

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid

Meten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel

Nadere informatie

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding

Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Checklist Gesprek voeren 2F - handleiding Inleiding De checklist Gesprek voeren 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een gesprek moeten kunnen voeren op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht hoe de

Nadere informatie

PeerEducatie Handboek voor Peers

PeerEducatie Handboek voor Peers PeerEducatie Handboek voor Peers Handboek voor Peers 1 Colofon PeerEducatie Handboek voor Peers december 2007 Work-Wise Dit is een uitgave van: Work-Wise info@work-wise.nl www.work-wise.nl Contactpersoon:

Nadere informatie

Reflectiegesprekken met kinderen

Reflectiegesprekken met kinderen Reflectiegesprekken met kinderen Hierbij een samenvatting van allerlei soorten vragen die je kunt stellen bij het voeren van (reflectie)gesprekken met kinderen. 1. Van gesloten vragen naar open vragen

Nadere informatie

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.

Relaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo. Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan

Nadere informatie

Terugvalpreventie in MBCT Onderwijsnotities

Terugvalpreventie in MBCT Onderwijsnotities Terugvalpreventie in MBCT Onderwijsnotities Sessie 6: Helder zien - De eerste signalen van depressie opmerken gewaarzijn van vroege waarschuwingssignalen, terugvalsignalen onder de microscoop leggen. Het

Nadere informatie

Sectorwerkstuk 2010-2011

Sectorwerkstuk 2010-2011 Sectorwerkstuk 2010-2011 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------

Nadere informatie

over deze vragen praten. Laat de tweetallen hun antwoorden opschrijven. Sluit dit onderdeel plenair af: wie wil hier iets over zeggen?

over deze vragen praten. Laat de tweetallen hun antwoorden opschrijven. Sluit dit onderdeel plenair af: wie wil hier iets over zeggen? Omgaan met tijd Matrix Tijdmanagement (groepsactiviteit) Omgaan met tijd is een aansprekend thema voor veel vrouwelijke ondernemers. Het runnen van een eigen onderneming, zonder dat dit ten koste gaat

Nadere informatie

Sollicitatiegesprekken volgens de STAR methode

Sollicitatiegesprekken volgens de STAR methode Sollicitatiegesprekken volgens de STAR methode Tijdens sollicitatiegesprekken wil je zo snel en zo goed mogelijk een kandidaat voor een openstaande functie selecteren. De STAR vragenmethode is een gedegen

Nadere informatie

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus

FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS. Yvette Paludanus FEEDBACK GEVEN IN ZELFSTURENDE TEAMS Yvette Paludanus 2 Dit boekje is tot stand gekomen dankzij de vragen en verhalen van medewerkers in de zorg. Wil je een exemplaar van dit boekje bestellen? Wil je begeleiding

Nadere informatie

toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte

toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte toolkit persoons gerichte zorg Bouwen aan eerstelijns zorg op maat voor mensen met een chronische ziekte Over deze toolkit Welkom in het huis van persoonsgerichte zorg! Zoals je ziet is het huis nog in

Nadere informatie

HANDLEIDING. Beoordelen, beoordelen. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Beoordelen, beoordelen. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Beoordelen, beoordelen TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: How Am I Doing? In Nederland en België uitgebracht door: TFC

Nadere informatie

Psychisch verzuim voorkomen kán! Zo werk je prettiger!

Psychisch verzuim voorkomen kán! Zo werk je prettiger! Psychisch verzuim voorkomen kán! Zo werk je prettiger! Vooraf Psychisch verzuim Problemen. Op het werk of privé. Die Psychisch verzuim is ziekteverzuim vanwege hebben we allemaal wel eens. Uw psychische

Nadere informatie

In gesprek met medewerkers over verzuim

In gesprek met medewerkers over verzuim TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. In gesprek met medewerkers over verzuim Inhoud 1. verzuim bespreken met medewerkers Het is belangrijk

Nadere informatie

Trainer aan het woord

Trainer aan het woord Sessie 1: 1 2 3 4 5 Attentie! In de partnergroep spreken deelnemers vaak hardnekkig over of vanuit de patient i.p.v. over zichzelf. Zo zeggen mensen in de voorstelronde bijvoorbeeld: Ik ben Janine, mijn

Nadere informatie

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl

13 Acquisitietips. AngelCoaching. Coaching en training voor de creatieve sector www.angelcoaching.nl 13 Acquisitietips AngelCoaching Coaching en training voor de creatieve sector Tip 1 Wat voor product/dienst ga je aanbieden? Maak een keuze, niemand kan alles! Tip 1 Veel ondernemers zijn gezegend met

Nadere informatie

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S

2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S 2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de

Nadere informatie

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule

1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule Werkboek Inhoudsopgave: 1.Inleiding: De Plug & Play Business Formule 2. Het H.A.R.T. model 2.1. H.A.R.T. staat voor: 2.1.1. Mijn verhaal over oprechte communicatie 2.1.1: Hoofd Gebruik de rest van deze

Nadere informatie

maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING...

maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING... maandag 11 mei inleveren! STAGE BOEK 2015 VAN.AFDELING... 1 Gegevens leerling Naam Adres Postcode Woonplaats Geboortedatum Telefoon Afdeling/leerweg Gegevens school Naam Schoolbegeleider Adres Plaats Telefoon

Nadere informatie

H A N D L E I D I N G. Feedback geven emotionele intelligentie in actie

H A N D L E I D I N G. Feedback geven emotionele intelligentie in actie H A N D L E I D I N G Feedback geven emotionele intelligentie in actie Supernova Learning Solutions Ltd Nederlandstalige bewerking: TFC Training Facilities Center Oorspronkelijke titel: Giving Feedback:

Nadere informatie

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost

Deel 12/12. Ontdek die ene aanpak waarmee je al je problemen oplost Beantwoord eerst de volgende vragen: 1. Welke inzichten heb je gekregen n.a.v. het vorige deel en de oefeningen die je hebt gedaan? 2. Wat heb je er in de praktijk mee gedaan? 3. Wat was het effect op

Nadere informatie

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling

Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling PAPI PAPI Coachingsrapport Persoonlijk Actieplan voor Ontwikkeling Alle rechten voorbehouden Cubiks Intellectual Property Limited 2008. De inhoud van dit document is relevant op de afnamedatum en bevat

Nadere informatie

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster

[PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster [PILOT] Aan de slag met de Hoofdzaken Ster! Hoofdzaken Ster Copyright EffectenSter BV 2014 Hoofdzaken Ster SOCIALE VAARDIGHEDEN VERSLAVING DOELEN EN MOTIVATIE 10 9 8 10 9 8 7 6 4 3 2 1 7 6 4 3 2 1 10 9

Nadere informatie

Stap 7 Nabespreking met het slachtoffer en nabespreking met de steungroepleden (apart)

Stap 7 Nabespreking met het slachtoffer en nabespreking met de steungroepleden (apart) Handleiding No Blame Stappenplan No Blame Stap 1 Gesprek met het slachtoffer Stap 2 Organiseer een bijeenkomst met de steungroep Stap 3 Uitleg probleem Stap 4 Deel de verantwoordelijkheid Stap 5 Ideeën

Nadere informatie

Online Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week

Online Titel Competentie Groepsfase Lesdoel Kwink van de Week onderbouw Les 1 Online Dit ben ik! Besef van jezelf Forming Ik kan mezelf voorstellen aan een ander. Ken je iemand nog niet? Vertel hoe je heet. Les 2 Online Hoe spreken we dit af? Keuzes maken Norming

Nadere informatie

Techniekkaart: Het houden van een interview

Techniekkaart: Het houden van een interview WAT IS EEN INTERVIEW? Een interview is een vraaggesprek. Wat een interview speciaal maakt, is dat je met een interview aan informatie kunt komen, die je niet uit boeken kunt halen. Als je de specifieke

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

HANDLEIDING. Het counselinggesprek. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Het counselinggesprek. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Het counselinggesprek TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Can You Spare a Moment? The Counseling Interview In Nederland

Nadere informatie

Begeleide interne stage

Begeleide interne stage Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren

Nadere informatie

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt

Instructie 1. Heb jij je voelsprieten uitstaan? De relatie met je cliënt Instructie 1 De relatie met je cliënt Heb jij je voelsprieten uitstaan? Met behulp van dit werkblad onderzoek je of je je voelsprieten hebt uitstaan naar de cliënt. Kies een cliënt en vul met die cliënt

Nadere informatie

Help! Verzuim voorkomen

Help! Verzuim voorkomen TIP: dit is een interactieve pdf. de inhoudsopgave en het menu onder aan de pagina s zijn clickable. Help! Verzuim voorkomen Een leidraad voor werkoverleg met medewerkers over verzuim Deze publicatie is

Nadere informatie

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN

VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen

Nadere informatie

Wees duidelijk tegen je klanten

Wees duidelijk tegen je klanten Ronald Dingerdis Wees duidelijk tegen je klanten 3 In onze training Klantgerichtheid en communicatie vroeg een cursist me onlangs of je tegen je klant kan zeggen dat hij extreem vervelend is. Dat hij onredelijk

Nadere informatie

Aflevering 2: Solliciteren

Aflevering 2: Solliciteren Aflevering 2: Solliciteren Vragen vooraf: Heb je wel eens gesolliciteerd naar een baan? Hoe deed je dat? Heb je een curriculum vitae? Hoofditem Fragment 1 Korte inhoud: Milouska en Bayu kijken hoe je kunt

Nadere informatie

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN

LEEFREGELS EN IK-BEN OPVATTINGEN HERKENNEN In deze huiswerkopdracht wordt uitgelegd wat leefregels en ik-ben-opvattingen zijn en het belang ervan bij het doorbreken van gewoontepatronen. Een voorbeeld van Marjolijn illustreert hoe leefregels en

Nadere informatie

Draaiboek vorming oudercontact

Draaiboek vorming oudercontact Draaiboek vorming oudercontact Doel van de avond: - De juiste informatie over uw kind uit het oudercontact kunnen halen en zelf de juiste informatie aan de leerkracht tijdens het oudercontact kunnen geven

Nadere informatie

Verbindingsactietraining

Verbindingsactietraining Verbindingsactietraining Vaardigheden Open vragen stellen Luisteren Samenvatten Doorvragen Herformuleren Lichaamstaal laten zien Afkoelen Stappen Werkafspraken Vertellen Voelen Willen Samen Oplossen Afspraken

Nadere informatie

HANDLEIDING. De ongeorganiseerde manager. De weg naar de hel Op weg naar de hemel. TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. De ongeorganiseerde manager. De weg naar de hel Op weg naar de hemel. TFC TrainingsMedia HANDLEIDING De ongeorganiseerde manager De weg naar de hel Op weg naar de hemel TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: The Unorganised

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Praktijkinstructie Bedrijfsoriëntatie 1 (CAL01.1/CREBO:50240)

Praktijkinstructie Bedrijfsoriëntatie 1 (CAL01.1/CREBO:50240) instructie Bedrijfsoriëntatie 1 (CAL01/CREBO:50240) pi.cal0v2 ECABO, 1 september 2003 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, overgenomen, opgeslagen of gepubliceerd

Nadere informatie

Omgaan met klachten volgens de BOOS-formule

Omgaan met klachten volgens de BOOS-formule Omgaan met klachten volgens de BOOS-formule Een klacht is een kans. Wanneer een klant de moeite neemt om zijn onvrede te laten blijken, biedt dat je de mogelijkheid de klant alsnog tevreden te stellen

Nadere informatie

Organisatie van werkzaamheden

Organisatie van werkzaamheden Organisatie van werkzaamheden Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteurs: Rubus Opleidingspartners, Richard Prins Inhoudelijke redactie: Jessica Satink

Nadere informatie

Training. Vergaderen

Training. Vergaderen Training Vergaderen Halide Temel 1-5-2014 Inhoudsopgave Inleiding 3 Doelen 4 Deelnemers 4 Werkvormen 4 Programma 4 Voorstellen & introductie 5 Opdracht Luciferspel 6 Theorie 7 Opdracht - Vergaderen 12

Nadere informatie

Weekschema maken. Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken.

Weekschema maken. Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken. Weekschema maken Je gaat praten over de dingen die jij in één week doet. Deze activiteiten ga je in een schema op de computer uitwerken. Leer en oefen: Neem samen me de docent/assistent het fotoboek de

Nadere informatie

Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit

Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit Hoe motivatie werkt en draagvlak groeit Toelichting Hierbij een compilatie van diverse artikelen over motivatie, draagvlak en verandertrajecten voor de interne coördinator cultuureducatie ICC. 1 Hoe werkt

Nadere informatie

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN

Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN Training - Begeleiding - Coaching BALANS DE BAAS VOOR VROUWEN DIE MAMA ZIJN OF WORDEN HERKEN JE DIT? Heb je steeds het gevoel het net niet goed genoeg te doen voor iedereen? Zijn de dagen te kort voor

Nadere informatie

STAGEVERSLAG VMBO LEERLING INSTRUCTIE

STAGEVERSLAG VMBO LEERLING INSTRUCTIE STAGEVERSLAG VMBO LEERLING INSTRUCTIE Naam: Klas: Bedrijf: Stageperiode: Maak een inhoudsopgave zoals hieronder is afgebeeld. Indien nodig je eigen onderdelen tussen voegen en uiteindelijk de inhoudsopgave

Nadere informatie

Handleiding Vergadertechnieken

Handleiding Vergadertechnieken Handleiding Vergadertechnieken Zelfstudie en rapporteren Bij OGO leer je niet alleen via het actief deelnemen aan groepsdiscussies, maar ook via het individueel uitvoeren van zelfstudieopdrachten (ZSO).

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid

18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid 18 tips om te werken aan je eigen inzetbaarheid Goed, gezond en gemotiveerd aan het werk tot je pensioen? Dat bereik je door kansen te pakken op het werk. Leer aan de hand van onderstaande punten hoe je

Nadere informatie

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8

Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Lesbrief bij Mijn broer is een boef van Netty van Kaathoven voor groep 7 en 8 Inhoud van deze lesbrief - Thema s in het boek - Lesopzet - Doel van de les - Uitwerking - Bijlage: opdrachtenblad Thema s

Nadere informatie

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST

2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST 2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld

Nadere informatie

Duurzame inzetbaarheid

Duurzame inzetbaarheid Duurzame inzetbaarheid Iedere HR-professional weet dat het belangrijk is dat zowel jonge als oudere medewerkers gedurende hun loopbaan gezond en productief blijven werken. Daarom staat duurzame inzetbaarheid

Nadere informatie

Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek.

Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek. Conflicten hanteren Tijd: verdelen over twee bijeenkomsten. Bijeenkomst 1 Laat de jongeren de test conflictstijlen maken (zie bijlage 1). Naar aanleiding van de uitslag ga je in gesprek. De uitkomst van

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken!

E-PAPER. Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! Dé expert in praktische apotheektrainingen E-PAPER Drie praktische tips om je werk als apothekersassistent(e) leuker te maken! 1 Inhoudsopgave De cliënt en ik 3 Weet jij nog waarom je in de apotheek wilde

Nadere informatie

Docentenhandleiding. CP15 het functioneringsgesprek. dh15-v2.0. daar gaan we werk van maken! 2007 ITpreneurs Nederland BV. All Rights Reserved

Docentenhandleiding. CP15 het functioneringsgesprek. dh15-v2.0. daar gaan we werk van maken! 2007 ITpreneurs Nederland BV. All Rights Reserved Docentenhandleiding CP15 het functioneringsgesprek dh15-v2.0 INBURGEREN daar gaan we werk van maken! 2007 ITpreneurs Nederland BV. All Rights Reserved Het functioneringsgesprek CP15 Waar gaat het over?

Nadere informatie

Onderzoek werknemers met kanker

Onderzoek werknemers met kanker Onderzoek werknemers met kanker Dinsdag 15 april 2013 Over dit onderzoek Dit onderzoek is gehouden in samenwerking met de Nederlandse Federatie voor Kankerpatiëntenorganisaties (NFK). Aan het onderzoek

Nadere informatie

Young People Coaching Experience

Young People Coaching Experience Hét loopbaanprogramma voor Young Professionals Young People Coaching Experience In 5 stappen naar je ideale baan! Ga jij met tegenzin naar je werk? Heb je er genoeg van om werk te doen dat niet bij je

Nadere informatie

De loopbaanchecklist

De loopbaanchecklist De loopbaanchecklist Met deze checklist ga je voor je zelf na hoe het gesteld is met de manier waarop je jouw loopbaan stuurt. Bij het beantwoorden van de vragen gaat het niet direct om andere banen, je

Nadere informatie

HANDLEIDING. Goed gedaan! TFC TrainingsMedia

HANDLEIDING. Goed gedaan! TFC TrainingsMedia HANDLEIDING Goed gedaan! TFC TrainingsMedia Video Arts Limited Nederlandstalige bewerking: TFC TrainingsMedia Oorspronkelijke titel: Performance Matters: The Importance of Praise In Nederland en België

Nadere informatie

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien

Nummer 1 December 2011. Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien Nummer 1 December 2011 Cursusaanbod 2012 Gedeeld verdriet Mindfulness Laat je zelf zien LANDELIJK HEEFT 16% VAN DE JONGEREN PSYCHOSOCIALE PROBLEMEN. Scoop richt zich bij coaching, counseling en training

Nadere informatie

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar

Bijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht

Nadere informatie

Sectorwerkstuk 2012-2013

Sectorwerkstuk 2012-2013 Sectorwerkstuk 2012-2013 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? RESPECT

WAAROM DIT BOEKJE? RESPECT WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over pesten op het werk. Iemand kan bijvoorbeeld gepest worden door een collega. Of door de baas. PESTEN OF PLAGEN? Pesten is wat anders dan plagen. Iedereen maakt wel

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus

Creatief en flexibel toepassen van Triplep. Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Creatief en flexibel toepassen van Triplep Maarten Vos Doe, laat zien, lach, oefen en geef applaus Programma Overzicht Kennismaking Persoonlijke werving van ouders Een goede relatie opbouwen met de ouders

Nadere informatie

MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS

MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS MOTIVATIE-ONDEZOEK MEDEWERKERS Instructie voor het invullen van de vragenlijst: Deze vragenlijst bestaat uit vijf modules: Module 1: De samenwerking tussen medewerkers en collega s binnen het eigen team

Nadere informatie

Luisteren: muziek (B1 nr. 4)

Luisteren: muziek (B1 nr. 4) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk

Nadere informatie

Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden

Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden Test over resultaatgericht managen en coachend leidinggevenden zeker gedeeltelijk niet 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Voor discussies heb ik geen tijd, ík beslis. Medewerkers met goede voorstellen

Nadere informatie

MINIGIDS Omschrijving van de talenten

MINIGIDS Omschrijving van de talenten Omschrijving: Waar haal ik mijn drive vandaan? Aansteker Bezige Bij Als ik een idee heb of hoor, wil ik meteen aan de slag gaan. Ik wil actie en ben vaak de eerste die eraan begint. Ik steek vaak anderen

Nadere informatie

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent?

Workshop Handleiding. Verhalen schrijven. wat is jouw talent? Workshop Handleiding Verhalen schrijven wat is jouw talent? Inhoudsopgave Hoe gebruik je deze workshop? Hoe kun je deze workshop inzetten in je klas? Les 1: Even voorstellen stelt zich kort voor en vertelt

Nadere informatie

Aan de slag met de Werk Ster!

Aan de slag met de Werk Ster! Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt

Nadere informatie

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk?

Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Wat is verantwoordelijkheid en waarom is het belangrijk? Verantwoordelijkheid. Ja, ook heel belangrijk voor school!!! Het lijkt veel op zelfstandigheid, maar toch is het net iets anders. Verantwoordelijkheid

Nadere informatie

Inhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding...

Inhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... Inhoudstafel Leermeermoment La J Kinderen Lees dit alvorens te beginnen... 2 Doel van de activiteit... 2 Overzicht... 2 Praktische voorbereiding... 2 Voorbereiding... 2 Locatie... 2 Materiaal... 2 Veel

Nadere informatie

Checklist Presentatie geven 2F - handleiding

Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Checklist Presentatie geven 2F - handleiding Inleiding De checklist Presentatie geven 2F is ontwikkeld voor leerlingen die een presentatie moeten kunnen geven op 2F. In deze handleiding wordt toegelicht

Nadere informatie

Luisteren, doorvragen en feedback geven

Luisteren, doorvragen en feedback geven Luisteren, doorvragen en feedback geven Rogier Guns P-GIS 23 April 2007 Doelstelling presentatie LSD methode Actief Luisteren Doorvragen Feedback geven Let op: Sommige technieken lijken (theoretisch) heel

Nadere informatie

Sneller, Leuker en Makkelijker : Plannen. Pauline Jonker Maak Mij Wat Wijs!

Sneller, Leuker en Makkelijker : Plannen. Pauline Jonker Maak Mij Wat Wijs! Sneller, Leuker en Makkelijker : Plannen Pauline Jonker Maak Mij Wat Wijs! Welkom! Allereerst bedankt voor het downloaden van deze planner! Deze planner gaat jou helpen om SLiM te plannen. Je gaat leren

Nadere informatie

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W

Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W Zelfreflectie meetinstrument Ondernemende houding studenten Z&W 1 Naam student: Studentnummer: Datum: Naam leercoach: Inleiding Voor jou ligt het meetinstrument ondernemende houding. Met dit meetinstrument

Nadere informatie

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld

Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Nationaal Gevangenismuseum Gevangen in beeld Groep 8 Les 1. Boeven in beeld Les 1. Boeven in beeld Nationaal Gevangenismuseum Groep 8 120 minuten Samenvatting van de les De les begint met een klassikaal

Nadere informatie

1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met medestudenten of je docent.

1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met medestudenten of je docent. OPDRACHTFORMULIER Gesprekken voeren 1 Lees het handelingsformulier van deze vaardigheid en noteer vragen en opmerkingen. Bespreek deze met medestudenten of je docent. 2 Kijk in de bronnen welke informatie

Nadere informatie

4 soorten relaties Is er een vraag om hulp?

4 soorten relaties Is er een vraag om hulp? 4 soorten relaties Is er een vraag om hulp? Nee vrijblijvende relatie Vrijblijvende relatie Vrijblijvende relatie Cliënten die kiezen voor een vrijblijvende relatie = een bezoekerstypische relatie Bezoeker

Nadere informatie

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN

HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF

Nadere informatie

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren

U in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.

Nadere informatie

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR

GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR GRAAG STELLEN WIJ ONS AAN U VOOR Altijd al gezocht naar een trainingsconcept voor uw medewerkers waar je meteen van zegt: GewoonDoen! Nu is deze kans eindelijk aanwezig en wel voor een deelnameprijs van

Nadere informatie

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen.

Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Dit document hoort bij de training voor mentoren blok 4 coachingsinstrumenten, leerstijlen. Leerstijlentest van David Kolb Mensen, scholieren dus ook, verschillen nogal in de wijze waarop ze leren. Voor

Nadere informatie

Verantwoordelijkheid ontwikkelen. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress

Verantwoordelijkheid ontwikkelen. Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress Verantwoordelijkheid ontwikkelen Informatiekit om uw medewerkers te helpen bij het voorkomen van werkstress 1 Inhoud Inleiding 3 A Verantwoordelijkheid nemen voor jezelf 4 - Goede afspraken maken - Stel

Nadere informatie