Deel 3: Leerkrachten die stage lopen - hebben zij een interculturele attitude?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Deel 3: Leerkrachten die stage lopen - hebben zij een interculturele attitude?"

Transcriptie

1 Deel 3: Leerkrachten die stage lopen - hebben zij een interculturele attitude? Michèle Vanleke (België), Meeli Väljaots (Estland), Erika Grossmann (Hongarije), Nesrin Oruç Ertürk (Turkije) Inleiding Globalisering gaat gepaard met een toename van diversiteit op alle maatschappelijke vlakken. Deze toegenomen diversiteit manifesteert zich reeds geruime tijd bij leerlingen. De meeste lerarenteams en directies daarentegen vormen geen goede afspiegeling van de veelvormige maatschappij. De ondervertegenwoordiging van rolmodellen van allochtone origine heeft niet alleen een invloed op de pedagogische en didactische aanpak door leerkrachten maar kleurt ook mee de studie- en beroepskeuze van jongeren van allochtone origine. Zo kiest bijvoorbeeld slechts een klein aantal van hen voor een lerarenopleiding. Leraren en directies worstelen met diversiteit en interculturaliteit. Door toegenomen multiculturele klasgroepen en kansen op interculturele contacten worden leerkrachten voortdurend uitgedaagd om de verschillende culturele achtergronden van jongeren in hun les praktijk te integreren. Een goede beginnende leerkracht moet hierop voorbereid worden, maar daar wringt het schoentje. Zo vertaalt de verhoogde aandacht voor diversiteit en interculturaliteit in de samenleving en in het onderwijs in het bijzonder zich nog onvoldoende in concrete interculturele competenties. Directies en leraren hebben die nodig om in te spelen op de uitdagingen verbonden aan deze etnischculturele diversiteit en verschillen bij leerlingen. In deze tekst bekijken we achtereenvolgens de situatie in België, Estland, Hongarije en Turkije (alfabetische volgorde). Hoe zien zij interculturele vaardigheden? En wat denken de studenten zelf? Een enquête afgenomen in de desbetreffende landen ondersteunt de bevindigen. 1. Het begrip van Belgische leerkrachten in opleiding voor interculturele attitude Michèle Vanleke (België) 1.1 De nood aan interculturele competentie bij leerkrachten Het ontwikkelen van interculturele competentie vraagt om het nemen van risico s, rekening houden met verschillende wereldbeelden en het ontleden en heropbouwen van de eigen culturele identiteit. Dit is pas mogelijk door een samenspel van cognitieve, interpersoonlijke en intrapersoonlijke dimensies. Zo leren leerkrachten om de waargenomen en ervaren verschillen en gelijkenissen tussen individuen en groepen, de

2 specifieke gevoelens die gepaard gaan met deze ervaringen en de specifieke betekenissen die zij geven aan deze gelijkenissen en verschillen te begrijpen en te waarderen. Hierdoor sluiten zij medemensen (leerlingen en/ of hun ouders) die anders denken en handelen niet willekeurig uit. Door dit leren over het eigen wereldbeeld en dat van anderen, ontwikkelt de mogelijkheid van interculturele perspectiefinname, dat wil zeggen de cognitieve vaardigheid om het bestaan en de impact van culturen te erkennen en de manieren te begrijpen waarop culturen van elkaar verschillen (Ortiz, 2000). Het belang en de noodzaak van deze tolerantie voor een realiteit van culturele diversiteit alsook de noodzaak tot het waarderen ervan, brengt met zich mee dat interculturele competentie een belangrijke educatieve doelstelling is. De opgesomde uitdagingen doen ook een appèl op het hoger onderwijs. De professionals die het hoger onderwijs aflevert aan de samenleving moeten immers beschikken over relevante en geactualiseerde competenties. Door de eisen die een multiculturele samenleving stelt, vormt interculturele competentie een onderdeel van deze bagage. Om de kwaliteit van het multicultureel samenleven te verhogen, moeten professionals in staat zijn om over hun eigen vanzelfsprekendheden te reflecteren, een zekere onbevangenheid aan de dag te kunnen leggen, niet stereotiepe kijkrichtingen te ontwikkelen en een variatie aan tonen aan te slaan. Deze vanzelfsprekendheden zijn voor de huidige invulling van het onderwijs niet eenvoudig. Het vraagt immers de nodige competentie om zich in te leven in de verschillende (cultuur gerelateerde) leer-, opvoedings- en begeleidingsstijlen, communicatie- en relatiewijzen, de socialisatie van studenten en de effecten voor hun motivatie en zelfbeeld. Om op deze ontwikkelingen en de toegenomen complexiteit van de samenleving in te spelen, dient interculturele competentie een onderdeel te vormen van de curricula. Is er in de lerarenopleidingen voldoende aandacht voor deze etnisch-culturele verschillen? In het bestaande curriculum- en professionaliseringsaanbod wordt ondanks de positieve tendens nog onvoldoende aandacht besteed aan het ontwikkelen van interculturele vaardigheden. Nochtans zijn deze vaardigheden essentieel voor de praktijk van toekomstige leraren. In de toekomst zullen alle scholen immers in meerdere of mindere mate multicultureel zijn, zij het met eigen klemtonen. Dit betekent dat het traject naar interculturele competentie echt gedifferentieerd zal moeten verlopen en dus gedeeltelijk afhankelijk is van de identiteit en ligging van de school (Matheusen). Ten slotte: wat denken de studenten van de lerarenopleiding zelf? Dit minionderzoekje is afgenomen bij 20 studenten die Frans studeren als vreemde taal in multicultureel/ linguïstisch Brussel. Globaal kunnen we zeggen dat studenten van mening zijn over heel wat interculturele vaardigheden te beschikken. Dit bereiken ze vooral door variatie in werkvormen te bevorderen, te werken in kleine groepen, tijd te maken voor discussie en overleg, waarden als respect en verdraagzaamheid hoog in het vaandel te dragen.

3 1.2 Resultaten van de vragenlijst in België Als toekomstige leerkracht heb ik een goede interculturele attitude,... Akkoord Niet akkoord als ik mijn leerlingen/ studenten in kleine groepen laat als ik mijn leerlingen/ studenten met afbeeldingen laat als ik de theorie van meervoudige intelligentie respecteer als ik mijn leerlingen/ studenten altijd cognitieve taken laat uitvoeren....als mijn leerlingen/ studenten dezelfde mening hebben als ik als er geen discussie is als er veel interactie is tussen mijn leerlingen/ studenten als mijn leerlingen/ studenten zelfstandig kunnen als ik mijn leerlingen/ studenten spontaan positieve feedback geef als ik geïnteresseerd ben in andere mensen en hun cultuur als ik naar nieuwe ervaringen verlang als ik graag een vreemde taal wil leren als ik erin geïnteresseerd ben om voor mijn carrière naar het buitenland te reizen....als ik graag een netwerk zou willen ontwikkelen met buitenlandse collega's als ik respect heb voor multiculturele ideologie als ik tolerant ben voor de zeden en tradities van andere mensen als ik verschil aanvaard als diepgaand en legitiem als ik de onvermijdelijkheid van andere waardesystemen en gedragsnormen aanvaard....als ik geloof dat leerlingen/ studenten voordelen halen uit het werken in een interculturele omgeving....als ik me realiseer dat leerlingen/ studenten meer kunnen leren als ze leerkrachten hebben uit diverse interculturele omgevingen Tabel 1: Resultaten van de vragenlijst in België

4 Literatuurlijst De Graef, G. & Matheusen, F. (2008). Diversiteit in het onderwijs: Hoe begin je eraan? Kompas voor een reis in 80 dagen. Mechelen: Centrum voor Intercultureel Management en Internationale Communicatie. Hasselt: Associatie Universiteit-Hogescholen Limburg. Simons, J. et. al. (2011). Handboek Interculturele Competentie CIMIC, Politeia. Simons, J. & Stroobants, V. (2008). Instroom en doorstroom van allochtonen in het beroepsgericht hoger onderwijs. Mechelen: KH Mechelen. Ortiz, A. M. (2000). Expressing Cultural Identity in the Learning Community: Opportunities and challenges. New directions for teaching and Learning, 82, Paige, M. R. (ed.) (1993). Education for the Intercultural Experience. Yarmouth ME: Intercultural Press. Kolb, D.A. (1985). Learning style inventory. Boston, MA: McBer and Company. 2. Het begrip van Estlandse leerkrachten in opleiding voor interculturele attitude Meeli Väljaots (Estland) 2.1 Multiculturele omgeving in Estland Door de eeuwen heen was Estland het land waar heel wat mensen samenleefden wiens thuistaal niet het Ests was. Ondanks dit feit was Estland een vrij homogeen land, en de leerkrachten hier hebben waarschijnlijk nooit stilgestaan bij de vraag hoe het spreken van een andere taal thuis invloed kan hebben op de resultaten en het gedrag van de kinderen op school. Nu is te zien dat Estland steeds multicultureler wordt en dat zorgt voor nieuwe verwachtingen van en uitdagingen voor leerkrachten en scholen. Wat er nu in scholen en klassen gebeurt, daar is heel wat communicatie en nieuwe informatie voor nodig. Het is dus van essentieel belang dat de twee kanten (leerkracht en leerlingen) elkaar begrijpen (Rannu 2004). In een democratisch land zijn er zowel voor de meerderheid als voor de minderheid uitdagingen. Van de meerderheid wordt verwacht dat ze tolerant is en open staat voor verschillen, van de minderheid dat ze loyaal is en gemotiveerd om de lokale cultuur te accepteren (Heidmets & Lauristin 1998). Het wordt als normaal beschouwd dat kinderen uit de taalkundige groep (moedertaal) in de minderheid ook de lokale taal moeten leren, maar het onderhouden van de moedertaal wordt ook steeds belangrijker, en dat betekent dat het ontwikkelen en onderhouden van tweetaligheid een waarde is in Estland (Vare 2004). Bijna een derde van de Estse bevolking en haar kinderen bestaat uit immigranten die tijdens de zogenaamde Sovjetperiode naar Estland verhuisden (Rannut 2004). De afgelopen jaren zijn er meer nieuwe immigranten (mensen die vanuit de EU en andere landen naar Estland gekomen zijn en die hier minder dan 3 jaar wonen), die de Estse taal, nodig voor op lokale scholen, niet spreken. Er is een situatie in Estland waarbij zowel de lokale taal als de thuistaal als belangrijk worden beschouwd (Rannut 2004). Volgens de Estlandse Statische Databank, waren er in (33 % van alle

5 leerlingen) in het 1 ste tot het 12 de jaar in Estlandse scholen van wie de thuistaal niet het Ests was. Het Estlandse Rapport van Ontwikkeling van Mesen (2010/2011) toonde aan dat een kwart van de Estlandse bevolking in 2009 uit Russen bestond, en dat is de grootste groep mensen behalve de Estlanders die hier wonen. Van alle leerlingen op school studeren er 21 % op scholen waar de studietaal Russisch is (Ainsaar 2011). Dat betekent dat er heel wat tweetalige mensen in Estland zijn, maar ze hebben allemaal het recht op onderwijs volgens de Estlandse Grondwet en die allemaal gelijk zijn (Eest I Vabariigi Põhiseadus 2001, 37). Niemand mag worden gediscrimineerd, noch vanwege hun nationaliteit, ras, huidskleur, geslacht, taal, religie, politieke of andere standpunten, noch vanwege economische, sociale of andere omstandigheden (PS 12). 2.2 Opleidingsprogramma voor formele leerkrachten in multiculturele klassen Een zogenaamde formele leerkracht is de eerste leerkracht die de kinderen hebben van de 1 ste tot de 6 de klas. Tijdens de studie is deze leerkracht verantwoordelijk voor de klas als geheel. Zijn/ haar taak bestaat erin om ervoor te zorgen dat kinderen in een omgeving zitten die geschikt is om te studeren en om alle basisthema's te onderwijzen. Het is mogelijk om een formele leerkracht te worden aan de universiteit van Tartu ( of aan de Universiteit Tallinn ( Beide universiteiten bieden een geïntegreerde studie van 5 jaar, waarna de leerkracht de noodzakelijke kwalificaties heeft om les te geven. Hieronder volgt een overzicht van hoe leerkrachten op beide universiteiten worden voorbereid op het uitvoeren van onderwijstaken met kinderen die een andere moedertaal hebben dan het Ests. In de Faculteit van Sociale Wetenschappen en Onderwijs op de Universiteit van Tartu bijvoorbeeld bevatte de opleiding van formele leerkracht in het jaar 2008/2009 geen enkel vak dat de opzet had om leerkrachten te helpen les te geven aan kinderen van immigranten die een andere taal spreken of kinderen van nieuwe immigranten. Vanaf 2010/2011 is een nieuw vak Onderwijzen van kinderen met een andere moedertaal dan het Ests aan de opleiding toegevoegd. Jammer genoeg is het slechts een keuzevak, studenten kunnen dus zelf kiezen of ze het wel of niet nemen. Naast de Faculteit van Sociale Wetenschappen en Onderwijs aan de Universiteit van Tartu biedt ook het Narva College ( een opleiding formele leerkracht, speciaal voor leerkrachten die les zullen geven in een tweetalige school. Het is duidelijk dat de nadruk ligt op hoe men kinderen die Russisch spreken moet onderwijzen, maar er zijn steeds meer vakken die ook voorbereiden op het onderwijzen van kinderen van andere immigrantengroepen. Van studenten op het Narva College wordt verwacht dat ze heel goed Russisch spreken. (Tartu Ülikooli Narva Kolledž 2012). Op de Universiteit Tallinn werd in het programma voor formele leerkracht het keuzevak Multiculturele Studieomgeving ingericht in het jaar Sinds 2012 is dit vak verplicht op de Universiteit Tallinn en in het Haapasalu College van de Universiteit Tallinn, die ook een opleiding biedt voor formele leerkracht. Het spreekt vanzelf dat de universiteiten in Tartu en in Tallinn allebei meer vakken integreren voor leerkrachten om te leren hoe ze kinderen van immigranten moeten onderwijzen. De studenten kunnen ook vakken nemen

6 van andere instituten en departementen van de universiteit, maar de opleiding tot formele leerkracht is vrij arbeidsintensief, er is waarschijnlijk dus geen tijd naast de verplichte opleiding om nog iets anders bij te studeren. 2.3 Resultaat van de onderzoeken bij leerkrachten in opleiding De resultaten van de vragenlijst over interculturele attitude onder leerkrachten in opleiding in Estland zijn afkomstig van 28 studenten. Er werden 30 vragenlijsten rondgestuurd, maar slechts 28 waren geschikt voor analyse. De geanalyseerde groep is niet groot genoeg om conclusies te trekken en statistieken op te stellen, maar ze geeft een zicht op hoe de leerkracht in opleiding in Estland denkt over interculturaliteit op school, wat zijn mening erover is en wat de eigen attitudes tegenover interculturaliteit zijn. Vanuit de resultaten (tabel 2) lijkt het erop dat het voor leerkrachten in opleiding belangrijk is om in kleine groepen te werken en in staat te zijn om veel interactie te creëren tussen leerkracht en leerlingen. Geen discussie, of leerlingen die altijd dezelfde mening hebben als de leerkracht, worden als niet goed beschouwd voor een interculturele attitude. Dit is mogelijk afkomstig uit de situatie waarbij het altijd makkelijker is om in kleinere groepen te werken, om alle kinderen persoonlijk te kennen, want dan is het makkelijker om hun gedrag, hun behoeften te begrijpen en hen te helpen bij hun studie. Als hij in kleine groepen werkt, heeft de leerkracht de kans om individueel met de kinderen te werken, want in een grote klas is er geen tijd en gelegenheid om rekening te houden met de noden van kinderen die anders zijn. Leerkrachten in opleiding willen graag veel nieuwe ervaringen opdoen en vinden dat ze een goede interculturele attitude hebben als ze interesse hebben in andere mensen en culturen. Ze vinden het belangrijk om verschillende culturen en tradities te respecteren en vinden het werken in een interculturele omgeving voordelig voor leerlingen. Reizen en andere mensen ontmoeten vergroot de wereld, mensen uit andere landen ontmoeten geeft heel wat nieuwe informatie. Misschien merken de leerkrachten in opleiding dat als leerlingen in een interculturele omgeving werken, ze meer ervaringen opdoen, meer open zijn en toleranter worden voor andere standpunten, vormen van geloof, waarden. De meeste leerkrachten in opleiding vinden het goed om positieve feedback te geven aan studenten en om zowel andere waarden en gedragsnormen als verschillen te accepteren. Dat kan worden geïnterpreteerd als het verlangen om tolerant te zijn en op die manier een goed voorbeeld voor de leerlingen, die mogelijk ook tolerant zullen zijn. Als er meer en meer andere leerlingen op school zijn, zal er meer inspanning nodig zijn om het schoolleven te beheren en te zorgen voor een tolerante studeeromgeving. De helft van de leerkrachten in opleiding is het ermee eens dat het een goede interculturele attitude is als ze hun leerlingen zelfstandig laten werken; de helft van de leerkrachten in opleiding is het daar niet mee eens. Er was ook een beetje discrepantie bij de stelling Ik heb een goede interculturele attitude als ik me realiseer dat leerlingen/ studenten meer kunnen leren als ze leerkrachten van diverse interculturele omgevingen hebben. Hier gingen 16 leerkrachten in opleiding akkoord, en 12 niet.

7 Resultaten van de vragenlijst in Estland Als toekomstige leerkracht heb ik een goede interculturele attitude,... Akkoord Niet akkoord als ik mijn leerlingen/ studenten in kleine groepen laat als ik mijn leerlingen/ studenten met afbeeldingen laat als ik de theorie van meervoudige intelligentie respecteer als ik mijn leerlingen/ studenten altijd cognitieve taken laat uitvoeren....als mijn leerlingen/ studenten dezelfde mening hebben als ik als er geen discussie is als er veel interactie is tussen mijn leerlingen/ studenten als mijn leerlingen/ studenten zelfstandig kunnen als ik mijn leerlingen/ studenten spontaan positieve feedback geef als ik geïnteresseerd ben in andere mensen en hun cultuur als ik verlang naar nieuwe ervaringen als ik graag een vreemde taal wil leren als ik erin geïnteresseerd ben om voor mijn carrière in het buitenland te reizen als ik graag een netwerk zou willen ontwikkelen met buitenlandse collega's als ik respect heb voor multiculturele ideologie als ik tolerant ben voor de zeden en tradities van andere mensen als ik verschil aanvaard als diep en legitiem als ik de onvermijdelijkheid van andere waardesystemen en gedragsnormen aanvaard....als ik geloof dat leerlingen/ studenten voordelen halen uit het werken in een interculturele omgeving....als ik me realiseer dat leerlingen/ studenten meer kunnen leren als ze leerkrachten hebben uit verschillende interculturele omgevingen Tabel 2: Resultaten van de vragenlijst in Estland

8 Literatuurlijst Ainsaar, M. (2011). Eesti Inimarengu Aruanne 2010/2011. Inimarengu Balti Rajad: muutuste Kaks aastakümmet. Rahvastikumuutused, eluiga ja tervis. Tallinn: AS Printon trükikoda. Eesti Vabariigi hümn. Eesti Vabariigi põhiseadus. Kodakondsusseadus. ( 2001). Tallinn: Erkotrükk OÜ Lauristin, M.; Pavelson, M.; Pedastsaar, T.; Vare, S. & Heidmets, M. (1998). Mitmekultuuriline Eesti: väljakutse haridusele. Projekti Mitte-eesti noorte integratsioon Eesti ühiskonnas väljaanne (VERA II). Põltsamaa: Vali Press. Rannut, Ü. (2004). Astu sisse! Uusimmigrandid meie ühiskonnas ja haridussüsteemis. Käsiraamat eesti õppekeelega kooli õpetajatele, koolijuhtidele ja haridusametnikele. Haridus-ja teadusministeerium. Tallinn: Ilo. Statistikaamet (2013). Rahva ja eluruumide loendus Haridus ja õpiränne. Õppijad (v.a. alusharidus) maakonna, õppeasutuse asukoha, omandatava haridustaseme, soo, vanuserühma ja emakeele järgi 31. detsember Haridus. Vare, S. (2004). Eesti keel vene koolis. Haridus- ja Teadus ministeerium, Eesti keelenõukogu. Tallinn : Eesti Keele Sihtasutus. 3. Interculturele attitude, bewustzijn, competentie. wij zijn er ons allen van bewust! De interculturele attitude van Hongaarse leerkrachten in opleiding Erika Grossmann (Hongarije) 3.1 Inleiding Het belangrijkste kader voor het lager en secundair onderwijs in Hongarije is vastgelegd in de Wet voor Openbaar Onderwijs en in het zogenaamde Nationale Kerncurriculum. In deze twee documenten worden de doelen van het onderwijs en de competenties die op school moeten worden ontwikkeld. Competenties die ingepast zijn volgens de acht sleutelcompetenties door de Raad van de Europese unie, waardoor de communicatie in vreemde talen, wat naast de belangrijkste vaardigheden ook taalvaardigheid in de moedertaal, bemiddeling en intercultureel begrip omvat een van de belangrijkste doelen is die in het onderwijs geïmplementeerd moeten zijn. ( 090_en.htm). 3.2 Interculturele competentie van leerkrachten, leerkrachten in opleiding Er zijn verscheidene publicaties over de interculturele competentie van leerkrachten. Ik heb hen heel vaak tijdens mijn periode als universiteitsdocent voor leerkrachten in opleiding in Hongarije gevraagd wat ze denken of weten van interculturele competentie, hoe zij het zouden definiëren. In de meeste gevallen zouden ze antwoorden dat ze zich er allemaal van bewust zijn, hoewel hun definities van de term heel vaag en onprofessioneel waren. (Grossmann 2004).

9 Volgens Lakatosné Török en Dorner (2007) zijn er drie componenten bij interculturele competentie, en dat zijn de volgende: kennis, vaardigheden en attitudes. Maar het verwerven van deze componenten maakt niet altijd of automatisch deel uit van de opleiding van leerkrachten: dit heeft ofwel politieke oorzaken of het kan een kwestie zijn van de kenmerken van het curriculum op het instituut van de leerkrachtenopleiding. Het gebrek aan interculturele attitude (bewustzijn, competentie) en vooral het gebrek aan methodologische tools (hoe interculturele aspecten implementeren in het dagelijkse onderwijzen) kan voor zowel leerkrachten in opleiding als voor leerkrachten zelf een probleem zijn. Zoals Karikó (2004) beweert: er zijn diverse redenen waarom de interculturele dimensie (of zoals hij het definieert: de Europese dimensie) nog niet in de opleiding van leerkrachten is geïmplementeerd. Een van de redenen is het innovatieve, gedecentraliseerde karakter van het Hongaarse Nationale Kerncurriculum, dat slechts een soort kader biedt voor algemene doelen, competenties en het feit dat scholen en leerkrachten de taak blijven hebben om voor hun eigen instituut het lokale curriculum uit te werken (de concrete inhoud van wat er wanneer en hoe onderwezen moet worden). Daarom is het moeilijk om algemeen geldige methodologisch-didactische hulpmiddelen te ontwikkelen voor de leerkrachten en voor de leerkrachten in opleiding. Een ander probleem waarom het moeilijk is om exact te bepalen hoe interculturele competentie in de scholen geïmplementeerd is, heeft ook te maken met de aard van het Nationale Kerncurriculum: de doelen zijn op een heel theoretische manier geformuleerd, het is dus vaak een heel probleem voor leerkrachten om het theoretische kader met inhoud te vullen. Karikó (2004) legt ook uit dat de verschillende vakken op school (wiskunde, Hongaarse taal en literatuur, kunst, aardrijkskunde, geschiedenis, vreemde talen, enz.) zijn niet aan elkaar gekoppeld; alle onderwerpen worden op zichzelf onderwezen met geen verwijzing naar elkaar. Daarom verdwalen het overkoepelende en interdisciplinaire perspectief, en het interculturele aspect nog meer. Falus en Kotschy (2006) gaan nog verder: volgens hun onderzoek is de exacte inhoud van de praktijk van intercultureel onderwijs niet duidelijk in het schoolonderwijs of in de inhoud van de leerkrachtenopleiding. Theorie en praktijk van de vraag: wat is interculturele attitude/ competentie/ bewustzijn? gaan niet hand in hand. Het is niet duidelijk hoe interculturele aspecten in het dagelijkse, praktische onderwijs kunnen worden geïmplementeerd en hoe ze in de praktijk kunnen worden gebracht. Daardoor is het ook moeilijk om het curriculum van interculturele onderwijsinhouden en -methoden in de opleiding van leerkrachten in opleiding te implementeren. 3.3 Samenvatting van de resultaten van de vragenlijst bij Hongaarse leerkrachten in opleiding In het kader van het onderwerp interculturele attitude van leerkrachten in opleiding van verschillende landen circuleerde een vragenlijst met 20 items bij 32 studenten van de Universiteit van Szeged (Tabel 3). Zoals hierboven vermeld is, hoewel de meeste leerkrachten in opleiding de neiging hebben ervan overtuigd te zijn dat ze genoeg kennis

10 hebben van interculturele attitude en competentie, hun didactisch-methodologische competentie met betrekking tot interculturele aspecten vaak vrij slecht. Een derde van de studenten bijvoorbeeld ontkende het belang van het werken in kleine groepen of het werken met afbeeldingen (als methodologisch aspect). Vrijwel allemaal (of zelfs 100 %) ging akkoord met het feit dat de zelfstandigheid van leerlingen, spontane feedback geven, multiculturele ideologie respecteren, interesse hebben in andere mensen en culturen, graag nieuwe ervaringen beleven, andere waardesystemen en gedragsnormen, interculturele omgevingen belangrijk zijn. Maar: slechts 19 (van de 32) studenten waren ervan overtuigd dat hun studenten meer konden leren van leerkrachten van verschillende interculturele omgevingen en 7 van hen lieten zich negatief uit over het tolereren van anders-zijn. 26 studenten vinden het belangrijk voor hun interculturele attitude om andere talen te leren, en dat interactie tussen kinderen onderling een positieve attitude is. 29 leerkrachten in opleiding antwoordden dat discussies aanvaarden een goede interculturele attitude is en 26 denken dat het respecteren van de theorie van meervoudige intelligentie ook een positieve interculturele attitude is. Resultaten van de vragenlijst in Hongarije Als toekomstige leerkracht heb ik een goede interculturele attitude,... Akkoord Niet akkoord als ik mijn leerlingen/ studenten in kleine groepen laat als ik mijn leerlingen/ studenten met afbeeldingen laat als ik de theorie van meervoudige intelligentie respecteer als ik mijn leerlingen/ studenten altijd cognitieve taken laat uitvoeren als mijn leerlingen/ studenten dezelfde mening hebben als ik als er geen discussie is als er veel interactie is tussen mijn leerlingen/ studenten als mijn leerlingen/ studenten zelfstandig kunnen als ik mijn leerlingen/ studenten spontaan positieve feedback geef als ik geïnteresseerd ben in andere mensen en hun cultuur als ik verlang naar nieuwe ervaringen als ik graag een vreemde taal wil leren als ik erin geïnteresseerd ben om voor mijn carrière in het buitenland te reizen....als ik graag een netwerk zou willen ontwikkelen met buitenlandse collega's

11 ...als ik respect heb voor multiculturele ideologie als ik tolerant ben voor de zeden en tradities van andere mensen als ik verschil aanvaard als diepgaand en legitiem als ik de onvermijdelijkheid van andere waardesystemen en gedragsnormen aanvaard....als ik geloof dat leerlingen/ studenten voordelen halen uit het werken in een interculturele omgeving....als ik me realiseer dat leerlingen/ studenten meer kunnen leren als ze leerkrachten hebben uit verschillende interculturele omgevingen Tabel 3: Resultaten van de vragenlijst in Hongarije Literatuurlijst Europa. Summary of EU Legislation. Geraadpleegd in maart m Falus, I. & Kotschy, B. (2006). Kompetenciaalapú tanárképzés: Divatos jelszó vagy a megújulás eszköze? In: Pedagógusképzés sz. Grossmann, E. (2004). Az európai ERASMUS-kapcsolatok interkulturális szemszögből. In: NYELVinfó XII. évfolyam 3-4. szám. S Karikó, S. (2004). Miben áll(hat) az oktatás és a nevelés európaisága? In: Új Pedagógiai Szemle. S Lakatosné Török, E. & Dorner, H. (2007). Pedagógusok interkulturális kompetenciája nemzetközi partnerségben. In: Új pedagógiai szemle 57. évf. 10. sz október. S The system of education in Hungary. Prepared by the experts of the Ministry of National Resources of Hungary in cooperation with the Hungarian Eurydice Unit. Published by the Ministry of National Resources. Geraadpleegd in december Het begrip van Turkse leerkrachten in opleiding voor interculturele attitude Nesrin Oruç Ertürk (Turkije) Om de kwaliteit van het onderwijs dat ze kinderen geven te verbeteren, moeten leerkrachten een duidelijk begrip hebben van de socio-culturele perspectieven van hun leerlingen. In de globale wereld waarin we leven zijn de klassen niet monocultureel of eentalig. Het is heel waarschijnlijk dat leerkrachten leerlingen in hun klas zullen hebben uit heel wat verschillende delen van de wereld, en met heel diverse culturele normen. Jammer genoeg is er voor geen enkel onderwijsniveau in Turkije een expliciete opleiding

12 voor multicultureel onderwijs. Deze korte bijdrage is een poging om te begrijpen wat Engelse taalleerkrachten in opleiding begrijpen van de term interculturele attitude. 30 leerkrachten in opleiding die aan de Dokuz Eylul Universiteit, Buca Faculteit van Onderwijs studeren, kregen een schaal met 20 items waarbij gevraagd werd naar hun ideeën over interculturele attitude. Hieronder volgt een korte analyse van de resultaten die uit deze vragenlijst verkregen zijn. Er zijn belangrijke demografische en economische wijzigingen overal ter wereld die een invloed hebben op de diversiteit van intermenselijke relaties en relaties tussen groepen. Deze situatie begrijpen en deze diversiteit kunnen inschatten is vanwege psychologische, sociologische en economische redenen essentieel voor vrijwel elk lid van alle gemeenschappen. Daarom is het van essentieel belang te weten wat leerkrachten, als belangrijk deel van de ruggengraat van de maatschappij, van deze term begrijpen. Aangezien leerkrachten een cruciale rol spelen in het voorbereiden van mensen om in een meer diverse wereld te functioneren, en aangezien hun doel erin moet bestaan om competente leerlingen van alle culturen of wereldburgers te vormen, moeten hun ideeën en veronderstellingen onderzocht worden. Voordat we de resultaten van dit kleinschalige onderzoek presenteren, is het misschien beter om de lezer de definitie te geven van de interculturele attitude. Volgens Deardorff (2004) worden heel wat termen door elkaar gegooid, zoals interculturele competentie, globale competentie, globaal burgerschap, cross-culturele competentie, internationale competentie, interculturele effectiviteit, interculturele gevoeligheid, om er enkele te noemen. In een onderzoek werd aan de deelnemers gevraagd om uit een opgegeven lijst definities voor de term te kiezen en ze kwamen met de volgende samengevatte definitie als degene die het meest van toepassing is: Kennis van anderen; kennis van zichzelf; vaardigheden om te interpreteren en links te laten; vaardigheden om te ontdekken en/ of te interageren; andermans waarden, overtuigingen en gedrag waarderen. Taalkundige competentie speelt ook een sleutelrol (Byram, 1997). Als we naar de resultaten kijken die we uit onze vragenlijst halen, zien we dat de groep een homogene groep is (zie tabel 4). Er is een algemene tendens bij de deelnemers. Met zeven vragen gingen alle deelnemers (100 %) akkoord of niet akkoord. Alle leerkrachten in opleiding gingen bijvoorbeeld akkoord met de stelling dat respect hebben in een multiculturele ideologie belangrijk is en dat ze tolerant moeten zijn voor de zeden en tradities van andere mensen. Op hetzelfde moment stellen dezelfde deelnemers dat ze niet dezelfde mening moeten hebben als hun studenten en dat er ruimte is voor discussie in de klas. De leerkrachten staan dus open voor discussie met anderen, hetgeen kan worden gezien als een extra teken van respect voor anderen.

13 Resultaten van de vragenlijst in Turkije Als toekomstige leerkracht heb ik een goede interculturele attitude,... Akkoord Niet akkoord als ik mijn leerlingen/ studenten in kleine groepen laat als ik mijn leerlingen/ studenten met afbeeldingen laat als ik de theorie van meervoudige intelligentie respecteer als ik mijn leerlingen/ studenten altijd cognitieve taken laat uitvoeren....als mijn leerlingen/ studenten dezelfde mening hebben als ik als er geen discussie is als er veel interactie is tussen mijn leerlingen/ studenten als mijn leerlingen/ studenten zelfstandig kunnen als ik mijn leerlingen/ studenten spontaan positieve feedback geef als ik geïnteresseerd ben in andere mensen en hun cultuur als ik verlang naar nieuwe ervaringen als ik graag een vreemde taal wil leren als ik erin geïnteresseerd ben om voor mijn carrière in het buitenland te reizen als ik graag een netwerk zou willen ontwikkelen met buitenlandse collega's als ik respect heb voor multiculturele ideologie als ik tolerant ben voor de zeden en tradities van andere mensen als ik verschil aanvaard als diepgaand en legitiem als ik de onvermijdelijkheid van andere waardesystemen en gedragsnormen aanvaard....als ik geloof dat leerlingen/ studenten voordelen halen uit het werken in een interculturele omgeving....als ik me realiseer dat leerlingen/ studenten meer kunnen leren als ze leerkrachten hebben uit verschillende interculturele omgevingen Tabel 4: Resultaten van de vragenlijst in Turkije

14 Vraag 17, Ik aanvaard anders als diepgaand en legitiem kreeg een antwoordverhouding van 27 keer akkoord en 3 keer niet akkoord. Dat toont aan dat leerkrachten zich ervan bewust zijn dat onderwijs studenten moet opleiden die de normaliteit van diversiteit in alle domeinen van het leven respecteren, vieren en erkennen. Het maakt de leerling gevoelig voor het idee dat mensen op natuurlijke wijze een aantal verschillende manieren van leven, zeden en wereldbeelden hebben ontwikkeld, en dat deze breedheid van het menselijke leven ieder van ons verrijkt. Het is het onderwijs dat gelijkheid en mensenrechten promoot, oneerlijke discriminatie uitdaagt en de waarden promoot waarop gelijkwaardigheid is gebouwd. Een van de doelstellingen die een leerkracht moet koesteren tijdens zijn/ haar lessen is het engagement voor gelijkwaardigheid. Om het even aan wie hij of zij les geeft, leerkrachten moet de onontkoombaarheid aanvaarden van andere waardesystemen en gedragsnormen. En zoals te zien in de resultaten waren 28 van de deelnemers het eens met deze stelling. We moeten voor ogen houden dat de resultaten bij slechts 30 leerkrachten in opleiding zijn verzameld. Daarom is het niet mogelijk om de resultaten te veralgemenen voor alle leraren in opleiding in Turkije. Wij geloven echter wel dat zelfs deze kleine groep ons een zicht kan geven op hoe we de situatie in Turkije moeten beoordelen. Literatuurlijst Byram, M. (1997). Teaching and Assessing Intercultural Communicative Competence. Clevedon: MultilingualMatters Ltd. Deardorff, D.K. (2004). Internationalization: In search of intercultural competence. International Educator. Spring. 5. Conclusie De huidige kleurrijke maatschappij en het omgaan met deze verscheidenheid is een uitdaging voor iedereen. Ook scholen worden steeds diverser. En hoe meer een school wordt geconfronteerd met grote sociale en interculturele uitdagingen, hoe meer nood er is aan pedagogische competenties. Leerkrachten moeten dan ook op een doelgerichte manier worden gerekruteerd en er moet rekening worden gehouden met hun interculturele competenties en hun motivatie. Deze laatste moet worden ondersteund en die interculturele competenties moeten worden gevaloriseerd. Het verwerven van interculturele competenties anders gezegd: de vaardigheden om met succes te kunnen communiceren met mensen van diverse culturen moet een integraal onderdeel vormen van elke pedagogische opleiding.

Gender en interculturaliteit

Gender en interculturaliteit ECTS-fiche: Gender en interculturaliteit Opleiding: Afstudeerrichting: Opleidingsonderdeel: Studiepunten (ECTS): 3 Taal: Plichtvak/keuzevak: Lerarenopleiding/ BA en MA Pedagogische wetenschappen Niet relevant

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept

VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg. een populair recept VALT HIER NOG WAT TE LEREN? EEN EDUCATIEF PERSPECTIEF OP DUURZAAMHEID Gert Biesta Universiteit Luxemburg een populair recept een maatschappelijk probleem add some learning opgelost! deze bijdrage een perspectief

Nadere informatie

Diverse school, diverse kansen

Diverse school, diverse kansen Diverse school, diverse kansen Stel je buur de volgende 3 vragen: 1. Hoe kom jij in aanraking met diversiteit in onderwijs? 2. Wat is het eerste gevoel dat jij hebt wanneer je denkt aan diversiteit? 3.

Nadere informatie

Omschrijving. (ICOM) Internationale competenties in het kader van het ICOM-project. Overzicht internationale competenties (ICOMs)

Omschrijving. (ICOM) Internationale competenties in het kader van het ICOM-project. Overzicht internationale competenties (ICOMs) Overzicht internationale competenties (ICOMs) Competentieveld Algemeen Internationale competentie (ICOM) Internationale competenties in het kader van het ICOM-project Omschrijving Competenties die worden

Nadere informatie

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking

Enquête noden van de scholen. Eerste verwerking Enquête noden van de scholen Eerste verwerking Verwerking van formulieren ingediend op 27/9/16 46 enquêtes werden ingediend/verwerkt Achtergrond mooi verspreid over de 4 componenten van STEM Man/vrouw

Nadere informatie

(Chiara, student lager onderwijs, stage in Cambodja)

(Chiara, student lager onderwijs, stage in Cambodja) Multiculturaliteit is in onze samenleving en zeker in het onderwijs tegenwoordig heel belangrijk. In Cambodja ben ik niet alleen geconfronteerd geweest met andere onderwijssystemen maar ook met de taalbarrière

Nadere informatie

Q1 In welke hoedanigheid neemt u deel aan deze enquête:

Q1 In welke hoedanigheid neemt u deel aan deze enquête: Q1 In welke hoedanigheid neemt u deel aan deze enquête: Answered: 280 Skipped: 0 Leerkracht Schoolhoofd Leerling Ouder Vertegenwoor... Leerkracht Schoolhoofd Leerling Ouder Vertegenwoordiger van een andere

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Ronde van Vlaanderen 2008. Omgaan met Diversiteit

Ronde van Vlaanderen 2008. Omgaan met Diversiteit Ronde van Vlaanderen 2008 Omgaan met Diversiteit Omgaan met diversiteit Diversiteitstest Referentiekader: omgaan met diversiteit Screeningsinstrument Doe de diversiteitstest! Vul de test individueel in.

Nadere informatie

Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013

Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013 Bijlage 7: Het onderwijsprogramma van de opleidingen Pedagogiek mei 2013 Visie opleidingen Pedagogiek Hogeschool van Amsterdam Wij dragen als gemeenschap en daarom ieder van ons als individu, gezamenlijk

Nadere informatie

Intercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014

Intercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014 Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele

Nadere informatie

De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK

De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK Krachtige leeromgeving Inbreken in de klas Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het secundair onderwijs Diversiteit

Nadere informatie

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO

Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO Vragenlijst deelnemers Vlaams Lerend Netwerk STEM SO 1. Persoonlijke gegevens Naam school:.. Provincie school: o Antwerpen o Limburg o Oost- Vlaanderen o Vlaams- Brabant o West- Vlaanderen Wat is je functie?

Nadere informatie

Inhoud THEORETISCH KADER

Inhoud THEORETISCH KADER Inhoud THEORETISCH KADER Intercultureel handelingskader: een benadering vanuit CIMIC 13 Gunilla de Graef, Fanny Matheusen, Joke Simons, Yunsy Krols, Dorien De Troy, Guido Minne & Jo Bastiaens 1 Inleiding

Nadere informatie

Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting

Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting Richtlijnen voor het werken in een multiculturele setting Quality needs diversity 1. Inleiding Deze richtlijnen zijn een uitwerking van de kernwaarde Ruimte voor talent en groei voor iedereen, onderdeel

Nadere informatie

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z Geachte leraar, Bedankt voor uw bereidheid deel te nemen aan dit onderzoek. Binnen het kader van het MaSDiV project nemen leraren in Cyprus, Duitsland, Malta, Nederland, Turkije en Spanje deel aan deze

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 2. ALGEMENE ACHTERGROND Andere culturen in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl

obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl obs Jaarfke Torum 15 9679 CL Scheemda Postbus 60 9679 ZH Scheemda 0597 592524 jaarfke@planet.nl 1 Actief burgerschap en sociale integratie: Door de toenemende individualisering in onze samenleving is goed

Nadere informatie

Kansen in en van onderwijs

Kansen in en van onderwijs Met deze fiche beogen we een concretisering van de blikopener kansen in en van onderwijs voor het vak Frans. Deze fiche is tot stand gekomen in een focusgesprek met lerarenopleiders secundair onderwijs,

Nadere informatie

Entercultureel. een digitaal leertraject voor het verwerven van interculturele competentie

Entercultureel. een digitaal leertraject voor het verwerven van interculturele competentie Entercultureel een digitaal leertraject voor het verwerven van interculturele competentie Joke Simons (Lessius Mechelen) Gunilla de Graef (Lessius Mechelen: CIMIC) Marieke Vandersmissen (KHLeuven) Annemie

Nadere informatie

Diverser personeel. Mooi, en dan? Dr. Mtinkheni Gondwe

Diverser personeel. Mooi, en dan? Dr. Mtinkheni Gondwe Diverser personeel. Mooi, en dan? Dr. Mtinkheni Gondwe Strategische Beleidsadviseur Team Kennis & Innovatie 16 april 2019 Homogene samenlevingen zijn verleden tijd 2 Reacties op diversiteit Interculturaliteit

Nadere informatie

Competenties. De beschrijvingen van de 7 competenties :

Competenties. De beschrijvingen van de 7 competenties : Inhoud Inleiding...3 Competenties...4 1. Interpersoonlijk competent...5 2. Pedagogisch competent...5 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent...6 4. Organisatorisch competent...6 5. Competent in samenwerking

Nadere informatie

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS

RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het KLEUTERONDERWIJS CONFERENTIE STEUNPUNT GOK: De lat hoog voor iedereen!, Leuven 18 september STROOM KRACHTIGE LEEROMGEVINGEN RONDE 1: INBREKEN IN DE KLAS Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen

Nadere informatie

Onderwijskundige doelen

Onderwijskundige doelen Onderwijskundige doelen Het materiaal van Dit Ben Ik in Brussel beoogt vooral het positief omgaan met diversiteit. Daarom is het ook logisch dat heel wat doelen van het Gelijke Onderwijskansenbeleid aan

Nadere informatie

De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK

De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK De lat hoog voor iedereen! Conferentie Steunpunt GOK Krachtige leeromgeving Inbreken in de klas Didactische praktijken ter ondersteuning van gelijke onderwijskansen in het lager onderwijs Diversiteit KVS

Nadere informatie

Studentopdracht INtheMC

Studentopdracht INtheMC Over internationalisering en I-BPV Studentopdracht INtheMC Opdracht/titel: 1. ALGEMENE ACHTERGROND Internationalisering in je eigen land Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling:

Nadere informatie

ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE

ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE Heutink ICT ACTIEF BURGERSCHAP EN SOCIALE INTEGRATIE op de C.B.S. De Bruinhorst 22-5-2012 Inhoudsopgave Inleiding 3 Pagina 1. Burgerschap op de Bruinhorstschool 3 2. Kerndoelen 3 3. Visie 4 4. Hoofddoelen

Nadere informatie

Positief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang

Positief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang Ronde 4 Ayse Isçi Onderwijscentrum, Gent Contact: ayse.isci@gent.be Positief omgaan met meertaligheid in het basisonderwijs en in de buitenschoolse opvang Meertaligheid in het onderwijs en in de opvang

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) Nederlandse samenvatting (Summary in Dutch) 159 Ouders spelen een cruciale rol in het ondersteunen van participatie van kinderen [1]. Participatie, door de Wereldgezondheidsorganisatie gedefinieerd als

Nadere informatie

Europakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op:

Europakenner Onderzoeker Journalist. toepassing. bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties. gehaald op: Europakenner Onderzoeker Journalist Europeaan en invloeden Europese en internationale instellingen bediscussiëren en beargumenteren van Europese kwesties toekomst als Europees burger formuleren Een Europeaan

Nadere informatie

VAKBELEVING EN MOTIVATIE MODERNE VREEMDE TALEN.

VAKBELEVING EN MOTIVATIE MODERNE VREEMDE TALEN. 1 VAKBELEVING EN MOTIVATIE MODERNE VREEMDE TALEN. LEERLINGENVERSIE. Beste leerling, Wij willen je vragen om deze vragenlijst in te vullen over het leren van moderne vreemde talen. Hierbij zijn er geen

Nadere informatie

Interculturele CompetentieWijzer (ICW): mogelijkheden en beperkingen. Joke Simons & Yunsy Krols

Interculturele CompetentieWijzer (ICW): mogelijkheden en beperkingen. Joke Simons & Yunsy Krols Interculturele CompetentieWijzer (ICW): mogelijkheden en beperkingen Joke Simons & Yunsy Krols 1 INTERCULTURELE COMPETENTIE: WAT? 2 Metaforen 3 Competentie = K + V + A + A + (Fantini, 2000) 4 Onderwijs

Nadere informatie

Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie?

Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? In deze fiche vind je instrumenten om de interculturele competenties van personeelsleden op te bouwen en te vergroten zodat het diversiteitsbeleid

Nadere informatie

Burgerschapsvorming LVGS

Burgerschapsvorming LVGS Burgerschapsvorming LVGS Jacomijn van der Kooij Hoop 2 Een brede blik op burgerschap Mini-college Burgerschapsvorming en goed onderwijs Sinds 2006 verplicht: Wet actief burgerschap en sociale integratie.

Nadere informatie

Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids

Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids Make it work! Virtuele mobiliteit in internationale stages integreren: een snelgids Wat? Internationale stages worden steeds belangrijker in de context van de internationalisering van hoger onderwijs en

Nadere informatie

Krachtlijnen voor een sterk basisonderwijs Praktijkvoorbeeld

Krachtlijnen voor een sterk basisonderwijs Praktijkvoorbeeld Een onderzoek in kader van de opleiding Bachelor in het onderwijs: Kleuteronderwijs Departement Onderwijs en Pedagogie Krachtlijnen voor een sterk basisonderwijs Praktijkvoorbeeld Kenniscentrum Urban Coaching

Nadere informatie

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be Europees Instituut voor Onderzoek over de Mediterrane en Euro-Arabische Samenwerking www.medea.be V O O R S T E L L I N G Voor Europa is de samenwerking met haar naaste buren de Arabische en Mediterrane

Nadere informatie

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject

Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Competenties van leerkrachten in scholen met een katholiek geïnspireerd opvoedingsproject Deze lijst is het onderzoekresultaat van een PWO-traject binnen de lerarenopleidingen van de KAHO Sint-Lieven,

Nadere informatie

Voorbereiding assessment

Voorbereiding assessment Voorbereiding assessment 1. Zelfportret gemaakt door malou... 1 2. Samenvatting... 3 3. Zelfportret door een docent... 5 4. Zelfportret door Slc er... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. 5. Aanvullende

Nadere informatie

Service Learning en Interdisciplinariteit 26/03/2016

Service Learning en Interdisciplinariteit 26/03/2016 Service Learning en Interdisciplinariteit 26/03/2016 CDSL: Community Development through Service Learning CDSL Traject opleidings (groeps-) overschrijdend Een autonoom onderdeel van het curriculum: systeemtheoretische

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Het aantal eerste en tweede generatie immigranten in Nederland is hoger dan ooit tevoren. Momenteel wonen er 3,2 miljoen immigranten in Nederland, dat is 19.7% van de totale

Nadere informatie

Samenwerking over lerarenopleidingen heen:

Samenwerking over lerarenopleidingen heen: Samenwerking over lerarenopleidingen heen: Hoe aspirant-leraren voorbereiden op inclusief lesgeven? Debbie De Neve, Ellen Vandervieren Overzicht Context Doel van het inclusietraject Verloop van het inclusietraject

Nadere informatie

ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN

ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN ASO - studierichtingen in VIA-TIENEN De onderwijsvorm ASO is een breed algemeen vormende doorstroomrichting waarin de leerlingen zich voorbereiden op een academische of professionele bacheloropleiding.

Nadere informatie

1 Aanbevolen artikel

1 Aanbevolen artikel Aanbevolen artikel: 25 november 2013 1 Aanbevolen artikel Ik kan het, ik kan het zélf, ik hoor erbij Over de basisingrediënten voor het (psychologisch) welzijn Een klassieke motivatietheorie toegelicht

Nadere informatie

Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014

Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014 Congres VELOV Elementen voor de toespraak van Pascal Smet Vlaams minister van Onderwijs, Jeugd, Gelijke Kansen en Brussel Mechelen, 26 maart 2014 Nieuwe ontwikkelingen en impulsen op sociaal, cultureel,

Nadere informatie

In het partijprogramma en de congresteksten van CD&V staat: Niets specifiek over diversiteit in het lerarenkorps.

In het partijprogramma en de congresteksten van CD&V staat: Niets specifiek over diversiteit in het lerarenkorps. Onze vraag: Meer dan 10 jaar na het EAD-decreet, komt er een uitvoeringsbesluit voor het onderwijs, zodat onderwijsinstellingen een personeelsbeleid met streefcijfers gaan voeren gericht op evenredige

Nadere informatie

Op expeditie naar waarde(n)

Op expeditie naar waarde(n) Op expeditie naar waarde(n) 21e eeuwse educatie Effectief leiderschap Vakmanschap: de leraar doet ertoe! Verbinding met de gemeenschap Waardengedreven onderwijs Op expeditie naar waarde(n) De hele opvoeding

Nadere informatie

& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1

& Sociale Integratie. Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP. Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 Beleidsstuk ACTIEF BURGERSCHAP & Sociale Integratie Actief burgerschap & Sociale integratie. Het Palet MeerderWeert 1 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1: Visie op actief burgerschap & sociale integratieactie Hoofdstuk

Nadere informatie

Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL

Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL Werken aan 21 e eeuwse vaardigheden met NPDL Door: Fréderieke van Eersel (Eigenaar Eduet www.eduet.nl /adviseur eigentijds onderwijs) Op veel onderwijssites en in veel beleidsstukken kom je de term 21st

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ

1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 2. Doel van de cursus NCZ 1. Algemene situering van de cursus NCZ leraar secundair onderwijs-groep 1 De cursus niet-confessionele zedenleer (NCZ) in de opleiding leraar secundair onderwijsgroep 1 (LSO-1) sluit aan bij de algemene

Nadere informatie

POP Martin van der Kevie

POP Martin van der Kevie Naam student: Martin van der Kevie Studentnr.: s1030766 Studiefase: leerjaar 1 Datum: 18 okt 2009 Interpersoonlijk competent Overzicht wat leerlingen bezig houdt dit kun je gebruiken tijdens de les. Verder

Nadere informatie

Actief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl

Actief burgerschap. Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl 2013 Actief burgerschap 0 Sint Gerardusschool Splitting 145 7826 ET Emmen Tel: 0591-622465 gerardusschool@skod.nl Inhoudsopgave Pagina Inleiding 2 Hoofdstuk 1 : 3 Hoofdstuk 2 : : een doel en een middel

Nadere informatie

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap

STEM. Visietekst van het GO! onderwijs van de. 28 november Vlaamse Gemeenschap STEM Visietekst van het GO! 28 november 2016 onderwijs van de Vlaamse Gemeenschap 2 Samenvatting In de beleidsnota 2014-2019 stelt Vlaams minister van Onderwijs de ambitie om leerlingen warmer te maken

Nadere informatie

PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN

PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN PROCESDOEL 3 HUMANISEREN VAN HET SAMENLEVEN MET ANDEREN 3.1 Exploreren, verkennen en integreren van de mogelijkheden van de mens 3.2 Exploreren, verkennen en integreren van de grenzen van de mens 3.3 Ontdekken

Nadere informatie

Onderwijs2032. Uw feedback op het advies!

Onderwijs2032. Uw feedback op het advies! Onderwijs2032 Uw feedback op het advies! Doel van deze bijeenkomst Ophalen van feedback vanuit schoolbestuurders en schoolleiders op het hoofdlijn advies van het platform Onderwijs2032 tbv de reactie van

Nadere informatie

Interculturele competenties? In de opleiding gezinswetenschappen

Interculturele competenties? In de opleiding gezinswetenschappen Interculturele competenties? In de opleiding gezinswetenschappen Studiedag Kleurrijke Maatzorg Gaby Jennes, 14 oktober 2011 Iets over de opleiding gw Opleiding voor volwassenen (sinds 1960), geaccrediteerd

Nadere informatie

OBS De Dorpsakker Assendelft

OBS De Dorpsakker Assendelft BELEIDSPLAN ACTIEF BURGERSCHAP Juni 2018 OBS De Dorpsakker Assendelft Er is maar 1 wereld en die is van ons allemaal (Jitske Kramer) INHOUDSOPGAVE ACTIEF BURGERSCHAP INLEIDING pagina 3 HOOFDSTUK 1: een

Nadere informatie

INtheMC. Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4. Aanvinken v=voldoende a = aanpassen 2=2e gelegenheid

INtheMC. Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4. Aanvinken v=voldoende a = aanpassen 2=2e gelegenheid Over internationalisering en I-BPV; student opdrachten INtheMC Opdracht/titel: 7 Werken in het buitenland De taal Naam student: Niveau (NQF) Startdatum: Einddatum: 2 3 4 Beoordeling: Aanvinken Inleverdatum

Nadere informatie

GIBO HEIDE. pedagogisch project

GIBO HEIDE. pedagogisch project GIBO HEIDE pedagogisch project gemeenteraadsbesluit van 26 mei 2015 Het pedagogisch project is de vertaling van de visie van directie en leerkrachten die betrekking heeft op alle aspecten van het onderwijs

Nadere informatie

Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa

Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa EUROPESE COMMISSIE - PERSBERICHT Verbeteren van de slechte schoolresultaten voor wiskunde en wetenschap blijft uitdaging voor Europa Brussel, 16 november 2011 Beleidsmakers moeten scholen beter ondersteunen

Nadere informatie

Appendix A Checklist voor visible learning inside *

Appendix A Checklist voor visible learning inside * Appendix A Checklist voor visible learning inside * * Op www.bazalt.nl/lerenzichtbaarmaken kunt u dit formulier downloaden en vervolgens printen. Het is belangrijk dat de medewerkers van de school deze

Nadere informatie

2013-2017. Actief burgerschap en sociale integratie

2013-2017. Actief burgerschap en sociale integratie 201-2017 Actief burgerschap en sociale integratie Inhoudsopgave: Kwaliteitszorg actief burgerschap en sociale integratie Visie en planmatigheid Visie Doelen Invulling Verantwoording Resultaten Risico s

Nadere informatie

Sint-Jan Berchmanscollege

Sint-Jan Berchmanscollege Sint-Jan Berchmanscollege Infobrochure HANDEL (3de graad TSO) Leerlingenprofiel Je bent 16 jaar en je kiest voor een studierichting in de 3de graad. Zou de richting Handel iets voor jou zijn? Handel is

Nadere informatie

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT

Meerwaarde voor onderwijs. De Pijlers en de Plus van FLOT Meerwaarde voor onderwijs De Pijlers en de Plus van FLOT De vijf Pijlers: Cruciale factoren voor goed leraarschap Wat maakt een leraar tot een goede leraar? Het antwoord op deze vraag is niet objectief

Nadere informatie

Pascal Smet reageert op gebrek aan kennis in onderwijs - Belg...

Pascal Smet reageert op gebrek aan kennis in onderwijs - Belg... Pascal Smet reageert op gebrek aan kennis in onderwijs (http://www.knack.be/auteurs/simon-demeulemeester/author- Simon Demeulemeester demeulemeester/author-4000174167085.htm) woensdag 23 januari 2013 om

Nadere informatie

Onderwijskundige Visie

Onderwijskundige Visie Onderwijskundige Visie 1 Inleiding Missie Het kind Het kind staat voorop en dus centraal. Ieder kind is uniek en heeft talenten. Elk kind is bijzonder en elk kind mag er zijn. Kinderen zijn niet gelijk,

Nadere informatie

Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas

Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas Beleidsplan cultuureducatie OBS de Driepas 1. Algemene doelstelling cultuureducatie 2. Doelen en visie van de school 3. Visie cultuureducatie 4. Beschrijving van de bestaande situatie 5. Beschrijving van

Nadere informatie

Workshop: Hoe maak ik mijn project strategischer? Resultaten van 4 werkgroepen (op 6) monitoring 6 november 2014

Workshop: Hoe maak ik mijn project strategischer? Resultaten van 4 werkgroepen (op 6) monitoring 6 november 2014 Workshop: Hoe maak ik mijn project strategischer? Resultaten van 4 werkgroepen (op 6) monitoring 6 november 2014 1. Waarom is dit project nodig? ( ) Groep: Duurzaamheid - Bewustmaking - Vaardigheden -

Nadere informatie

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon.

VISIE. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. Met opvoeden en onderwijzen beogen leerkrachten de harmonische ontplooiing van de totale persoon. OPVOEDEN en LEREN is gebaseerd op een draagvlak van STEUNEN, STUREN EN STIMULEREN: Om binnen de grenzen

Nadere informatie

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN *

THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * THEMA 1 PREVENTIE EN REMEDIËRING VAN ONTWIKKELINGS- EN LEERACHTERSTANDEN * 1. De motivatie voor ontwikkeling en leren bij de leerlingen verhogen. 2. De ontwikkeling en /of leerwinst bij elke leerling verhogen.

Nadere informatie

Vertaling Participant report Nederlands KA1-studentenmobiliteit mbo (VET)

Vertaling Participant report Nederlands KA1-studentenmobiliteit mbo (VET) Vertaling Participant report Nederlands KA1-studentenmobiliteit mbo (VET) Let op: Deze vertaling is bedoeld voor studenten die het participant report moeten invullen na terugkomst van de buitenlandstage/bpv.

Nadere informatie

Functieprofiel. Leraar. op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE. Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling.

Functieprofiel. Leraar. op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE. Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling. Functieprofiel Leraar op OBS Het Toverkruid LA, 1,0 FTE Aanstelling voor een jaar welke bij goed functioneren kan leiden tot een vaste aanstelling. April 2018 Specifieke competenties teamlid OBS Het Toverkruid

Nadere informatie

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011

Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Eindverslag Academische Opleidingsschool Sophianum, juni 2011 Welke middelen kan een docent tijdens zijn les gebruiken / hanteren om leerlingen van havo 4 op het Sophianum meer te motiveren? Motivatie

Nadere informatie

Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders

Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders Bijlage 20 Zelfassessment adequaat samenwerken met ouders Deze bijlage hoort bij hoofdstuk 4.9 en 4.11. Dit zelfassessment is ontwikkeld door Barbara de Boer, adviseur bij CPS. Zij maakte daarbij gebruik

Nadere informatie

1. WAAROM DIT HANDBOEK? 2

1. WAAROM DIT HANDBOEK? 2 2 1.1. WAAROM DIT HANDBOEK? Internationale mobiliteit wordt steeds meer een absolute noodzaak op een arbeidsmarkt waar een sterke vraag heerst naar meer flexibiliteit en aanpassingsvermogen. Een van de

Nadere informatie

Kijkwijzer techniek. Kijkwijzer leerlingencompetenties, materiaal uit traject Talenten breed evalueren, dag 1 Pagina 1

Kijkwijzer techniek. Kijkwijzer leerlingencompetenties, materiaal uit traject Talenten breed evalueren, dag 1 Pagina 1 Kijkwijzer techniek Deze kijkwijzer is een instrument om na te gaan in welke mate leerlingen een aantal competenties bezitten. Door middel van deze kijkwijzer willen we verschillende doelen bereiken: Handvatten

Nadere informatie

Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit!

Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit! Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit! zelfbewust eigentijds ambities kritisch ondersteuning open uitdaging ruimdenkend samen ondernemend betrokken oog voor de wereld vrijheid creatief daadkracht

Nadere informatie

Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau

Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau Een exploratieve studie naar de relatie tussen geïntegreerd STEM-onderwijs en STEM-vaardigheden op secundair niveau dr. H. Knipprath ing. J. De Meester STEM Science Engineering Technology Mathematics 2

Nadere informatie

Verwelkoming. Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius)

Verwelkoming. Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius) Verwelkoming Het is beter een mijl te reizen dan om duizend boeken te lezen (Confucius) Informatie Oproepronde 2018 ERASMUS+ KERNACTIE 1 KA1 IN ERASMUS+ SCHOOL- ONDERWIJS SPORT BEROEPS- ONDERWIJS EN OPLEIDING

Nadere informatie

Master in de meertalige communicatie

Master in de meertalige communicatie BRUSSEL t Master in de meertalige communicatie Faculteit Letteren Welkom aan de KU Leuven, de grootste en oudste universiteit van België. Je kunt hier je studietraject verderzetten en verrijken, ook als

Nadere informatie

LOOPBAAN-ANKERTEST. Wat zijn loopbaan-ankers? Welke baan past bij je?

LOOPBAAN-ANKERTEST. Wat zijn loopbaan-ankers? Welke baan past bij je? LOOPBAAN-ANKERTEST Welke baan past bij je? Waarom werk je? Welke aspecten motiveren je in jouw werk? Welke inhoudelijke zaken moet je werk bevatten zodat je het naar je zin hebt en met plezier en resultaat

Nadere informatie

Attitudes en gedrag i.v.m. de professionele rollen van leraren in opleiding. Opdrachtenbundel

Attitudes en gedrag i.v.m. de professionele rollen van leraren in opleiding. Opdrachtenbundel Attitudes en gedrag i.v.m. de professionele rollen van leraren in opleiding Opdrachtenbundel Oefening 1: Oudercontact 1. Thema van de oefening Ouderavond. 2. Type oefening Individueel werk. 3. Opgave Algemene

Nadere informatie

Opvoeden in andere culturen

Opvoeden in andere culturen Opvoeden in andere culturen Bevorderen en versterken: competenties vergroten Een betere leven DVD 1 Bevolkingsgroepen aantal Allochtoon3.287.706 Autochtoon13.198.081 Europese Unie (exclusief autochtoon)877.552

Nadere informatie

Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO

Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO Kees Dijkstra (Windesheim), Els de Jong (Hogeschool Utrecht) en Elle van Meurs (Fontys OSO). 31 mei 2012 Box 2: Vaststellen beginsituatie Handelingsgericht werken op PABO s en lerarenopleidingen VO Doel

Nadere informatie

De specifieke lerarenopleiding

De specifieke lerarenopleiding geëngageerd onderzoekend communicatief talent ontwikkelend vakdeskundig leerling gericht samenwerkend De specifieke lerarenopleiding dynamisch leergierig master Jij bent... inspirerend creatief toekomstgericht

Nadere informatie

Module 3. Hoe gebruik ik informatie op een correcte manier? www.thomasmore.be/bibliotheek

Module 3. Hoe gebruik ik informatie op een correcte manier? www.thomasmore.be/bibliotheek www.thomasmore.be/bibliotheek Module 3 Hoe gebruik ik informatie op een correcte manier? Gebaseerd op de tutorials informatievaardigheden van Bibliotheek Letteren - K.U.Leuven Hoe gebruik ik informatie

Nadere informatie

Inspiratiedag Brede School 29 april 2014 Bronks Talenkennis versterken van kinderen en jongeren in de Brede School

Inspiratiedag Brede School 29 april 2014 Bronks Talenkennis versterken van kinderen en jongeren in de Brede School Inspiratiedag Brede School 29 april 2014 Bronks Talenkennis versterken van kinderen en jongeren in de Brede School Piet Van Avermaet Inhoud Voorstelling SDL Kennismaking Stellingen Taal, taal leren, talige

Nadere informatie

Rubric Internationale competenties feb link

Rubric Internationale competenties feb link Competenties Niveau 2 Niveau 3 Niveau 4 Kennis Kennis van eigen cultuur Kennis van verbale en nonverbale verschillen van andere culturen en gewoontes Heeft basiskennis van eigen cultuur. Heeft basiskennis

Nadere informatie

Veranderen is een noodzaak, verbeteren is een keuze (1)

Veranderen is een noodzaak, verbeteren is een keuze (1) (1) Inspirerend leiderschap van bestuurders en directeuren vraagt om meer aandacht voor hun verander- en verbetercapaciteit. In dit eerste deel (van twee) staat een belangrijke component hiervan centraal:

Nadere informatie

Onderwijssociologie & Diversiteit

Onderwijssociologie & Diversiteit Onderwijssociologie & Diversiteit Hoorcollege 1: inleiding sociologie en burgerschap IVL Leike van der Leun Om deze presentatie te kunnen volgen op je mobiele telefoon, tablet of laptom, ga je naar: www.presentain.com

Nadere informatie

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo

WERKVORMEN MAGAZIJN. Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo WERKVORMEN MAGAZIJN Wat is netwerken? Landelijk Stimuleringsproject LOB in het mbo Voorwoord Voor u heeft u Thema boekje 1 Wat is netwerken? Dit themaboekje is een onderdeel van de lessenserie Netwerken.

Nadere informatie

OMGAAN MET DISCRIMINATIE

OMGAAN MET DISCRIMINATIE OMGAAN MET DISCRIMINATIE Diversiteit: 19 beschermde criteria bepaald door de wet 10/5/2007 Leeftijd Seksuele geaardheid Burgerlijke staat Geloof of levensbeschouwing Vermogen Politieke overtuiging Taal

Nadere informatie

together forever is het motto van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog 2008 in Nederland Parents` Love

together forever is het motto van het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog 2008 in Nederland Parents` Love Parents` Love Ook ouders houden van hun kinderen: ouderliefde. Naast zorgzaamheid en genegenheid uit zich deze liefde vooral in: opvoeding. 1. Ga naar de site van Sesamstraat: Bekijk en beluister de volgende

Nadere informatie

BELEIDSPLAN ACTIEF BURGERSCHAP De Bukehof

BELEIDSPLAN ACTIEF BURGERSCHAP De Bukehof BELEIDSPLAN ACTIEF BURGERSCHAP De Bukehof 2015 2018 Iedereen is van de wereld en de wereld is van iedereen INHOUDSOPGAVE INLEIDING HOOFDSTUK 1 ACTIEF BURGERSCHAP: Een nadere kennismaking HOOFDSTUK 2 ACTIEF

Nadere informatie

Feedback. Soorten feedback Evaluatieve feedback: Goed gewerkt. Descriptieve feedback: Goed gewerkt. Je hebt alle belangrijke elementen opgenomen.

Feedback. Soorten feedback Evaluatieve feedback: Goed gewerkt. Descriptieve feedback: Goed gewerkt. Je hebt alle belangrijke elementen opgenomen. Feedback Wat is feedback? Feedback gaat over het terugkoppelen van informatie. Nicolien van Hamel 1 legt het kort en bondig uit: Feedback betekent letterlijk: terugkoppeling. Bij feedback hoor je van de

Nadere informatie