Gezondheid. Gezondheidsbeleid op school. Basisonderwijs. Pit Schwung. secundair. lager. Voeding. Gezondheid & Milieu. directie. Beweging.

Transcriptie

1 Voeding Geestelijke gezondheid GEZONDE PROJECTEN move XL Gezondheidsbeleid op school TAD CLB Leerlingen Pit Schwung proefkampioen Toffe materialen leerkrachten Kleuter Gezondheid Beweging Lekker Fris Gezondheid & Milieu noknok lager secundair directie Logo Brugge-Oostende Wedstrijd Rookvrije Klassen Tutti Frutti Winkeloefening Wild van water Basisonderwijs

2

3 Geef pit aan je schoolgezondheidsbeleid op school Gezondheid is een belangrijk item, ook bij jou op school! In dit aanbod vind je een waaier aan projecten en materialen waarmee je gezondheid in de kijker zet. Eender welk project is een stap in de goede richting. Door met de leerlingen, leerkrachten en alle andere schoolgebruikers samen gezondheid voorop te zetten bereik je nog meer. Een integrale aanpak, binnen een doordacht gezondheidsbeleid garandeert een goed en duurzaam resultaat! Het Logo en de CLB s helpen je hierbij door aandacht te schenken aan beide aspecten: acties én beleid. Onze projecten bieden handvatten om praktisch aan de slag te gaan, met steeds de mogelijkheid om dit te kaderen binnen het gezondheidsbeleid op school. Geef schwung aan je gezondheidsbeleid en pak uit met één of meerdere projecten of materialen uit deze brochure.

4 Volg het symbool per leeftijdsgroep KLEUTER SECUNDAIR LAGER

5 Werken aan gezondheid doe je niet alleen! Samen met Logo Brugge-Oostende en jouw CLB

6 Heel wat partners werken nauw samen met als streefdoel: een goede gezondheid voor iedere leerling, leerkracht en elke directie op school. Vanaf halen de CLB s en het Logo de banden nog nauwer aan. Logo Brugge-Oostende vzw en de CLB s, met werking binnen deze regio, gaan samen voor een goede en efficiënte samenwerking met het oog op een optimale implementatie van gezondheid in school. Logo Brugge-Oostende vzw De Centra voor Leerlingenbegeleiding Regionaal CGG s Centra voor geestelijke gezondheidszorg SVS Stichting Vlaamse Schoolsport Vlaamse partnerorganisaties VIGeZ - Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie en Ziektepreventie VAD Vlaamse vereniging voor Alcohol- en andere Drugsproblemen Sensoa Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid Eetexpert Kenniscentrum voor gewichts- en eetproblemen Naast deze partners en de projecten in deze waaier, zijn er ook nog heel wat andere mogelijkheden om te werken aan gezondheid op school. Info hierover vind je op onderstaande websites.

7 Projecten

8

9 PROJECT Wild van water Drink- & plasbeleid in het basisonderwijs Wat? Wild van water is een educatief pakket voor het basisonderwijs met als doel dat leerlingen voldoende water drinken en op een natuurlijke wijze plassen. Het pakket bevat onder andere werkbladen en vertelplaten over de wereld van Wies en Warre. Andere tips voor op school of thuis vind je in de map. Voor wie? Directies, leerkrachten, leerlingen, ouderverenigingen en ouders. Je kan laten weten aan indien je interesse hebt in een vorming rond dit educatief pakket. Als er voldoende interesse is, organiseert het Logo een vorming. Praktisch? Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. Wild van Water in de gezonde school Wild van Water helpt je met tien concrete aanbevelingen op weg naar een gezond drinken plasbeleid op school. Voorzie dagelijks een drinkmoment. Integreer toiletgebruik in de dagelijkse gang van zaken. Water is het alternatief voor ongezonde dranken. Materiaalsuggestie Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. of EXTRA INFO

10 i.s.m. CLB kleuter lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

11 PROJECT De proefkampioen Spelen, leren en proeven NIEUW Wat? Met de Proefkampioen-koffer maak je een reis doorheen de wereld van de zintuigen. Kinderen voelen, proeven, ruiken, horen en kijken. Al spelend en experimenterend maken ze kennis met de vier basissmaken: zuur, zout, zoet en bitter. De koffer bestaat uit leuk proefmateriaal, een handleiding en een proefpas. Op 5 november 2013 organiseert het Logo een vorming over het gebruik van de koffer. Deze vindt plaats in het OCMW, Ruddershove 4, 8000 Brugge. Voor wie? Het koffer kleuter en eerste graad lager onderwijs. De vorming: leerkrachten en CLB-medewerkers. Praktisch? De koffer: ontlenen bij je CLB of via Logo Brugge-Oostende vzw. De vorming: inschrijven voor 15 oktober via charlotte.pascal@logobrugge-oostende.be. Alle informatie zal je daarna via mail ontvangen. Proefkampioen in de gezonde school Geef fruit en groenten, gezonde voeding en de actieve voedingsdriehoek een plaats in de lessen. Dit kun je spelenderwijs doen met behulp van de nieuwe proefkampioen-koffer! Versterk je inspanningen met afspraken over de tussendoortjes (misschien kan er meegedaan worden met Tutti Frutti) en dranken die leerlingen meebrengen naar school. Materiaalsuggestie Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. of charlotte.pascal@logobrugge-oostende.be EXTRA INFO

13 PROJECT Tutti Frutti Een project om van te smullen Wat? Kinderen en jongeren die deelnemen aan Tutti Frutti eten elke week samen een stuk fruit in de klas. Als school kan je ervoor kiezen het fruit te voorzien via een handelaar (afhalen of laten leveren) of om de kinderen een stuk fruit te laten meebrengen van thuis (fruit-in-de-boekentas). In beide gevallen is het belangrijk je te registreren via De wedstrijd met de klaskalenders in het tweede trimester is een extra motivatie om samen fruit te eten. Voor wie? Kleuter- en lager onderwijs. Secundair onderwijs (scholen kunnen ook registreren via de website, maar komen niet in aanmerking voor de klaswedstrijd en de fruitsubsidies). Inschrijven Wanneer? Van 15 augustus tot en met 15 oktober Hoe? Jaarlijks via Opgelet! Ook dit schooljaar kunnen geregistreerde Tutti Frutti scholen beroep doen op de Europese subsidies via de website. Tutti Frutti in de gezonde school Geef fruit, gezonde voeding en de actieve voedingsdriehoek een plaats in de lessen. Het lesmateriaal komt hierbij zeker van pas! Denk na over het aanbod van tussendoortjes in je school. Versterk je inspanningen met afspraken over de tussendoortjes en dranken die leerlingen meebrengen naar school. Materiaalsuggestie Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. of EXTRA INFO

14 i.s.m. CLB Het lesmateriaal dat sinds vorig schooljaar beschikbaar is al gebruikt? Alles is online beschikbaar op be: lessen, activiteiten, infobladen en werkbladen ingedeeld in vier categorieën, namelijk gezondheid, EDO (educatie duurzame ontwikkeling), techniek en leefstijl. Het pakket bevat activiteiten voor kleuteronderwijs, lager en buitengewoon lager onderwijs. kleuter secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

15 PROJECT MoveXL Aanbod voor kinderen met overgewicht en hun ouders Wat? Move XL zet kinderen wekelijks (uitgezonderd tijdens schoolvakanties) aan tot bewegen via sport en spel en brengt hen op een ludieke manier bij wat gezonde voedingsgewoonten zijn. Bovendien leren ze hoe ze beweging kunnen inschakelen in hun dagelijkse leven. Het Logo organiseert een oudertraining voor een of beide ouders. Deze bestaat uit zes bijeenkomsten van telkens twee uur en gaan over voeding, opvoeding en beweging. Je kan een folder opvragen bij het Logo. Voor wie? Kinderen met overgewicht tussen 6 en 12 jaar en hun ouders. Inschrijven Wanneer? Instappen kan tot en met de kerstvakantie, daarna wordt geval per geval bekeken of instappen mogelijk is. Hoe? Via of mail naar charlotte.pascal@logobrugge-oostende.be. of charlotte.pascal@logobrugge-oostende.be EXTRA INFO

16 i.s.m. CLB lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

17 PROJECT Lekker Fris Een gezond binnenmilieu op school. Daar gaan we voor! Wat? Met het project Lekker Fris zorg je voor een gezondere leeromgeving. Wie hard denkt en werkt, heeft zuurstof nodig. Samen met je leerlingen ontdek je dat een verluchte klas de concentratie verbetert. Het project Lekker Fris bestaat onder andere uit een lespakket, het Lekker Fris-lied, een groepsspel en knutselopdrachtjes. Hoeveel frisse lucht heeft jouw klas? Doe de test met de CO2-meter en gebruik de CO2-applicatie. Voor wie? Tweede graad lager onderwijs. Inschrijven Online inschrijven kan op elk moment van het jaar via Opgelet! Jaarlijks inschrijven is noodzakelijk om nieuwe materialen te ontvangen. De CO2-meter kan je gratis ontlenen (enkel waarborg) bij Logo Brugge-Oostende vzw of je gemeentelijke milieudienst. Lekker Fris in de gezonde school Maak concrete afspraken op school. Ventileer het klaslokaal en de lerarenkamer. Kies voor de aankoop van niet-schadelijke schoolmaterialen en schoonmaakmiddelen. Stem af met het milieubeleid op je school. Materiaalsuggestie Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. of EXTRA INFO

18 i.s.m. CLB Tip CO2-registratie applicatie (downloaden op registreer de CO2-concentratie in jouw klas. Op die manier kan je heel gemakkelijk zichtbaar maken hoe de luchtkwaliteit beter en slechter kan worden tijdens een lesdag. lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

19 PROJECT Wedstrijd Rookvrije Klassen Blijf rookvrij Wat? De Wedstrijd Rookvrije Klassen motiveert jongeren om niet te roken. Via de wedstrijd (oktober tot april) engageren de leerlingen zich in klasverband om na zes maanden ten minste 90% rookvrij te zijn of te blijven. Aan het project is ook een creatief gedeelte gekoppeld. Doe je mee, dan maak je kans op leuke prijzen. Voor wie? Zesde jaar basisonderwijs en eerste graad van het secundair onderwijs. Inschrijven Wanneer? 1 oktober tot 31 oktober Hoe? Jaarlijks via Rookvrije klassen in de gezonde school Een rookvrije school vraagt meer dan enkel een rookverbod. Stimuleer je leerlingen en leraren om de positieve keuze te maken om niet te roken. De handleiding 360 Rookvrij is een goede houvast voor je rookbeleid. Ook de leerlijn tabaks-, alcohol- en drugspreventie in het onderwijs helpt bij het uitwerken van het educatieve luik op school. De leerlijn kan je raadplegen op Materiaalsuggestie Het pakket kan je gratis ontlenen bij Logo Brugge-Oostende vzw. of ingeborg.vandenbussche@logobrugge-oostende.be EXTRA INFO

20 i.s.m. CLB Tip Met de educatieve koffer WRK koffer kan je ook werken rond tabakspreventie. secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

21 Materialen

22

23 MATERIALEN Materialen in de kijker Een gezond binnenmilieu op school. Daar gaan we voor! Wat? Logo Brugge-Oostende beschikt over zeven educatieve koffers die je gratis kan ontlenen bij het Logo of het CLB. Iedere koffer is gericht op een specifieke doelgroep en thema. De koffers bevatten materialen en methodieken geselecteerd op kwaliteit. De materialen bieden ondersteuning en inspiratie bij het uitwerken van een gezondheidsbeleid op school. De zeven educatieve koffers zijn: KOFFER WAT STAAT IN DE KIJKER DOELGROEP WANNEER ONTLENEN HOE AANVRAGEN Haai in een box WRK koffer middelenpreventie tabakspreventie derde graad basisonderwijs eerste graad secundair onderwijs via Tandenkoffer de gezonde tanden derde kleuterklas Proefkampioen smaakontwikkeling kleuter- en lager onderwijs op elk moment van het jaar box gezonde binnenlucht secundair onderwijs Geestig Gezond welbevinden secundair onderwijs via je CLB Geestje Gezond welbevinden basisonderwijs deze koffer reist van CLB naar CLB, best navragen bij je CLB EXTRA INFO

24 i.s.m. CLB kleuter secundair Tip Dip Dobbel Doe is een nieuwe methodiek om eenvoudige bewegingstussendoortjes en voedingsvragen te integreren als break tussen de lessen of wanneer het concentratieniveau van de leerlingen een dipje krijgt. Elke basisschool heeft een Dip Dobbel Doe pakket ontvangen via het CLB. lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

25 MATERIALEN Uitleenbalie materialen Wat? De uitleenbalie van het Logo bevat een groot aanbod aan materialen m.b.t. de verscheidene gezondheidsthema s. Je vindt er didactische pakketten, boeken, CD-roms, spelen, video s, folders, affiches, banners, Deze zijn stuk voor stuk op een aantrekkelijke en gebruiksvriendelijke manier ontworpen en uitstekend om ermee aan de slag te gaan in de klas. Voor wie? Iedereen die gezondheid op school in de kijker wil zetten. Ontlenen Wanneer? Op elk moment in het jaar. Hoe? Surf naar of mail naar Belangrijk! Contacteer het Logo om de uitleenmogelijkheden en -periode na te gaan. Je kan alle materialen ontlenen, mits betaling van een waarborg. EXTRA INFO

26 i.s.m. CLB kleuter secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

27 Geestelijke Gezondheid

28

29 MATERIAAL Babbelspel Junior i.s.m. CLB Wat? Het Babbelspel Junior is het jongere broertje van het originele Babbelspel. Het nodigt kleuters op een speelse manier uit om de eerste sociale en interpersoonlijke vaardigheden concreet te ontwikkelen en te oefenen en sluit perfect aan bij de ontwikkelingsdoelen muzische vorming voor kleuters. De domeinen beeld, drama, beweging en attitude komen uitgebreid aan bod in dit spel. Het is geen competitief spel, er zijn geen winnaars en geen verliezers. Iedereen die door dit spel te spelen een stap zet naar een betere communicatie is een winnaar. Daarvoor moet elke speler proberen van elk soort visje één te bemachtigen. Om hierin te slagen moet elke soort opdracht goed uitgevoerd worden en moeten dus de verschillende vaardigheden ontwikkeld worden. Voor wie? Voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Ontlenen? Het spel zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Babbelspel Junior in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

30 i.s.m. CLB kleuter CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

31 MATERIAAL Babbelspel i.s.m. CLB Wat? Babbelspel geeft de spelers de kans om op een speelse wijze sociale en interpersoonlijke vaardigheden in te oefenen. De vaardigheden zijn in 6 verschillende rubrieken onderverdeeld: praten over een onderwerp, praten over de eigen persoon, het uiten van meningen, non-verbale communicatie, rollenspel en inzicht krijgen in sociale vaardigheden. Voor wie? Voor leerlingen vanaf 7 tot 14 jaar. Ontlenen? Het spel kan ontleend worden bij Logo Brugge-Oostende vzw. GEESTELIJKE GEZONDHEID Babbelspel in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. Centrum voor Informatieve spelen ( EXTRA INFO

32 i.s.m. CLB lager secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

33 MATERIAAL Door het zure heen i.s.m. CLB Wat? Met kinderen en jongeren werken rond verlies en rouw. Deze werkmap reikt inzichten en praktische informatie aan over hoe kinderen en jongeren in jeugdbewegingen, maar ook in andere organisaties waar met en voor jongeren gewerkt wordt, kunnen omgaan met verlies, afscheid en rouw. Het boek is ingedeeld per leeftijdscategorie en bevat ook heel wat werkmateriaal. Dit boek is het resultaat van een samenwerking tussen alle pastoraal verantwoordelijken voor jongeren. Voor wie? Voor kinder en jongerenbegeleiders. Ontlenen? Het spel kan ontleend worden bij Logo Brugge-Oostende vzw. GEESTELIJKE GEZONDHEID Door het zure heen in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

34 i.s.m. CLB kleuter lager secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

35 MATERIAAL Boeken: Hé, doe je mee i.s.m. CLB Wat? Hé, doe je mee? is een reeks van 8 boekjes. De reeks biedt een waaier aan speelse werkvormen aan, om interactief, ervaringsgericht en groepsdynamisch aan de slag te gaan. Door te spelen, creatief en actief bezig te zijn, krijgen de kinderen de kans sociale vaardigheden op een zeer natuurlijke manier in te oefenen. Bovendien fungeren deze leuke spelideeën en werkvormen als perfecte bewegingstussendoortjes (in het kader van het gezondheidsbeleid op school). Voor wie? Voor leerlingen uit het basisonderwijs. Ontlenen? De boekjes zitten in de materialenkoffer Geestje gezond, die beschikbaar is in je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Hé, doe je mee in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. Centrum voor Informatieve spelen ( EXTRA INFO

36 i.s.m. CLB lager kleuter CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

37 MATERIAAL Een doos vol gevoelens i.s.m. CLB Wat? Het doel van een doos vol gevoelens is om jonge kinderen spelenderwijs beter te leren omgaan met gevoelens. Op een speelse manier leren ze gevoelens herkennen, begrijpen en uiten. Het beheersen van de basisgevoelens: blij, bang, boos, verdrietig geeft jonge kinderen een eerste houvast tot een rijk emotioneel leven. Men wil de kinderen helpen dichter te komen bij wat in hen omgaat en bij het leren (h) erkennen, benoemen, differentiëren van gevoelens bij zichzelf en bij anderen. Zo leren ze zich in het perspectief (de beleving, het gevoel) van de ander ter verplaatsen (inleven). Dit draagt bij tot hun sociale competentie. GEESTELIJKE GEZONDHEID Voor wie? Kinderen van 2 tot 7 jaar. Ontlenen? Het pakket kan ontleend worden bij Logo Brugge-Oostende vzw. Een doos vol gevoelens in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

39 MATERIAAL Een wereld vol troost i.s.m. CLB Wat? Een wereld vol troost is een materialenset die kinderen in de basisschool helpt om over verlieservaringen te communiceren en zo, onder begeleiding van leerkrachten of andere volwassenen, op een psychisch gezonde manier met verlieservaringen te leren omgaan. Wie in de klas, op school of elders met een concrete verliessituatie geconfronteerd wordt, vindt zeker bruikbaar materiaal in deze koffer, samen met een leidraad om met dit materiaal aan de slag te gaan. De koffer biedt materiaal aan rond 15 uiteenlopende verliessituaties, die elk nog eens vanuit verschillende hoeken benaderd kunnen worden: verandering in leefomgeving, inbraak en diefstal, confrontatie met (natuur)rampen en oorlog, ziekte, opname in een ziekenhuis, functieverlies, veranderingen n.a.v. de ontwikkeling van het kind (ouder worden), dementie, overlijden, scheiding van iemand, een dier dat wegloopt, (echt)scheiding, iemand wordt vermist, loopt verloren, afwijzing door anderen, belangrijke veranderingen bij ouders, verlies van een betekenisvol object, verlies in het spel; een familielid met een handicap, met een ziekte en natuur. Voor wie? Kinderen van 5 tot 12 jaar. Ontlenen? Het spel zit in de materialenkoffer Geestje gezond die beschikbaar is bij je CLB. EXTRA INFO GEESTELIJKE GEZONDHEID Een wereld vol troost in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak.

41 MATERIAAL Een huis vol gevoelens en axen i.s.m. CLB Wat? Een huis vol gevoelens en axen biedt een betrouwbare en krachtige ondersteuning aan kinderen om gevoelens te benoemen en te (h)erkennen, en te leren hoe deze een uitwerking hebben op hun relaties met anderen. Met mooie illustraties zijn de activiteiten opgebouwd rond een waaier van gevoelens: eenzaam, ongelukkig, bang, verlegen, beschaamd, verdrietig, trots, ontroerd, verliefd, in paniek, ontgoocheld, woedend, blij, dankbaar, onrustig, jaloers, schuldig, beledigd, veilig, gelukkig en machteloos. Voor wie? GEESTELIJKE Kinderen van 5 tot 12 jaar. GEZONDHEID Ontlenen? Het pakket maakt deel uit van de koffer Geestje gezond en kan ontleend worden bij Logo Brugge- Oostende vzw. Een huis vol gevoelens en axen in gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

43 MATERIAAL De grote groene victormap i.s.m. CLB Wat? School zonder pesten vzw biedt kinderen en leerkrachten in het basisonderwijs interactieve schoolvoorstellingen en educatief materiaal om in groep stil te staan bij leuke en minder leuke gevoelens, omgaan met elkaar en het voorkomen van pestgedrag. De eenvoud en de symboliek van de kleuren groen en rood loopt als een groenrode draad door het aanbod. 1 De grote groene Victormap Deze map zit boordevol activiteiten en ideeën rond de figuur Victor, de roodgroene kleurensymboliek en over thema s als pesten, ruzie, elkaar helpen, 2 De Victorhandpop + het Victorhandpopboekje GEESTELIJKE GEZONDHEID Het Victor handpop boekje is een handige gids met creatieve werkvormen om aan de slag te gaan met de Victor Handpop. Dit boekje is bedoeld voor al wie kleuters begeleidt. Het biedt tips en ideeën om kleuters te motiveren om hun gevoelens te tonen en te benoemen m.b.v. Victor de handpop. De pop heeft een bolletje op z n hoofd dat kan draaien. Met de kleuren groen en rood tonen Victor en de kleuter(s) hoe ze zich voelen. 3 Het goedgevoellatje + het goedgevoelboekje Het Goedgevoel latje verlaagt de drempel om te praten over gevoelens. Kinderen vinden het soms moeilijk om te benoemen wat ze voelen omdat ze de juiste woorden niet vinden of niet kennen. Met dit latje kunnen kinderen ook zonder een woord te zetten, tonen dat het goed of niet goed gaat. Voor wie? Voor kinderen uit het 3e kleuter, 1e en 2e leerjaar. Ontlenen? De grote groene Victormap zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. EXTRA INFO

44 i.s.m. CLB De grote groene Victormap in de gezonde school? Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. kleuter lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

45 MATERIAAL Hartenboeken i.s.m. CLB Wat? De Hartenboeken van Ann De Bode en Rien Broere vormen een unieke reeks lees- en prentenboeken over gevoelige onderwerpen voor jonge kinderen. De boeken gaan over belangrijke gebeurtenissen in het leven van jonge kinderen, waarbij vooral emotionele en sociale aspecten een rol spelen. Per boek wordt een thema behandeld. De thema s die aan bod komen zijn: verblijf in het ziekenhuis, bang zijn in het donker, dood van een grootouder, pesten, echtscheiding, adoptie, geweld, geboorte van een broertje, verdwaald zijn, leukemie. Voor jonge kinderen kunnen ze gebruikt worden als prenten- en voorleesboeken. Kinderen tussen 6 en 10 jaar kunnen ze zelf lezen. Bij elke serie wordt een handleiding gegeven waarin de verhalen staan en waarin tips gegeven worden voor het verwerken van die verhalen in bijvoorbeeld kringgesprekken. Bij serie 2 bestaat ook een cd waarop het verhaal staat zodat de kinderen die kunnen beluisteren. Voor wie? Voor kinderen van 5 tot 10 jaar. Ontlenen? De hartenboeken zitten in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Hartenboeken in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

47 MATERIAAL Gat in de haag i.s.m. CLB Wat? Het gat in de haag helpt je om op een speelse manier de sociale vaardigheden van kleuters en kinderen te trainen. De aanpak integreert ook de inzichten van meervoudige intelligentie. Het programma is gebaseerd op de wetenschap dat effectieve drugpreventie op een algemene en specifieke manier moet uitgevoerd worden. Het trainen van algemene vaardigheden in de lifeskills benadering, moet op een jonge leeftijd beginnen. Het doel op lange termijn is jongeren in staat stellen gezonde beslissingen te nemen i.v.m. legale en illegale drugs. Voor wie? Voor kinderen van 5 tot 10 jaar. Ontlenen? Gat in de haag zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Gat in de haag in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

49 MATERIAAL Kinderkwaliteitenspel i.s.m. CLB Wat? Doel van dit spel is om leerlingen bewust(er) te maken van hun eigen kwaliteiten en op die manier bij te dragen aan een positief zelfbeeld. Het spel kan zowel op individueel niveau, in kleine groepjes als klassikaal gespeeld worden. Een woord op een kaartje kan steeds het uitgangspunt zijn voor een gesprek, waarbij concrete vragen worden gesteld door de leraar, mentor, interne begeleider of zorgcoördinator. Voor wie? Voor jongeren van 7 tot 12 jaar. Ontlenen? Het spel zit in de materialenkoffer Geestje gezond, die beschikbaar is in je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Kinderkwaliteitenspel in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

51 MATERIAAL Hopla, voel je goed i.s.m. CLB Wat? Deze Hopla-koffer stimuleert de emotionele ontwikkeling van het jonge kind via vertelplaten, maskertjes, kartonnen popjes, doe-plaatjes, situatieplaatjes, een dominospel, een bingospel en een draaischijf. De Hopla-personages vormen een ideale drager voor de basisgevoelens: bang, boos, blij en verdrietig. Emoties die al door zeer jonge kinderen kunnen worden onderkend. De koffer biedt ook achtergrondinformatie voor ouders, leerkrachten, psychologen en begeleiders. De Hopla-koffer vormt de onderbouw voor de Doos vol gevoelens ( Voor wie? Voor kleuters van 2 tot 4 jaar. Ontlenen? De Hopla-koffer kan ontleend worden bij Logo Brugge-Oostende vzw. GEESTELIJKE GEZONDHEID Hopla, voel je goed in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

52 i.s.m. CLB kleuter CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

53 MATERIAAL In de put - uit de put i.s.m. CLB Wat? In de put uit de put is een spel voor kinderen die vaak (faal)angstig denken. Zij leren hun bange gedachtes te veranderen in realistische gedachtes (zogenaamde opkikkertjes). Voorbeelden van deze opkikkertjes staan op de achterzijde van ieder kaartje. Als kinderen het spel vaak spelen, leren ze meer positief te denken en bevordert het een reële en positieve inschatting van hun functioneren. Voor wie? Voor kinderen van 6 tot 12 jaar. Ontlenen? Het spel zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID In de put - uit de put in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

55 MATERIAAL Ik ben nummer 13 i.s.m. CLB Wat? Ik ben nummer dertien wil kinderen en hun omgeving stimuleren om gevoelens correct te leren (h) erkennen en uiten. Ook tijdig hulp zoeken wanneer sombere gevoelens een lange tijd aanslepen en dreigen uit te monden in een depressie en weten waar men hiervoor terecht kan, zijn doelstellingen van dit project. De didactische map geeft leerkrachten van de derde graad lager onderwijs een hele reeks concreet uitgewerkte lessuggesties en methodieken, van zeer laagdrempelig tot een iets moeilijker niveau om kinderen te leren praten over hun gevoelens. Bij een aantal werkvormen is het leesboek Ik ben nummer dertien van Kristien Dieltiens de rode draad. Daarnaast bevat de map uitgebreide achtergrondinformatie over het thema, tips voor andere interessante pakketten, websites en literatuur. Voor wie? Voor leerlingen van 10 jaar tot 12 jaar. Ontlenen? Het pakket zit in de materialenkoffer Geestje gezond, die beschikbaar is in je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Ik ben nummer 13 in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

57 MATERIAAL Kikker-be-cool-spel i.s.m. CLB Wat? Kikkerbecool is een spannend bordspel waar kinderen wijzer van worden. Al spelend leren ze sociale vaardigheden, goede manieren, opkomen voor zichzelf en omgaan met pesten en plagen. Er moeten antwoorden op de vragen van de kaartjes gegeven worden om fiches te verdienen. De kinderen moeten hun hersens laten kraken en bedenken wat een coole kikker zou antwoorden. Een coole kikker kan goed met andere kinderen omgaan maar komt ook voor zichzelf op, heeft goede manieren en laat zich niet op de kast jagen door plagen of pesten. Voor wie? Voor kinderen van 4 tot 8 jaar. Ontlenen? Het pakket zit in de materialenkoffer Geestje gezond, die beschikbaar is in je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Kikker-be-cool-spel in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

59 MATERIAAL Toeka + Toeka² i.s.m. CLB Wat? Het programma Toeka bestaat uit twee versies: 1 Versie 1 Versie 1 is het oorspronkelijke Toeka programma. Op een speelse manier worden de sociale vaardigheden bij kinderen gestimuleerd. Toeka wil kinderen laten stilstaan bij hun houding, hun denken en hun gedrag op sociaal vlak. Per leerjaar wordt aandacht besteed aan twee thema s. 2 Versie 2 De 2e versie van Toeka, Toeka ², wil de sfeer, de veiligheid en het vertrouwen in elke klas en op elke school positief ondersteunen opdat de kinderen zich op sociaal emotioneel vlak optimaal GEESTELIJKE kunnen ontwikkelen. Er wordt gewerkt aan doelen als zich goed voelen, zichzelf durven zijn, je mening uiten, elkaar helpen, genieten van samen plezier maken, GEZONDHEID respect hebben voor elkaar, enz. Toeka ² wil kinderen helpen opgroeien tot sociaal vaardige volwassenen met een positieve en verantwoordelijke blik op hun leven en op de maatschappij. Toeka ² biedt speelse activiteiten en verhalen waarbij ervaren en reflecteren centraal staan. De kinderen ontdekken hoe ze aan een leuke sfeer kunnen werken. Dit is bijzonder belangrijk voor het welbevinden. Alleen als de sfeer goed is en als de kinderen veiligheid en vertrouwen voelen, zullen zij leren op sociaal en cognitief vlak. Toeka ² is niet echt een vervolg op Toeka, maar het is een vernieuwde herwerkte versie. De vogel Toeka leeft voort, maar het materiaal en het programma werden grondig onder de loep genomen waardoor Toeka ² heel wat verfrissende nieuwe ideeën biedt. Voor wie? Kinderen uit het kleuter -en basisonderwijs. Ontlenen? Het materiaal kan ontleend worden bij Logo Brugge-Oostende vzw. EXTRA INFO

60 i.s.m. CLB Toeka en Toeka² in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. lager kleuter secundair lager CONTACT CLB CLB Oostkust CLB GO Oostende CLB GO Brugge CLB Torhout ICLB Brugge ICLB Oostende VCLB Brugge(n) VCLB Veurne VCLB Oostende-Gistel

61 MATERIAAL Themadossier bang voor faalangst i.s.m. CLB Wat? Dit dossier heeft tot doel om leerkrachten zo veel mogelijk informatie te bieden over het probleem. Wat is faalangst? Waar komt faalangst vandaan? Hoe merk je het op? Wat kan je preventief doen? En hoe kan je reageren bij bepaalde situaties? We willen elke juf en elke meester een aantal handvatten aanreiken om kleuters en schoolkinderen met faalangst bij te staan bij elke nieuwe stap. Hierbij worden in dit boek een aantal creatieve werkvormen aangereikt die in de klas gebruikt kunnen worden. Voor wie? Voor leerlingen en leerkrachten van het basisonderwijs. Ontlenen? Het themadossier zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. GEESTELIJKE GEZONDHEID Themadossier bang voor faalangst in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak. EXTRA INFO

63 MATERIAAL Themadossier pesten stoppen, stap voor or stap i.s.m. CLB Wat? Dit themadossier gaat over het gebruik van de No Blame aanpak in de basisschool. Het is een niet bestraffende maar probleemoplossende methode om met pestproblemen om te gaan. Met deze aanpak wordt er beroep gedaan op de kracht van de groep. De pester(s), de meelopers en een aantal neutrale medeleerlingen gaan op zoek naar positieve voorstellen. Zo kunnen zijn het slechte gevoel van het slachtoffer wegnemen of verminderen. De aanpak heeft niet tot doel de feiten in vraag te stellen of de pester te beschuldigen of te straffen. In dit dossier wordt het zevenstappenplan van de No Blame aanpak verduidelijkt a.d.h.v. h et verhaal van Bo. Daarnaast wordt ingegaan op de implementatie van de aanpak op school en krijg je heel wat praktische tips en ideeën om het beleid rond pesten op de school verder uit te werken. Op basis van het gelijknamige dossier wordt een vorming aangeboden over het thema rouw en verlies in de basisschool. Tijdens die vorming wordt er stil gestaan bij het fenomeen pesten en kijken we naar onze houding t.o.v. pesterijen. Je krijgt inzicht in het zevenstappenplan om met concrete pestsituaties om te gaan samen met boel tips over de communicatie en je houding als begeleider. Voor wie? Voor leerlingen en leerkrachten van het basisonderwijs. Ontlenen? Het themadossier zit in de materialenkoffer Geestje gezond die je kan ontlenen bij je CLB. EXTRA INFO GEESTELIJKE GEZONDHEID e e n Themadossier pesten stoppen, stap voor stap in de gezonde school Als school sta je mee in voor de bevordering van het algemeen welbevinden. Daarom is het van belang aandacht te hebben voor beschermende factoren en het versterken van de geestelijke gezondheid (bv. het aanleren van sociale vaardigheden, het verhogen van probleemoplossende vaardigheden en mogelijkheden, sociale steun, zelfvertrouwen, positief zelfbeeld, ). Een algemene preventieve aanpak werkt niet stigmatiserend en zorgt ervoor dat alle leerlingen een basis van kennis, vaardigheden en attitudes opdoen die hen sterker maken voor de toekomst. Het gebruik van educatieve materialen rond sociale vaardigheden, weerbaarheid, stress, zelfbeeld, in de klas/school voldoet aan deze aanpak.

Nog meer weergeven