cultuurhistorische analyse

Transcriptie

1 H o b o k e n cultuurhistorische analyse

2 2 E r a s m u s M C H o b o k e n

3 INHOUD Inleiding 5 Waardering + Aanbevelingen 7 Plangebied 11 Historische achtergrond Analyse Visies op Hoboken Rose De Jongh Burgdorffer Witteveen Grote Projecten in Hoboken Groene wig 21 Het Park aan de Maas Parkhaven Coolhaven Maastunneltracé Museumpark Dijkzigt ziekenhuis Ontwikkeling door de jaren heen 35 Monumenten 37 Sfeergebieden 39 Gesloten bouwblokken 41 Coolhaven 43 Medische en educatieve voorzieningen 45 Cultuur rond Museumpark 47 Westersingel 49 Maastunneltracé 51 Parkhaven 53 Het Park 55 Parklaan en Scheepvaartkwartier 57 Structuur Verbindingen en zichtlijnen 59 Locaties Onderzoekslocaties in Plangebied NAi/Old Dutch 65 Coolhaven 69 Parkhaven 73 Noten, literatuur en colofon 77 I N H O U D 3

4 Het Land van Hoboken, ca Archief Sectie Luchtmachthistorie van de Staf Bevelhebber der Luchtstrijdkrachten, Den Haag 4 E r a s m u s M C H o b o k e n

5 INLEIDING Deze cultuurhistorische analyse Hoboken wordt gemaakt in het kader van de ontwikkeling van een gebiedsvisie. Doel van het onderzoek is om inzichtelijk te maken welke cultuurhistorische waarden er in het gebied aanwezig zijn en hoe deze kunnen bijdragen aan de toekomstige kwaliteit van de stad. Het onderzoeksgebied wordt aan de noordzijde begrensd door de Mathenesserlaan en de Nieuwe Binnenweg, aan de oostzijde door de Westersingel, de Van Vollenhovenlaan en de Veerhaven, aan de zuidzijde door de Maas, en aan de westzijde door de Mullerkade, Pieter de Hooghweg en de Heemraadssingel. Anderhalve eeuw stadsontwikkeling heeft het Land van Hoboken het aanzien gegeven van een lappendeken. Er zijn niet alleen veel visies gemaakt voor dit deel van Rotterdam, maar ook grote projecten ondernomen, zoals havenaanleg (Coolhaven), tunnelbouw (Maastunnel) en dijkverzwaring (Westzeedijk). In het plangebied zijn negen gebieden met elk een eigen identiteit en kenmerkende sfeer te onderscheiden. Deze stedelijke fragmenten worden verbonden door een grid van rijgdraden. Noordzuid lopen de Coolhaven, de Maastunnel en de Westersingel; oostwest gaat het om de Rochussenstraat, de Westzeedijk en de Maasoever. Ruimtelijke samenhang (identiteit, herkenbaarheid, oriëntatie) is te vinden in de grote historische verbanden: het stadsweefsel, de groenstructuur en de havenbekkens. Het stadsweefsel heeft herkenbare hoofdassen (Mathenesserlaan, Nieuwe Binnenweg), en een duidelijke begrenzing in de noordwand van de Rochussenstraat. De groenstructuur is een restant van het Land van Hoboken, een groene wig vanaf Het Park aan Maas, via het Museumpark tot het Eendrachtsplein. Dit gebied staat al lang onder druk en er is veel gebouwd en verdicht (medisch centrum, scholen, culturele instellingen). Het havenbekken, gevormd door Coolhaven en Parkhaven, geeft de stad een grote en structurerende open ruimte, met een kenmerkende rand van monumentale gebouwen. Sinds de aanleg is een functieverandering opgetreden die nog niet is afgerond. Voor de toekomst geeft de cultuurhistorische eigenheid en kwaliteit aanknopingspunten voor het verrijken en verbijzonderen van dit deel van de stad. De uitdaging is om in de grote verbanden (rood, groen, blauw) de samenhang van de stad (visueel en functioneel) te versterken. Ten tweede is er de rijkdom van de negen sfeergebieden met hun onderscheidende kwaliteiten, die koestering verdienen en als vertrekpunt voor transformaties kunnen dienen. Het rapport bestaat uit drie onderdelen. Allereerst wordt een beschrijving van de historische gelaagdheid van het gebied gegeven, aan de hand van stedenbouwkundige visies en grote projecten. Ten tweede volgt een analyse, waarin kenmerkende deelgebieden worden getypeerd en de onderlinge ruimtelijke verbanden zijn aangegeven. Het derde deel betreft een nadere uitwerkingen met aanbevelingen voor drie concrete locaties: Coolhaven (Hogeschool, GEB-gebouw, Provisorium), Parkhaven (Parkhavenstrook en Maastunneltracé vanaf de Westzeedijk) en NAi (Rochussenstraat, Old Dutch en NAi-omgeving). Het onderzoek is gebaseerd op literatuurstudie, veldwerk en bestaande cultuurhistorische verkenningen. Paul Meurs, Schiedam, december 2008 I N L E I D I N G 5

6 Land van Hoboken lappendeken oost-west rijgdraden noord-zuid rijgdraden 6 E r a s m u s M C H o b o k e n

7 WAARDERING Kwaliteiten op het niveau van de stad De groene wig vanaf de Parkhaven tot aan de Nieuwe Binnenweg: een open stadsstructuur van vrijstaande gebouwen en complexen. Hier zijn belangrijke openbare gebouwen (cultuur, medisch, onderwijs) geconcentreerd. Het blauwe bekken van Coolhaven en Parkhaven: een (potentieel) belangrijke open en openbare ruimte in de stad. Beide havens vormen een canyon van baksteen. Het materiaal is gebruikt in de kades en sluizen en de monumentale bebouwing rondom. Opvallend is dat op sommige plaatsen de havenactiviteit verdween, zonder dat er sterke functies voor terugkwamen. De rode structuur van stadsblokken: een klassiek stedelijk weefsel, gestructureerd door lange lijnen van oude linten (Binnenweg), lanen (Mathenesserlaan) en singels (Heemraadsingel, Westersingel). De grote stedelijke programma s met een regionale uitstraling: Het Park en de Euromast, Erasmus MC, Hogeschool Rotterdam, het Museumpark met alle culturele instellingen. Kwaliteiten op het niveau van het stadsdeel De afzonderlijke lappen van de lappendeken: gebieden met een eigen sfeer en uitgesproken kwaliteiten: Scheepvaartkwartier, Westersingel, Heemraadssingel, Coolhaven, Parkhaven en de woonsferen van Mathenesserlaan, Rochussenstraat en Breitnerstraat. De rijgdraden in oost-west richting: lange lijnen met een zeer herkenbaar, meest asymmetrisch profiel. Zo is de Nieuwe Binnenweg (ter hoogte van het Land van Hoboken) pandsgewijs bebouwd aan de noordzijde en planmatig ingevuld (met langgerekte bouwblokken) aan de zuidzijde. De Rochussenstraat volgt de grens tussen de stadsblokken en de groene wig, de straat ligt op sommige punten vlak ten noorden van de wig en op andere plekken er net binnen. De Westzeedijk heeft een profiel met een hooggelegen weg en een enorm talud zowel naar het binnendijks als buitendijks gebied. De rijgdraden in noord-zuid richting: karakterstieke lange lijnen. Er zijn twee singels (Heemraadssingel en Westersingel) en een vooroorlogse snelweg (het tunneltracé van de Maastunnel over de s Gravendijkwal). De singels verbijzonderen het stedelijk weefsel, de autoweg is een harde doorsnijding die het mogelijk maakt om de stedelijke route op redelijk hoge snelheid te beleven: stad in, door een park, onder het water. Het samenspel van architectuur en stedenbouw, de erfenis van de stedenbouwkundige composities van Witteveen. Belangrijke kruispunten of overgangszones van de ene naar de andere sfeer worden met monumentale gebouwen gemarkeerd, zichtlijnen worden met monumentale gebouwen ingekaderd of juist afgesloten. Gebouwen die op deze manier de stad structureren zijn onder meer: GEB-toren, Unilever, Puntegale, Museum Boijmans van Beuningen en het ventilatiehuis van de Maastunnel. Grote openbare ruimten langs het water, langs de Maas, de Parkhaven en de Coolhaven. Het betreft hier een grote doorgaande structuur, kade, met overmaat en behoorlijke potentie voor publieke functies. Ontwikkeling Land van Hoboken WAARDERING+AANBEVELINGEN 7

8 8 E r a s m u s M C H o b o k e n

9 AANBEVELINGEN Het gebied Hoboken heeft de potentie om een belangrijk, herkenbaar en dienstbaar gebied voor Rotterdam te blijven. Koester de kenmerkende verscheidenheid maar versterk omwille van de herkenbaarheid van de stad en de logische verbindingen van het centrum richting Delfshaven ook de samenhang gevende structuren: de groene wig, het blauwe bekken en de rode structuur van stadsblokken. De groene wig: versterk de randen, hou bebouwing alzijdig georiënteerd en streef naar een omspoelende ruimte. De groene schotsen (gefragmenteerde openbare ruimten, parken en groenstructuren) vragen om verbindingen, met name voor voetgangers en fietsers in de vorm van paden, bruggen en by-passes (met name Museumpark-Westzeedijk-Park-Puntegale). Vanaf de Westzeedijk is er de mogelijkheid om het groen ervaarbaar te maken en te zorgen voor een betere aanhechting van noord en zuid. Benut deze potentie door een logische koppeling te leggen tussen de groene route en de stad. Dit geeft een enorme meerwaarde. Koester Old Dutch als laatste restant van het noodcentrum Dijkzigt en als vrijstaand object in de groene wig, een boerderette avant-la-lettre. Het blauwe bekken: benut de potentie van het gebied, in de vorm van de kades (openbare functies), de ruimtelijkheid en het omringend bouwpotentieel. Behoud en versterk het architectonisch idioom rondom de Coolhaven (materialisatie, horizontaliteit, monumentaliteit) als factor die samenhang brengt. De bestaande monumenten rondom de kades van de Coolhaven veranderen onder de druk van verticalisatie rondom het Erasmus MC in een architectonische horizontale plint. De plint vangt met haar beperkte hoogte de schaalsprong tussen de hoogbouw rond het Erasmus MC en de havenkades op. De randen en daardoor de essentie van de haven dienen versterkt te worden door het verdichten van de plint. Op het motief van zo n laagbouwplint aan de kades van de Coolhaven kan, met hoogbouw in de tweede lijn, achter de plint, in de richting van het centrum worden voortgeborduurd. Op deze manier vindt aansluiting plaats op de skyline van Rotterdam en wordt de identiteit van de Coolhaven versterkt. De rode structuur van stadsblokken: versterk en repareer het stedelijk weefsel door de bestaande maten en proporties vast te houden. De singels, lanen en linten structureren dit deel van de stad, het karakter van deze lange lijnen kan verder worden versterkt. Versterk de eigenheid van de stedelijke fragmenten (de lappen ), met name in het Scheepvaart- en Parklaankwartier, langs de singels en rondom de havenbekkens. Zowel de Maaskade als de Coolhaven en de Parkhaven vragen om nieuw stedelijk programma als vervanging van verdwenen of verminderde havendynamiek. Het gaat concreet om een intensievere programmering van de kades en bebouwing aan de oostzijde van de Coolhaven en de Parkhaven. De behoefte aan ruimtelijke samenhang en goede verbindingen van het centrum richting Coolhaveneiland, Lloyd- en Mullerpier vraagt om het versterken en afmaken van de canyon rondom de havens, bestaande uit waterspiegel, kades, wegen, plintbebouwing en plaatselijk hoogbouw in de tweede lijn. De rijgdraden in oost-west richting: versterk de kenmerkende profielen, met hun asymmetrie, de overgangen van wanden naar open ruimten en bestaande bebouwingsvormen. Respecteer de architectonischstedenbouwkundige compositie van Witteveen, wellicht kan deze op punten worden versterkt of voortgezet. De rijgdraden in noord-zuid richting: maak het tunneltracé tot een werkelijk monument van automobiliteit en de cinematografische stadservaring (de stad zien vanuit de auto, alsof er een film wordt afgedraaid op de voorruit). Zorg tegelijk voor goede dwarsverbindingen liefst als onderdeel van of toevoeging aan de compositie van het tunneltracé: van Park naar Parkkade, over het Drooglever Fortuynplein naar de Parksluizen en van Erasmus MC naar Coolhaveneiland. De erfenis van Witteveen vraagt om gedoseerde schaalvergroting direct langs de lange lijnen (horizontaliteit van de boulevards) en op de overgangen groen-blauw-rood. Het middel van architectonische oplossingen voor stedenbouwkundige overgangen zou opnieuw kunnen worden ingezet. De kades (Maas, Parkhaven, Coolhaven) vragen om aansluiting op de routes door de stad (met name voor voetgangers en fietsers) en het omringende stedelijk weefsel ze zijn in potentie belangrijke identiteitsdragers van de stadsdelen en beelddragers voor Rotterdam. Openbare functies en programma in de strook tussen de Haven en Het Park kunnen de identiteit versterken. WAARDERING+AANBEVELINGEN 9

10 Plangebied Hoboken (2008) 10 E r a s m u s M C H o b o k e n

11 PLANGEBIED Plangebied Hoboken P L A N G E B I E D 11

12 Plan Rose, E r a s m u s M C H o b o k e n

13 ROSE 1858 Licht, lucht en ruimte De gebieden ten oosten en ten westen van de stadsdriehoek, net buiten de vesten, bestonden van oudsher uit landgoederen, waarvan veel dienstdeden als buitenverblijf voor de stedelijke elite. Door de groei van de stad richting het westen werden verschillende buitens ontwikkeld tot stukken stad. Het Land van Hoboken, eigendom van de Heer van Hoboken, bleef het langst onaangetast. Op het 56 hectare grote gebied woonde de heer op zijn buitenplaats Dijkzigt en graasden schapen op de resterende 51 hectare grote polderweide. Eromheen groeide de stad gestaag. Nieuwe woonwijken, een ruim park en havenbekkens sloten het landgoed in. Het Land van Hoboken werd zo een markante plek in de stad: Het Land van Hoboken was en bleef een van de merkwaardigheden van Rotterdam. Stadsbewoner en vreemdeling voelden het sterke contrast, wanneer zij, gaande langs de drukken Westzeedijk dan wel komende van de nog drukkere Binnenweg en nog verkeerende onder de indruk van het stadsgewoel, plotseling een landelijk tafereel zich zagen ontwikkelen van uitgestrekte weiden, waar het vee rustig graasde of de boerenarbeider het hooi binnenhaalde. 1 en middenstandswoningen gegroepeerd in gesloten bouwblokken rond groene binnenterreinen. Acht bouwblokken vormden samen een eiland, omringd door kanalen van zo n vijftig meter breed. Op de koppen van de kanalen waren hier en daar ruime pleinen geprojecteerd. In het zuidelijk deel van het ontwerp, in de stroken langs de rivier, had Rose de woon- en pakhuizen van de rijken gedacht: de kooplieden, reders, consuls en cargadoors. Het ontwerp was voor die tijd visionair. Voor het eerst was er sprake van planmatige stedenbouw waarin een herhaling van de erbarmelijke hygiënische omstandigheden in de binnenstad werd voorkomen, maar tevens een representatief waterfront werd geprojecteerd. Het ontwerp beloofde ruimte, licht, lucht en doorstroming van water en afvalstoffen. Opvallend was de nabijheid van rijk en arm in één stadsdeel, gescheiden door de (nog veel lagere) Westzeedijk. Rose had deze opzet gekozen om de daglonen niet te hoog te laten worden (vanwege lange reistijd), maar ook om gettovorming te voorkomen. De verschillende bevolkingslagen hadden elkander noodig om de beschaving en zedelijkheid op peil te houden. 2 Het tweede Coolpolderproject was in het midden van de negentiende eeuw nog een brug te ver voor het Gemeentebestuur. Wél uitgevoerd werd Rose s Waterproject uit 1854, waarin een stelsel van groene singels rond de stadsdriehoek voor waterzuivering en een woonmilieu van allure zorgde. Toch bleef het Coolpolderplan in de planningsgeschiedenis van Rotterdam een rol spelen. In 1923, toen het Land van Hoboken opnieuw op de tekentafel lag, schreef architectstedenbouwkundige Siebers waarderend over Rose s voorstel om de hoofdverkeersaders als de Aert van Nesstraat, de Van Oldenbarneveldtstraat en de Witte de Withstraat door te trekken tot aan Delfshaven. 3 Uitvoering van het project had de lange lijnen van Rotterdam, aldus Siebers, veel goed kunnen doen. De plangeschiedenis van het Land van Hoboken gaat terug tot in de negentiende eeuw, toen stadsarchitect W.N. Rose in zijn tweede Coolpolderproject (1858) een 400 hectare grote stadsuitbreiding tekende in de weilanden van de Coolpolder. Van de Maas tot aan de Middellandstraat en van de Westersingel tot aan de Delfshavense Schie had Rose een uitbreiding getekend waarin twee variaties op een gridverkaveling waren uitgewerkt. In het noordelijk deel waren arbeiders- Stadsplattegrond, 1901 Plan Siebers, 1923 V I S I E S 13

14 Plan De Jongh, 1887 het meest opvallende element in het plan is de nooit uitgevoerde oostelijke tak van de Coolhaven 14 E r a s m u s M C H o b o k e n

15 DE JONGH Havenstad met allure Ten tijde van Rose s voorstellen veranderde de sociaaleconomische samenstelling van Rotterdam ingrijpend. Van een stapelmarkt, waar kooplieden de goederen in pakhuizen opsloegen en wachtten op een geschikte koper, werd de haven een doorvoer (transito) haven die draaide op overslag van goederen van het ene schip naar het andere of van schip naar spoor. Deze verandering had ingrijpende gevolgen voor het ruimtelijk aanzien van Rotterdam en voor de samenstelling van haar bevolking. De oude elite van kooplieden schaamde zich voor het veranderende imago van de stad en vertrok vanaf 1880 massaal richting Den Haag en Wassenaar. Directeur van Gemeentewerken G.J. de Jongh, die van 1879 tot 1910 aan het hoofd van de stadsontwikkeling stond, werkte in een continu spanningsveld tussen enerzijds het faciliteren van de transitostad (door het graven van nieuwe havens) en anderzijds het vasthouden van de rijkere bevolkingsgroepen (door het maken van aantrekkelijke woonmilieus). De Jongh s ontwerp voor het Land van Hoboken, dat stamt uit 1887, laat deze tweeslachtigheid goed zien. Het werd een jaar na de annexatie van Delfshaven gepresenteerd en toont een nieuwe T-vormige binnenhavenstructuur vanaf de Maas, gevormd door de Parkhaven en twee vertakkingen daarvan naar het westen (de huidige Coolhaven) en het oosten (niet gerealiseerd). Door de geprojecteerde ligging van de nieuwe haven zouden de Claes de Vrieselaan en de s-gravendijkwal, die in die tijd werden aangelegd en bebouwd met herenhuizen, uitmondden op het water. Alleen de Heemraadssingel en de Mathenesserlaan waren als doorlopende routes in het ontwerp opgenomen. De Heemraadssingel was gedacht als een verbrede variant van de door Rose geïntroduceerde singel. De groene route moest als belangrijkste noord-zuidverbinding gaan fungeren en als ceintuurbaan die de noordelijke woonwijken verbond met de havens. De Mathenesserlaan was bedoeld als uitvalsweg van het centrum naar het westelijk buitengebied. In het profiel was ruimte voor rijstroken voor doorgaand verkeer en ventwegen voor bestemmingsverkeer, maar ook nog genoeg ruimte voor eventuele goederensporen. Het stratenplan van De Jongh werd goedgekeurd, maar de gemeente wilde zelf niet tot ontwikkeling overgaan. Het initiatief werd aan particuliere exploitanten overgelaten, die het gebied fragmentarisch ontwikkelden met woningbouw en straten. De chiquere woonmilieus lagen dus niet langer aan de Maas, zoals bij de Zalm- en Veerhaven, maar dieper het land in. Het resultaat van het ontwerp van De Jongh zou een wonderlijke mengeling van haventerreinen, een groot wandelpark aan de Maas en stedenbouwkundig nogal ongedefinieerde luxe woonkwartieren ter weerszijden van de nieuwe havenbekkens zijn. Hoewel de uitvoering van het uitbreidingsplan stokte in verband met de Rotterdam met uitbreidingsplannen door G.J. de Jongh, 1903 eigendomsverhoudingen in het gebied de Heer van Hoboken had in 1852 zijn villa Dijkzigt gebouwd aan de Westzeedijk en had 56 hectare grond in bezit nam De Jongh het ontwerp over in zijn algemeen uitbreidingsplan voor Rotterdam uit Bij de bespreking van dit ontwerp in de Gemeenteraad ondervond vooral de aanleg van de oostelijke zijtak van de Coolhaven grote weerstand. Een haven op die plek, met al wat daarvan het gevolg is, zal de ontwikkeling van de stad op brute wijze onderbreken. Terwijl, aldus raadslid Van Rossem, wij dat stadskwartier voor een groot gedeelte zullen gaan maken tot een handelskwartier. 4 Een voornaam handelskwartier, met hotels, winkels, restaurants en woonhuizen was, kortom, onverenigbaar met een enorm havenbekken in dezelfde buurt. Van Rossem wees op het vertrek van de meer vermogende naar andere gemeenten, een ontwikkeling die met de aanleg van de haven opnieuw in de kaart zou worden gespeeld. Ondanks de protesten bleef het ontwerp actueel tot 1913, toen directeur Burgdorffer een heel ander bouwprogramma voor het gebied opstelde. Land van Hoboken, ca V I S I E S 15

16 Plan Burgdorffer, E r a s m u s M C H o b o k e n

17 BURGDORFFER Luxekwartier Toen A.C. Burgdorffer in 1910 aantrad als directeur Gemeentewerken, wijzigde hij het ontwerp van De Jongh. De oostelijke tak van de Coolhaven sneuvelde definitief en ervoor in de plaats ontwierp gemeentelijk stedenbouwkundige P. Verhagen in 1913 een luxekwartier, waar de rijkere Rotterdammers in grotendeels vrijstaande villa s rond kleinere gemeenschappelijke parken zouden wonen. De grond was niet opgehoogd, en het bestaande geboomte van de diepgelegen buitens langs de Westzeedijk bleef zoveel mogelijk gespaard. De openbare ruimte bestond uit een stelsel van brede lanen en boulevards, met als hoofdmoment een langwerpige vijverpartij met aan weerszijden wandelpromenades. Op de kruising van de Mathenesserlaan en de Rochussenstraat had Verhagen, in het verlengde van de vijver, een groot plein ontworpen. Naar de Binnenweg opende de as zich in de vorm van een voorplein met een groot museum, de voorloper van Boijmans. De s-gravendijkwal en de Mathenesserlaan waren beide als brede boulevards met bomen doorgezet tot aan de Westzeedijk, waar ze eindigden in pleinen, terwijl een wandelpad langs de voet van de dijk liep. Het Park aan de Maas maakte Verhagen vanuit het nieuwe stadsdeel toegankelijk via een ingang in het verlengde van de s-gravendijkwal. In 1916 leek er schot in de zaak te komen. De heer van Hoboken verkocht een deel van zijn terreinen aan een combinatie van Rotterdamse notabelen. De gemeente had het villaplan klaarliggen als stedenbouwkundig kader, maar door de lastige economische jaren werd de realisatie op de lange baan geschoven. Toen de heer van Hoboken in 1924 overleed, kocht de maatschappij Dijkzigt alle grond om hier te gaan bouwen, maar ook dit initiatief strandde vanwege het slechte economische tij. De gemeente kocht daarop alle grond voor 4 miljoen gulden en verkreeg daarmee volledige vrijheid van exploitatie. Inmiddels had het gemeentebestuur goedkeuring verleend voor de aanleg van de westelijke tak van de Coolhaven (1922), die de Delfshavense Schie via de in 1890 gegraven Parkhaven en Parksluizen (1933) met de Maas zou verbinden. Samen met het Schiekanaal (gegraven van 1928 tot 1933), het Noorderkanaal (gegraven van 1933 tot 1938) en de Rotte ontstond zo een ruit van waterwegen om de stad, onontbeerlijk voor de economische motor: de scheepvaart. Het villaplan uit 1913 werd aansluitend op de plannen voor de Coolhaven aangepast met bouwblokken langs de kade die telkens als een soort omarming naar de haven gericht waren. Een doorlopend wandelpad met plantsoenaanleg zorgde hier voor een aangenaam woonmilieu temidden van de dynamiek van de haven. In plaats van de wand met woongebouwen werd echter de G.J. de Jonghweg aangelegd. Uitbreidingsplan met westelijke tak Coolhaven, 1913 V I S I E S 17

18 Schetsplan Pieter Verhagen, 1923 Plan Witteveen, 1926 Plan Witteveen, E r a s m u s M C H o b o k e n

19 WITTEVEEN Monumentale stadscompositie Voor de in 1926 tot stadsarchitect bevorderde W.G. Witteveen was de aanleg van de Coolhaven een gegeven. Het luxekwartier, dat hier in verschillende stedenbouwkundige plannen was voorzien, kreeg onder zijn leiding gestalte, zij het in een andere vorm. Het idee van particuliere villa s in een parkaanleg werd verlaten, in plaats daarvan zag Witteveen het Land van Hoboken als een groene schakel, waarin het groen samen met Het Park tot aan de Maas werd doorgezet. Zijn ontwerp uit 1926 leunt sterk op een schets van P. Verhagen, de maker van het villaplan die inmiddels een eigen bureau was begonnen. Als lid van de Stadscommissie, een actiecomité van architecten en invloedrijke burgers, had Verhagen een ontwerp gemaakt dat het gebied vlot moest trekken uit de lange planningsimpasse. Dat lukte, want het werd enkele jaren later door Witteveen tot officieel gemeentebeleid gemaakt. De parkaanleg, omsloten door bebouwing, moest het karakter van de wereldstad Rotterdam voelbaar maken. Het contrast van een grote open vlakte middenin de dynamische stad, omringd door een boeiend silhouet van stadstorens, zou geen bezoeker onberoerd laten. Langs de randen van de parkaanleg was in Witteveens visie plaats voor openbare gebouwen met een culturele functie en hoofdkantoren van bedrijven. Op de kruispunten van de wegen moesten echte bakens komen: het GEB gebouw zou de ingang van het parkgebied markeren, terwijl Witteveen op de kruising van de Nieuwe Binnenweg met de Westersingel de Bijenkorf had gedacht (werd Parkhotel) en op de kruising van de Mathenesserlaan en de Rochussenstraat het gymnasium (werd Unilever). Het schuiven met gebouwen begon dus al onmiddellijk, onder druk van directeuren van grote bedrijven en andere factoren. Toch werd op het Land van Hoboken een indrukwekkende staalkaart van beeldbepalende gebouwen gerealiseerd of ondergebracht: Museum Boijmans van Beuningen (Van der Steur), de Volksuniversiteit (in villa Dijkzigt), het Erasmiaans Gymnasium (Van der Steur) het Unilever hoofdkantoor (Mertens), de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen (Meischke en Schmidt) en een openluchttheater. Maar ook op het gebied van woningbouw werden belangrijke complexen gebouwd, onder andere aan de Rochussenstraat door architecten als Otten en Kraaijvanger. Langs de Jongkindstraat bouwden Brinkman en Van der Vlugt en Leonard Stokla in de jaren dertig enkele witte villa s. In verband met de voorgenomen aanleg van de Maastunnel, stelde Witteveen in 1930 zijn ontwerp bij. De monumentale stadscompositie van groene ruimten en stadsblokken met monumentale accenten werd doorgezet aan weerszijden van de tunnelbak. Ter weerszijden van de s-gravendijkwal, voordat deze vanaf de Westzeedijk begon te dalen richting de tunnel, componeerde hij een zeer brede autoboulevard, geflankeerd door bomen, met twee poortgebouwen als entree vanuit de tunnel en hoge flankerende woonflats langs de route. De automobilist zou zo vanuit de tunnel via een monumentale as de wereldstad Rotterdam inrijden en uitkomen op een gigantische rotonde die hem naar alle richtingen van de stad wees. In de Richtlijnen voor de ontwikkeling van Groot-Rotterdam uit 1930 zag Witteveen een kilometerslange strook van hoogbouw langs de Nieuwe Maas voor zich, achter de havens en industrieterreinen langs. Als een gigantisch windscherm zou deze hoogbouwstrook de kernen van Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis verbinden. Als afscheiding tussen de hoogbouwstrook en de erachter gelegen lagere stadsbebouwing zou een parkzone van 100 tot 300 meter breed aangelegd moeten worden. Verder landinwaarts zou deze laagbouwstrook overgaan in meer verspreide bebouwing en uiteindelijk in uitgestrekte park- en recreatiegebieden. Ik heb er naar gestreefd, aldus Witteveen, deze massieve stadsopbouw, zooveel mogelijk te onderbreken met loodrecht op de rivier gerichte parkstroken, die, waar de ruimte het toeliet met een min of meer monumentale beëindiging tegen de rivieroevers stuiten. Het boeiend en nimmer rustend scheepvaartbedrijf kan daar in alle rust en in aantrekkelijke omgeving ongestoord worden genoten. Het Land van Hoboken was zo n op de riviergerichte parkstrook. De status van het ontwerp uit 1930 is onduidelijk; vermoedelijk konden door de slechte economie van de jaren dertig geen investeerders gevonden worden. Hoewel het ontwerp niet werd uitgevoerd (in plaats van de monumentale bouwblokken kwam hier het ziekenhuis) is het ontwerp van Witteveen sturend geweest voor de ontwikkeling van het gebied, alleen is deze minder symmetrisch en monumentaal geworden dan door Witteveen was voorzien. s-gravendijkswal huidig V I S I E S 19

20 Nieuwe Binnenweg Nieuwe Binnenweg ter hoogte van het Land van Hoboken (1910) Stadsplattegrond, 1930 uitgave N.V. drukkerij M. Wyt & zonen Mathenesserlaan Randen van de Groene wig van binnenstad richting Maas (1946) 20 E r a s m u s M C H o b o k e n

21 GROENE WIG De stedenbouwkundige visies van Rose, De Jongh, Burgdorffer en Witteveen hebben elk hun sporen achtergelaten in het Land van Hoboken. Minstens zo belangrijk waren echter de grote stedelijke projecten, die een lappendeken van sfeergebieden hebben opgeleverd. Concreet gaat het dan om: 1. Groene wig vanuit de binnenstad richting de Maas 2. Het Park aan de Maas Parkhaven Coolhaven Maastunnel tracé Museumpark Ziekenhuis Dijkzigt (Erasmus MC) 1960 van grote stedelijke programma s, of als bijzondere kwaliteit die dit deel van Rotterdam verrijkt. In het Uitbreidingsplan van Delft van Grandpré Moliere, Verhagen en Kok uit 1929 is de groene wig tot aan de binnenstad goed zichtbaar. Op de plattegrond van 1930 (pag.20) is het plan van Witteveen ingetekend (1). In 1924 bezat de gemeente alle gronden van de Heer van Hoboken. Het idee van een groenzone in de stad kreeg gestalte in de vorm van de groene wig (2). De Mathenesserlaan werd met een zwierige bocht doorgetrokken tot de Witte de Withstraat en moest gaan fungeren als een voorname routes in de stad (3). Ook de Coolhaven was al ingetekend (4). Na de bouw van het Dijkzigtziekenhuis veranderde de groene wig van een centrale leegte in een groenstedelijk milieu met vrijstaande objecten. In 1985 ontstond, voor het eerst sinds het Basisplan Van Traa uit 1946, weer een visie op de binnenstad. Het concept van de groene wig van Witteveen werd nieuw leven ingeblazen als parkendriehoek met culturele functies en een samenhangende parkenstructuur. De groene wig Dankzij de halstarrigheid van de heer van Hoboken behield Rotterdam tot ver in de twintigste eeuw een groenstrook, die samen met Het Park een groene wig opleverde tot aan het Eendrachtsplein. Tot op heden wordt deze groenzone afwisselend gezien als een relict uit de pre-stedelijke tijd, dat zich leent voor de vestiging Uitbreidingsplan Delft, van Granpré Moliere, Verhagen en Kok, 1929 Binnenstadsplan ds+v met daarop de Centrumruit, Waterstad en Parkendriehoek, 1985 G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 21

22 Westzeedijk bij voormalige kerk Huidige kivietslaan Stadsplattegrond, 1901 voor de nummers zie pag.21 Koningin Emmaplein (1911) Speelweide Ingang Belvedere (1913) Parkheuvel (1910) 22 E r a s m u s M C H o b o k e n

23 HET PARK AAN DE MAAS Een van de oudste en meest prominente structuren in het gebied is de Westzeedijk (zie kaart pag.22, nr1), onderdeel van de in de twaalfde eeuw aangelegde Schielands Hoge Zeedijk ter bescherming van het gebied tussen Gouda, Leiden en Rotterdam. Het is de belangrijkste oost-west route in het gebied. Aan de dijk waren vanaf de zeventiende eeuw diverse buitenplaatsen aangelegd, zoals Dijkzigt, Schoonoord, Den Heuvel en de zogenaamde buitenplaats van Valkenier. De buitenplaats Schoonoord (2) is tegenwoordig opengesteld en is een relatief onbekend park in Rotterdam. In de negentiende eeuw was Schoonoord de tuin van het woonverblijf van de bankiersfamilie Mees. De buitens Den Heuvel en de Valkenier zijn opgenomen in Het Park (3). De provisorische naam Het Park herinnert aan de ontstaansgeschiedenis, waarin het park slechts bedoeld was als tijdelijke groenzone. Naar aanleiding van de plannen van Rose voor de uitbreiding in de Coolpolder kocht de gemeente een stuk grond in de gemeente Delfshaven. De stad wilde hier een slachthuis bouwen. Delfshaven verbood Rotterdam echter de grond voor industriële doeleinden te gebruiken om haar eigen tanende haveneconomie niet verder te verslechteren. In afwachting van herziening van het verbod werd besloten het gebied als park in te richten. Het Park werd samengesteld uit twee buitenplaatsen en vanaf 1851 opnieuw ingericht door tuinarchitect J.D. Zocher. De twee buitens zijn op de stadsplattegrond van 1901 te herkennen aan de scheidingssloot, ongeveer in het midden van het park (4). Onderdeel van de parkaanleg was ook de bouw van een dijk langs de Maas (5). Na het graven van de Parkhaven in 1890 (6) was van het hier gelegen buitendijkse weiland niet meer over dan een smalle strook grond. Door de aanleg van de Parkhaven kwam grond beschikbaar voor de aanleg van een dijk ten westen van het park (7) en het ophogen van de dijk langs de Maas. Het terras van restaurant Bellevue kwam op deze dijk (nu Parkheuvel). Tijdens de aanleg was er al een directe bedreiging voor het park; het plan van Rose dat een verlenging inhield van de Westerhaven en de Zalmhaven er liep dwars doorheen. Wederom gaf de gemeente Delfshaven geen toestemming. Hierna integreerde Rotterdam Het Park stukje bij beetje in de stad. In 1858 werd de Parklaan aangelegd (8); een royale toegangslaan geflankeerd door villa s, die Het Park verbond met het Willemsplein. Ook de stadsbebouwing schoof steeds meer richting het westen. Aan de Westersingel verrezen villa s (9) en ten oosten van Het Park, aan de voet van de Westzeedijk, was rond 1890 een sjiek woonmilieu gerealiseerd (10). Dit rijkeluishofje werd ontworpen door architect J.C. van Wijk en is nu als rijksmonument deel van een beschermd stadsgezicht. In een halvemaanvorm rond een plein staan vijftien herenhuizen, aanvankelijk bewoond door de top van het Rotterdamse bedrijfsleven. Aan de achterzijde grenzen de panden aan het Park Schoonoord, aan de voorzijde hadden de bewoners destijds uitzicht op het nog onbebouwde Land van Hoboken. De bebouwing rukte echter op: vanuit de binnenstad was, rondom de Nieuwe Binnenweg, een stratenplan in uitvoering (11), met straten die abrupt eindigden op het Land van Hoboken en bebouwing die gefragmenteerd door grondexploitanten werd neergezet. Op de hoek van het Heuvelveld en het Park stond vanaf 1914 de Noorse Kerk van de Noorse Zeemans Gemeente. De kerk werd in 1914 jaar in Noorwegen gebouwd en in Rotterdam opgesteld. Ten behoeve van de aanleg van de Maastunnel werd de kerk in 1937 verplaatst. Bron: Albers Adviezen Historische Parken, Het Park te Rotterdam, Utrecht 2006 G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 23

24 Stadsplattegrond, 1910 Euromast Relatie Euromast - Park Parkkade met ventilatiehuis 24 E r a s m u s M C H o b o k e n Zicht vanaf Euromast De Parkhaven en Jobshaven vanaf de Euromast

25 PARKHAVEN Vrijwel alle percelen rondom het Land van Hoboken waren rond 1910 ingevuld en bebouwd. Pas in 1916 verkocht de Heer van Hoboken een gedeelte van zijn terreinen, maar de gemeente werkte ondertussen al aan plannen voor een villawijk op de locatie. De stadsplattegrond van 1910 is vooral belangrijk vanwege de ontwikkelingen in het havengebied. Zichtbaar is de bebouwing aan de kade en programma in de groenstrook tussen Park en Haven. Na de opening van de Nieuwe Waterweg bleek de Westerhaven al spoedig te klein voor de grotere zeeschepen die vanaf 1872 Rotterdam aandeden. In 1902 werd de haven gedempt. Op het vrijgekomen terrein werden riante woonhuizen gebouwd (1). veertig. Er ontstond een groenstrook langs de Parkhaven. De aanloop naar de tunnelbuis werd met struiken beplant en het resterende oppervlak opnieuw ingericht met gras en boomgroepen. Bij de Floriade van 1960 werd de Parkhavenstrook benut als lineair opgebouwde tentoonstellingsruimte. Met de bouw van de Euromast en de aanleg van een loopbrug, ontstond een relatie met het park. Sindsdien is de strook een beetje onbestemd; hij hoort niet bij Het Park, niet bij de haven, en dient alleen als ontsluiting van de Euromast, de drijvende Chinees en de fietstunnel. Tussen 1906 en 1908 werd de St. Jobshaven gegraven (2) en de in 1890 gegraven Parkhaven verbreed (3). De havens waren in gebruik voor de overslag van zogenaamd stukgoed, goederen waarvan de hoeveelheid niet naar maat of gewicht maar per stuk worden opgegeven. Op de kades langs de Parkhaven verschenen loodsen voor stukgoedoverslag (4). Een uitgebreid stelsel van spoorbundels vervoerde goederen tussen de nieuwe havenbekkens. De groenstrook tussen de industrie aan de Parkhaven en Het Park ontwikkelde zich langzaam tot recreatiegebied; als eerste vestigde de in 1885 opgerichte Anglo Dutch Lawntennisclub zich op het terrein, het is de oudste tennisclub van het land (5). Voor de aanleg van de Maastunnel werd meer dan de helft van de loodsen aan de oostzijde van de Parkhaven gesloopt. De overgebleven loodsen verdwenen in de jaren G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 25

26 1 2 4 GEB-gebouw (1952) Puntegale 3 Stadsplattegrond, 1938 Rijksacademie Parksluizen 26 E r a s m u s M C H o b o k e n Coolhaven (1962) Euromast met Coolhaven op de achtergrond

27 COOLHAVEN Op deze kaart uit 1938 is te zien dat de Coolhaven is aangelegd (1), evenals de Parksluizen (2). In 1933 veranderde daardoor de functie van de Parkhaven. Door het voltooien van de Parksluizen werd de Parkhaven een verbindingsroute tussen de Nieuwe Maas en de Delfshavense Schie. De stukgoedoverslag aan de oostkant van de haven verdween langzaam mede in verband met de aanleg van de Maastunnel. Op deze stadsplattegrond zijn de meest zuidelijke opslagloodsen al afgebroken (3). Rondom de Coolhaven ontstond een gebied met monumentale, vrijstaande bebouwing met het water van de haven als verbindend element. Opvallend is het uniforme materiaalgebruik voor de kades, de sluizen en de gebouwen: donkere baksteen. De plannen voor een tunnel onder de Maas en het aanleggen van een tunneltraverse door de stad waren al vergevorderd en zijn in de kaart van 1938 ingetekend (4). Het Tunneltracé werd een cruciale noord-zuid verbinding in de stad, maar droeg in oost-west richting bij aan het isoleren van de Coolhaven en het Coolhaveneiland ten opzichte van de centrale stad. G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 27

28 s-gravendijkwal (bron Bouw tunneltracé (bron Land van Hoboken, 1954 Tunneltracé (bron Maastunnel vanaf Westzeedijk Ingang voetgangers- en fietserstunnel Voetgangers- en fietserstunnel Maastunneltracé 28 E r a s m u s M C H o b o k e n

29 MAASTUNNELTRACE Midden in de Tweede Wereldoorlog, terwijl de binnenstad in puin lag, werd zonder veel rumoer de Maastunnel in gebruik genomen. De aanvoerroute voor de tunnel, de verlengde s-gravendijkwal, liep over het Land van Hoboken en sneed met zijn drukke verkeer het stuk grond in noordzuidrichting af van de rest van het gebied. Ook nu is het tracé nog een autonome autowereld. De ontwikkeling van de Maastunnel kende een turbulente voorgeschiedenis. Er was geen twijfel in Rotterdam dat de verbinding tussen de Maasoevers er moest komen, de discussie ging over de vraag of deze verbinding uit een brug of een tunnel moest bestaan. Aangezien een brug een hoogte van 60 meter nodig had om de scheepvaart niet te hinderen bleek de optie voor de tunnel het meest voordelig. Het Tunneltracé werd geïnspireerd op Amerikaanse wegen. De automobilist reed door een zorgvuldig geregisseerde route vanuit Den Haag de stad binnen om vervolgens af te dalen in een park en de Maas onder te gaan. De Gemeente was zo trots op de tunnelbouw dat het tijdschrift van de gemeentewerken voor de oorlog De Maastunnel werd genoemd. G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 29

30 Museumpark (bron Monument J.de Jongh (1948) Stadsplattegrond, 1947 Museum Boymans van Beuningen (1950) Unilever (1952) Restaurant Old Dutch als kop van het Museumpark 30 E r a s m u s M C H o b o k e n Kunsthal als staart van het Museumpark aan de Westzeedijk NAi in het Museumpark

31 MUSEUMPARK Op de stadsplattegrond van 1947 heeft het Land van Hoboken vorm gekregen als een Museumpark, met beeldbepalende openbare gebouwen. In het park zijn dan onder meer de volgende gebouwen gerealiseerd: Museum Boijmans van Beuningen (A. van der Steur, 1935), de Volksuniversiteit (in villa Dijkzigt, J.F.Metzelaar, 1852), het Erasmiaans Gymnasium (A. van der Steur, 1937), het Unilever hoofdkantoor (H.F. Mertens, 1931) en een openluchttheater. Maar ook op het gebied van woningbouw werden belangrijke complexen gebouwd, onder andere aan de Rochussenstraat door architecten als Otten en Kraaijvanger. Langs de Jongkindstraat bouwden Brinkman en Van der Vlugt en Leonard Stokla in de jaren dertig enkele witte villa s. Na de bouw van Erasmus MC (1965) werd het Museumpark drastisch verkleind. Als kop en staart van het Museumpark verrezen hier de Kunsthal (1992) en het Nederlands Architectuurinstituut (1993). De Kunsthal ligt op het talud van de Westzeedijk en biedt als het ware een kijk over de dijk vanuit het museumpark. Het NAi is geconcipieerd als een samenstel van bouwvolumes met een publieke doorloop vanuit het park naar de Rochussenstraat. Het project van Coenen probeert - ondanks zijn volume - met de doorloop en de colonnade het cultuurpark tot op/over de Rochussenstraat door te trekken. Restaurant Old Dutch dateert uit 1940 (J.A.Lelieveld) en is het laatste restant van noodwinkelcentrum Dijkzigt dat na het bombardement werd gebouwd. Deze boerderetteavant-la-lettre sluit aan op de sfeer van het park. G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 31

32 Land van Hoboken Land van Hoboken (1978) Stadsplattegrond met Ahoy en Dijkzigt, Land van Hoboken Land van Hoboken Erasmus MC Introvert karakter Erasmus MC 32 E r a s m u s M C H o b o k e n

33 ZIEKENHUIS DIJKZIGT In zijn ontwerp uit 1930 voor het Land van Hoboken met het Maastunneltracé voorzag Witteveen in monumentale bebouwing aan weerszijden van de tunnelbak. In de jaren dertig en veertig kwam er niet veel van dit plan terecht. Na de oorlog werd het gebied bestemd voor grote programma s - eerst de noodvestiging van Ahoy (zie kaart pag. 32) vervolgens vanaf 1953 de nieuwbouw van het ziekenhuis. het overgebleven ziekenhuisterrein met parkeerdekken, bijgebouwen en een van de hoogste concentraties luchtbruggen van het land. 5 De openbare ruimte om het ziekenhuis wordt zodanig aangetast dat er nauwelijks nog sprake van deze openbare ruimte kan zijn. Dit leidt tot een nog sterker naar binnen gekeerd karakter van het gebied. Ziekenhuis Dijkzigt werd gebouwd tussen 1952 en 1960 en in 1961 geopend. Het Land van Hoboken werd gekozen als locatie vanwege de centrale ligging en de goede verbinding met Zuid. Anders dan het Coolsingelziekenhuis, ontstond ziekenhuis Dijkzigt in een groene omgeving, aan de groene wig van het Park tot de binnenstad. Door uitbreidingen en schaalvergroting zette het ziekenhuis geleidelijk zijn eigen healing environment onder druk. De huidige Wytemaweg herinnert nog aan de voormalige grens tussen de voormalige groene wig en de bebouwing. Dijkzigt groeide uit tot een groot medisch complex, een geïsoleerde medische stad in de stad. In 1965 viel het besluit om de Medische Faculteit hier te vestigen. Het Sophia Kinderziekenhuis volgde in Ontwerp uit 1950 van A.Viergever voor het Dijkzigt Ziekenhuis Voor de architecten van het Sophia Kinderziekenhuis, OD 205, was de integratie in de stedenbouwkundige context van groot belang. Bepalend hierbij was de ingreep van R.Bakker, hoofd van de Dienst Stedenbouw, die het Museumpark verboden gebied maakte voor de architecten en daarmee de integratie van de medische wereld met de culturele nagenoeg onmogelijk maakte. Hierdoor werd het beschikbare gebied voor het ziekenhuis gehalveerd. Dit leidde vervolgens tot het dichtslibben van Functies en duidelijke relatie met het Museumpark G R O T E P R O J E C T E N I N H O B O K E N 33

34 aanleg Park - eerste havenactiviteiten: Parkhaven, Westerhaven - begin met aanleg Mathenesserlaan demping Westerhaven - aanleg St. Jobshaven - loodsen aan de oostzijde van de Parkhaven 1930: een blik op de toenmalige toekomst - stratenplan ten westen van Hoboken ingetekend - toekomstige locatie Museum Boijmans aangegeven - Coolhaven ingetekend plattegrond van Rotterdam uitgave N.V. drukkerij M.Wyt&zonen 34 E r a s m u s M C H o b o k e n

35 ONTWIKKELING DOOR DE JAREN HEEN aanleg Coolhaven - bebouwing ten noorden van de Rochussenstraat - bouw GEB-gebouw en Museum Boijmans - plannen voor Maastunneltracé ingetekend - loodsen aan de oostzijde van de Parkhaven zijn deels gesloopt ten behoeve van het tunneltracé Belastingkantoor Puntegale en de huidige Hogeschool Rotterdam gebouwd - oostkant van de Parkhaven: beplanting i.p.v. bebouwing - realisatie Maastunnel(tracé) - alle loodsen aan de oostzijde van de Parkhaven verdwenen tijdelijk Ahoy in groene wig - bouw Euromast (ten behoeve van de Floriade) - eerste deel van Dijkzigtziekenhuis gebouwd / 1962 O N T W I K K E L I N G 35

36 Plangebied Erasmus MC Hoboken 36 E r a s m u s M C H o b o k e n

37 MONUMENTEN M O N U M E N T E N 37

38 38 E r a s m u s M C H o b o k e n

39 SFEERGEBIEDEN S F E E R G E B I E D E N 39

40 Nieuwe Binnenweg A. 19e eeuwse bebouwing Nieuwe Binnenweg (1) B. Jaren dertig bebouwing Breitnerstraat (2) C. Jaren zeventig bebouwing Museumstraat (3) 40 E r a s m u s M C H o b o k e n

41 SFEREN IN PLANGEBIED 1 Gesloten Bouwblokken heemraadssinhel rochussenstraat nieuwe binnenweg mathenesserlaan rochussenstraat breitnerstraat A zichtrelatie hoofdroutes binnen gebied B nieuwe binnenweg breitnerstraat A C Het gebied wordt begrensd door de Mathenesserlaan en de Nieuwe Binnenweg aan de noordzijde, de Westersingel aan de oostzijde, de Rochussenstraat aan de zuidzijde en de Heemraadssingel aan de westzijde. Typering van het gebied In het gebied is het tracé van Mathenesserlaan en Breitnerstraat overgenomen uit het stedenbouwkundig plan van Witteveen uit De structuur wordt bepaald door de Mathenesserlaan en de Binnenweg, met haaks daarop de Heemraadssingel en de Westersingel. Opvallend is de geleidelijke verschuiving van de rand van de groene wig in de loop van de tijd. Van (A) pandsgewijs negentiende eeuws, naar (B) bloksgewijs jaren dertig naar (C) woonerven jaren zeventig. De westelijke bouwblokken (Tuinderstraat, Museumstraat en Hobokenstraat) worden door binnenstraatjes van de Nieuwe Binnenweg met de Rochussenstraat verbonden en vormen zichtassen richting het Museumpark. Deze binnenstraatjes hebben een kleinschalig, dorps karakter. De Breitnerstraat wordt gekenmerkt door jaren dertig architectuur. De bomen op de binnenterreinen en in de straten geven dit gebied een groene sfeer. De binnenterreinen ten noorden van de Nieuwe Binnenweg zijn bebouwd met achterhuizen en schuurtjes, er staat een enkele boom. Tussen de Nieuwe Binnenweg en de Rochussenstraat zijn de binnenterreinen ruimer van opzet. Bebouwing A. 19e eeuwse bebouwing, pandsgewijs B. Jaren dertig bebouwing, bloksgewijs C. Jaren zeventig bebouwing, woonerven S F E E R G E B I E D E N 41

42 Coolhaven, ca A. GEB-gebouw (1) B. Hogeschool Rotterdam (1) C. Parkeerdeck en zicht naar Parkhaven (2) 42 E r a s m u s M C H o b o k e n

43 SFEREN IN PLANGEBIED 2 Coolhaven zichtrelatie Het havengebied wordt begrensd door de Rochussenstraat aan de noordzijde, de s-gravendijkwal aan de oostzijde, de Westzeedijk aan de zuidzijde en de Pieter de Hoochweg aan de westzijde. Typering van het gebied Het vanaf de jaren dertig ontwikkelde gebied aan de Coolhaven is grootschalig en ruimtelijk. Deze zone kenmerkt zich door brede straatprofielen en relatief hoge gebouwen. Opmerkelijk zijn de monumentale complexen (GEB-gebouw, Hogeschool Rotterdam, Parksluizen, I 1 G F J H A B E 2 C D Puntegale, e.a.) De bouwvolumes staan op zichzelf, maar hebben onderlinge verwantschap - onder meer door de toepassing van baksteen. Aan beide oevers is de bebouwing op het water gericht. Vanaf de G.J. de Jonghweg is een duidelijke zichtrelatie naar de Parkhaven. Bebouwing A. GEB-gebouw (Van der Steur, ) B. Hogeschool Rotterdam (Meischke & Kramer) C. Parkeerdek D. Parksluizen (Van der Lecq, ) E. Puntegale (Hoekstra, ) F. Scheepvaartvereniging Zuid ( ) G. Drukkerij Wyt & Zonen (W.Kromhout, ) H. Kerk I. Schoolgebouw ( ) J. St. Mary s Church ( ) S F E E R G E B I E D E N 43

44 Ziekenhuis Dijkzigt, ca A. Hoogbouw medische faculteit( 1) A. Ziekenuhuis Dijkzigt (2) B. Hogeschool Rotterdam, voorheen Unilever (3) 44 E r a s m u s M C H o b o k e n

45 SFEREN IN PLANGEBIED 3 Medische- en Educatieve Voorzieningen Binnen het voormalig Land van Hoboken ontstond in de jaren dertig en na de oorlog een cluster van grootschalige Erasmus MC Hoboken Hogeschool Rotterdam ontsluiting gebied introvert karakter harde rand medisch cluster gebouwen dat wordt begrensd door de Rochussenstraat aan de noordzijde, het Museumpark aan de oostzijde, de Westzeedijk aan de zuidzijde en de s-gravendijkwal aan de oostzijde. Typering van het gebied Dit deel van het voormalig land van Hoboken wordt A 2 B 1 A 3 gedomineerd door hoge en dichte bebouwing ten behoeve van het Erasmus Medisch Centrum (EMC) en de Hogeschool Rotterdam. De gebouwen van het EMC zijn onderling met elkaar verbonden. Hierdoor vormt het EMC complex een witte, klinische monoliet die zich afzondert van de stad en een barrière vormt voor de verbindingen van het centrum naar Het Park, de Coolhaven en de Parkhaven. De educatieve voorzieningen van de Hogeschool Rotterdam zijn gesitueerd op een wigvormige locatie aan de noordzijde. Het is een restant van de compositorische stedenbouw van Witteveen, waarbij de bouwblokken met architectonische accenten verbijzonderd worden. De Wytemaweg en Zimmermanweg ontsluiten van binnenuit het EMC en de Hogeschool Rotterdam. Dit versterkt het introverte karakter van het gebied. Bebouwing A. Erasmus Medisch Centrum B. Hogeschool Rotterdam S F E E R G E B I E D E N 45

46 Museum Boymans A. Old Dutch (1) C. Nederlands Architectuurinstituut (2) E. Aansluiting Kunsthal op Westzeedijk (3) 46 E r a s m u s M C H o b o k e n

47 SFEREN IN PLANGEBIED 4 Cultuur rond Museumpark zichtrelatie park tot en met Old Dutch harde rand Het gebied wordt aan de noordzijde begrensd door de Rochussenstraat, aan de oostzijde door de achterkant van de bebouwing aan de Westersingel, aan de zuidzijde door de Westzeedijk en aan de oostzijde door het EMC. Restaurant Old Dutch ten noorden van de Rochussenstraat maakt onderdeel uit van het Museumpark. Typering van het gebied A C 1 2 B D Het Museumpark is een restant van de groene wig uit Uitbreidingsplan Dijkzigt van Witteveen. Het bestaat uit groene parkaanleg, waterpartijen en bebouwing die alzijdig is georiënteerd (geen achterkanten) en vrij in het groen staan. Als kop-/staartstuk van het park zijn het Nederlands Architectuurinstituut en de Kunsthal gerealiseerd. Het Museum Boijmans van Beuningen ligt in het park. Het park heeft een groene sfeer, waarbinnen de afzonderlijke bebouwing en de waterpartijen voor een onderverdeling in diverse kamers zorgen. E 3 Park met bebouwing A. Old Dutch (Lelieveldt, 1940) B. Witte villa s (Bruikman, Van der Vlught, Stokla 1929, 1931, 1932, 1938) C. Nederlands Architectuurinstituut (Jo Coenen, 1993) D. Museum Boijmans van Beuningen (Van der Steur, ) E. Kunsthal (Rem Koolhaas,1992) S F E E R G E B I E D E N 47