Scholing van Romakinderen in België. Ouders aan het woord

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Scholing van Romakinderen in België. Ouders aan het woord"

Transcriptie

1 Scholing van Romakinderen in België Ouders aan het woord

2

3 Scholing van Romakinderen in België Ouders aan het woord

4 Colofon Scholing van Romakinderen in België. Ouders aan het woord. Cette publication est également disponible en français sous le titre: Scolarisation des enfants roms en Belgique. Paroles de parents. This publication also exists in English under the title: Schooling of Roma children in Belgium. The parents voice. Een uitgave van de, Brederodestraat 21 te 1000 Brussel AUTEURS REDACTIONELE BIJDRAGE HOOFDSTUK 5 VERTALING dr. Iulia Hasdeu, anthropologe, Université de Genève Ilke Adam, onderzoekster, METICES-GERME, Institut de sociologie, ULB Eric Tack Antoine Pennewaert COÖRDINATIE VOOR DE KONING BOUDEWIJNSTICHTING Françoise Pissart, directeur Stefanie Biesmans, projectmedewerker Brigitte Kessel, projectverantwoordelijke Nathalie Troupée, assistente Ann Vasseur, directieassistente GRAFISCH CONCEPT VORMGEVING PRINT ON DEMAND PuPiL Tilt Factory Manufast-ABP vzw, een bedrijf voor aangepaste arbeid Deze uitgave kan gratis worden gedownload van onze website Een afdruk van deze electronische uitgave kan (gratis) besteld worden: on line via per naar publi@kbs-frb.be of telefonisch bij het contactcentrum van de, tel , fax Wettelijk depot: D/2893/2009/06 ISBN-13: EAN: BESTELNUMMER: 1855 maart 2009 Met de steun van de Nationale Loterij

5 Woord vooraf Romakinderen Als er één complexe problematiek bestaat die gemakkelijk aanleiding geeft tot discussie en vooroordelen, dan is het deze wel. Het cliché van ouders die profiteren van hun kinderen door hen te laten bedelen beheerst onze perceptie. Maar voorbij de stereotypen, aangrijpende beelden en anekdotes, worden we geconfronteerd met de harde werkelijkheid: de situatie van de Romakinderen in België kan ons vandaag niet langer onberoerd laten en, precies omwille van de controverses, vereist ze een antwoord van de samenleving, met name wat betreft steun in het onderwijs. Trouw aan haar missie en haar streven naar meer sociale rechtvaardigheid wil de hier aan bijdragen. Ook trouw aan haar werkmethodes kiest ze hier voor een aparte, vernieuwende aanpak als aanvulling bij het werk van andere actoren. Zelfs de manier waarop het project is ontstaan is vernieuwend: de Stichting lanceerde deze denkoefening nadat ze was gealarmeerd door zorgwekkende getuigenissen die werden verzameld via haar Luisternetwerk. Maatschappelijk werkers, onderzoekers, vertrouwenspersonen en, uiteraard de Roma zelf hebben vervolgens hun steentje bijgedragen. Het initiatief is ook apart omdat de Stichting zich wil focussen op een thematiek, een invalshoek (de moeilijke relatie van de Roma uit Centraal - en Oost-Europa, die nog niet zo lang geleden geïmmigreerd zijn met het schoolsysteem) en een methode (de Roma-ouders benaderen). Dit rapport wil geen zoveelste algemene studie over de Romaproblematiek zijn. Het onderzoek dat er kwam op vraag van de bekijkt de wereld van de Romakinderen ook niet vanuit het standpunt van de bedelarij. Noch heeft de Stichting de ambitie om hun situatie in haar geheel op te lossen. Daar heeft ze de middelen niet voor Wellicht zijn er actoren in de sector die operationele steun zouden willen? Ook voor deze formule hebben we hier deze keer niet gekozen. Naast de keuze van de invalshoek, vertrekt deze studie ook van een origineel voornemen: ze wil aan Roma-ouders de kans geven om uit te leggen wat zij denken over het schoolbezoek van hun eigen kinderen en over dat van hen, vanuit hun moeilijkheden met onze leefwereld en hun visie op de wereld in het algemeen. Dat kan vanzelfsprekend lijken, maar in werkelijkheid is dat helemaal niet zo: er wordt slechts zelden naar de stem van de Roma geluisterd. Niet alleen over dit thema trouwens S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 5

6 Woord vooraf De kern van het project zit bijgevolg vervat in de gekozen methode: een enquête bij Romamoeders en in tweede instantie ook bij Romavaders, om een beter inzicht te krijgen in de contacten tussen de Roma en de scholen, uitgaande van hun perceptie en hun ervaring. En om zo goed mogelijk toenadering te zoeken tot het verhaal van deze ouders, hebben we de interviews laten afnemen door culturele tussenpersonen, Romavrouwen - die we verderop «bemiddelaarsters» noemen - die een rol proberen te spelen in de openbare sfeer en erg gemotiveerd zijn om vooruit te komen in de maatschappij, en die ons de mogelijkheid gaven om Roma families te ontmoeten binnen een vertrouwensrelatie en zo kwalitatieve informatie te vergaren. Zo slaan we als het ware twee vliegen in één klap: deze jonge Roma vrouwen staat garant voor de waarde en gegrondheid van de getuigenissen, maar tegelijk ondersteunen deze getuigenissen hun eigen inspanningen om beweging te krijgen in het gedrag van hun gemeenschap en in onze kijk op de Roma. Ondanks dat liep het onderzoek, zoals u al kon denken, niet altijd van een leien dakje: het opsporen van Roma vrouwen in de verschillende steden van het land, met hen in contact komen, hun wantrouwen overwinnen, hen aan het praten krijgen Het zijn allemaal stappen en hinderpalen die tijd vragen, evenals een leerproces en een grote menselijke en professionele inzet. Tot september 2007 werd die taak opgenomen door Ann Clé, sociaal cultureel agoog, die als onderzoekster aan de KUB al onderzoek had gedaan naar de bedelarij in Brussel. Daarna werd de fakkel overgenomen door Iulia Hasdeu, die het onderzoek verder afwerkte en instond voor het schrijven van deze synthese. Doctor in de antropologie aan de Universiteit van Genève, onderzoekster aan de Université Catholique de Louvain-la-Neuve en van Roemeense afkomst, heeft zij haar persoonlijke ervaring en beleving ten volle benut voor dit onderzoek. Haar analyses weerspiegelen haar betrokkenheid en haar empathie voor de beproevingen die de Roma generatie na generatie hebben ondergaan. Aldus houdt ze ons een spiegel voor. Ze doet ons nadenken over onze weigering, tot hier toe, om de dialoog aan te gaan met die «Andere», die deze Roma groeperingen zijn, ze zet ons aan om onze denkschema s in vraag te stellen. Het is in deze confrontatie dat de originaliteit van het onderzoek schuilt. Maar daarnaast sluit het onderzoek dat ze vakkundig heeft afgerond ook mooi aan bij de sociale en culturele antropologie. Dit rapport heeft zich verschillende doelen gesteld; zonder volledig te willen zijn, extra informatie bieden over de diversiteit en de complexiteit van de Romagroepen, een interpretatie geven van de informatie die in België werd verzameld, de complexiteit reconstrueren van de ervaringen van de Roma in het algemeen en meer in het bijzonder met betrekking tot het onderwijs. Tot slot, en ook dat is een belangrijke verdienste, stelde het rapport de Stichting in staat om aanbevelingen te formuleren onder toezicht van een Begeleidingscomité. We vatten ze samen in enkele kernpunten: - elke actie rond het schoolbezoek van Romakinderen moet gepaard gaan met een erkenning als burger en moet rekening houden met de culturele eigenheid van de Roma in een breder beleidskader dat erop gericht is de ongelijkheid van kansen te verminderen; - naast een eventuele financiële bijstand moeten deze acties verlopen in een sfeer van vertrouwen en toenadering; S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 6

7 Woord vooraf - concrete acties hebben betrekking op het oprichten van specifieke opvang- en dialoogruimtes en op het ontwikkelen van drempelverlagende persoonlijke en affectieve relaties met schoolinstellingen, via bemiddeling en via de actieve betrokkenheid van de vaders; - ze moeten gepaard gaan met een project voor volwasseneneducatie en -vorming. De dankbetuigingen die de Stichting wenst te uiten liggen in de lijn van de beschreven methode van het onderzoek. In de eerste plaats richten ze zich voluit tot alle Roma die er aan deelnamen, de tussenpersonen, de projectpartners uit de sector, die actief zijn op het terrein en ons hebben laten delen in hun ervaring en hun contacten en een grote steun waren. Wij houden eraan de volgende personen in het bijzonder te danken: Eva Bologhova, Refika Cazim, Mihaela Covaci, Mihaela Mihai, Semena Mustafa, Daniela Novac, Ari Salkanovic, Mircea Caldaras, Mihai Carpaci, Safet Hajvazi, Gabriel Mihai, Florin Muntean, evenals Koen Geurts en Gabi Bala van het Regionaal Integratiecentrum Foyer te Brussel, Ahmed Ahkim van het Centre de Médiation des Gens du Voyage in Wallonië te Namen, Marc Tirifahy van de school l Alliance in Monceau-Sur-Sambre, Imer Kajtazi van ODiCe vzw en Joseph Hertsens, Isolde de Vogel en Gulian Mustafa van V.L.O.S. te Sint-Niklaas. De Stichting bedankt eveneens Marijke Cornelis, antropologe, die Iulia Hasdeu heeft geholpen bij het voortzetten van het onderzoek in Vlaanderen en Ilke Adam, onderzoekster aan de ULB, die specifiek heeft bijgedragen tot het schrijven van het hoofdstuk over de immigratie. Tijdens het hele proces kon het onderzoeksteam rekenen op het advies van een Begeleidingscomité dat werd voorgezeten door Bruno Vinikas, voorzitter van het Centre Bruxellois d Action Interculturelle - CBAI en bestond uit personen die waren uitgekozen op basis van hun expertise en hun ervaring in dit domein. Stef Adriaenssens, docent- EHSAL, Sarah Carpentier, wetenschappelijk medewerker - Centrum voor Sociaal Beleid - Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen - Universiteit Antwerpen, Nadia De Vroede, substituut Procureur generaal - Brussel, Maurits Eycken, dr in de antropologie - K.U.Leuven, Alain Reyniers, professor, antropoloog - RECO Unité de recherche en communication - UCL, Christelle Trifaux, juridisch medewerker van de Délégué général de la Communauté française aux droits de l enfant. De Stichting dankt het Comité voor haar kritische geest, haar inzet en het vertrouwen dat ze toonde in de auteur, ook al was ze het niet altijd eens met diens visie, wat de verscheidenheid aan diverse standpunten in deze problematiek weergeeft. De Stichting beseft heel goed dat een rapport als dit de discussie weer zal doen oplaaien aangezien de auteur een bewust geëngageerde interpretatie aflevert. Desalniettemin kunnen de gegevens en de sporen die het rapport voorstelt een nieuwe impuls geven aan het oplossen van een problematiek die veel te lang werd verwaarloosd door het gewicht van de geschiedenis, het fatalisme, het ongeduld en het onvermogen om te communiceren. Romakinderen op weg naar school, als resultaat van de dialoog? Binnenkort weten we of het realistisch is om daarvan te dromen. maart 2009 S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 7

8

9 Inhoud Woord vooraf Samenvatting Inleiding Sociaalhistorische achtergrond en afbakening van de problematiek Namen, aantal en talen van de Roma Oorsprong Roma : identiteiten, culturen en beleid De migratie Methodologie De enquête Analyse de Roma aan het woord over onderwijs, over zichzelf en de Gadje School en onderwijs: vorm, inhoud en doelstellingen «Waarom moet je herkomst je identiteit zijn?» De kracht van het stigma De plaats van de school in de migratiestromen De plaats van de school in het project voor maatschappelijk succes meisjes en jongens, mannen en vrouwen het verschil dat het verschil maakt Rollen als echtgenoten, rollen als ouders Maar van een jonge vrouw verwacht men zoveel De positie van de Romavrouwen De integratie van de Roma in België Beknopte beschrijving van het institutionele weefsel en het wettelijk kader in België Vormen van integratie Bij wijze van conclusie: naar een toekomstgerichte aanpak Het onderzoek in het kort De erkenning als burger Naar een (zelf)kritische reflectie Aanbevelingen Bibliografie S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 9

10

11 Samenvatting Dit rapport is het resultaat van een onderzoek dat werd opgestart op initiatief van de in Het buigt zich over de meningen van Roma-ouders, afkomstig uit Oost-en West Europa, ten opzichte van het schoolbezoek van hun kinderen in België. De Stichting heeft besloten dit onderzoek te lanceren nadat ze via haar luisternetwerk markante informatie had verkregen over de problematische situatie van Roma kinderen. Ze heeft gekozen om hier een innovatief antwoord op te bieden - complementair aan dat van andere actoren - door naar de Roma-ouders zelf te gaan en hen aan het woord te laten over het schoolbezoek van hun kinderen, over hun eigen schoolbezoek, hun moeilijkheden en hun visie op de wereld. Vijfenveertig Roma met diverse nationaliteiten en bijna alle landen van Centraal en Oost Europa vertegenwoordigend, werd zo geïnterviewd. Dit gebeurde met de hulp van enkele mannelijke en vrouwelijke Roma bemiddelaars, allen als gesprekspartner actief betrokken in het hele verloop van het onderzoek. In een bewust geëngageerde visie van de problematiek, stelt de auteur een betere kennis en een beter begrip van de Roma leefwijzen en gebruiken voor, en zet de kwestie van het schoolbezoek, verklaard door de Roma zelf, in het licht. Onderwijs lijkt door de Roma en de niet Roma zeer verschillend te worden opgevat. Het is juist de erkenning van dit verschil in beleving en visie die toelaat om de integratie en de scholing van de Roma, met hen en niet enkel voor hen te bekijken. De Roma beschouwen de vorming van hun kinderen bovenal als een mogelijkheid om een beter statuut te bekomen, die leidt tot betere levensomstandigheden en meer regelmatige lonen. De ouders, die sterk buiten de maatschappij werden geplaatst in hun land van herkomst, beleefden voornamelijk negatieve ervaringen met de school (segregatie, stigmatisering, geweld) en uiten de volgende vraag die paradoxaal kan lijken: dat hun kinderen met genegenheid behandeld worden en dat ze meer aandacht krijgen van het onderwijzend personeel. Vervolgens is het zo dat binnen de logica van deze in zichzelf gekeerde cultuur, het huwelijk belangrijker is dan de studies op het vlak van sociaal kapitaal bij de Roma. De morele waarden van de Roma en het gemengde jongens-meisjes karakter van de school zijn vaak niet verenigbaar. Tot slot heeft ook de migratie (die vaak een zwerftocht was doorheen verschillende landen) de integratie in het onderwijs niet vergemakkelijkt. De uitlatingen van de Roma-ouders, die toch aangeven van goede wil te zijn, tonen aan dat het nauwelijks gemakkelijk is voor hen, vertrekkende van deze verschillende socioculturele grondslagen, om de scholing van hun kinderen te herleiden tot een strategie van sociaal slagen. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 11

12 Samenvatting De aanbevelingen leggen de nadruk op alles dat het schoolbezoek van Romakinderen kan bevorderen. Naast de erkenning van de Roma als burger, het rekening houden met hun culturele eigenheid en naast een eventuele financiële bijstand, leggen een sfeer van toenadering en van vertrouwen zich op bij het opzetten van verschillende initiatieven. Bemiddeling, het creëren van opvangruimtes en volwasseneneducatie zijn allemaal pistes die de aanwezigheid van Roma in het onderwijs kunnen vergemakkelijken. De hoopt dat de informatie en aanbevelingen die in dit rapport verzameld werden zullen kunnen bijdragen tot een betere integratie van de Roma-ouders en kinderen in de Belgische samenleving. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 12

13 Samenvatting Vandaag, net zoals vroeger (en zoals altijd?), willen wij nergens zigeuners zien. Niet aan de dom van Milaan of onder de bogen van Rue de Rivoli in Parijs waar ze als armoedzaaiers of schooiers rondhangen. En ook niet in de buitenwijken van dezelfde steden waar ze als welvarende miljonairs rondrijden met hun Mercedes. Ongegeneerd plaatsen de zigeuners beide uiteinden van onze maatschappelijke ladder op gelijke voet naast elkaar en lijken ze de kenmerken en de waarden van onze beschaving op een naïeve manier over te nemen. Misschien is het omdat ze onze waarheid onverbloemd laten zien dat hun aanwezigheid voor ons ondraaglijk is? (Williams, 1993: 8). S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 13

14

15 Inleiding In België is de bezorgdheid over de Roma de voorbije jaren sterk toegenomen: bestaat er dan geen oplossing voor de bedelarij door hoofdzakelijk Oost-Europese Roma 1, en in het bijzonder door Roma afkomstig uit Roemenië (Clé, ). En hoe kunnen de Romakinderen naar het onderwijssysteem worden geleid? De zoektocht naar antwoorden op deze vragen heeft enkele sociale actoren ertoe aangezet de culturele gewoonten (de waarden, de socialisatie van de kinderen) van de Roma te onderzoeken in het kader van maatschappelijk werk (OCMW) of van actieonderzoek (La CODE, ; Foyer, 2004). Daarbij vertrekt men van de vaststelling dat de kinderen een schoolachterstand hebben vanwege een steeds terugkerend absenteïsme in de basisschool en een volledig afhaken bij het begin van het secundair onderwijs. Die achterstand moet worden overbrugd via aangepaste middelen en strategieën. Volgens de geraadpleegde documenten lijkt deze situatie kenmerkend te zijn voor de Romabevolking in het algemeen 4. Wanneer we de situatie van de Roma in het land van herkomst bekijken, blijkt uit de beschikbare cijfers dat Romakinderen overal in de MOElanden 5 bijna volledig afwezig zijn in de kleuterschool, dat het percentage kinderen dat is ingeschreven in de basisschool en het percentage dat die school ook afmaakt, bij de Roma lager ligt dan bij de niet-romabevolking en dat dit percentage nog drastisch daalt bij de overgang naar het secundair en het hoger onderwijs 6. 1 Rom betekent man en staat tegenover Gadjo, vreemdeling, een term voor de Andere, de niet-roma. Dergelijke binaire indelingen vinden we in Spanje met Gitano/Payo of in Groot-Brittannië met Gypsy/Gorgio. Niet alle personen van Romani-afkomst beschouwen zichzelf als Roma. Hoewel dit semantisch niet volledig klopt, gebruiken wij Roma om in het algemeen te verwijzen naar Roma /zigeuners afkomstig uit de landen van Centraal- en Oost-Europa. Rom is een mannelijk substantief. Romni (vr.enk.) verwijst naar een gehuwde vrouw. Het mannelijke meervoud is Roma, het vrouwelijke meervoud Romnia. Om het lezen te vergemakkelijken gebruiken wij Roma als adjectief en als enkelvoudig en meervoudig substantief (al is dat niet grammaticaal correct in het Romani, de taal van de Roma). Hetzelfde geldt voor Gadjo (m. enk.)/ Gadji (vr. enk.)/ Gadje (m.meerv./ Gadjia (vr. meerv.). Daar hebben wij het adjectief en het substantief Gadje van afgeleid, ook als (grammaticaal niet-correct) meervoud. 2 De samenvatting van dit onderzoek kan online geconsulteerd worden op het volgende adres: pdf 3 De onderzoeksrapporten zijn te vinden op de website van la CODE: onder de rubriek Dossiers Mineurs en situation de mendicité. 4 Deze aspecten worden vermeld in een intern rapport van het ocmw van Luik (2006), in het actieonderzoek van la CODE, in het onderzoek van Foyer (2004), in Bruggen (2006), in de werktekst van De-8 (2004, Antwerpen), VROEM (2007, Hasselt) en in de visietekst van RORA (2005) 5 De landen van Midden- en Oost-Europa 6 Een vergelijkende tabel voor deze landen is te vinden op het volgende internetadres: monitoring_ /table_ pdf S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 15

16 Inleiding Maar om te begrijpen hoe de Roma anders zijn in hun relatie tot de Gadjesamenleving (hier de Belgische samenleving) en meer bepaald tot het onderwijssysteem, volstaat het niet om een inventaris op te maken van wat wij als sociale handicaps beschouwen, dat wil zeggen het onvolledige of ontbrekende schoolbezoek. We moeten ons niet alleen afvragen wie en/of hoe de Roma zijn, maar ook en vooral welke soort van relatie (met name de machtsverhoudingen, de beeldvorming, de legitimatie enz.) alle actoren die betrokken zijn bij het schoolbezoek van de Romakinderen, met elkaar verbindt: de school in het land van herkomst (en daarmee verbonden andere overheidsinstellingen), de school in België (evenals andere Belgische instellingen), de maatschappelijk werkers en de Roma zelf (leerlingen en ouders). Het actieonderzoek van Sarah Carpentier en Frédérique Van Houcke (la CODE, 2004) geeft een uitgebreid overzicht van de institutionele actoren en van de verantwoordelijkheden op het vlak van de integratie van de Roma in de Belgische samenleving. Dit onderzoek richt de aandacht op de ouders als actoren. Het is niet de bedoeling om een balans op te maken van het schoolbezoek van Romakinderen in België of om het overheidsbeleid ter zake te evalueren. Voorafgaand onderzoek (la CODE, 2004; Roma, 2004) heeft al gezorgd voor een stand van zaken, aanbevelingen en een overzicht van goede praktijkvoorbeelden. Het is hier niet de bedoeling om vroegere onderzoeken nog eens over te doen. Hier willen we nadenken over het thema onderwijs aan Romakinderen vertrekkende van de beleving en de getuigenissen van Roma-ouders. Zo willen we een nieuwe bijdrage leveren aan het denkproces over de aanwezigheid van de Roma in België. Wij hopen hier met andere woorden elementen te kunnen aandragen voor een beter begrip van de Roma als mensen, mannen en vrouwen, en meer bepaald als ouders zonder daarbij onmiddellijke oplossingen voor hun integratie te willen aanbevelen want dat valt buiten onze onderzoeksopdracht. We zullen wel even ingaan op de werking van het beleid met betrekking tot de minderheden en op de institutionele spelers die instaan voor het onderwijs aan de Romakinderen in België. De complexiteit van deze problematiek zal geïllustreerd worden aan de hand van enkele interessante voorbeelden en er worden ook enkele aanbevelingen geformuleerd. Tot slot willen we ook nog verduidelijken dat dit rapport is geschreven vanuit het oogpunt van een antropologe, die voor de uitdaging stond om de aandacht te vestigen op de menselijke kant van haar gesprekspartners door nader contact met hen te zoeken, door met hen mee te voelen zonder hen te idealiseren en door een kritische blik te werpen op alle maatschappelijke relaties, instellingen en structuren waarbinnen zij optreden als actoren. Het onderzoek van Carpentier en Van Houcke (2004) wijst op misverstanden in de communicatie tussen de scholen (directeurs, leerkrachten) en de Roma-ouders. Die misverstanden hebben niet alleen te maken met de taal, maar wijzen ook op storingen op het vlak van de erkenning en de legitimiteit van de Roma als personen. Wij willen weten of de Roma die misverstanden (tussen Roma en Gadje) ook zelf als dusdanig ervaren. Gaat het om een weerstandsactie, om een bewust en strategisch verzet met als doel de Roma-identiteit te behouden? Ervaren de Roma een opzettelijke vijandigheid of discriminatie vanwege de Gadje met betrekking tot de integratie in het onderwijs? Op basis van onderzoekservaringen over en met de Roma uit enkele Roemeense dorpen 7 gaan we ervan uit dat de relatie tussen Roma en Gadje wordt gekenmerkt door misverstanden, dubbelzinnigheden en ook door aanhoudende pogingen van beide kanten om zich van elkaar te onderscheiden. Daarnaast is er 7 De auteur van dit rapport heeft tussen 2001 en 2006 etnografisch veldwerk verricht in drie dorpen waar Kaldarari-Roma wonen (ambachtelijke ketel- en emmermakers) in de omgeving van de Roemeense hoofdstad Boekarest. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 16

17 Inleiding echter ook een nauwe samenwerking en een permanente verstandhouding in deze relatie. Volgens Maurits Eycken (2006), die veldwerk heeft verricht bij Vlach-Roma 8 in Centraal-Europa (Tsjechië, Slowakije, Hongarije en Roemenië), zou er een symbiose bestaan tussen de wereld van de Roma en die van de Gadje: om te bestaan hebben de Roma de Gadje nodig en omgekeerd. Alaina Lemon (2000) toont dan weer aan dat de Roma en de Gadje in Rusland door het communistische bewind een gemeenschappelijk geheugen en eenzelfde levenswijze delen, ondanks allerlei pogingen vanwege de Gadje om de echte zigeuners te onderscheiden van de gewone zigeuners en vanwege de Roma om zich te onderscheiden van de Gadje (die zij bijvoorbeeld als dwazen omschrijven). Dat wil dus zeggen dat er tussen de Roma en de Gadje evenveel gelijkenissen als verschillen bestaan en dat het nodig is om daar simultaan rekening mee te houden. Los van de recente ervaringen blijkt de geschiedenis van de Roma gekenmerkt te zijn door ernstige aanslagen op hun menselijke waardigheid, gaande van slavernij (van de 14de tot de 19de eeuw in Walachije en Moldavië), over gedwongen assimilatie in het kader van het minderhedenbeleid van de Oostenrijkse keizerin Maria-Theresia van Habsburg ( ) en van Jozef II ( ) in Centraal-Europa, van racisme tegenover zigeuners in de jaren 1930 in West-Europa tot uiteindelijk hun gedeeltelijke uitroeiing en deportatie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Met het oog op die geschiedenis, die de Roma vandaag graag erkend willen zien 9, gaan wij ervan uit dat het gevoel van uitsluiting ingeworteld zit in een collectief Roma-onderbewustzijn dat de Romagroepen (of/en zigeuners) verenigt ondanks hun talloze verschillen op het vlak van taal, religie, werkzaamheden en levensstijl. Dit gevoel van uitsluiting uit zich in het wantrouwen en de afstand die de Roma voelen ten opzichte van de Gadje. Daartegenover staat dat de marginalisering van de Roma voor de Gadje de regel vormt. Vooral vanaf de 19de eeuw is men dit gaan zien als een zigeunerprobleem. In de landen van Centraal- en Oost-Europa is de situatie van de Romabevolking er aanzienlijk op achteruitgegaan door de indeling in klassen en het streven naar homogenisering van het juridisch en politioneel apparaat binnen de natiestaten. Samenvattend stellen wij aan de ene kant vast dat beide groepen elkaar nodig hebben, dat ze naast elkaar bestaan en samen evolueren, en, aan de andere kant dat er intrinsieke breuken zijn in een machtsverhouding die wordt beheerst door de Gadje. Die spanning is aanwezig in alle relaties tussen Roma en Gadje en is bijgevolg ook terug te vinden in hun relatie tot het onderwijs en in de concrete cases die we hier gaan onderzoeken. Dezelfde spanning bemoeilijkt elk Roma-onderzoek door de Gadje. Daarom was het voor ons een belangrijk aandachtspunt bij de keuze van methodes, bij de manier waarop de enquête op het terrein werd ontwikkeld en uitgevoerd en bij onze beschouwingen achteraf. De personen die we in het kader van dit onderzoek hebben geïnterviewd, omschrijven zichzelf als Roma, spreken allemaal Romani, zijn afkomstig uit de MOE-landen (waar zij meer dan de helft van hun leven hebben gewoond) en verblijven al minstens één jaar in België. Wat wij beschouwen als de Romagemeenschap is een veelvoud van netwerken en groepen, waarbinnen de individuele personen elkaar vaak niet kennen (noch willen kennen). Zoals aangekondigd, legt ons onderzoek de klemtoon op de mogelijke begunstigden van een sociale rechtvaardigheid die streeft naar verbetering. De Romamannen 8 Vlach is een benaming die verwijst naar het dialect met veel Roemeense woorden, Vlach komt van Walachije, de Roemeenssprekende provincie waar de Roma tot de 19de eeuw als slaven werden behandeld. Na de afschaffing van de slavernij emigreerden zij over heel Europa en zelfs naar de Verenigde Staten, Canada en Australië. Er bestaan in Europa andere dialecten die volgens hetzelfde principe hun naam verlenen aan de respectieve Romagroepen: Polska Roma, Russka Roma enz. 9 8 april is in 1971 door de Internationale Roma Unie uitgeroepen tot Internationale Romadag. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 17

18 Inleiding en vrouwen worden zelf aan het woord gelaten over hun kinderen en het onderwijs. Daarbij wordt getracht te begrijpen welke beelden en verwachtingen zij hebben van het onderwijs dat in België wordt aangeboden en hoe zij die verwoorden. Hoewel een volledig inlevingsvermogen een illusie is en het onmogelijk is om in de huid van de andere kruipen zoals een van de Roma-informanten graag zou doen (M., 25 jaar, Roemenië), wordt met dit onderzoek getracht de wereld, en vooral het onderwijs voor de kinderen, te beschrijven vanuit het standpunt van de Roma. Daarmee wordt een dubbel doel beoogd: enerzijds meer te weten komen over één of meer Roma-opvattingen, en anderzijds actie ondernemen de terreinenquête vormt immers een manier om de Roma te betrekken bij de denkoefening en tevens erkent ze impliciet dat hun standpunt, dat zo beter zichtbaar zal zijn, belangrijk is. We hebben ook bewust voorrang gegeven aan getuigenissen van vrouwen, ervan uitgaande dat zij sterker betrokken zijn bij de opvoeding van de kinderen. Indien een betere scholing voor de Romakinderen denkbaar zou zijn, zijn de moeders misschien de belangrijkste actoren van die verandering en zijn zij ook degenen die daar als verantwoordelijke volwassenen het sterkst bij betrokken zijn 10. Daarom is het onderzoek dan ook gestart met een enquête rond Romamoeders. Zoals verder zal blijken, werd deze benadering bijgesteld en werd beslist om ook het woord te geven aan enkele mannen. Dat veranderde echter niets aan onze bedoeling om te zoeken naar hefbomen voor een empowerment 11 van Romavrouwen. De keuze van de mannelijke en vrouwelijke gesprekspartners alsook van het verloop van de enquête die steunde op semigestructureerde interviews, wordt in het tweede hoofdstuk toegelicht. Dit onderzoek bevraagt moeders en vaders van Romakinderen om na te gaan hoe volwassen Romamigranten in België aankijken tegen de school, het schoolbezoek, maatschappelijk succes, de respectieve rol van mannen en vrouwen in de opvoeding van kinderen en hun erkentelijkheid. Zoals eerder aangegeven kunnen we opvoedingskwesties maar begrijpen tegen de achtergrond van het geheel van de subjectieve beleving van individuen en groepen. Zodoende heeft het onderzoek ook betrekking op vragen in verband met het statuut van de Roma in België, hun inkomen, hun gezinswaarden en de verhouding tussen de seksen, de organisatie van het dagelijks leven en hun religie. 10 Zoals in onze samenleving, zijn de Romavrouwen belast met de opvoeding en de zorg voor de kinderen, wat wijst op een structurele ongelijkheid in de genderverhoudingen als het gaat over werk en het dragen van verantwoordelijkheid. 11 Deze Engelse term is te vertalen als een versterking van de bekwaamheid om te handelen. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 18

19 1. Sociaalhistorische achtergrond en afbakening van de problematiek 1.1. Namen, aantal en talen van de Roma Elk onderzoek over de Roma wordt geconfronteerd met de moeilijkheid om deze bevolkingsgroep te definiëren. De naam Rom betekent man in het Romani en wordt door bepaalde zigeunergroepen gebruikt om naar de eigen volksgroep te verwijzen. De termen Gitan, Zigeuner, Tsigane, Csigany worden gebruikt door de buitenwereld en hebben in de loop der eeuwen vaak een sterk pejoratieve connotatie gekregen 12. Daarom adviseren de politieke organisaties van de Roma om de eigen benaming van de bevolkingsgroep te gebruiken (eigenlijk gespeld als Rrom), hoewel dat helemaal geen garantie is om vooroordelen en stereotypen te vermijden. Niet alle groepen die door de buitenwereld als zigeuners worden aangeduid, beschouwen zichzelf als Roma: de Sinti, Manoesjen, Jenisch of Kale uit West-Europa gebruiken net deze etnoniemen om zich te onderscheiden van de Roma, een term die verwijst naar de zigeuners die zijn aangekomen na het instorten van de communistische regimes in de MOE-landen. Ook in Centraal- en Oost-Europa zijn er groepen zigeuners die zich geen Roma noemen zoals de Albaneessprekende Ashkali in de Balkan (of kastali van hout, een benaming voor mensen die geen Romani spreken) 13 of de Roemeenssprekende Boyash (Rudar) uit Hongarije, Roemenië en Kroatië. Zigeuners zou dus veeleer een algemeen etiket zijn voor arme en marginale woonwagenbewoners of zwervers, dat vooral bedacht is binnen een classificerend en onderdrukkend staatsapparaat en dat volkeren met een Romani-achtergrond samen met andere, als afwijkend beschouwde bevolkingsgroepen op een hoop gooit. In elk geval blijkt het samenvoegen van deze groepen onder één enkel etiket van zigeuners of Gitans/Tsiganes of Roma and Roma like of van volk zonder vast grondgebied (Courtiade, 2003) voort te komen uit een logica die vooral politiek van aard is en die voortaan vooral op Europese schaal speelt. Volgens historici en taalkundigen zijn deze bevolkingsgroepen in Europa aangekomen vanuit het noordoosten van India en vanuit Perzië vanaf de 9de en 10de eeuw n.c. Dit wordt algemeen beschouwd als de eerste migratiegolf van zigeuners, een tweede volgt na de afschaffing van de slavernij van zigeuners in Walachije en Moldavië aan het einde van de 19de eeuw en een derde (Reyniers, 1993) komt op gang na de 2de Wereldoorlog en wordt nog versterkt na de val van de communistische regimes in de MOE-landen. 12 Toch is Gitan bijvoorbeeld duidelijk minder pejoratief in de Franse context dan Tsigane in de Oost-Europese context. 13 De verwarring tussen de Ashkali en de Roma levert voor deze laatsten problemen op, bijvoorbeeld in Kosovo waar de Roma vooral gekozen hebben voor een loyale houding tegenover het centrale Servische gezag. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 19

20 1. Sociaal historische achtergrond en afbakening van de problematiek Het gebruik van de generieke term Roma is omstreden. Bovendien bestaat er paradoxaal genoeg een soort semantische en historische overeenstemming tussen de etnoniemen zigeuner en Roma, doordat de twee termen verwijzen naar een bevolking die als marginaal wordt beschouwd. De Roma aanvaarden weliswaar niet altijd de naam zigeuner die de Gadje hun geven, maar ze weten dat deze naam wel degelijk naar hen verwijst. De benaming van een individu of een groep als categorie weerspiegelt de historische ervaring van de interactie met andere groepen en van de politieke manipulatie die daarmee gepaard ging. De Roma gebruiken zigeuner vaak als een vertaling van Roma in de taal van de Gadje. Zo gebruiken zij bijna altijd de term zigeuners wanneer zij over zichzelf praten met de Gadje. Dat wil uiteraard niet zeggen dat zij de pejoratieve connotaties aanvaarden die daarmee verbonden zijn, maar dit verschillende gebruik Roma onderling en zigeuner met de anderen lijkt deel uit te maken van een stilzwijgende afspraak in de communicatie. Tevens lijkt het een manier te zijn om de telkens opnieuw vermelde symbolische grens tussen Roma en Gadje in woorden te vatten. De Romagroepen in Europa vertonen onderlinge verschillen op het vlak van beroepsbezigheden, de mate van integratie in de hen omringende samenleving, de talen die ze spreken enz. De Romani-taal (een Sanskrietstam met ontleningen aan het Grieks, het Turks, het Slavisch, het Roemeens enz.) zou volgens taalkundigen ongeveer zestig dialecten omvatten, onderverdeeld in vijf subgroepen. Het meest verspreide dialect zou het Vlach Romani zijn, dat subdialecten omvat als het Kalderash, het Lovari en het Machavo. Als ambachtslui en handelaars waren de Roma in het verleden heel mobiel en namen zij bepaalde economische niches in. Op die manier hadden zij tot aan de moderniteit hun plaats in de Europese samenlevingen 14. Hun situatie is er sterk op achteruitgegaan, vooral ten gevolge van de massale industrialisering en van het moderne, op assimilatie gerichte beleid (Eycken, 2006; Williams, 1992). De situatie kan echter sterk verschillen naarmate men van het oosten naar het westen opschuift, of naarmate men de landen vergelijkt die vroeger onder Ottomaanse of onder Germaanse invloed stonden. In het algemeen kunnen we zeggen dat de Roma er nog steeds op achteruitgaan. Momenteel zouden er in Europa ongeveer 8 à 12 miljoen Roma wonen (ongeveer 2 miljoen in Roemenië, in Bulgarije, in Slowakije, in Servië enz.) 15. Voor de overheden (en meer recentelijk voor de EU) is dat een belangrijk gegeven om greep te kunnen krijgen op een bevolkingsgroep die aan hun controle ontsnapt. De veranderingen in de wereldeconomie hebben een grote invloed gehad op de activiteiten die het overleven van de Romagemeenschappen verzekerden: de productie van huishoudelijke artikelen is vervangen door het inzamelen van materiaal als karton, glas en metaal. Tegelijk worden de Roma in deze activiteiten steeds meer gemarginaliseerd door de geïnstitutionaliseerde diensteneconomie. Het handelsbeleid van de verschillende landen draagt verder bij tot hun uitsluiting: voortaan moeten zij een vergunning hebben om papier in te zamelen, om tweedehandskledij te verkopen of om vruchten te verkopen die ze in het bos hebben geplukt (paddenstoelen en bessen). Centraal- en Oost-Europa, dat vroeger sterk 14 Moderniteit is een omstreden notie. We refereren hier naar de politieke moderniteit van het tijdperk van de verlichting en naar de theorieën van het Sociaal Contract. Dit tijdperk luidt ondermeer nieuwe bestuurswijzen in en geeft personen een statuut (burgerschap), wat totaal verschilt van het Ancien Régime. Personen van wie de gemeenschap vindt dat ze van nature niet passen in het Sociaal Contract, zoals vrouwen en armen bijvoorbeeld, worden politiek uitgesloten. De politieke uitsluiting van zigeuners (Bohemers, Sarazins) volgt deze logica en omwille van hun rondtrekkende leven leidt ze geleidelijk ook tot een economische uitsluiting. Deze economische uitsluiting gaat historisch gezien trager en is minder radicaal dan de politieke uitsluiting. 15 Het gaat niet om officiële schattingen (afkomstig uit volkstellingen) maar om ramingen afkomstig van onderzoek, ngo s en Roma-organisaties. De internationale rapporten baseren zich vooral op dergelijke niet-officiële schattingen. Voor een verduidelijking van de schatting van het aantal Roma per land, zie de monitoring van het Roma-onderwijs op Europees niveau: S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 20

21 1. Sociaal historische achtergrond en afbakening van de problematiek geïndustrialiseerd was, kampt nu met een hoge werkloosheid waardoor de hele bevolking verarmt, maar de Roma zijn de armsten onder de armen. Zij vormen een subproletariaat dat slechts in beperkte mate toegang heeft tot al erg schaarse lokale hulpbronnen. Hoewel er onder hen ook succesvolle ondernemers, arbeiders of leerkrachten zijn, leeft de meerderheid (volgens schattingen van de VN UNDP en de Wereldbank) onder de armoededrempel en zijn zij het slachtoffer van racistische en xenofobe vooroordelen. Volgens talrijke getuigenissen van wetenschappers, journalisten of Roma en ook volgens regelmatige opiniepeilingen, zijn de Roma het slachtoffer van uitzonderlijk harde vormen van racisme. Zo denkt de grote meerderheid van de Gadje, opgeleid of niet, dat de Roma vuil, onbetrouwbaar en onbeschaafd zijn. Vaak stellen de Gadje zich zelfs niet de vraag waar die informatie vandaan komt en schrijven ze die vooroordelen toe aan de natuur of eventueel aan de cultuur van de zigeuners. Ze vinden dat beeld zelfs zo vanzelfsprekend en realistisch dat zij de racistische inhoud ervan zelfs niet onderkennen en meestal ontkennen dat er racisme is in hun eigen samenleving 16. Bovendien worden de Roma binnen dit denkkader gediscrimineerd omwille van hun levenswijze en worden zij dus verantwoordelijk gesteld voor hun eigen discriminatie Oorsprong Vaak wordt verwezen naar de Indische oorsprong van de Roma. Wij willen dit verband dat door taalkundigen is vastgesteld, niet in twijfel trekken, maar de systematische verwijzing naar de Indische oorsprong lijkt ons wel een gevolg van een gangbaar discours. Gadje zijn net zo goed van Aziatische oorsprong, denk maar aan de migratiegolven van de Hunnen, de Mongolen of de Slaven die zich tijdens de eerste eeuwen van onze tijdrekening hebben vermengd met de sedentaire bevolking. Nochtans wordt die oorsprong niet vermeld in het huidige politieke discours. Het lijkt alsof de verwijzing naar de verre oorsprong van de Roma bepaalde aspecten van hun cultuur of hun relatie met de Europese samenlevingen verklaart, maar in feite maakt dat de ontkenning van hun Europese territoriale verankering alleen maar sterker. Door telkens opnieuw te herhalen dat zij vreemdelingen zijn, die van ergens anders komen, versterkt de perceptie dat ze bij ons niet op hun plaats zijn. Dit werkt racisme tegenover deze bevolkingsgroep in de hand. In dat verband verklaart één van onze informanten spontaan: In Roemenië of hier is het net hetzelfde ik ben een vreemdeling. Hier [in België] ben ik een étranger [geciteerd], in Roemenië noemt men mij een zigeuner die afkomstig is uit India of weet ik veel waarvandaan. 18 Bij expliciete vragen over dit onderwerp voelden de Roma die we bij ons onderzoek ontmoetten, zich meestal gekwetst en gestigmatiseerd omdat zij dat zien als een racistische afwijzing: Men heeft mij gezegd dat wij uit India komen, maar ik heb Indiërs gezien en die zijn allemaal zo zwart, en kijk eens naar mij mevrouw, ik ben blank zoals u In 2005 en 2006 nam Valeriu Nicolae van ERIO (European Roma Information Center) het woord in verschillende virtuele fora en kranten met een aanklacht tegen het racisme in de voetbalstadions (vooral in Roemenië). Hij legt uit dat de bevoegde instanties niet alleen geen maatregelen nemen tegen dit racisme, maar ook het bestaan ervan niet eens openlijk erkennen. 17 Wij hebben dit tussen 2001 en 2006 vastgesteld op het terrein dat we onderzochten in Roemenië. Dit is ook het onderwerp van het artikel van Petrovna (2001) en van de vaststellingen van Maghyari-Vincze (2006) in het rapport over de uitsluiting van de Roma van Timisoara 18 De enquêtegesprekken worden voorgesteld in hoofdstuk 2. Wij gebruiken hier uittreksels uit die gesprekken om onze stellingen over de Roma te illustreren. 19 Gesprek met S., een jonge Roma die we toevallig ontmoetten in een Brussels station. Het standpunt van S. stemt overeen met wat je vaak hoort bij de Roma in Roemenië. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 21

22 1. Sociaal historische achtergrond en afbakening van de problematiek Het is niet verwonderlijk dat de Roma de vraag naar de oorsprong in het belachelijke trekken (met uitzondering van de Roma-elite): God legde een kaas voor aan de volkeren en zei dat ze elk hun deel moesten kiezen. Zij repten zich om een deel van het grondgebied te kiezen, maar de Roma bleven om van de kaas eten. Daarom hebben zij geen vaderland. (M., 45 jaar, Bulgarije) Zelfs al heeft India sporen nagelaten in de Romani-taal, het land is niet aanwezig in het collectieve geheugen van de Roma. Net zoals in andere gevallen van etnische (of nationale) identiteitsopbouw zou je zo n verwijzing naar een gemeenschappelijke oorsprong en naar andere eenheidscheppende elementen (een verenigende oorsprongsmythe) nochtans kunnen verwachten van de elite, als een intellectuele productie van recente datum. Aangezien dat niet zo is, gaan wij er, net als de meeste westerse antropologen die zich toeleggen op zigeunergroepen, van uit dat de Indiase oorsprong in geen enkele zin verklarend is voor de culturele gewoonten van de Roma en voor de plaats die ze opeisen tussen de Gadje Roma: identiteiten, culturen en politiek We zien trouwens dat het woord Roma een plaats heeft verworven in de politieke en wetenschappelijke woordenschat, tegelijk met de nieuwe invulling van de Oost-Westkloof, de opening van de grenzen en de integratie van de meeste postcommunistische staten in de Europese Unie 20. Sinds Roemenië en Bulgarije op 1 januari 2007 toetraden tot de EU zijn de Roma (en de met hen geassocieerde groepen, in het Engels Roma like of Roma related groups) de numeriek belangrijkste minderheid binnen de EU. De Europese instellingen spelen een belangrijke rol in de taalkundige omschrijving van deze categorie. Sedert 2007 maakt Europa officieel een onderscheid tussen de Roma en spreekt ze van Woonwagenbewoners uit het Westen en Roma uit het Oosten : This separation is the precondition for portraying Eastern Roma as obstacles to EU enlargement (Simhandl, 2006: 110). Daarnaast lijkt er ook een tegenstelling te bestaan tussen de eisen van de zigeunerelites zelf. In West- Europa eisen de Woonwagenbewoners een burgerschap dat niet gebaseerd is op het behoren tot een etnische groep, maar op een andere levenswijze (in een woonwagen, al dan niet mobiel), terwijl de elite van de Roma en de Sinti in Centraal- en Oost-Europa streven naar een statuut van Europese transnationale minderheid en ten strijde trekken tegen discriminatie op het nationale niveau. De politieke stem van de Roma in Centraal- en Oost-Europa is ontstaan in de context van de uitbreiding van de Europese Unie na Er ontstonden talrijke nationale NGO s en ook politieke partijen die vertegenwoordigd zijn in de nationale parlementen. Op het internationale niveau hebben ook organisaties als het Europees Forum van Roma- en Sinti-Organisaties en de Internationale Roma-Unie vertegenwoordigers in het Europees Parlement en de Europese Commissie (er bestaat bijvoorbeeld een permanente adviesgroep over Romakwesties bij de Commissie). De Commissie voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties, de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) evenals het Europees Parlement hebben een groot aantal resoluties over de bescherming van de minderheden en zelfs specifieke aanbevelingen in verband met de Roma goedgekeurd. De vraag is evenwel naar welke vorm van erkenning de Roma zelf streven en in welke hoedanigheid zij willen erkend worden: als natie zonder grondgebied in 20 Andrea Boscoboinik (2007) merkt op dat een twintigtal jaar geleden in Bulgarije en Macedonië niemand (behalve de Roma onderling) deze benaming gebruikte. Dat geldt ook voor de meeste MOE-landen. S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 22

23 1. Sociaal historische achtergrond en afbakening van de problematiek de diaspora, als transnationale minderheid of als inwoners van de landen waar ze wonen of rondtrekken? De postcommunistische staten van hun kant hebben antidiscriminatiewetten goedgekeurd en hebben voorzien in speciale structuren en in (Europese en Amerikaanse) financiering 21 om een beleid ten gunste van de Roma te voeren. Het is echter zo dat zij geen concrete en overtuigende resultaten behalen in de verbetering van de levensomstandigheden van de plaatselijke Roma- en zigeunergemeenschappen. En dat is te wijten aan een grote discrepantie tussen de institutionele hervormingen en de beeldvorming in de maatschappij. Tegelijk hebben vele Roma uit de MOE-landen de naam Roma (voor hen een synoniem van zigeuner ) toegewezen gekregen, hoewel zij liever willen beschouwd worden als nationale staatsburgers: Wat staat hier mevrouw? ROMANIA! Ik ben Roemeen Ja, ik ben zigeuner! Zo is het, zegt S. (een jonge Roma die we toevallig ontmoetten in een Brussels station) als antwoord op de vraag Ben je Roma?. Hier kan worden opgemerkt dat het onderwerp van de nationale identiteit voortdurend terugkwam in wat we hoorden en in de verantwoording die werd gegeven voor de oprichting van groepen en verenigingen. Een jonge Romavrouw uit Bulgarije die een stage volgt bij de Europese Commissie in Brussel bevestigt: Roma don t have to be separate from other national migrants (opgetekend in het Engels). Roma enerzijds en Roemeen of Bulgaar anderzijds zijn inderdaad geen identiteiten die elkaar uitsluiten, maar wij begrijpen toch dat de vraag van het nationale staatsburgerschap niet alleen speelt bij de Manoesjen en de Roma uit het Westen. Dit zou de Roma-elite ook moeten begrijpen om dichter aan te sluiten bij de mensen die zij vertegenwoordigt. Zo werd trouwens vastgesteld dat de nationale afkomst een belangrijke rol speelt in de opbouw van de migrantennetwerken. De Roma uit Roemenië die we in Brussel ontmoetten, vinden dat zij niets te maken hebben met de Roma uit Kosovo of Macedonië. Zij menen dat de Joegoslaven te kwader trouw zijn en dat de meesten onder hen georganiseerd zijn in een soort maffiabendes. De Bulgaarse Roma van hun kant zien de Roemeense Roma dan weer als bedelaars met te weinig trots en als achterlijke arme sukkelaars. Verder worden binnen een veronderstelde nationale gemeenschap de Roma van een bepaald dorp door de Roma van andere dorpen beschouwd als ambitieus en koppig, elders heet het dan dat ze achterlijk zijn of worden ze gezien als kolenkwekers (boeren pejoratief). Het anders-zijn wordt gecreëerd als een strategie om zichzelf te onderscheiden wij zijn niet zulke zigeuners, wij zijn anders of dat zijn zigeunerszigeuners. Echte. De versnippering van de uit Roemenië afkomstige Roma van de Brusselse pinksterbeweging over drie kerken bewijst duidelijk dat er sprake is van verdeeldheid en verschillen tussen de Roma onderling. Toen wij ons voorstelden aan de Roma uit Kosovo die we in Sint-Niklaas ontmoetten met de mededeling dat wij de ambachtelijke Romaketelmakers in Roemenië goed kennen, kregen we een reactie van eerbiedige afstand: Maar niet alle Roma zijn gelijk. Wij hebben op televisie Roma in Roemenië gezien, zij zijn hoe moet ik dat zeggen heel ouderwets, wij zijn zo niet. Wanneer rekening wordt gehouden met deze meervoudige, soms conflictueuze, afbakeningen en classificaties, dan weerspiegelt de uitdrukking Romavolk eerder een politiek streven dan een sociologische realiteit. Zigeuners die Roma ervaren als een stigma, proberen soms hun oorsprong te verbergen: Ik kan u heel 21 Zo is er bijvoorbeeld sinds kort het Romadecennium , een overleg tussen Europese programma s dat doelstellingen, prioriteiten, indicatoren enz. heeft vastgelegd (vooral in verband met onderwijs, werkgelegenheid, gezondheid en huisvesting) en dat zich richt tot de regering van de zeven landen van Oost-Europa (Bulgarije, Kroatië, de Tsjechische Republiek, Servië en Montenegro, Hongarije, Roemenië, Slovakije en Macedonië). Uit de nationale resultaten na twee jaar blijkt dat talloze wettelijke en politieke belemmeringen de uitvoering van de projecten in de weg staan. Een aantal verslagen is te vinden op de website: S c h o l ing va n Ro m a k inderen in België. O uder s a a n he t wo ord. 23

Partnerkeuze bij allochtone jongeren

Partnerkeuze bij allochtone jongeren Partnerkeuze bij allochtone jongeren Inleiding In april 2005 lanceerde de Koning Boudewijnstichting een projectoproep tot voorstellen om de thematiek huwelijk en migratie te onderzoeken. Het projectvoorstel

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

Diverse school, diverse kansen

Diverse school, diverse kansen Diverse school, diverse kansen Stel je buur de volgende 3 vragen: 1. Hoe kom jij in aanraking met diversiteit in onderwijs? 2. Wat is het eerste gevoel dat jij hebt wanneer je denkt aan diversiteit? 3.

Nadere informatie

Internationale Dag van de Roma - zigeunerhaat in Europa en erkenning door de EU van de herdenkingsdag van de genocide op Roma tijdens WO II

Internationale Dag van de Roma - zigeunerhaat in Europa en erkenning door de EU van de herdenkingsdag van de genocide op Roma tijdens WO II EUROPEES PARLEMENT 2014-2019 AANGENOMEN TEKSTEN P8_TA(2015)0095 Internationale Dag van de Roma - zigeunerhaat in Europa en erkenning door de EU van de herdenkingsdag van de genocide op Roma tijdens WO

Nadere informatie

Verbinden vanuit diversiteit

Verbinden vanuit diversiteit Verbinden vanuit diversiteit Krachtgericht sociaal werk in een context van armoede en culturele diversiteit Studievoormiddag 6 juni 2014 Het verhaal van Ahmed Een zoektocht met vele partners Partners De

Nadere informatie

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer

Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer Stand van zaken van de Smart City -dynamiek in België: een kwantitatieve barometer AUTEURS Jonathan Desdemoustier, onderzoeker-doctorandus, Smart City Institute, HEC-Liège, Universiteit van Luik (België)

Nadere informatie

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw

Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Latijn en Grieks in de 21ste eeuw Kiezen voor Latijn en/of Grieks? Als leerling in het laatste jaar van de basisschool sta jij voor een belangrijke keuze. Welke studierichting moet je gaan volgen in het

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle

Nadere informatie

BESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE VOOR Ú

BESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE VOOR Ú BESCHERMING TEGEN DISCRIMINATIE VOOR Ú De Socialistische Fractie in het Europees Parlement streeft naar de garantie dat iedereen zich volledig aanvaard voelt zoals hij of zij is, zodat we in onze gemeenschappen

Nadere informatie

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen

Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Luc Van den Brande Laten we samen aan Europa bouwen Inhoud Mijn overtuigingen 2 Mijn prioriteiten 3 Bakens voor morgen 8 Laten we samen aan Europa bouwen 1 Mijn overtuigingen Mijn overtuigingen Een Europa,

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 15 januari 2002 (OR. en) 14759/01 JEUN 67 SOC 510 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Resolutie van de Raad en de vertegenwoordigers van de regeringen

Nadere informatie

WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING?

WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? O1 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK VAN GEMEENSCHAPSVORMING? Werktekst visiedag 5 oktober 2005 O2 WAT IS DE ROL VAN HET SOCIAAL- CULTUREEL VOLWASSENENWERK OP HET VLAK

Nadere informatie

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be

EuropEEs InstItuut voor onderzoek over de MEdItErranE En Euro-arabIschE samenwerking www.medea.be Europees Instituut voor Onderzoek over de Mediterrane en Euro-Arabische Samenwerking www.medea.be V O O R S T E L L I N G Voor Europa is de samenwerking met haar naaste buren de Arabische en Mediterrane

Nadere informatie

FORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015

FORMATION-RELAIS. 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L 26/03/2015 JE HOGERE STUDIES ONDERBREKEN OM DE 1996-2015 C P F B H o g e r o n d e r w i j s v o o r s o c i a l e p r o m o t i e, v e r b o n d e n a a n d e U C L TIJD TE NEMEN VOOR EEN HERORIËNTERING EN EEN HERONTDEKKING

Nadere informatie

Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Zohra Chbaral 1

Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen. Zohra Chbaral 1 Culturele diversiteit en interculturele bemiddeling in de ziekenhuizen Zohra Chbaral 1 Vooreerst bedanken we de interculturele bemiddelaars, de coördinatoren interculturele bemiddeling die ons de gegevens

Nadere informatie

Overzicht. Intra-Europese Migratie (IEM) Een Fenomeen

Overzicht. Intra-Europese Migratie (IEM) Een Fenomeen Intra-Europese Migratie (IEM) Een Fenomeen Studiedag 2 december 2014 Overzicht 1. Over wat en wie hebben we het? 2. Situatie in Gent 3. Bulgaarse groep 4. Slovaakse groep 5. Roemeense groep 1 1. Over wat

Nadere informatie

*** ONTWERPAANBEVELING

*** ONTWERPAANBEVELING EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 2011/0431(APP) 3.9.2012 *** ONTWERPAANBEVELING over het ontwerp van besluit van de Raad tot vaststelling van

Nadere informatie

Foyer. Bemiddelingsproject minderjarige Roma. Inleiding

Foyer. Bemiddelingsproject minderjarige Roma. Inleiding Foyer Bemiddelingsproject minderjarige Roma Inleiding Sinds februari 2007 werkt de Dienst Woonwagenbewoners en Roma van het Regionaal Integratiecentrum Foyer in de Regio Brussel met s van Roma-origine.

Nadere informatie

GELIJKE KANSEN IN BELGIË

GELIJKE KANSEN IN BELGIË GELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK 1. EEN WOORDJE UITLEG Tijdens het bezoek aan de Democratiefabriek hebben jullie kunnen vaststellen dat bepaalde elementen essentieel zijn om tot een democratie

Nadere informatie

Informatie over de deelnemers

Informatie over de deelnemers Tot eind mei 2015 hebben in totaal 45558 mensen deelgenomen aan de twee Impliciete Associatie Testen (IATs) op Onderhuids.nl. Een enorm aantal dat nog steeds groeit. Ook via deze weg willen we jullie nogmaals

Nadere informatie

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst?

Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? Opgave 1 Heeft het vrijwilligerswerk toekomst? 1 maximumscore 2 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk beargumenteerd met behulp van kernconcept sociale cohesie 1 maatschappelijk belang van vrijwilligerswerk

Nadere informatie

Thema: Grenzen en bruggen - Migratie

Thema: Grenzen en bruggen - Migratie Thema: Grenzen en bruggen - Migratie Onderdeel 2: De beleving van migratie achter ieder verhaal een mens Te vaak gaan de echte verhalen van migranten schuil achter kaarten, grafieken en cijfers. We horen

Nadere informatie

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling

Families onder druk. Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen. Drs. Ibrahim Yerden. Probleemstelling Families onder druk Huiselijk geweld binnen Marokkaanse en Turkse gezinnen Drs. Ibrahim Yerden Probleemstelling Hoe gaan Marokkaanse en Turkse gezinsleden, zowel slachtoffers als plegers om met huiselijk

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 80. DE PUBLIEKE OPINIE IN DE EUROPESE UNIE Najaar 2013 NATIONAAL RAPPORT BELGIË

Standaard Eurobarometer 80. DE PUBLIEKE OPINIE IN DE EUROPESE UNIE Najaar 2013 NATIONAAL RAPPORT BELGIË Standaard Eurobarometer 80 DE PUBLIEKE OPINIE IN DE EUROPESE UNIE Najaar 2013 NATIONAAL RAPPORT BELGIË Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie.

Nadere informatie

Intercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014

Intercultureel leren. Workshop. Studievoormiddag 6 juni 2014 Intercultureel leren Workshop Studievoormiddag 6 juni 2014 Aan de slag Hoeveel procent van mijn vrije tijd breng ik door met mensen van mijn eigen culturele achtergrond versus mensen met een andere culturele

Nadere informatie

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 november 2016 (OR. en) 13617/16 JEUN 84 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 13344/16 JEUN 76 Betreft: Na raadpleging van de Groep jeugdzaken heeft het voorzitterschap bijgaande

Nadere informatie

De Eurobarometer van het Europees Parlement (EB/EP 79.5)

De Eurobarometer van het Europees Parlement (EB/EP 79.5) Directoraat-generaal Communicatie AFDELING ANALYSE VAN DE PUBLIEKE OPINIE De Eurobarometer van het Europees Parlement (EB/EP 79.5) SOCIAALDEMOGRAFISCHE FOCUS Deel economie en maatschappij Brussel, oktober

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 88. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 88. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

Manifest voor de Rechten van het kind

Manifest voor de Rechten van het kind Manifest voor de Rechten van het kind Kinderen vormen de helft van de bevolking in ontwikkelde landen. Ongeveer 100 miljoen kinderen leven in de Europese Unie Het leven van kinderen in de hele wereld wordt

Nadere informatie

Brusselse bevolking per nationaliteitsgroep - alle leeftijden (2014)

Brusselse bevolking per nationaliteitsgroep - alle leeftijden (2014) Dat onze samenleving steeds diverser wordt is een open deur intrappen. Opeenvolgende migratiestromen brachten mensen uit alle hoeken van de wereld naar Brussel: werknemers uit Italië, Spanje, Marokko,

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info. Racisme

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info. Racisme Racisme Ik heb een onderwerp gekozen dat jullie misschien een beetje vreemd zullen vinden, namelijk het thema 'racisme'. Als je dat woord opzoekt dan staat er: Racisme: racisme is het discrimineren van

Nadere informatie

12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU

12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU 12 RICHTLIJNEN VOOR INTERRELIGIEUZE DIALOOG OP LOKAAL NIVEAU DE LOKALE RELIGIEUZE SITUATIE IN KAART BRENGEN EN BEGRIJPEN 01 Lokale overheden wordt verzocht zich bewust te zijn van het toenemende belang

Nadere informatie

8653/19 voo/mak/hh 1 TREE.1.B

8653/19 voo/mak/hh 1 TREE.1.B Raad van de Europese Unie Brussel, 6 mei 2019 (OR. en) 8653/19 EDUC 214 SOC 321 NOTA van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad het Comité van permanente vertegenwoordigers/de Raad Voorbereiding

Nadere informatie

EUROPEAN DISABILITY FORUM...

EUROPEAN DISABILITY FORUM... Deïnstitutionalisering en de rechten van personen met een handicap perspectief van Europese Unie... An-Sofie Leenknecht, EDF Human Rights Officer, Brussel, 26 november 2014 EUROPEAN DISABILITY FORUM Vertegenwoordigen

Nadere informatie

Dienst Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk Datum Bijlage(n) Dienst Juridisch en Beleidsondersteunend Advies

Dienst Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk Datum Bijlage(n) Dienst Juridisch en Beleidsondersteunend Advies aan Mevrouwen de Voorzitsters en de Heren Voorzitters van de openbare centra voor maatschappelijk welzijn Dienst Uw brief van Uw kenmerk Ons kenmerk Datum Bijlage(n) Dienst Juridisch en Beleidsondersteunend

Nadere informatie

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen.

N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. ADHD Wachtkamerspecial Onderbehandeling van ADHD bij allochtonen: kinderen en volwassenen N. Buitelaar, psychiater en V. Yildirim, psycholoog. Beiden werkzaam bij Altrecht Centrum ADHD Volwassenen. Inleiding

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678

RAAD VAN DE EUROPESE UNIE. Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678 RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 26 november 2003 (27.11) (OR. fr) 15314/03 Interinstitutioneel dossier: 2003/0274 (COD) CULT 66 CODEC 1678 VOORSTEL van: de Europese Commissie d.d.: 18 november 2003

Nadere informatie

Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Artikel 24 - Onderwijs. Schriftelijke communicatie

Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap. Artikel 24 - Onderwijs. Schriftelijke communicatie Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap Artikel 24 - Onderwijs Schriftelijke communicatie Het Belgian Disability Forum (BDF) is een vzw die thans 18 lidorganisaties telt en meer dan 250.000

Nadere informatie

B.U.N. Boeddhistische Unie Nederland Vereniging van boeddhistische groeperingen in Nederland

B.U.N. Boeddhistische Unie Nederland Vereniging van boeddhistische groeperingen in Nederland Amsterdam, 24-11-2014 Boeddhisten in Nederland een inventarisatie Er zijn twee vragen die boeddhisten in Nederland al jaren bezig houden: 1. Wat is een boeddhist 2. Hoeveel boeddhisten zijn er in Nederland

Nadere informatie

GENDERWORKSHOP. Dag van de 4 de Pijler 18/2/17

GENDERWORKSHOP. Dag van de 4 de Pijler 18/2/17 GENDERWORKSHOP Dag van de 4 de Pijler 18/2/17 GENDER & SEKSE Sekse : fysieke, fysiologisch en biologische kenmerken, bepaald door de XX-chromosomen, XY vrouw / man Gender : socioculturele aspecten van

Nadere informatie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie

Standaard Eurobarometer 84. Die publieke opinie in de Europese Unie Die publieke opinie in de Europese Unie Opiniepeiling besteld en gecoördineerd door de Europese Commissie, Directoraat-generaal Communicatie. Dit werd opgesteld voor de Vertegenwoordiging van de Europese

Nadere informatie

GELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK

GELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK GELIJKE KANSEN IN BELGIË HISTORISCH ONDERZOEK 1. TOELICHTING Tijdens het bezoek aan de Democratiefabriek hebben jullie kunnen vaststellen dat bepaalde elementen essentieel zijn om tot democratie te komen.

Nadere informatie

Voorstel van resolutie. betreffende een meer doeltreffende preventie van vrouwelijke genitale verminking in Vlaanderen

Voorstel van resolutie. betreffende een meer doeltreffende preventie van vrouwelijke genitale verminking in Vlaanderen stuk ingediend op 1680 (2011-2012) Nr. 1 19 juni 2012 (2011-2012) Voorstel van resolutie van de dames Marijke Dillen, Gerda Van Steenberge en Linda Vissers en de heren Frank Creyelman, Filip Dewinter,

Nadere informatie

*** ONTWERPAANBEVELING

*** ONTWERPAANBEVELING EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 23.5.2013 2012/0271(E) *** ONTWERPAANBEVELING over het ontwerp van besluit van de Raad betreffende de sluiting

Nadere informatie

Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie?

Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? Fiche 4: Hoe verhoog je je interculturele competentie? In deze fiche vind je instrumenten om de interculturele competenties van personeelsleden op te bouwen en te vergroten zodat het diversiteitsbeleid

Nadere informatie

EUROPESE VERKIEZINGEN Eurobarometer Europees parlement (EB Standard 69.2) Voorjaar 2008 Samenvatting

EUROPESE VERKIEZINGEN Eurobarometer Europees parlement (EB Standard 69.2) Voorjaar 2008 Samenvatting Directoraat-Generaal Communicatie Directoraat C - Betrekkingen met de burgers EENHEID MONITORING PUBLIEKE OPINIE 15/09/2008 EUROPESE VERKIEZINGEN 2009 Eurobarometer Europees parlement (EB Standard 69.2)

Nadere informatie

Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten

Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR. De procedures in de verschillende lidstaten Procedure voor de benoeming van de leden van het CvdR De procedures in de verschillende lidstaten SAMENVATTING In de preambule van het Verdrag betreffende de Europese Unie luidt het dat één van de doelstellingen

Nadere informatie

= = = = = = =jáåçéêüéçéå. =téäòáàå. Het TOPOI- model

= = = = = = =jáåçéêüéçéå. =téäòáàå. Het TOPOI- model éêçîáååáéi á ã Ä ì ê Ö O Ç É a áê É Åí áé téäòáàå jáåçéêüéçéå Het TOPOI- model In de omgang met mensen, tijdens een gesprek stoten we gemakkelijk verschillen en misverstanden. Wie zich voorbereidt op storingen,

Nadere informatie

-Onze school behoort tot het officieel gesubsidieerd onderwijsnet. Het schoolbestuur is de gemeente Olen.

-Onze school behoort tot het officieel gesubsidieerd onderwijsnet. Het schoolbestuur is de gemeente Olen. Pedagogisch project 1. situering onderwijsinstelling 2. levensbeschouwelijke uitgangspunten 3. visie op ontwikkeling en opvoeding 4. het schoolconcept 1. Situering onderwijsinstelling 1.1 Een gemeenteschool:

Nadere informatie

Reflectievoormiddag Voorbij het statuut samenwonende

Reflectievoormiddag Voorbij het statuut samenwonende Reflectievoormiddag Voorbij het statuut samenwonende Donderdag 19 april - Senaat Goeiemorgen. Bijna op de dag af vier jaar geleden organiseerde het Steunpunt een studiedag over Sociale Bescherming en Armoede.

Nadere informatie

Inleiding. Johan Van der Heyden

Inleiding. Johan Van der Heyden Inleiding Johan Van der Heyden Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele Directie Volksgezondheid en surveillance J. Wytsmanstraat, 14 B - 1050 Brussel 02 / 642 57 26 E-mail : johan.vanderheyden@iph.fgov.be

Nadere informatie

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum

Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze datum Bouwen aan de democratische veiligheid in Europa Ontwerptoespraak van de secretaris-generaal Brussel, woensdag 12 november 2014 Embargo tot de datum waarop deze toespraak wordt gehouden / toetsen aan deze

Nadere informatie

MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER

MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER MUSLINKED BRINGING TALENTS TOGETHER 1 CULTUUR EN LITERATUUR ZIJN ALTIJD EEN AFSPIEGELING VAN DE SAMENLEVING GEWEEST. De samenleving was altijd al afgespiegeld in de kunst en literatuur. Zoals hendrik conscience

Nadere informatie

FOCUS. Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden die zich melden bij het OCMW

FOCUS. Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden die zich melden bij het OCMW FOCUS Erkende vluchtelingen en subsidiair beschermden die zich melden bij het OCMW Nummer 18 Juni 2017 1. Inleiding: statuut van vluchteling en subsidiair beschermde Wanneer een vreemdeling een asielaanvraag

Nadere informatie

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen)

kinderen toch blijven ondersteunen. Het maakt niet uit wat (Surinaamse vader, 3 kinderen) In opdracht van de Gemeente Amsterdam (Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling) Als ik mijn vader had gehad vanaf mijn jeugd, dan zou ik misschien anders zijn in het leven. (...) Wat ik allemaal wel niet

Nadere informatie

13640/15 nes/ass/fb 1 DG E - 1C

13640/15 nes/ass/fb 1 DG E - 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 5 november 2015 (OR. en) 13640/15 NOTA van: aan: het secretariaat-generaal van de Raad JEUN 98 EDUC 287 CULT 75 SPORT 53 SOC 635 MIGR 59 het Comité van permanente vertegenwoordigers/de

Nadere informatie

Strategisch beleidsplan Stichting Promes 2015-2018

Strategisch beleidsplan Stichting Promes 2015-2018 Strategisch beleidsplan Stichting Promes 2015-2018 Voorwoord. De planperiode van 2011-2014 ligt bijna achter ons en geeft ons reden tot nadenken over de doelen voor de komende vier jaar. Als we terugdenken

Nadere informatie

Over de. Bernard van Leer Foundation

Over de. Bernard van Leer Foundation Over de Bernard van Leer Foundation Wie wij zijn De Bernard van Leer Foundation gelooft dat het realiseren van een sterke start voor alle jonge kinderen niet alleen goed is om te doen vanuit moreel perspectief,

Nadere informatie

deeultûrele grens de natuurlijke grens onafhankelijk de open grens de $~aatkundi "" ~...de 't-aalg(ens Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1

deeultûrele grens de natuurlijke grens onafhankelijk de open grens de $~aatkundi  ~...de 't-aalg(ens Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1 Kijkles Hoofdstuk 8 Les 1 Grenzen verdwijnen De schutting in jouw tuin is de grens tussen jouw tuin en die van de buren. Tussen woonwijken, gemeenten, provincies en landen zijn ook grenzen. Die grenzen

Nadere informatie

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST

GEMEENSCHAPPELIJKE VERKLARINGEN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST EN VAN DE HUIDIGE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN EN DE NIEUWE OVEREENKOMSTSLUITENDE PARTIJEN BIJ DE OVEREENKOMST AF/EEE/BG/RO/DC/nl 1 BETREFFENDE DE TIJDIGE BEKRACHTIGING VAN DE OVEREENKOMST BETREFFENDE

Nadere informatie

Solidariteit in superdiversiteit: kijken vanuit het hier en nu

Solidariteit in superdiversiteit: kijken vanuit het hier en nu Solidariteit in superdiversiteit: kijken vanuit het hier en nu DieGem consortium Begin 2011 waren er in het Vlaamse Gewest meer dan 400.000 mensen ingeschreven met een vreemde nationaliteit. Het aantal

Nadere informatie

Lancering Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018 en survey Samenleven in Diversiteit 2017

Lancering Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018 en survey Samenleven in Diversiteit 2017 PERSBERICHT - 8 mei 2018 Lancering Vlaamse Migratie- en Integratiemonitor 2018 en survey Samenleven in Diversiteit 2017 Het Agentschap Binnenlands Bestuur en Statistiek Vlaanderen publiceren vandaag de

Nadere informatie

waardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid

waardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid individuele vrijheid participatie gelijke rechten solidariteit waardigheid Basisrechten Santé België is een rechtsstaat en een democratie die ieders mensenrechten e De Staat garandeert de naleving van

Nadere informatie

A D V I E S Nr Zitting van vrijdag 10 oktober

A D V I E S Nr Zitting van vrijdag 10 oktober A D V I E S Nr. 1.654 ------------------------------ Zitting van vrijdag 10 oktober 2008 ----------------------------------------------- IPA 2007-2008 - Non-discriminatie - Positieve acties x x x 2.278/1-1

Nadere informatie

4. Wat zijn de rechten en plichten van een asielzoeker in België?

4. Wat zijn de rechten en plichten van een asielzoeker in België? 4. Wat zijn de rechten en plichten van een asielzoeker in België? Sinds 12 januari 2007 is in België de 'opvangwet' van kracht. Dit is een bundel van bepalingen die de asielopvang regelen. De opvangwet

Nadere informatie

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?

Tijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van

Nadere informatie

Stem van de jeugd: bulletrapport

Stem van de jeugd: bulletrapport Stem van de jeugd: bulletrapport 20190044 Mei 2019 Simon Desmet Lore Verhoogen Over het onderzoek Online onderzoek uitgevoerd door onderzoeksbureau ivox in opdracht van Wat Wat en Medialaan tussen 25 april

Nadere informatie

Versie mei 2015 Sociaal onderzoek WEGWIJS IN. het sociaal onderzoek van het OCMW

Versie mei 2015 Sociaal onderzoek WEGWIJS IN. het sociaal onderzoek van het OCMW Versie mei 2015 Sociaal onderzoek WEGWIJS IN het sociaal onderzoek van het OCMW WEGWIJS IN HET SOCIAAL ONDERZOEK in negen stappen... Wat is het sociaal onderzoek? Waarom het sociaal onderzoek? Wie voert

Nadere informatie

Preview. De vragenlijst kan uitsluitend online worden ingevuld.

Preview. De vragenlijst kan uitsluitend online worden ingevuld. Preview. De vragenlijst kan uitsluitend online worden ingevuld. Vragenlijst "Een tussentijdse herziening van Europa 2020 - het standpunt van de EU-regio's en -steden" Achtergrond De tussentijdse herziening

Nadere informatie

Zuid-Azie zag in deze periode zijn scholingsgraad in het basisonderwijs stijgen van 78 naar 93%. Bron: www.un.org

Zuid-Azie zag in deze periode zijn scholingsgraad in het basisonderwijs stijgen van 78 naar 93%. Bron: www.un.org Quiz 1. Hoeveel jongeren wereldwijd tussen 15 en 24 jaar kunnen niet lezen en schrijven? 4 miljoen 123 miljoen 850 miljoen 61% van hen zijn jonge vrouwen. Bron: www.un.org 2. Over de hele wereld is het

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie. van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie EUROPEES PARLEMENT 1999 2004 Commissie industrie, externe handel, onderzoek en energie 10 april 2001 VOORLOPIGE VERSIE 2000/2243(COS) ONTWERPADVIES van de Commissie industrie, externe handel, onderzoek

Nadere informatie

Pamflet 11 Peel en Maas 11 succesfactoren voor opbouwwerk en sociale wijkteams

Pamflet 11 Peel en Maas 11 succesfactoren voor opbouwwerk en sociale wijkteams Pamflet 11 Peel en Maas 11 succesfactoren voor opbouwwerk en sociale wijkteams een uitgave van de werkplaats gemeenschapsontwikkeling Peel en Maas Pamflet 11 Peel en Maas 11 succesfactoren voor opbouwwerk

Nadere informatie

Methodiek van de Gentse Buurtstewards. 23 april 2019

Methodiek van de Gentse Buurtstewards. 23 april 2019 Methodiek van de Gentse Buurtstewards 23 april 2019 Kies 'Invoegen Koptekst en voettekst' deze voettekst aan te passen. 2 mei 2019 2 Context & DOELGROEP BUURTSTEWARDS Dienst Outreachend Werken Stad Gent

Nadere informatie

Inclusief onderwijs Maak het vanzelfsprekend!

Inclusief onderwijs Maak het vanzelfsprekend! 1 Projectoproep Inclusief onderwijs Maak het vanzelfsprekend! Deelnemingsformulier 2015 Hart voor Handicap streeft naar een warme en inclusieve samenleving. Een samenleving waar iedereen van tel is. Een

Nadere informatie

R A P P O R T Nr. 87 --------------------------------

R A P P O R T Nr. 87 -------------------------------- R A P P O R T Nr. 87 -------------------------------- Europese kaderovereenkomst betreffende inclusieve arbeidsmarkten Eindevaluatie van de Belgische sociale partners ------------------------ 15.07.2014

Nadere informatie

KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes

KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes KONING ARTHUR visie en organisatieprincipes Ed Knies Koning Arthur; visie en organisatieprincipes Welkom Dit boek is een moreel boek voor professionals. Met moreel bedoelen we dat er binnen organisaties

Nadere informatie

3. Meer dan de helft van de 57 miljoen niet-schoolgaande kinderen leeft in Afrika bezuiden de Sahara. Juist Bron: www.un.org

3. Meer dan de helft van de 57 miljoen niet-schoolgaande kinderen leeft in Afrika bezuiden de Sahara. Juist Bron: www.un.org of fout 1. In Afrika bezuiden de Sahara is het aantal personen in extreme armoede gestegen tussen 1990 en 2010. 290 miljoen in 1990, 414 miljoen in 2010. 2. Tussen 2000 en 2011 is het aantal niet-schoolgaande

Nadere informatie

Van de berg en de. muis. Gebruikersoverleg Handicap, Chronische Ziekte en Arbeid

Van de berg en de. muis. Gebruikersoverleg Handicap, Chronische Ziekte en Arbeid Van de berg en de muis Over de berg en de muis * Enkele vragen om te starten * Wie ben ik? * Feiten en cijfers * (centrale) uitgangspunten * Denken over handicap * Wetgeving en discriminatie * De manier

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Commissie verzoekschriften MEDEDELING AAN DE LEDEN

EUROPEES PARLEMENT. Commissie verzoekschriften MEDEDELING AAN DE LEDEN EUROPEES PARLEMENT 2004 Commissie verzoekschriften 2009 29.03.2011 MEDEDELING AAN DE LEDEN Betreft: Verzoekschrift 1609/2008, ingediend door D. A. L. (Britse nationaliteit), over vermeende discriminatie

Nadere informatie

Studie naar Innovatiegerichtheid en arbeidsmarktpositie van IWT doctorandi

Studie naar Innovatiegerichtheid en arbeidsmarktpositie van IWT doctorandi agentschap voor Innovatie door Wetenschap en Technologie 83 November 2014 Studie naar Innovatiegerichtheid en arbeidsmarktpositie van IWT doctorandi Sarah Botterman (GFK Belgium) Colofon Wilt u meer weten

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Jaarlijkse statistieken 29-217 Dienst Vreemdelingenzaken : jaarlijkse statistieken asiel, 29-217 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag, 29-217 Jaar Eerste

Nadere informatie

De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004

De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag. Den Haag, november 2004 De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken De heer Mr. F. Korthals Altes Postbus 20061 2500 EB Den Haag Den Haag, november 2004 Hierbij dank ik u mede namens de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking

Nadere informatie

Percepties van jongeren over politieoptreden: ethnic profiling in België?

Percepties van jongeren over politieoptreden: ethnic profiling in België? Percepties van jongeren over politieoptreden: ethnic profiling in België? dr. Antoinette Verhage Vakgroep Criminologie, Strafrecht en Sociaal Recht Universiteit Gent VANASSCHE, N., VERHAGE, A., (2015),

Nadere informatie

Een oplossing voor de Splitsing van het Gerechtelijk Arrondissement Brussel 4 oktober 2011

Een oplossing voor de Splitsing van het Gerechtelijk Arrondissement Brussel 4 oktober 2011 Een oplossing voor de Splitsing van het Gerechtelijk Arrondissement Brussel 4 oktober 2011 1. Hebben de Franstaligen uit Halle-Vilvoorde het automatisch recht op een Franstalige rechter? Uitgangspunt De

Nadere informatie

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper

Nadere informatie

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van

WAAR WIJ VOOR STAAN. Socialisten & Democraten in het Europees Parlement. Fractie van de Progressieve Alliantie van WAAR WIJ VOOR STAAN. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten & Democraten in het Europees Parlement Strijden voor sociale rechtvaardigheid, het stimuleren van werkgelegenheid en groei, hervorming

Nadere informatie

Gemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be

Gemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be Gemeentelijke basisschool De Knipoog Cardijnlaan 10 2290 Vorselaar 014/51 27 00 0478/28 82 63 014/ 51 88 97 directie@deknipoog.be Elementen van een pedagogisch project 1 GEGEVENS M.B.T. DE SITUERING VAN

Nadere informatie

ITINERA INSTITUTE PERSBERICHT

ITINERA INSTITUTE PERSBERICHT ITINERA INSTITUTE PERSBERICHT België WK VOETBAL is een immigratienatie 2018, 2012/11 15 05 2012 MENSEN WELVAART BESCHERMING België is een immigratienatie: 25% van de bevolking is van oorsprong migrant.

Nadere informatie

Gemeenschappelijke Raadszitting van donderdag 2 mei 2002 ----------------------------------------------------------------------------------

Gemeenschappelijke Raadszitting van donderdag 2 mei 2002 ---------------------------------------------------------------------------------- CENTRALE RAAD VOOR HET BEDRIJFSLEVEN NATIONALE ARBEIDSRAAD ADVIES Nr. 1.402 Gemeenschappelijke Raadszitting van donderdag 2 mei 2002 ----------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

inschrijving gratis onderwijs Onderwijs problemen kleuterschool schoolplicht schoolagenda buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen

inschrijving gratis onderwijs Onderwijs problemen kleuterschool schoolplicht schoolagenda buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen problemen schoolagenda gratis onderwijs schoolplicht inschrijving kleuterschool buitenschoolse activiteiten ouderverenigingen Onderwijs In België zijn kinderen verplicht naar school te gaan van 6 tot 18

Nadere informatie

Vraag 1 http://vms.thiememeulenhoff.nl/view/html/?p=basic_480_360&c=1119055 Voor een correct antwoord is meer dan één keuze mogelijk. 'Uithuwelijken' kunnen we beschouwen als een: a. Cultureel gebruik

Nadere informatie

Gelet op de wet van 15 januari 1990 houdende oprichting en organisatie van een Kruispuntbank van de sociale zekerheid, inzonderheid op artikel 5;

Gelet op de wet van 15 januari 1990 houdende oprichting en organisatie van een Kruispuntbank van de sociale zekerheid, inzonderheid op artikel 5; TC/98/84 ADVIES Nr. 98/07 VAN 7 JULI 1998 BETREFFENDE EEN AANVRAAG VAN DE KATHOLIEKE UNIVERSITEIT LEUVEN (DEPARTEMENT SOCIOLOGIE) TOT HET BEKOMEN VAN DE RIJKSDIENST VOOR SOCIALE ZEKERHEID EN DE RIJKSDIENST

Nadere informatie

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling Sociale Zekerheid

Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling Sociale Zekerheid 1 Sectoraal Comité van de Sociale Zekerheid en van de Gezondheid Afdeling Sociale Zekerheid SCSZG/18/099 BERAADSLAGING NR. 18/057 VAN 8 MEI 2018 MET BETREKKING TOT DE MEDEDELING VAN PERSOONSGEGEVENS DOOR

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE . > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

No business as usual

No business as usual No business as usual Startpagina (voorlezen van de parabel) (voorlezen van de parabel) Aandacht voor de opbouw van de tekst (zie indeling) Goed om weten: een dag begint s morgens rond 6 uur en telt 12

Nadere informatie

Verklaring van Zweden

Verklaring van Zweden Raad van de Europese Unie Brussel, 18 september 2015 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2015/0028 (COD) 11505/15 ADD 1 CODEC 1120 ENV 522 AGRI 439 MI 527 COMER 114 PECHE 271 NOTA I/A-PUNT van: aan:

Nadere informatie

Waarom wordt bemiddeling niet vaker gebruikt als alternatief om geschillen te beslechten?

Waarom wordt bemiddeling niet vaker gebruikt als alternatief om geschillen te beslechten? DIRECTORAAT-GENERAAL INTERN BELEID BELEIDSAFDELING C: BURGERRECHTEN EN CONSTITUTIONELE ZAKEN JURIDISCHE ZAKEN Waarom wordt bemiddeling niet vaker gebruikt als alternatief om geschillen te beslechten? SAMENVATTING

Nadere informatie

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS

Algemene Directie Dienst Vreemdelingenzaken ASIELZOEKERS ASIELZOEKERS Jaarlijkse statistieken 28-216 Dienst Vreemdelingenzaken : jaarlijkse statistieken asiel, 28-216 1. Inkomende aanvragen Tabel 1. Aantal asielzoekers 1 per type aanvraag, 28-216 Jaar Eerste

Nadere informatie