WOORD VOORAF. Via deze weg wil ik enkele mensen bedanken die me hebben geholpen bij de voltooiing van mijn eindwerk.
|
|
- Koenraad de Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 WOORD VOORAF Via deze weg wil ik enkele mensen bedanken die me hebben geholpen bij de voltooiing van mijn eindwerk. Ten eerste wil ik een dankwoord richten aan Mevr. Greet Jansen, mijn promotor en docent aan de Katholieke Hogeschool Kempen. Ik kon altijd bij haar terecht met vragen. Ze gaf me raad en steun tijdens de gehele verwerking van mijn eindwerk. Ik ben eveneens Mevr. Marleen Van den Eynde en Mevr. Liesbeth Gepts, ergotherapeuten in het RVT Sint-Jozef en mijn externe begeleidsters, dankbaar. Zij hielpen bij het realiseren van de praktische uitvoering van mijn eindwerk. Ook gaven ze me raad bij het schrijven van mijn eindwerk. Naast de begeleiding wil ik de directie van het rusthuis, het personeel en de bewoners van de afdeling BB0 danken. Zij hebben de praktische uitwerking van mijn eindwerk mogelijk gemaakt. Verder wil ik mijn familie en vriend danken voor hun steun dit jaar. Zij gaven me de moed om door te werken waardoor ik het gewenste resultaat heb bereikt.
2 3 SAMENVATTING Mijn eindwerk handelt over spel bij dementerende ouderen. Ik ben gestart vanuit de vraag welke spelen men kan doen met een kleine groep dementerende ouderen. Ik onderzocht welke aandachtspunten hierbij belangrijk zijn. Gedurende mijn eindwerkstage speelde ik elke week 2 à 3 maal een spel met een kleine groep dementerende ouderen. Tijdens mijn spelactiviteiten heb ik de theorie omtrent het spel getoetst aan de praktijk. Ik ben de verschillende aspecten van spel bij dementerende ouderen nagegaan. Deze aspecten waren: tijdstip, groepssamenstelling, plaats en regels. Ik wilde onderzoeken of al de aandachtspunten die ik terug vond in de literatuur het spel wel effectief beïnvloeden. Naast deze algemene aandachtspunten heb ik bij de verschillende soorten spelen nog extra aandachtspunten geformuleerd. Bij bordspelen zijn deze herkenbaarheid, zichtbaarheid, hanteerbaarheid, duurzaamheid en volwassenheid. Wanneer men een behendigheidspel speelt moet men meer denken aan veiligheid en groepssamenstelling. En bij kaartspelen moet men letten op de grootte van de kaarten en het eenvoudig houden van het spel. Ik heb kunnen besluiten dat men niet aan elk aspect evenveel aandacht moet schenken. Men moet door goede observaties van elke speler, het spel op de juiste manier aanpassen. Sommige spelers hebben meer nood aan aanpassingen dan andere spelers. Een spelactiviteit is een zeer zinvolle activiteit om met dementerende ouderen te spelen. Vooral gezelligheid is hier een belangrijke doelstelling. Andere doelstellingen zijn: beroep doen op de mogelijkheden van de dementerende ouderen, belevingsgericht met hen omgaan door aangepast spel, zinvolle dagbesteding,
3 4 SUMMARY My thesis is about games for the elderly who have become demented. I started from the question: which games can you play with a group of elderly demented? I checked which points of interest are important. During my work placement I played a game with a group of elderly demented two or three times a week. In these games I put the theory to practice. I explored different points of interest. Those aspects are: the point in time, the composition of a group, the place and the rules. I wanted to explore if all those aspects which I found in the literature really have an effect on the games. Besides this I also formulated other points of interest for different kinds of games. Those are familiarity, visibility, possibility for manipulation, endurance and maturity for board games. For games of skill safety and the composition of a group are important. And when playing card games one has to keep the game simple and pay attention to the size of the cards. I have concluded that not every aspect has to get the same amount of attention. The game needs to be adapted by observing the players very well. Some players need more adaptions than others. A game activity is a very useful activity to do with the elderly demented. Especially sociability is a significant aim. Other aims are: making use of the possibilities of the elderly demented, treating them in a perception-oriented way giving them a meaningful day activity,...
4 5 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF... 2 SAMENVATTING... 3 SUMMARY... 4 INHOUDSOPGAVE... 5 ALFABETISCHE LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN INLEIDING DEMENTIE Definitie Symptomen Symptomen van de eerste orde Stoornissen in het geheugen en de oriëntatie Stoornissen in de taal, het handelen en het herkennen Symptomen van de tweede orde Fasen Lichte dementie Matige dementie Ernstige dementie Soorten dementie Dementie van het Alzheimertype Multi-infarct dementie Mengvormen van de ziekte van Alzheimer en de MID Andere vormen van dementie Corticale dementie Subcorticale dementie Dementieel beeld als gevolg van lichamelijke of psychosociale oorzaken Lichamelijke oorzaken Psychosociale oorzaken OMGAAN MET DEMENTERENDE OUDEREN Inleiding Omgaan met licht dementerende ouderen bedreigde ik Omgaan met matig dementerende ouderen verdwaalde ik Omgaan met ernstig dementerende ouderen verzonken ik VOORSTELLING STAGEPLAATS V.Z.W. Rusthuizen Zusters van Berlaar Het RVT Sint Jozef zelf... 22
5 6 4 DOELPUBLIEK UIT HET RVT De afdeling Korte voorstellingen van de verschillende deelnemers SPELEN Wat is spel? Soorten spel Bordspelen Behendigheidsspelen Kaartspelen Kansspelen DOEL VAN SPELEN BIJ DEMENTERENDE OUDEREN Algemene doelstellingen Doelstellingen bij bordspelen Doelstellingen bij behendigheidsspelen Doelstellingen bij kaartspelen Doelstellingen bij kansspelen AANDACHTSPUNTEN VOOR SPELEN BIJ DEMENTERENDE OUDEREN Algemene aandachtspunten Regels aanpassen Plaats Tijdstip Groepssamenstelling Aandachtspunten voor bordspelen Hanteerbaarheid Zichtbaarheid Volwassenheid Duurzaamheid Herkenbaarheid Aandachtspunten voor behendigheidsspelen Veiligheid Groepssamenstelling Aandachtspunten voor kaartspelen Eenvoudig Grootte Aandachtspunten voor kansspelen... 31
6 7 8 UITVOERING VAN BORDSPELEN Ganzenbord met vragen Het spel Aanpassingen Bord Pionnen Dobbelsteen Regels Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Derde uitvoering Besluit Ganzenbord met vragen over Kerstmis Uitvoering Besluit Ganzenbord als vorm van reminiscentie De vragen Uitvoering Besluit Mens Erger Je Niet Het spel Aanpassingen Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Besluit Vragenspel met kleurendobbelsteen Het spel Uitvoering Besluit UITVOERING VAN BEHENDIGHEIDSSPELEN Plakbal Het spel Aanpassingen Bord Balletjes Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Besluit... 55
7 8 9.2 Ringwerpen Het spel Aanpassingen Uitvoering Besluit Rolldisc Het spel Aanpassingen Uitvoering Besluit Gooien met zandzakjes Het spel Aanpassingen Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Besluit Kegelen Het spel Aanpassingen Kegels Bal Afstand Uitvoering Besluit UITVOERING VAN KAARTSPEL Hoger-lager Het spel Aanpassingen Eenvoudig Grootte Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Besluit UITVOERING VAN KANSSPELEN Bingo Het spel Aanpassingen Grootte Hanteerbaarheid Regels Prijs... 74
8 Uitvoering Besluit Lotto Het spel Aanpassingen Uitvoeringen Eerste uitvoering Tweede uitvoering Derde uitvoering Besluit UITVOERING VAN MENGVORM Behendigheidsspel met quizvragen Het spel Uitvoering Besluit BESLUIT BIJLAGEN LITERATUURLIJST... 97
9 10 ALFABETISCHE LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN AIDS BSE CJD CVA DSM HIV MID MS NPH RVT Acquired Immune Deficiency Syndrome Boviene Spongiforme Encephalopathie Creutzfeldt-Jacob dementie Cerebrovasculair accident Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders Human Immunodeficiëntievirus Multi-infarct dementie Multiple Sclerose Normal Pressure Hydrocephalus Rust- en verzorgingstehuis
10 11 INLEIDING Velen denken dat dementerende ouderen niets meer kunnen. Het is moeilijk deze gedachtegang van de maatschappij te doorbreken. Het is belangrijk dat men weet dat het leven van dementerende ouderen nog veel waard is. Ook zij kunnen nog van vele dingen genieten. Men kan de beperkingen op de achtergrond schuiven en zich richten op de mogelijkheden. Door beroep te doen op deze mogelijkheden zijn ook dementerende ouderen nog in staat om vele activiteiten te doen. Eén van deze activiteiten is spel. Spel is voornamelijk een ontspannende activiteit die men kan aanpassen naargelang de mogelijkheden van de deelnemers. Met dit eindwerk wil ik aantonen dat er voor dementerende ouderen ook een heel gamma aan spelen mogelijk is. Ik ga onderzoeken welke spelen dit zijn en welke specifieke aanpassingen nodig zijn om een spel geschikt te maken voor de doelgroep dementerende ouderen. De praktijk werk ik uit in het RVT Sint-Jozef te Wiekevorst. Hier beperk ik me tot één afdeling: de afdeling waar licht tot matig dementerende ouderen wonen. Ik ga voor deze groep een aantal spelen selecteren. Deze spelen verschillen van soort om een zo goed en breed mogelijk beeld te schetsen van spel bij dementerende ouderen. Om dit te realiseren heb ik me eerst verdiept in de theorie. Ik ben opzoek gegaan naar literatuur over spel bij dementerende ouderen. Deze informatie over spel heb ik samen met theorie omtrent dementie neergeschreven in een theoretisch deel. Volgende aspecten komen aan bod: dementie (symptomen, fases en verschillende soorten), hoe omgaan met dementie, uitleg over het rusthuis waar ik stage gelopen heb, doelgroep uit het RVT, wat is spel, doel van spel bij dementerende ouderen en aandachtspunten waarmee rekening dient gehouden te worden. Om aan de praktijk te beginnen heb ik gekeken welke spelen in het rusthuis al aanwezig waren. In enkele spelen heb ik me verder verdiept. Alvorens met de uitwerking van spelen te beginnen heb ik zelf een behendigheidsspel vervaardigd ( Plakbal ). Met dit spel heb ik de eerste stap naar mijn praktijkuitwerking gezet. Nadien heb ik nog verschillende spelen besproken. Zowel bordspelen, behendigheidsspelen, kansspelen, een kaartspel en een mengvorm zijn aan bod gekomen. Deze spelen worden besproken in hoofdstuk 8, 9, 10, 11 en 12.
11 12 DEMENTIE 1.1 Definitie Dementie is afgeleid van het Latijnse dementia, wat letterlijk betekent ontgeestelijken, vermindering van geest. (COOREMAN-MASSIE,1989: 109) Dementie is een hersenaandoening waarin het gehele geestelijke functioneren steeds verder achteruit gaat, zodat het normale zelfstandige leven uiteindelijk niet meer mogelijk is. (EXPERTISECENTRA DEMENTIE VLAANDEREN en de VLAAMSE ALZHEIMER LIGA, Dementie is geen normaal ouderdomsverschijnsel. Wel is het een ziekte die vooral oudere mensen treft. De kans op dementie stijgt met de leeftijd. Boven de 80 jaar vertoont reeds 15 à 20 % van de ouderen een zekere graad van dementie. (COOREMAN-MASSIE,1989: 110) 1.2 Symptomen In het ziektebeeld staan stoornissen van de eerste orde centraal. Deze symptomen moeten aanwezig zijn om te kunnen spreken van dementie. Wanneer deze symptomen worden vastgesteld en er eveneens kan worden gesproken van een typisch verloop, kan men spreken over een dementieel syndroom. Naast symptomen van de eerste orde zijn er ook symptomen van de tweede orde. Deze symptomen hoeven niet, maar kunnen aanwezig zijn bij een dementerende oudere. Ze kunnen tevens optreden bij een ander ziektebeeld. Hieronder licht ik zowel de symptomen van de eerste orde, als van de tweede orde toe. De gebruikte bronnen zijn: GEENEN, JANSEN, 2002: 4-8 en VAN DE VEN, 1993: Symptomen van de eerste orde Stoornissen in het geheugen en de oriëntatie Geheugen: Het korte termijngeheugen is gestoord. Hierdoor ondervindt de dementerende oudere moeilijkheden bij het weergeven van recente feiten en gebeurtenissen. Ook het lange termijngeheugen wordt geleidelijk aangetast. Dit houdt in dat de dementerende oudere zaken uit het verleden gaat vergeten. Oriëntatie: Doordat er enerzijds problemen zijn met het onthouden van informatie en anderzijds moeilijkheden met het herinneren van informatie, geraakt de dementerende oudere gedesoriënteerd in tijd (b.v. niet meer weten welke maand we zijn), persoon (b.v. de namen van de eigen kinderen niet kennen) en ruimte (b.v. de weg niet meer terug vinden).
12 Stoornissen in de taal, het handelen en het herkennen Taal afasie: Ten eerste begrijpt de dementerende oudere steeds minder wat er tegen hem verteld wordt. Ten tweede kan de dementerende oudere zich steeds minder goed uitdrukken. Voorbeelden zijn woordvindingsproblemen, persevereren (herhalen van letterklanken), vervormen van woorden, Handelen apraxie: Na verloop van tijd kan de dementerende oudere niet meer doelgericht handelen. Hij ondervindt problemen in allerlei handelingen (kleden, koken, eten, ) doordat de bewegingen verkeerd en ongestructureerd verlopen. Herkennen agnosie: Tenslotte kunnen zich ook stoornissen voordoen in het herkennen van de betekenis van objecten, geluiden en structuren Symptomen van de tweede orde Het zijn de stoornissen van de tweede orde die het voor de omgeving moeilijk maken om met de dementerende ouderen om te gaan. Intellectuele stoornissen: Het oordelen en het redeneren zijn gestoord waarbij de dementerende oudere het zelfinzicht verliest. Een voorbeeld: de dementerende oudere beseft niet dat hij verkeerd is aangekleed. Emotionele stoornissen: De dementerende oudere kan hevige gevoelsontladingen vertonen. Er zijn vele affectschommelingen. Een voorbeeld: het ene moment is er intens verdriet en het andere moment is er grote vreugde. Persoonlijkheidsveranderingen: Hierin zijn verschillen te merken. Bij sommige is er een omkering in de persoonlijkheid, terwijl bij anderen de persoonlijkheidskenmerken versterken. Een voorbeeld: een vrouw die vroeger heel lief was, is nu een agressieve dame geworden.
13 14 Onrust: Onrust bij de dementerende oudere komt vooral s nachts tot uiting. De dementerende oudere wordt vooral s nachts onrustig. Het dag- en nachtritme wordt helemaal verstoord. Een voorbeeld: een dementerende oudere begint s nachts te dolen. Decorumverlies: Met decorumverlies bedoelt men dat de fatsoensnorm vermindert of verdwijnt. Een voorbeeld: een dementerende man begint zomaar te plassen in de living. Confabulaties: De dementerende oudere vertelt onbewust verzonnen verhalen om de leemtes in het geheugen op te vullen. Confabulaties verbergen die dingen die de dementerende oudere niet meer weet. Verlegenheidsantwoorden: Verlegenheidsantwoorden lijken sterk op confabulaties. Het verschil ligt in het feit dat men verlegenheidsantwoorden bewust vertelt terwijl het confabuleren onbewust gebeurt. Verzamelwoede: De dementerende oudere verzamelt verscheidene voorwerpen als een soort van veiligheid. Ze nemen dingen mee zoals bestek, koeken, etensresten, Dit stoppen ze dan bijvoorbeeld allemaal in hun handtas. Verminderd ziektebesef: De eerste periode is een heel moeilijke periode omdat ze nog beseffen wat hun overkomt. Dit mindert naargelang het verdere verloop van de dementie.
14 Fasen Dementie is niet iets wat je van de ene op de andere dag kunt krijgen. Het is een langzaam proces dat bestaat uit drie fasen. Men onderscheidt de lichte, de matige en de ernstige dementie. Deze onderverdeling komt uit DSM-IV. De gebruikte bronnen om deze fasen toe te lichten zijn: GEENEN, JANSEN, 2002: 11 en en HUGAERT, VAN HEESVELDE, 1993: De drie fasen zijn niet mooi afgelijnd, maar lopen geleidelijk in elkaar over. Het is vaak moeilijk om dementerende ouderen in één van de fasen te plaatsen. Wanneer is nu iemand licht, matig of ernstig dement? Het is niet altijd even duidelijk Lichte dementie Dementerende ouderen in deze fase kunnen nog een onafhankelijk leven leiden. Ze hebben soms begeleiding nodig. Licht dementerende ouderen zijn zich bewust van de tekorten in hun geheugen, zij beseffen wat ze meemaken. Ze beginnen dingen te vergeten. Dementerende ouderen kunnen zich onzeker beginnen voelen, wat kan leiden tot prikkelbaarheid, gespannen zijn, schaamte, hun werk en sociale activiteiten worden verstoord Matige dementie In deze verder gevorderde fase is het niet meer mogelijk om een onafhankelijk leven te leiden. De dementerende ouderen hebben verzorging nodig. De verwardheid treedt steeds meer op de voorgrond. Ook taalstoornissen (afasie), handelingsstoornissen (apraxie) en herkenningsstoornissen (agnosie) worden waargenomen. Vaak is het in deze fase dat er een opname gebeurt. Het alleen wonen wordt namelijk gevaarlijk. Ze beginnen te dolen. Matig dementerende ouderen weten niet goed meer wie ze zijn, hun tijdsbesef is gestoord Ernstige dementie Ernstig dementerende ouderen zijn volledig afhankelijk. Er is verpleging nodig. Ze zijn vaak gebonden aan een rolstoel of worden bedlegerig. Deze dementerende ouderen zijn zich van niets meer bewust. Ze vertonen geen aandacht meer voor hun omgeving. Er zijn ernstige spraakstoornissen waardoor zij zich niet verbaal kunnen uiten. Reacties op verbaal contact verminderen, maar reacties op non-verbaal contact zijn er meestal nog wel.
15 Soorten dementie De verschillende soorten van dementie kunnen worden opgedeeld in vijf grote groepen. Deze vijf groepen geef ik hieronder in hiërarchische volgorde weer. Deze informatie komt van EXPERTISECENTRA DEMENTIE VLAANDEREN en de VLAAMSE ALZHEIMER LIGA, Dementie van het Alzheimertype Dementie van het Alzheimertype omvat 50 à 70 % van alle voorkomende vormen van dementie. Deze vorm van dementie wordt vaak de ziekte van Alzheimer genoemd. Bij de ziekte van Alzheimer sterven de hersencellen in grote getallen af. De oorzaak van dit afsterven is vaak onbekend. De uitval van de hersencellen vindt plaats over de ganse lijn. Er zijn twee vormen van deze Alzheimerdementie. De eerste is de preseniele vorm. Bij deze vorm is de dementie aan de ouderdom voorafgaand. Ten tweede is er de seniele vorm. Deze vorm kan optreden vanaf een leeftijd van ongeveer 70 jaar. Ze verloopt minder stormachtig als de preseniele vorm Multi-infarct dementie of MID Een andere naam voor deze vorm van dementie is de vasculaire dementie. De multi-infarct dementie of vasculaire dementie omvat tussen de 10 en de 25 % van de dementie. Er is een plots begin van het dementiesyndroom. Het verloop is trapsgewijs. Er sterft steeds een stukje hersenweefsel meer af. Het hersenweefsel wordt progressief vernietigd. De oorzaak van dit vernietigen zijn stoornissen in de bloedvaten van het hersenweefsel. De stoornissen kunnen plaatselijk zijn Mengvormen van de ziekte van Alzheimer en de MID De twee meest voorkomende vormen van dementie kunnen ook samen voorkomen. Het is niet zo dat de ene vorm van dementie de andere vorm uitsluit. Ook mengvormen van de twee hierboven vernoemde vormen zijn dus mogelijk Andere vormen van dementie Corticale dementie Frontale kwabdementie (o.a. de ziekte van Pick): Dit type dementie wordt gekenmerkt door persoonlijkheidsveranderingen, gedragsstoornissen en problemen in de 'uitvoerende' functies, zoals plannen maken, de situatie overzien en overeenkomsten en verschillen kunnen aanbrengen. Een verschil met de ziekte van Alzheimer is dat de geheugenproblemen niet op de voorgrond staan, zeker niet in het begin. Het gaat om een afwijking in de hogere sturing van het gedrag. De persoon met een frontale kwabdementie gedraagt zich anders dan gepast zou zijn in een bepaalde sociale omgeving.
16 17 De frontale kwabdementie zou, vergeleken met de ziekte van Alzheimer, vaker familiaal voorkomen. Dementie van het Lewy Body type: Deze ziekte is het gevolg van een opeenstapeling van abnormale eiwitvormen in de hersencellen. Deze abnormale eiwitvormen zijn Lewy lichaampjes. Ze verspreiden zich over de verschillende delen van de hersenen. Er zijn een aantal typische symptomen aan deze vorm verbonden. De persoon met een dementie van het Lewy Body type lijdt aan waanvoorstellingen, hallucinaties en paranoia. Traagheid in bewegingen en tremor (beven), samengaand met de typische cognitieve verschijnselen, zijn kenmerkend bij deze groep van dementie. Ziekte van Creutzfeldt-Jacob: De ziekte van Creutzfeldt-Jacob, afgekort CJD, wordt vergeleken met de gekke koeienziekte of BSE. Deze ziekte komt voor bij runderen. De ziekte van Creutzfeldt-Jacob bij de mensen zou een verband hebben met de ziekte bij runderen. Er is een gelijkenis in symptomen. Deze symptomen zijn hersenafwijkingen, bewegings- en gedragsstoornissen. Het is een zeer zeldzame vorm van dementie waarvan de achteruitgang zeer snel evolueert Subcorticale dementie Ziekte van Parkinson: Dementie kan een gevolg zijn van de ziekte van Parkinson. Bij deze aandoening treden afwijkingen in de houding en motoriek op zoals hypokinesie, tremor en houdingsafwijkingen. Bij een kwart van de Parkinsonpatiënten komen er in die mate cognitieve stoornissen voor zodanig dat er kan gesproken worden van een dementie-syndroom. De dementie die voorkomt bij de ziekte van Parkinson heeft vooral 'subcorticale' kenmerken. Op de voorgrond staan vooral mentale traagheid en bemoeilijkt ophalen van gegevens uit het geheugen. Multiple Sclerose: Ook Multiple Sclerose kan dementie veroorzaken. Cognitieve stoornissen komen bij 40 tot 65 % van de personen met MS voor. De stoornissen bestaan uit het moeilijk ophalen van gegevens uit het geheugen, cognitieve traagheid en moeilijke concentratie. AIDS dementie: Bij een minderheid van de patiënten met AIDS (zo n 15 tot 30 %) ontwikkelt zich in de latere stadia een cognitieve stoornis. Deze stoornis is het gevolg van een infectie van de hersenen door het HIV-virus. Naast de cognitieve stoornis is er ook sprake van een toenemende mate van onhandigheid.
17 18 NPH (normal pressure hydrocephalus): NPH is een uitermate zeldzaam en moeilijk te diagnosticeren ziektebeeld. De mentale achteruitgang bij NPH is van het subcorticale type. Traagheid van begrip en handelen, lusteloosheid en vergeetachtigheid staan op de voorgrond. Ook loopstoornissen (zeer kleine stapjes nemen) en incontinentie voor urine zijn kenmerkend. De oorzaak van NPH is een gestoorde circulatie van het cerebro-spinaal vocht. De ziekte van Huntington: Dit is een aandoening gekarakteriseerd door chorea (plotselinge onwillekeurige zonder regelmaat optredende spierbewegingen) en mentale stoornissen. Uiteindelijk leidt dit tot dementie. Meestal ontstaan de eerste tekenen van chorea en mentale achteruitgang rond de leeftijd van 40 à 45 jaar. Het is een erfelijke vorm van dementie. Sinds enkele jaren is diagnose, voorafgaand aan de geboorte, mogelijk Dementieel beeld als gevolg van lichamelijke of psychosociale oorzaken De dementie kan verdwijnen, wanneer de oorzaak wordt weggenomen Lichamelijke oorzaken - Vergiftiging ten gevolge van alcoholmisbruik (Korsakov dementie); - slecht opgevolgde diabetes; - koolmonoxide; - ziektes zoals longontsteking of blaasontsteking; - hersenziektes zoals een hersentumor of CVA Psychosociale oorzaken - Opname in een ziekenhuis; - verandering van omgeving, verhuizen; - verlies van partner; - institutionaliseren.
18 19 2 OMGAAN MET DEMENTERENDE OUDEREN 2.1 Inleiding Om het omgaan met dementerende ouderen uit de verschillende fasen van het dementeringsproces toe te lichten, maak ik mede gebruik van de fasen die Rien Verdult onderscheidt in zijn belevingsgericht zorgmodel. Deze fasen komen overeen met de fasen die ik in het vorige hoofdstuk heb toegelicht. Verdult onderscheidt het bedreigde ik (lichte dementie), het verdwaalde ik (matige dementie) en het verzonken ik (ernstige dementie). Ik gebruik hier het zorgmodel van Rien Verdult, om twee redenen: Ten eerste omdat ik persoonlijk vind dat de drie verschillende fasen een zeer goed beeld geven over wat deze fasen nu precies inhouden en wat de belevingswereld is van deze dementerende ouderen. De tweede reden is omdat men op mijn stageplaats, nl. het RVT St.-Jozef te Wiekevorst, gebruik maakt van het belevingsgericht zorgmodel van Rien Verdult. Qua begeleidingsvorm streeft men dus deze benadering na. Belangrijk is om steeds belevingsgericht met dementerende ouderen om te gaan. Dit staat steeds centraal. Dit hoofdstuk is gebaseerd op GEENEN, JANSEN, 2002: 79-85; HUGAERT, VAN HEESVELDE, 1993: en BLOEMENDAL, 1999: Omgaan met licht dementerende ouderen het bedreigde ik Iemand die dement wordt, voelt zich bedreigd. Er treedt een identiteitscrisis op. De dementerende persoon heeft angst. Het doel bij deze dementerende persoon is om de bedreiging en angst te verminderen, of beter nog weg te nemen. De begeleiding moet klaar staan om moeilijke momenten van de dementerende oudere te ondersteunen. Men moet ingaan op de gevoelens en meegaan in de herinneringen. Men mag hem niet op zijn vergeetachtigheid wijzen. Als begeleiding moet men aandacht geven aan de dingen die de dementerende persoon nog kan (succeservaringen). Men moet de dementerende oudere stimuleren om deze activiteiten te doen. Verder zijn zaken zoals reminiscentie, luisteren, opbouwen van een vertrouwensrelatie belangrijke elementen in het omgaan met de licht dementerende oudere. In gesprekken met een licht dementerende oudere kunnen nog open vragen gesteld worden (wie, wat, waar). Dit vermindert in de loop van het dementeringsproces. Gesloten vragen worden hier interessanter. Het spreken van de begeleiding dient traag en duidelijk te zijn met eenvoudige zinnen.
19 Omgaan met matig dementerende ouderen het verdwaalde ik Bij een matig dementerende oudere staat het verdwaald zijn centraal. Een matig dementerende oudere heeft een identiteitsverwarring. In het omgaan met deze gevorderde dementie is veiligheid een zeer belangrijk item. De begeleiding dient een houvast te geven aan deze dementerende oudere. Het meegaan in de beleving van de dementerende oudere is ook hier noodzakelijk. Een goede vertrouwensrelatie, structuur bieden, luisteren en reminiscentie blijven in deze fase belangrijke aandachtspunten. Tijdens de communicatie met een matig dementerende oudere mag men geen open vragen meer stellen, dit is te moeilijk voor hem. Het traag, duidelijk en in eenvoudige zinnen spreken is ook hier zeer geschikt. Wat ook zeer gepast is, is het proberen te verwoorden van wat men ziet bij de dementerende oudere. Als begeleiding kan men dan beginnen met ik zie dat of ik merk dat. 2.4 Omgaan met ernstig dementerende ouderen het verzonken ik Bij de beleving van een dementerende oudere uit deze laatste fase spreekt men over het verzonken ik. Dit omdat hij praktisch volledig is afgesloten van zijn omgeving en de wereld. Er is een totaal identiteitsverlies. Verbaal communiceren met de omgeving kan hij niet meer. Hij vertoont ook geen interesse voor deze omgeving. Hij kan wel enkele klanken uitbrengen of mompelen wanneer iemand tegen hem spreekt. De dementerende oudere reageert ook op lichamelijk contact. Hier moet men dan trachten op in te spelen. In deze fase is het doel om zo veel mogelijk in contact te komen met deze dementerende oudere en hem zo veel mogelijk ontspanning te bieden. Een activiteit die zeer veel gedaan wordt in deze fase is snoezelen.
20 21 3 VOORSTELLING STAGEPLAATS 3.1 V.Z.W. Rusthuizen Zusters van Berlaar Het RVT Sint-Jozef in Wiekevorst behoort tot de V.Z.W. Rusthuizen Zusters van Berlaar. De V.Z.W. Rusthuizen Zusters van Berlaar omvat volgende woon- en zorghuizen: - RVT H. Familie in Heist-op-den-Berg - RVT Sint-Jozef en serviceflats Ter Wieke in Wiekevorst - RVT Zonnewende en serviceresidentie Cederhof in Kapellen Hoewel iedere instelling haar eigen identiteit heeft, is er een nauwe samenwerking binnen de v.z.w. die alle woon- en zorghuizen ten goede komt. Om de basisvisie duidelijk te maken geef ik de opdrachtverklaring van het RVT: In ons opnamegebied richten wij ons naar bejaarden die ondersteuning wensen, waarbij we blijvend oog hebben voor wie het meest zorgbehoevend is. Onze instellingen zijn open huizen waar we in samenspraak met bewoners, familie en vrienden, ruimte bieden om een thuis te scheppen. Wij doen dit met warme aandacht geïnspireerd door de christelijke waarden. Bij de realisatie van onze opdrachtverklaring hebben we aandacht voor de mens in zijn geheel. Omdat iedere persoon uniek is passen wij begeleiding en zorg aan naargelang de vraag en de behoefte. Wij beschouwen familieleden en vrienden als partners in het samen zorg dragen. Van alle medewerkers die beroepshalve verbonden zijn met het huis, verwachten wij deskundigheid, inzet en motivatie, alsook bereidheid tot samenwerking en overleg. Zij krijgen de mogelijkheid tot persoonlijke ontplooiing en kunnen rekenen op aanmoediging, waardering en begrip. Bij dit alles hebben alle leidinggevenden een bezielende en coördinerende rol. Onze kennis en houding geven wij graag door aan onze stagiairs. De inzet en de hulp van vrijwilligers geven een meerwaarde aan ons werk waarvoor wij hen dankbaar zijn. Door een uitnodigende houding naar de omgeving bevorderen we integratie en samenwerking. Het is voor ons een blijvende uitdaging om de kwaliteit van onze instellingen te behouden en te verbeteren door deze opdrachtverklaring verder waar te maken.
Verschil tussen Alzheimer en dementie
Inhoudsopgave Verschil tussen Alzheimer en Dementie blz. 1 De fasen van Dementie blz. 2 Verschijnselen van Dementie blz. 3 Verschil tussen gezond en dementerend, waardoor? Blz. 4 Benaderingswijze blz.
Nadere informatieWerkstuk Biologie Dementie
Werkstuk Biologie Dementie Werkstuk door een scholier 1045 woorden 22 december 2003 5,3 40 keer beoordeeld Vak Biologie Wat is dementie: Vanuit het Latijn vertaald betekent dementie letterlijk ontgeestelijk-zijn.
Nadere informatieVisie. Wat is dementie?
Visie Opdrachthoudende vereniging VitaS staat open voor zorgbehoevende bewoners en voor bewoners met dementie. Binnen onze woonzorgcentra worden alle ouderen met dementie opvangen ongeacht hun zorgnoden.
Nadere informatieVerschil tussen Alzheimer en Dementie
Verschil tussen Alzheimer en Dementie Vaak wordt de vraag gesteld wat precies het verschil is tussen dementie en Alzheimer. Kort gezegd is dementie een verzamelnaam voor een aantal verschijnselen. Deze
Nadere informatieVisie. Wat is dementie?
Visie Opdrachthoudende vereniging VitaS staat open voor gebruikers met dementie. Binnen onze dagverzorgingscentra worden alle ouderen met dementie opvangen ongeacht hun zorgnoden. Wij streven naar een
Nadere informatieDelirium op de Intensive Care (IC)
Deze folder is bedoeld voor de partners, familieleden, naasten of bekenden van op de Intensive Care (IC) afdeling opgenomen patiënten. Door middel van deze folder willen wij u als familie* uitleg geven
Nadere informatieDementie per leeftijdscategorie 6-1-2010. Dementie Dementiesyndroom. = ontgeesting. Omvang dementie in Nederland. Matthieu Berenbroek
Dementie Dementiesyndroom de-mens = ontgeesting Matthieu Berenbroek Fontys Hogeschool Verpleegkunde Omvang dementie in Nederland 2005 180.000 / 190.000 dementerenden 2050 400.000 dementerenden Bron CBO
Nadere informatieInformatiebijeenkomst. Dementie
Informatiebijeenkomst Dementie KBO Bergeijk - November 2016 Kristien Jansen, Specialist Ouderengeneeskunde Ellen Rozel, GZ-psycholoog Valkenhof Vergeetachtigheid is niet altijd een teken van dementie!
Nadere informatieDEMENTIE. Stadia en symptomen van dementie. Er zijn drie hoofdstadia van dementie.
DEMENTIE De term dementie beschrijft een verzameling symptomen waaronder, in de meeste gevallen, verlies van verstandelijk vermogen - het geheugen laat na, denken en redeneren wordt moeilijker. Als zodanig
Nadere informatieWaar of niet waar? Naarmate de mens ouder wordt, vergeet hij ook meer. Hoe praat je het beste met een persoon met dementie?
Waar of niet waar? Naarmate de mens ouder wordt, vergeet hij ook meer. Hoe praat je het beste met een persoon met dementie? Welk teken past niet bij de ziekte dementie? Oriëntatie in de tijd: niet meer
Nadere informatieDienst geriatrie Dementie. Informatiebrochure voor de patiënt en de familie
Dienst geriatrie Dementie Informatiebrochure voor de patiënt en de familie WAT IS DEMENTIE? Dementie is een hersenaandoening, geen normaal hersenverouderingsproces. Het is een geleidelijk evoluerende,
Nadere informatieWelke fasen zijn er in Dementie? Blz. 2. Afb eeldingen van gezonde hersenen en een dementerende zorgvrager. Wat is het verschil? Blz.
Wat is het verschil tussen Dementie en Alzheimer? Blz. 1 Welke fasen zijn er in Dementie? Blz. 2 Wat zijn de verschijnselen bij de verschillende fasen? Blz. 3 Afb eeldingen van gezonde hersenen en een
Nadere informatiePalliatieve zorg en Dementie verbinden. Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde
Palliatieve zorg en Dementie verbinden Jet van Esch Specialist ouderengeneeskunde Kennistoets Dementie kan alleen sluipend ontstaan ja/nee Bij dementie is ook het gevoel aangetast ja/nee Palliatieve zorg
Nadere informatieWat is dementie? Radboud universitair medisch centrum
Wat is dementie? Bij de diagnostiek en behandeling van mensen met dementie werkt het Jeroen Bosch Ziekenhuis nauw samen met het Radboud Alzheimer Centrum in het Radboudumc te Nijmegen. We wisselen voortdurend
Nadere informatieAls testteam aan de slag met de kennisbundel Dementie?
Als testteam aan de slag met de kennisbundel Dementie? Speciaal voor docenten en praktijkbegeleiders zijn er 11 kennisbundels met actuele kennis over een onderwerp dat van belang is voor onderwijs en zorgpraktijk.
Nadere informatieHet belang van Levensverhalen bij Dementie
Het belang van Levensverhalen bij Dementie 24 februari 2015 Inge van Rooij (coördinerend begeleider, Lunet zorg) Willem Lemmens (gedragsdeskundige, Lunet zorg) Ouder worden! Veroudering = Levensloop! Mensen
Nadere informatieVerdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij?
verdwaald in eigen leven infobrochure dementie Verdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij? OCMW MERCHTEM WoonZorgCentrum Ter Stelten VOORWOORD
Nadere informatieDementie. Ilse Masselis regionaal expertisecentrum dementie Sophia Kortrijk
Dementie Ilse Masselis regionaal expertisecentrum dementie Sophia Kortrijk Expertisecentra dementie Vlaanderen Visie Het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en de negen regionale expertisecentra dementie
Nadere informatieWelkom. Publiekslezing dementie 17 februari 2015 #pldementie
Welkom Publiekslezing dementie 17 februari 2015 #pldementie R.H. Chabot, neuroloog Beatrixziekenhuis Rivas Zorggroep DEMENTIE DIAGNOSE EN SYMPTOMEN Inhoud Geheugen Wat is dementie? Mogelijke symptomen
Nadere informatieDe tijd van je leven
De tijd van je leven Dementie Het verschil tussen dementie en alzheimer. Dementie is een verzamelnaam voor een aantal verschijnselen, die verschijnselen worden veroorzaakt door een ziekte. Er zijn ruim
Nadere informatievan delen tot het geheel. Hij kan bijvoorbeeld zijn kleding binnenstebuiten aantrekken, of zijn kopje naast de tafel zetten.
Afasie Als iemand een beroerte krijgt gebeurt dat bijna altijd plotseling. De schok is groot. Men heeft zich niet kunnen voorbereiden en men weet niet wat hen overkomt. Het dagelijkse leven wordt verstoord.
Nadere informatieDementie in de palliatieve fase
Dementie in de palliatieve fase Wie zijn wij? Marielle Rooijakkers Karin van Mersbergen Dementie Verzamelnaam voor een combinatie van symptomen waarbij de hersenen, informatie niet meer goed kunnen verwerken.
Nadere informatieDe mantelzorg DER LIEFDE
De mantelzorg DER LIEFDE Ongeveer 3,5 miljoen Nederlanders zorgen onbetaald en langdurig voor een chronisch zieke, gehandicapte of hulpbehoevende partner of familielid. Ook op de HAN zijn veel medewerkers
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor cliënt en naasten. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor cliënt en naasten Zorgprogramma Doen bij Depressie Versie 2013-oktober Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen en welke oorzaken
Nadere informatieVerdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij?
verdwaald in eigen leven infobrochure dementie Verdwaald ben ik als mens! Wie zorgt er nu voor mij? t Was niet mijn eigen wens, maar mag ik er nog bij? OCMW MERCHTEM WoonZorgCentrum Ter Stelten Hoe zou
Nadere informatieWandelTrainersDag 8 april Ronder 3 nr. 30. Best Practice: Wandelen als interventie bij dementie Anne-Mieke Huisman
WandelTrainersDag 8 april Ronder 3 nr. 30 Best Practice: Wandelen als interventie bij dementie Anne-Mieke Huisman Waarom deze workshop? Momenteel leven 270.000 mensen in Nederland met dementie en dat aantal
Nadere informatieDepressie. Informatiefolder voor zorgteam. Zorgprogramma Doen bij Depressie UKON. Versie 2013-oktober
Depressie Informatiefolder voor zorgteam Zorgprogramma Doen bij Depressie Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij de zorg voor een cliënt bij wie een depressie
Nadere informatieWorkshop dementie. 27 november 2014. Marlon v.d. Wetering en Karen v.d. Weijer
Workshop dementie 27 november 2014 Marlon v.d. Wetering en Karen v.d. Weijer Bram Bram is 53 jaar, heeft een matig verstandelijke beperking en het syndroom van Down. Sinds 10 jaar woont hij in een woonvoorziening
Nadere informatieLesmodule 4 fasen van. dementie. VOORBEELD LESMODULE: 4 fasen van dementie
Lesmodule 4 fasen van dementie Inhoudsopgave: 1. Wat is dementie? blz. 3 2. Twee basisprincipes over de werking van de hersenen blz. 4 3. Omschrijving van de vier fasen van ikbeleving bij dementie blz.
Nadere informatieDementie maar anders Vergeet Dementie Onthou Mens
Dementie maar anders Vergeet Dementie Onthou Mens Wat is dementie? Dementie is geen op zichzelf staande ziekte, maar een combinatie van verschijnselen (syndroom): Geheugenstoornissen Verwardheid Verminderde
Nadere informatieProbleemgedrag bij ouderen
Probleemgedrag bij ouderen Machteloos, bang of geïrriteerd. Zo kunnen medewerkers en cliënten in de thuiszorg zich voelen in situaties waarin sprake is van probleemgedrag. Bijvoorbeeld als een cliënt alleen
Nadere informatie1 Geheugenstoornissen
1 Geheugenstoornissen Prof. dr. M. Vermeulen 1.1 Zijn er geheugenstoornissen? Over het geheugen wordt veel geklaagd. Bij mensen onder de 65 jaar berusten deze klachten zelden op een hersenziekte. Veelal
Nadere informatieDementie Radboud universitair medisch centrum
Dementie Bij u, uw partner of familielid is dementie vastgesteld. In deze folder kunt u lezen wat dementie is en waar u voor verdere vragen en informatie terecht kunt. Vanwege de leesbaarheid wordt in
Nadere informatieStoornis in praktisch handelen. Dit bemoeilijkt de uitvoering van bijvoorbeeld koken, autorijden of hobby s.
Dementie 2 Dementie in de Nederlandse bevolking Dementie is een aandoening die vooral ouderen treft, maar het kan ook voorkomen op jongere leeftijd. In Nederland zijn er naar schatting ongeveer 300.000
Nadere informatieOuderen en seksualiteit:
Ouderen en seksualiteit: een oud taboe of een sexy verhaal? Vaak denken jongeren dat mensen van boven de 60 geen seks meer hebben, of daar toch zeker niet van genieten. Niets is minder waar. Maar ook in
Nadere informatiePsychogeriatrie of gerontopsychiatrie.
Psychogeriatrie of gerontopsychiatrie. Psychogeriatrie : geneeskunde cognitieve beperkingen Gerontopsychiatrie psychiatrische ziekenhuizen - curatief Bedenkingen Binnen gerontopsychiatrie goede balans
Nadere informatieVroegsignalering bij dementie
Vroegsignalering bij dementie Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Docentenhandleiding voor mbo-zorg onderwijs en bijscholing Contact: Connie Klingeman, Hogeschool Rotterdam c.a.klingeman@hr.nl
Nadere informatie29/11/2016. De wereld van dementie. PERSOON met dementie. Expertisecentrum Dementie Paradox. Besef en beleving. Dementerenden.
De wereld van dementie Frederix Nelle Expertisecentrum Dementie Paradox We spreken niet meer over Dementen Dementerenden Maar : PERSOON met dementie Elke persoon met dementie is UNIEK! Besef en beleving
Nadere informatieIn de laatste levensfase staat de mens voor aan aantal taken:
Ouderdomsfase: (=8 e en laatste levensfase in de theorie van de psychoanalyticus Erik Erikson) In de laatste levensfase staat de mens voor aan aantal taken: - verwerken - terugzien - balans opmaken - berusting
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor cliënt en naasten Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 3 Inleiding Deze folder bevat informatie over de klachten die bij een depressie horen
Nadere informatieDementie en de fasen van Ik beleving
Dementie en de fasen van Ik beleving Stichting Philadelphia Zorg Philadelphia voor medewerkers Het beste uit jezelf Dementie is een overkoepelend begrip. Het wordt gebruikt om een grote hoeveelheid ziekten
Nadere informatieDE ZIEKTE VAN ALZHEIMER ONTSTAAT MEESTAL SPONTAAN.
Aubaine tekstproef CAPS_ZVZO 24-09-10 15:29 Pagina 4 VOOR U LIGT EEN EXEMPLAAR VAN HOUVAST VOOR MENSEN DIE OP ZOEK ZIJN NAAR MEER INFORMATIE OVER DEMENTIE EN DE VOORZIENINGEN EN MOGELIJKHEDEN DIE IN ZEEUWS-VLAANDEREN
Nadere informatieKlinisch redeneren Take-home toets
Klinisch redeneren Take-home toets Naam: Joyce Stuijt Klas: 1F2 Docent: S. Verschueren Datum: 23 januari 2012 Studentnr: 500635116 Inhoudsopgave Casus 3 Diagnose 4 Prognose 4 Resultaatsklasse 5 Beoogd
Nadere informatieDepressie bij ouderen
Depressie bij ouderen 2 Depressie bij ouderen komt vaak voor, maar is soms moeilijk te herkennen. Deze folder geeft informatie over de kenmerken en de behandeling van een depressie bij ouderen. Wat is
Nadere informatiePatiënteninformatie. Acuut optredende verwardheid. (delier) Acuut optredende verwardheid (delier)
Patiënteninformatie Acuut optredende verwardheid (delier) Acuut optredende verwardheid (delier) 1 Acuut optredende verwardheid (delier) Intensive Care, route 3.3 Telefoon (050) 524 6540 Inleiding Uw familielid
Nadere informatieWat is afasie? Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel.
Afasie Wat is afasie? Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel. Hoe ontstaat afasie? Afasie ontstaat door hersenletsel. Dit letsel ontstaat meestal ten gevolge van een CVA, soms wordt het
Nadere informatieAfasie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Afasie Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel. Iemand met afasie heeft moeite met het uiten en het begrijpen van de taal. In deze brochure leest u wat afasie inhoudt en vindt u een aantal
Nadere informatieVragenkaartjes voor kinderen van 4 t/m 6 jaar
4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar 4 t/m 6 jaar Hoe vraag je aan iemand om met je te spelen? Wat speel je graag op het schoolplein? Jij kan al goed helpen hè. Wie help jij graag? Wat doe je dan? van 4 t/m 6 jaar
Nadere informatieTake-home toets klinisch redeneren 2
Take-home toets klinisch redeneren 2 Naam: Sanne Terpstra Studentnummer: 500646500 Klas: 1F2 Datum: 23-01-2012 Deel 1: Casus Mevrouw Alberts is een 81 jarige weduwe. Haar man is 5 maanden geleden overleden
Nadere informatieDementie. Algemene omgangstips. Vragen of nood aan een gesprek? Woonzorgcentrum Sint-Jozef vzw. Molenaarsstraat Gent
V.U.: Dirk Dhondt Molenaarsstraat 34, 9000 Gent november 2016 Versie 02 Algemene omgangstips Non-verbale communicatie: let op intonatie, stemgebruik, houding en sfeer. Ondersteun verbale communicatie met
Nadere informatieVoorlichtingsbijeenkomst
Voorlichtingsbijeenkomst 13 februari 2018 Voor: Adviesraad Sociaal Domein Goeree-Overflakkee Door: Joke van Dijk en Marloes Jacobs Ik wil dat dit niet wordt vergeten Filmpje Is het vergeetachtigheid of
Nadere informatieBijlage 3. Symptomen van de eerste orde
Bijlage 3 Symptomen van de eerste orde Stoornissen in het kortetermijngeheugen* De persoon met dementie onthoudt de recente gebeurtenissen niet meer, of beter: slaat de nieuwe indrukken steeds moeilijker
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. In de war geraakt
PATIËNTEN INFORMATIE In de war geraakt Informatie voor familieleden en betrokkenen van patiënten die in de war zijn geraakt. Delier Uw familielid, vriend of vriendin ligt in het ziekenhuis. Er is sprake
Nadere informatieVoor mantelzorgers en vrijwilligers
Voor mantelzorgers en vrijwilligers Cursus en Thema 2014 VRIJWILLIGERS Basiscursus (voor nieuwe vrijwilligers) Aantal bijeenkomsten: 3 In drie bijeenkomsten maken nieuwe vrijwilligers kennis met diverse
Nadere informatieEen mens met dementie is een persoon met wensen, gevoelens en voorkeuren. En geen dode geest in een nog levend lichaam. Met deze presentatie willen
1 Een mens met dementie is een persoon met wensen, gevoelens en voorkeuren. En geen dode geest in een nog levend lichaam. Met deze presentatie willen we de clichés omtrent dementie bijstellen. Het beeld
Nadere informatieVergeetachtig of dement?
Dementie Riëtte Oudenaarden, verpleegkundig specialist geriatrie Vergeetachtig of dement? 2 1 Vergeetachtig of dement? 3 Dementie is meer dan vergeten Verstoring op meerdere domeinen. Lichamelijke problemen
Nadere informatieWANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT
WANNEER EEN SPECIAAL IEMAND ALS HEEFT 1 Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Laterale Sclerose heeft. Het is een lang woord en
Nadere informatieDementie. Havenziekenhuis
Dementie Uw arts heeft met u en uw naasten besproken dat er (waarschijnlijk) sprake is van dementie. Mogelijk bent u hiervan geschrokken. Het kan ook zijn dat u of uw omgeving hier al op voorbereid was.
Nadere informatiepatiënteninformatie Dienst neurologie en geriatrie Dementie GezondheidsZorg met een Ziel
i patiënteninformatie Dienst neurologie en geriatrie Dementie GezondheidsZorg met een Ziel Geachte heer Geachte mevrouw U hoorde van de dokter dat u of uw familielid dementie heeft. U wil hier meer over
Nadere informatieLibra R&A locatie Blixembosch. Multiple Sclerose
Libra R&A locatie Blixembosch MS Multiple Sclerose Deze folder is bedoeld voor mensen met multiple sclerose (MS) die worden behandeld bij Libra Revalidatie & Audiologie locatie Blixembosch. Tijdens uw
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieOnderzoek naar de ergotherapeutische behandeling van patiënten met de Ziekte van Huntington
1 Onderzoek naar de ergotherapeutische behandeling van patiënten met de Ziekte van Huntington De Ziekte van Huntington is een erfelijke aandoening die geleidelijk de hersenen beschadigt en de zieke zowel
Nadere informatieNamen: Esmee Ensink, Anne Keukenkamp,Lianne van Dam,Claudia Leutscher
\ Namen: Esmee Ensink, Anne Keukenkamp,Lianne van Dam,Claudia Leutscher Blz. Verschillende fases van dementie 3 Wist je datjes 4 Wat wel en wat niet te doen bij mensen met dementie 5 Gedichten 6 Woordzoeker
Nadere informatiePraktische opdracht ANW Depressies
Praktische opdracht ANW Depressies Praktische-opdracht door een scholier 1714 woorden 27 februari 2002 7,9 16 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding: Deze brochure gaat over depressies. Op het moment hebben
Nadere informatieDelirium of delier (acuut optredende verwardheid)
Delirium of delier (acuut optredende verwardheid) In deze folder leest u wat een delirium is, wat de verschijnselen van een delirium zijn en leest u informatie over de behandeling en tips voor patiënten
Nadere informatieDESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN. Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen
DESKUNDIG AAN HET WERK OUDEREN Trainingen op het gebied van psychische problemen of psychiatrische stoornissen 2 3 INHOUDSOPAVE PAGINA Kennis over psychische problemen bij ouderen nodig?! 4 Praktische
Nadere informatieDelier voor de patiënt. Inhoud presentatie delier. Delier. Symptomen. Diagnose delier 21-6-2012. n droom woar de geen sodemieter van op aan kunt
Delier voor de patiënt n droom woar de geen sodemieter van op aan kunt angstdroom nachtmerrie Inhoud presentatie delier Wat is een delier Wat zijn de gevolgen van een delier Wat zijn risicoverhogende en
Nadere informatieMEE Nederland. Raad en daad voor iedereen met een beperking. Moeilijk lerend. Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind
MEE Nederland Raad en daad voor iedereen met een beperking Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Moeilijk lerend Uitleg over het leven van een moeilijk lerend kind Inhoudsopgave
Nadere informatieOntwikkelen: een levenslang proces 11
INHOUDSTAFEL Ontwikkelen: een levenslang proces 11 A Wat is ontwikkeling? 13 Doelstellingen 13 1 Inleiding 14 2 Definitie en kenmerken 15 2.1 Definitie 15 2.2 Algemene kenmerken van ontwikkeling 15 2.3
Nadere informatieChecklijst voor Cognitieve en Emotionele problemen na een Beroerte (CLCE-24)
Checklijst voor Cognitieve en Emotionele problemen na een Beroerte (CLCE-24) Voor de domeinen cognitie, communicatie en psycho-emotioneel kan de checklijst voor Cognitie en Emotionele problemen na een
Nadere informatieDementie na de diagnose
Dementie na de diagnose 1. Beloop en symptomen 2. De rol van het ziekenhuis na de diagnose - Medicatie bij dementie 3. Samenwerking 1 e lijn en ziekenhuis: vragen/opmerkingen - Ziekte van Alzheimer - Vasculaire
Nadere informatieOuderen, naasten en probleemgedrag
Ouderen, naasten en probleemgedrag Omgaan met gedragsveranderingen in de ouderenzorg Dr. Dorothea Touwen Ethiek en Recht LUMC 11 JANUARI 2016 Hannie en Henk 1 Filmfragment 1 2 Hannie en Henk nabespreken
Nadere informatieMassk. shannon nieborg. Shannon, Anouk, Melisa, Silvana, Killian.
Massk shannon nieborg Shannon, Anouk, Melisa, Silvana, Killian. Inleiding In dit tijdschrift krijgt u veel te lezen over dementie. De verschillende fasen, het verschil tussen dementie en alzheimer, wat
Nadere informatiePatiënteninformatie. Delier of plotse verwardheid. GezondheidsZorg met een Ziel
i Patiënteninformatie Delier of plotse verwardheid GezondheidsZorg met een Ziel DELIER OF PLOTSE VERWARDHEID Uw partner, familielid of iemand anders uit uw naaste omgeving is vanwege een ziekte, ongeval
Nadere informatieDementie bij mensen met een verstandelijke beperking
Dementie bij mensen met een verstandelijke beperking 30 september 2014 Marius de Greef (orthopedagoog, Severinus) Willem Lemmens (gedragsdeskundige, Lunet zorg) Ouder worden... Ouder worden.. Toename levensverwachting
Nadere informatieAfasie Informatie voor familieleden. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Afasie Informatie voor familieleden Ziekenhuis Gelderse Vallei Een van uw naasten is in de afgelopen periode opgenomen in Ziekenhuis Gelderse Vallei. Er is door de logopedist een afasie geconstateerd.
Nadere informatieOpbouw praatje. Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie
DEMENTIE Opbouw praatje Wat is dementie? Vormen van dementie Diagnose dementie Behandeling van dementie De verloop van dementie Conclusie Definitie dementie Dementie is een syndromale diagnose, een ziekte
Nadere informatieDelier in de palliatieve fase. Marlie Spijkers Specialist ouderengeneeskunde Consulent Palliatieve zorg IKZ
Delier in de palliatieve fase Marlie Spijkers Specialist ouderengeneeskunde Consulent Palliatieve zorg IKZ Delier voor de patiënt n droom woar de geen sodemieter van op aan kunt angstdroom nachtmerrie
Nadere informatieDelier in de palliatieve fase
Delier in de palliatieve fase Marlie Spijkers Specialist ouderengeneeskunde Consulent Palliatieve zorg IKZ Delier voor de patiënt n droom woar de geen sodemieter van op aan kunt angstdroom nachtmerrie
Nadere informatieInleiding. Wat is afasie?
Afasie Inleiding De logopedist heeft bij u afasie geconstateerd. Afasie is een taalstoornis. In deze folder wordt u uitgelegd wat afasie is en hoe het ontstaat. Daarnaast kunt u lezen wat u, maar ook uw
Nadere informatieAntonius College: Dementie
Antonius College: Dementie Sprekers Karel van Wieringen internist ouderengeneeskunde Doetie Visser verpleegkundig specialist geriatrie Polikliniek Klinische Geriatrie Specifiek gericht op ouderen, maar
Nadere informatieOnderwerp: Acute verwardheid of delier
Onderwerp: 1 Informatie over acute verwardheid of delier Voor wie is deze folder bedoeld? Deze folder is bedoeld voor patiënten die worden opgenomen in het Ikazia Ziekenhuis. Zoals de verpleegkundige aan
Nadere informatieU kunt zich voorstellen dat plotseling wakker worden in Frankrijk iets minder grote problemen veroorzaakt voor het
Afasie Inleiding Als gevolg van een hersenbeschadiging kan een patiënt te maken krijgen met communicatieproblemen. Deze beperken hem/haar in het uitwisselen van gedachten, wensen en gevoelens. Op de afdeling
Nadere informatieDepressie bij verpleeghuiscliënten
Doen bij Depressie zorgprogramma Informatiefolder voor afdelingsmedewerkers Depressie bij verpleeghuiscliënten Folder 4 Inleiding Deze folder is bedoeld voor afdelingsmedewerkers die betrokken zijn bij
Nadere informatieVoel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008
Voel jij wat ik bedoel? www.psysense.be 17/5/2008 Gevoel en emoties / definitie Emoties: in biologische zin: affectieve reacties. Prikkeling van dit systeem geeft aanleiding tot allerlei lichamelijke reacties.
Nadere informatieDysartrie. Logopedie
Dysartrie Logopedie Inhoudsopgave 1 Wat is dysartrie?... 2 2 Gevolgen van dysartrie... 3 3 Behandeling van dysartrie... 4 Onderzoek... 4 Behandeling... 4 4 Richtlijnen voor een betere communicatie... 5
Nadere informatieinleiding bij psycho-educatiepakket Dementie en nu tekst voor mantelzorgers Inleiding mantelzorg samen afhankelijkheid financiën leven zorglast
inleiding bij psycho-educatiepakket Dementie en nu tekst voor mantelzorgers Inleiding relatie mantelzorg samen afhankelijkheid chronisch gezondheid comfort gevoel handelen leven financiën administratie
Nadere informatieJaarcongres veilige zorg voor ouderen 11 okt Workshop agressiehantering bij ouderen met dementie
Jaarcongres veilige zorg voor ouderen 11 okt 2016 Workshop agressiehantering bij ouderen met dementie Programma workshop agressiehantering bij ouderen met dementie Wat is dementie? Wat is agressie? Beinvloedbare
Nadere informatieTUINTHERAPIE BIJ PERSONEN MET DEMENTIE
TUINTHERAPIE BIJ PERSONEN MET DEMENTIE Inhoud Beschrijving van de beoogde doelgroep Kort historisch overzicht van het initiatief Financiering van het project Hoe wordt het medium tuinieren en de tuin als
Nadere informatieInformatiefolder delier
Informatiefolder delier Informatiefolder delier Het gedrag en de reactie van uw partner, familielid, vriend(in) of kennis zijn anders dan u gewend bent. Hij of zij is onrustig, begrijpt u niet, geeft vreemde
Nadere informatieHoofdstuk 4: De gehele periode van wennen 6
Wenbeleid Inhoud 2 Hoofdstuk 1: Inleiding 3 Hoofdstuk 2: Eerste kennismaking 4 Hoofdstuk 3: Het afscheid 5 Hoofdstuk 4: De gehele periode van wennen 6 Bijlage 1: Wenschema 2 1. Inleiding Pedagogische medewerkers
Nadere informatieINHOUDSTAFEL I ONTWIKKELEN: EEN LEVENSLANG PROCES 19. Voorwoord 13. Pictogrammen 14. Doelstellingen 15
INHOUDSTAFEL Voorwoord 13 Pictogrammen 14 Doelstellingen 15 I ONTWIKKELEN: EEN LEVENSLANG PROCES 19 A Wat is ontwikkeling? 21 1 Definitie en kenmerken 21 1.1 Definitie 21 1.2 Algemene kenmerken van ontwikkeling
Nadere informatieDementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013
Dementie, ook u ziet het?! Hanny Bloemen Klinisch Geriater Elkerliek Ziekenhuis Helmond 22 mei 2013 Hoeveel mensen in Nederland hebben dementie? 16.5 miljoen Nederlanders; 2.5 miljoen hiervan is 65+ (15%)
Nadere informatieKwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan
Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit
Nadere informatieMANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN
Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe
Nadere informatieNiet veel mensen krijgen deze ziekte en sommige volwassenen hebben er vaak nog nooit van gehoord of weten er weinig vanaf.
Je leest waarschijnlijk dit boekje omdat je mama of papa of iemand anders speciaal in je familie Amyotrofische Lateraal Sclerose heeft. Het is een lang woord en het wordt vaak afgekort tot ALS. Niet veel
Nadere informatieStartopdracht. Iedereen die in Zorg en Welzijn werkt, krijgt te maken met agressie op het werk.
Agressiespel Startopdracht Iedereen die in Zorg en Welzijn werkt, krijgt te maken met agressie op het werk. Hoe vaak heb jij te maken met agressie op het werk, op een schaal van 0 (helemaal nooit) tot
Nadere informatieBehandelende logopedisten 02/
Afasie is een communicatiestoornis met ingrijpende gevolgen, niet alleen voor de patiënt maar ook voor de familie, vrienden en kennissen. Wie de stoornis begrijpt, kan gemakkelijker omgaan met de gevolgen.
Nadere informatieKetenzorg dementie. Ketenzorg dementie in Zoetermeer
Ketenzorg dementie Wat is dementie? Dementie is niet één bepaalde aandoening, maar een ziektebeeld (syndroom) waarvan meer dan 60 oorzaken bekend zijn. Kenmerkend voor dit ziektebeeld is een combinatie
Nadere informatieDe patiënt met plotseling optredende verwardheid (delier) Informatie voor familie en betrokkenen
De patiënt met plotseling optredende verwardheid (delier) Informatie voor familie en betrokkenen Inhoud Inleiding 3 Wat is een delier? 4 Wat zijn de verschijnselen bij een delier? 4 Wanneer treedt een
Nadere informatie