LED verlichting in de sportinfrastructuur Huidige stand van zaken

Transcriptie

1 LED verlichting in de sportinfrastructuur Huidige stand van zaken 21/06/2018 Marc Thewis Onafhankelijk studiebureel verlichting

2 Sabine Schonkeren Els Roemers Willy Grevendonck Anke Plavec lichtadviseur calculator calculator boekhouding Frank Vandijck zaakvoerder 0473 / Marc Thewis senior lichtadviseur marc.thewis@wethink.be 0473 /

3 Visie: WeThink is een onafhankelijk studiebureau in verlichting, gespecialiseerd in energiebesparende technieken. WeThink verhandelt en installeert geen producten. Dit geeft een garantie op onze onpartijdigheid, onafhankelijkheid en gedetailleerde kennis van de markt.

4 Greep uit de referenties: Openbare sector Provincie, gemeenten en steden, Infrax, Eandis, Fedesco, Vlaamse overheid Industriële sector en KMO ZNA-Sint Elisabeth ziekenhuis, Alpro, Zorgcentrum Nazareth Ukkel, Beddeleem, Shoppingcentra Shopping Woluwe, Nijvel, Wijnegem, Waasland, Genk Shopping 2 Buitenverlichting, parkingverlichting Tiense Suikerfabriek parking, Rangeerstation Melle, Lichtplan Genk (i.o.v. Luminus, i.s.m. Infrax), Janssen Pharmaceutica Tunnelverlichting Reyerstunnels (i.o.v. BAM) 3D visualisaties verlichting Aanlichting kerken en openbare gebouwen voor Eandis 3D simulatie nieuwe koofverlichting Woluwe shopping Openbare verlichting Lichtplan Stad Genk ism infrax in opdracht van Luminus

5 Licht is een onderdeel van het totaal elektromagnetisch spectrum

6 De snelheid van het licht is meter per seconde (ongeveer 3.0 x 10 8 meter/seconde) De snelheid van het licht verschilt afhankelijk van het medium waar het door reist. Via een spectrometer kan je de aanwezige verschillende frequenties zien in het witte licht.

7 Wat is kleur? No Colours! Only spectra & reflection characteristics Colour Kevin Smet A colour rendering index based on memory colours

8 Surround Effect - Source R. Luo (UK)

9 Tel de zwarte punten

10 Wat is kleurweergave? Colour rendering index (Ra) Emission spectrum 100 Ra De kleurweergave index (KWI) van een lamp geeft aan in welke mate het zonlichtspectrum vertegenwoordigd is in het uitgestraalde licht van de lamp. 80 Ra 0 Ra

11 Kleurweergave ( Ra ) Afhankelijk van de sportactiviteit is de juiste kleurweergave in meer of mindere mate belangrijk. Sporten waar kleurherkenning belangrijk is, vereist verlichting met een goede kleurweergave. Sommige mensen hebben moeite met het onderscheid tussen bruin en rood. Slechte kleurweergave zal er zeker tot visuele problemen leiden.

12 Voorbeeld van een effectieve meting van een LED armatuur 100 Ra 80 Ra 0 Ra

13 Wat is kleurtemperatuur? 5000 K 4000 K De kleurtemperatuur van een lamp in graden Kelvin (K) geeft de lichtkleur weer van het uitgestraalde licht, gaande van zeer koud (blauwachtig) wit licht tot zeer warm (roodachtig) geel licht K 3000 K 4000 K 2000 K 1000 K

14 SDCM standard deviation in color matching Kleurconsistentie: de kleurstabiliteit van de LED in functie van de tijd

15 SDCM standard deviation in color matching In het algemeen wordt er aangenomen dat binnen een marge van 3 ellipsen er geen afwijkingen met het oog waarneembaar zijn. Het is duidelijk dat het belangrijk is dat deze nauwkeurigheid nagestreefd wordt, en dat deze tolerantie ook behouden blijft in de tijd. Kantoor < 3 SDCM Sporthal < 3 SDCM Industrie < 4 SDCM Parkeerterrein < 4 SDCM Is steeds de waarde bij aanvang, een variatie van 2 SDCM op h is als normaal aanzien.

16 Luminous efficacy [lm/w] Vergelijking van de belangrijkste lichtbronnen in wit licht W/ Cool White LED Metaalïodide 100 Kwikdamplampen Fluorescentie Warm White LED 50 Gloeilamp Halogeen Time [Year] Source : DOE USA 2008/LABORELEC

17 Enkele basisbegrippen van fotometrie Lichtstroom Flux [F] Lumen Luminantie [L] Candela/m² Intensiteit [I] Candela I=F/d Verlichtingsterkte [E] Lux E=F/dS E=I/d²

18 Verlichtingstoestellen Optiek & fotometrie Mechanisch (IP ) Electrotechnisch Esthetisch Luminantie Rendement garanties Systeemrendement = rendement lichtbron x rendement toestel x rendement voorschakeltoestel De fotometrie is belangrijker dan het rendement Afspraak bij LED: er dient steeds het aantal lumen vermeld dat uit het armatuur komt

19 Dimensionering van de verlichting o.a.. Lichtberekeningsoftware DIALUX

20 W/m²/100Lux Uit een lamp komt een bepaald lichtniveau, afhankelijk van het vermogen en de gebruikte techniek. Afhankelijk van hoe het licht uit het armatuur komt, zal het licht op de werkvloer komen. Dit wordt bepaald door het polair diagram. De vermindering van licht wordt voornamelijk bepaald door het verlies door weerkaatsing van licht tegen wanden en obstakels, afhankelijk van de reflectie coëfficiënten. In een lichtberekening wordt hier rekening mee gehouden. reflecties gelijkmatigheid Specifiek vermogen vermogen 20

21 Onderhoud van verlichting (verouderingsfactor, en van LED?) 21

22 LB factor (bepaald de te gebruiken behoudsfactor) Een fabrikant die een L70 B10 F10 opgeeft bij branduren, garandeert dat minstens 90% (B10) van de armaturen nog meer dan 70% (L70) van het initieel licht geven (10% dus niet) en dat er max. 10% (F10) van de armaturen helemaal geen licht meer geven Indien de F-factor niet vermeld wordt, is deze geïntegreerd in de B-factor Indien de B-factor niet vermeld wordt, is dat standaard B50 Een B10 kan enkel gegarandeerd worden indien er over een voldoende aantal armaturen gemeten is (LM80 meting) en er via een onderbouwde extrapolatie (TM21 rapport) naar een levensduur geschat wordt. NIEMAND kan de dag van vandaag metingen over , of laat staan uren voorleggen!!!! In de normering die in de maak is, wil men naar een standaard communicatie gaan van L80 B50

23 LM80 meting TM21 estimatie Er worden volgens een vastgelegde normering metingen gedaan over > 10 toestellen gedurende tot branduren. Dan mag men een LxxB50 communiceren over 6x gemeten periode => tot branduren De TM21 extrapolatie maakt een analyse over de metingen en geeft een te verwachten levensduur aan. Op basis van deze metingen dient de fabrikant een LB-factor te melden. Een goede LB-factor is géén garantie op Het verkrijgen van een goed product, maar wel een zeer goede indicator. Een goede LB-factor ondersteund door een goede garantie van een solvabele leverancier geeft wel een grotere zekerheid. 23

24 LM79 meting Dit is een meting op armatuurniveau Volgens genormaliseerde methoden wordt op armatuurniveau gemeten hoe het armatuur zich gedraagt in functie van de tijd op basis van Lumen output Temperatuurverloop Kleurconsistentie Technische uitval driver en LED Lumen depreciatie Op basis van een LM meting kan geen voorspelling gemaakt worden over het verloop van de kleurconsistentie via de TM21 estimatie, we kunnen enkel weten wat er na de LM79 meting als resultaat zichtbaar is. Algemeen wordt aangenomen dat er een verschuiving van 2 SDCM op h realistisch is, afhankelijk van de externe factoren. 24

25 Luminous output (%). Levensduur van lichtbronnen en T Hoe warmer de LED, hoe korter de levensduur! (bron Laborelec) C C 100 C Burning hours NaHP-TC NaLP-TC HgHP HgIHP HgLP LED 55 C LED 85 C LED 100 C 25

26 Benodigde lichtniveaus voor sportactiviteiten Normalisatie : EN verlichting in sportzalen Poetsen Recreatief, scholen Competitie op niveau Boks / karate 150 Lux 200 à 300 Lux 500 à 750Lux 2000 Lux Er worden eisen gesteld naar - gemiddeld lichtniveau - gelijkmatigheid - minimum Ra - kleurtemperatuur Afhankelijk van het type activiteit en het speelniveau

27 Bij TV opnames worden er extra eisen gesteld -Verticale gelijkmatigheid - Verhoogde lichtniveaus afhankelijk van opname afstand -Afhankelijk van type opname: - Nationaal - Internationaal (hogere lichtwaarden) - HDTV (hogere lichtwaarden, Ra en kleurtemperatuur) Afhankelijk van het type sport kan elke respectievelijke sportbond zijn eigen interpretatie van de norm geven met extra eisen en richtlijnen.

28 Technische vereisten sporthalarmatuur DIN ballwurfsicherheit Deze norm zorgt voor: -Het beschermen van de lamp tegen rechtstreekse balinslag -Het beschermen van de sporter tegen vallende onderdelen van het armatuur. -Het verzekeren van een goede elektrische werking van het armatuur tijdens de werking.

29 Het armatuur dient in zijn geheel getest te worden op deze norm. Een armatuur dat niet volgens deze norm getest wordt, waar een metalen kooi over geplaatst wordt vinden wij niet correct. Vermits het armatuur onderhevig is aan schokken via het plafond en de manier van bevestigen, hebben we niet steeds de garantie dat de veiligheid voldoende gegarandeerd wordt. Belangrijk is ook de manier van het openen van het armatuur. Bij het vervangen van de lampen is het tijdsbesparend indien de bescherming en de reflector zonder gereedschap kan geopend worden. De reflector met bescherming dient aan een zijde scharnierend aan het verlichtingstoestel te blijven hangen.

30 E contra E min/e gem De twee voornaamste parameters zijn gemiddeld lichtniveau en gelijkmatigheid. De meeste aandacht gaat steeds uit naar gemiddeld lichtniveau. Gelijkmatigheid is echter zeker zo belangrijk als lichtniveau. Door een grote gelijkmatigheid op een speelveld voorkomen we het constant aanpassen van het menselijk oog aan de wisselende lichtniveaus

31 Verblinding UGR waarde Indien er rechtstreekse inkijk in de lichtbron mogelijk is, dient de luminantie van het armatuur zo veel mogelijk beperkt te worden.

32 Verblinding UGR waarde Unified glare rating, staat voor de mate van mogelijke verblinding en lichthinder Waardering tussen de 15 en de 30 Afhankelijk van de type activiteit zal de max. waarde variëren volgens de normering EN voor binnenverlichting en EN voor buitenverlichting. Grote verlichtingstoestellen met lage lumenoutput hebben over het algemeen een lagere UGR dan kleinere toestellen met een hoge lumenoutput Afhankelijk van de sportactiviteit is de UGR waarde zeer belangrijk UGR < 21 - Sporten met mogelijke rechtstreekse inkijk in verlichting - Sporten met snelle bewegingen en kleine bewegende voorwerpen - Tafeltennis, volleybal, badminton,.. UGR > 21 - Sporten met weinig rechtstreekse inkijk in verlichting UGR > 21 - Zaalvoetbal, schoolse activiteiten,..

33 sturingsmogelijkheden Sporthallen worden dikwijls multifunctioneel gebruikt. Het is dan ook zinvol om bij renovatie rekening te houden met alle mogelijkheden. Om de verschillende lichtniveaus te creëren zijn er 2 mogelijkheden: -Armaturen opsplitsen per deelveld en in verschillende kringen (aan uit schakelen). -Armaturen opsplitsen per deelveld en dimbaar per deelveld Dimming door 1-10V sturing Dimming door Dali sturing

34 Dimming geeft extra flexibiliteit en besparingen -Door de verlichting dimbaar uit te voeren kunnen we naar een optimalisatie gaan van de ingestelde lichtniveaus per deelveld -Overdimensionering kan weg gedimd worden. -Depreciatie kan bijgestuurd worden in functie van de tijd. -De armaturen gaan per deelveld ook een gelijkmatige slijtage vertonen vermits we evenveel branduren hebben per armatuur. -Het comfort wordt behouden over de ganse sporthal, in alle omstandigheden. -Dimbare verlichting biedt extra mogelijkheden bij alternatief gebruik van de zaal. (ceremonie, presentaties, receptie, ) -Gedimde LED lampen hebben een langere levensduur door de lagere interne temperatuur (Tc)

35 Mogelijkheden tot sturing Meest gebruikt: 1-10 V sturing - in sommige landen standaard voor LED - traploos regelbaar tot 5 % - via potmeter of domotica systeem - armaturen in groep aansturen, broadcast door fysieke koppeling - bij hergroeperen fysische herschakelen van armaturen. - polariteitsgevoelig Dali sturing - In België voor LED standaard aan het worden. - traploos regelbaar tot 1% - via domotica systeem, smartphone, PLC, - armaturen in groep of individueel aanstuurbaar - niet polariteitsgevoelig - kan in broadcast of individueel adresseerbaar

36 1-10V sturing versus DALI sturing Kenmerken 1-10V sturing: - polariteit stuurkabel is belangrijk - dimming is niet altijd gelijkmatig, afhankelijk van de afstand en de belasting van de stuurkabel - aantal toestellen per sturing beperkt (afhankelijk van type sturing) - groepering armaturen ligt vast bij installatie, niet flexibel - via de sturing kan de verlichting niet uitgeschakeld worden - vaste groeperingen, wel variabele lichtniveaus mogelijk - eenvoudige sturing mogelijk

37 1-10V sturing versus DALI sturing Kenmerken Dali sturing: - polariteit stuurkabel is niet belangrijk - dimming is altijd gelijkmatig, onafhankelijk van de afstand van de stuurlijn en de belasting per stuurlijn - aantal adressen per lijn max tot 100 meter op een kabel van 2 x 0,8mm² - tot 300 meter op een kabel van 2 x 1,5 mm² - detectoren en lichtmeetcellen kunnen via zelfde dali-bus - alles dat op de dali-bus hangt vormt een belasting voor de bus - max. 250 ma belasting per lijn. - groepering armaturen ligt niet vast bij installatie, zeer flexibel - via de sturing kan de verlichting uitgeschakeld worden, de voedingsspanning blijft altijd op de driver aanwezig - instelbare scènes mogelijk, eenvoudige programmatie

38 1-10V sturing versus DALI sturing Nulleiding DALI of 1-10V 2 Aardleiding fase DALI of 1-10V Stuurkabel kan mee in de voedingskabel zoals schema, maar algemeen wordt toch aangeraden om een aparte stuurkabel te gebruiken om de kans op storingen te vermijden. Alle nieuwe bekabeling in openbare ruimten dient van het type halogeenvrij te zijn.

39 LED verlichting voor sporthallen LED verlichting zit momenteel aan een systeemrendement van ongeveer 120 à 160 lumen/w. (licht dat uit het verlichtingstoestel komt) Dit is zeer goed, de lichttechnische resultaten van een goed sporthaltoestel levert een gemiddelde besparing op van rond de 50 à 60% ten opzichte van de betere T5 toestellen. Voor T5 zitten we aan een gemiddelde specifiek vermogen van 1,9 W/m²/100Lux ( rond de 90 à 95 lumen/w) Bij LED zitten we momenteel aan gemiddeld 1,2 W/m²/100Lux voor sporthaltoepassingen. Let wel op, er worden ook nog steeds LED armaturen verkocht waar geen 100 lm/w uit het toestel komt. Na veroudering zitten we dan aan een slechter rendement als bv. de betere T5 toestellen.

40 Overdimensionering bij LED Afhankelijk van de gebruikte LED s ( LB-factor) dient men dus een overdimensionering te doen zodat er einde levensduur van de verlichting nog steeds voldoende licht is voor de klant Normering EN voor binnenverlichting (bvb 500 Lux kantoren) Normering EN voor buitenverlichting ( bvb 15 Lux parking) Deze overdimensionering draagt de installatie gemiddeld voor 50% mee over de levensduur van de installatie, behalve als we slim gaan dimmen en de verlichting enkele % bijsturen per jaar via een DALI-sturing of een slimme ballast ( CLO, constant light output) voorbeelden L70B50 => energieverbruik + 25% over branduren (t.o.v. T5 15%) L70B10 => energieverbruik + 10% over branduren (t.o.v. T5) L80B50 => energieverbruik + 20% over branduren (t.o.v. T5) L80B10 => energieverbruik + 5% over branduren (t.o.v. T5) L90B10 => energieverbruik 5% over branduren ( t.o.v. T5) EN

41 W/m²/100Lux Specifiek vermogen is afhankelijk van de gebruikte techniek en de aan te lichten ruimte Enkele typische waarden - Kwikdamplampen (400W en 250W) 6 à 10 W/m²/100Lux - TL conventioneel 4 à 6 W/m²/100Lux - TL HF 1,8 à 2,5 W/m²/100Lux - T5 1,2 à 2,5 W/m²/100Lux - LED 0,5 à 1,5 W/m²/100Lux Uit deze waarden blijkt al vlug een potentiële besparingsmogelijkheid Een groot stuk van het rendement wordt bepaald door het polair diagram van een armatuur. Bij LED gaan we voornamelijk over van reflector- naar lenstechnologie 41

42 Wat zijn de belangrijke criteria bij een relighting? Ouderdom huidige verlichting huidige comfort normeringen Efficiëntie huidige verlichting: o Type huidige lichtbron (gloeilamp, halogeen,t12, T8,..) o Gebruikt voorschakelapparaat (conventioneel?) o Gebruikte reflector o gebruikte afscherming Aantal branduren verlichting Kostprijs elektriciteit Benuttigingstijd huidig aantal branduren Beschikbaar budget

43 Bewegings- afwezigheidsdetectie Belangrijk is de keuze van detector Er zijn verschillende mogelijkheden, afhankelijk van de toepassing - lange gangen - grote ruimten ( master- slave combinatie) - hoge ruimten (sportzaal) - sanitair ( combinatie bewegingsdetectie en geluid) - vergaderruimten met mogelijkheid tot dimming en manueel uitschakelen - aanwezigheidsdetectie, automatisch aan / uit - afwezigheidsdetectie met manuele activatie door drukknop - door wanden of obstakels via RF detector - leslokalen met twee kanalen en lichtafhankelijke dimming - rechtstreeks op DALI-bus mogelijk - kan in broadcast circuit rechtstreeks verlichting sturen -

44 Relighting studie Analyseren van verschillende factoren: Bepaling taakoppervlak(ken) Bepaling berekeningsparameters ( reflecties, depreciatie, berekeningsgrid) Normeringen (benodigd lichtniveau, gelijkmatigheid, kleurweergave, ) Comfort (verblinding, kleurtemperatuur, ) Omgevingsfactoren ( temperatuur, koelingsmogelijkheden armaturen,..) Klant specifieke eisen Benodigde classificatie armaturen ( uitwendige invloeden ) Te gebruiken lamptechniek Investering ( TCO, Total Cost of Ownership ) Mogelijke subsidie Energieverbruik Onderhoudskost Mogelijkheid tot dimmen en sturen verlichting

45 Benchmark Om goed overzicht te kunnen maken in het aanbod op de markt, voerden we voor de sporthaltoestellen een benchmark uit. Op basis van een reële sporthal maken we per leverancier de lichtberekening om tot het verlichtingsniveau te komen dat gesteld is. -Heel belangrijk is om op voorhand de verschillende parameters zoals minimum gelijkmatigheid, reflecties, depreciatie, tolerantie in resultaat, duidelijk te omschrijven en bepalen. -Op basis van deze berekeningen weten we hoeveel toestellen en vermogen we nodig hebben per toesteltype om tot de resultaten te komen. -Dit geeft dan over branduren een beeld van de totale kost. Op basis van deze TCO kunnen we dan een rangschikking maken waar alle factoren in begrepen zijn, zowel de aankoop, subsidie alsook de totale onderhoudskost en energiekost over deze branduren.

46 Benchmark leverancier type vermogen lumen specifiek specifiek raming opgegeven per lux WT-faktor prijs extra kost UGR Es/Egem L/B factor levens armatuur armatuur vermogen gecorrigeerd verkoop vermogen incl subs. verschil energie h=0 duur W/m²/100 lux max max max 5 Intra-Lighting Arago Grid W ,46 0, W 55,45 63, ,513 L80 B Intra-Lighting Arago Grid W ,5 0, W 43,92 47, ,509 L80 B Intra-Lighting Arago Grid W ,45 0, W 43,07 47, ,505 L80 B Intra-Lighting Arago Grid W ,27 0, W 34,04 31, ,502 L80 B Intra-Lighting Arago Grid W ,47 0, W 35,66 42, ,498 L80 B Glamox C51-S xSLS W ,32 0, W 45,79 43, ,459 L80 B Glamox C51-S xSLS W ,4 0, W 43,11 45, ,456 L80 B Glamox C51-S xSLS W ,33 0, W 45,62 44, ,452 L80 B Glamox C51-S xSLS W ,32 0, W 42,39 44, ,454 L80 B Glamox C51-S xSLS W ,38 0, W 42,72 44, ,459 L80 B Fagerhult Excis Medium W , W 87,91 66, ,438 L90 B Fagerhult Excis Medium W ,05 0, W 48,29 37, ,423 L80 B Fagerhult Excis Medium W ,07 0, W 33,19 28, ,422 L90 B Fagerhult Excis Wide W ,11 0, W 97,59 81, ,467 L90 B Fagerhult Excis Wide W ,12 0, W 51,52 40, ,459 L80 B Fagerhult Excis Wide W ,15 0, W 35,68 30, ,45 L90 B Trilux Actison G3 RSX W ,22 0, W 52,70 48, ,467 L85 B Trilux Actison G3 RSX W ,19 0, W 44,27 38, ,467 L85 B trilux Actison G3 RSX W ,22 0, W 58,66 57, ,469 L85 B trilux Actison G3 RSX W ,19 0, W 43,64 37, ,466 L85 B Trilux Mirona Fit-SPO W ,05 0, W 26,97 22, ,446 L85 B Etap E7110 MB W ,24 0, W 74,22 68, ,44 LLMF 0, Etap E7120 MB W ,24 0, W 51,27 48, ,428 LLMF 0, Etap E7120 MB W ,24 0, W 47,66 43, ,423 LLMF 0, Etap E7010 NB W ,14 0, W 74,84 69, <10 0,385 LLMF 0, Etap E7020 NB W ,14 0, W 53,55 51, ,332 LLMF 0, Etap E7020 NB W ,12 0, W 49,86 45, ,274 LLMF 0, Etap E7210 WB W ,28 0, W 76,79 70, ,458 LLMF 0, Etap E7220 WB W ,29 0, W 66,60 63, ,45 LLMF 0, Etap E7220 WB W ,28 0, W 49,22 44, ,446 LLMF 0, Zumtobel Craft S NB W ,1 0, W 57,14 45, ,416 L85 B Zumtobel Craft S WB W ,18 0, W 61,05 54, ,435 L85 B Zumtobel Craft M NB W ,05 0, W 58,90 50, ,43 L85 B Zumtobel Craft M WB W ,12 0, W 62,98 53, ,433 L85 B Zumtobel Craft M NB W ,09 0, W 45,02 39, ,433 L85 B Zumtobel Craft M WB W ,17 0, W 48,36 42, ,45 L85 B Philips BY470P WB GC GRN130S W ,04 0, W 60,15 48, ,437 L80 B Philips BY471P WB GC GRN170S W ,01 0, W 59,61 44, ,449 L80 B Philips BY471P WB GC GRN250S W ,01 0, W 54,73 41, ,483 L80 B Philips BCS375 LED110S PSD W20L148 WB PIP 68 W ,98 0, W 48,13 35, ,456 L80 B Philips BCS375 LED130S PSD W20L177 WB PIP 79 W ,96 0, W 41,68 30, ,464 L80 B Philips BCS375 LED165S PSD W29L148 WB-NB PIP 102 W ,93 0, W 38,05 26, ,434 L80 B Philips BCS375 LED200S PSD W29L177 WB-NB PIP 123 W ,92 0, W 31,95 22, ,44 L80 B F Filippi LEM 2 sport W ,15 0, W 48,56 44, ,477 L90 B F Filippi LEM 3 sport W ,17 0, W 48,73 40, ,469 L90 B oppervlak 722 m² laagste laagste branduren per jaar 2500 h/jaar gemiddeld 1,18 gemiddeld gemiddeld 51,58 /lux prijs per kwh gem 0,1200 /kwh hoogste hoogste

47 Benchmark LED verlichting sporthallen extra kost UGR Es/Egem L/B factor levens energie h=0 duur max max max ,513 L80 B ,509 L80 B ,505 L80 B ,502 L80 B ,498 L80 B ,459 L80 B ,456 L80 B ,452 L80 B ,454 L80 B ,459 L80 B ,438 L90 B ,423 L80 B ,422 L90 B ,467 L90 B ,459 L80 B ,45 L90 B ,467 L85 B ,467 L85 B ,469 L85 B ,466 L85 B ,446 L85 B ,44 LLMF 0, ,428 LLMF 0, ,423 LLMF 0, <10 0,385 LLMF 0, voor bvb tennis, tafeltennis, volleybal,.. Is een UGR < 21aan te bevelen. UGR waarde opgegeven door de fabrikanten is bij 0 en bij 90 Bij Led is het ook belangrijk om tussenwaarden te berekenen. door de mogelijk uitgesproken lichtuitstraling kan er geen probleem zijn op 0 en 90 maar wel in de tussenliggende waarden. => lichtberekening noodzakelijk!!!

48 Zumtobel Craft M WB W ,12 0, W 62,98 53, Zumtobel Craft M NB W ,09 0, W 45,02 39, Zumtobel Craft M WB W ,17 0, W 48,36 42, Philips BY470P WB GC GRN130S W ,04 0, W 60,15 48, Philips BY471P WB GC GRN170S W ,01 0, W 59,61 44, Benchmark LED verlichting sporthallen Philips BY471P WB GC GRN250S W ,01 0, W 54,73 41, Philips BCS375 LED110S PSD W20L148 WB PIP 68 W ,98 0, W 48,13 35, Philips BCS375 LED130S PSD W20L177 WB PIP 79 W ,96 0, W 41,68 30, Philips BCS375 LED165S PSD W29L148 WB-NB PIP 102 W ,93 0, W 38,05 26, Philips BCS375 LED200S PSD W29L177 WB-NB PIP 123 W ,92 0, W 31,95 22,51 3F Filippi LEM 2 sport W ,15 0, W 48,56 44, F Filippi LEM 3 sport W ,17 0, W 48,73 40, oppervlak 722 m² laagste laagste branduren per jaar 2500 h/jaar gemiddeld 1,18 gemiddeld gemiddeld 51,58 /lux prijs per kwh gem 0,1200 /kwh hoogste hoogste de kostprijs per gemiddelde LUX komt rond de 50 EURO (aankoop zonder installatie) in vergelijking met 20 à 22 EURO voor T5 verlichting voor sporthallen enkele jaren terug. Het specifiek vermogen zat bij T5 rond de 2 W/m²/100 Lux. Bij de huidige LED verlichting zitten we rond de 1 W/m²/100 Lux Halvering van het vermogen. Afhankelijk van de keuze kwaliteit / leverancier / luminantie / gelijkmatigheid. Is er toch nog steeds een vrij grote variatie in prijs De duurste oplossingen zijn meestal de beste betreft comfort, maar niet noodzakelijk de beste keuze voor het project

49 Benchmark LED verlichting sporthallen - Bij de meeste verlichtingstoestellen zijn onderdelen vervangbaar, een LED-module vervangen is echter niet zo evident. (thermisch contact, garantie,..) - Doorvoerbekabeling kan de installatiekost drukken. - Sommige toestellen zijn aan de kopse kant aansluitbaar zodat de aansluiting kan gebeuren zonder openen van het toestel. - Door de afdekking met kunststof (balbescherming) en de beperkte IP-graad van een toestel ontstaat er het risico tot interne ophoping van insecten en vuil. - Het eenvoudig kunnen openen van een toestel kan een noodzaak zijn voor het reinigen. - Een hoge IP-graad is geen garantie op balbestendigheid - In de andere ruimtes zoals berging, sanitair, gangen is minimaal IP65 aan te raden in slagvaste uitvoering, liefst geen pvc-bevestigingsklemmen maar inox of zonder.

50 T C O (Total Cost of Ownership) TCO = De totale kost van een verlichtingsinstallatie over de volledige levensduur van de installatie. Aankoop en plaatsing van de installatie. Te verkrijgen subsidies. Energiekost over de ganse levensduur. Onderhoudskost over de ganse levensduur. recyclagekost

51 T C O (Total Cost of Ownership) Uit studies blijkt dat de aankoop van de verlichting slechts 10 à 15% van de TCO bedraagt. Door almaar stijgende energiekosten zal dit niet verbeteren in de toekomst. Het is dan ook heel belangrijk om bij investering alle parameters in kaart te brengen, zodat de juiste keuze kan gemaakt worden. Afhankelijk van de eisen van de klant kan er een prioriteitslijstje gemaakt worden, zodat de keuze degelijk kan gemotiveerd worden. Budget (investering subsidies) comfort (lichtniveau, gelijkmatigheid, verblinding) flexibiliteit (sturingen, afwezigheidsdetectie, ) besparingen energie en onderhoud

52 Relighting subsidie netbeheerder Afhankelijk van het rendement van de nieuwe verlichting kan er een subsidie verkregen worden tot EURO

53 Relighting subsidie netbeheerder Afhankelijk van het rendement van de nieuwe verlichting kan er een subsidie verkregen worden tot EURO

54 Relighting studie Doelstellingen: Energie- en onderhoudskosten besparen Comfort verhogen Selectie van de juiste verlichting voor elke toepassing Verlichting wireless connected maken met elkaar en met de gebruikers. Verlichting wordt een indoor gps systeem ter ondersteuning van extra diensten. Draadloze communicatie mogelijk via RF Bluetooth low energy WiFi GSM Zigbee GPRS

55 Smart lighting / Wireless control Mogelijkheden voor sporthallen: Via smartphone aansturen verlichting (aan / uit, dimming, abonnement, ) Detectie van vandalisme via geluidregistratie Detectie volle vuilnisbakken Aanrijding detectie op parking Vorstdetectie op parking

56 Samenvatting Led is volwassen geworden. De race naar energie-efficiënte is geluwd Nog steeds grote verschillen op de markt in garantie en garantieborging. Opletten met luminantie (UGR) afhankelijk van toepassing Sturingen renderen op termijn Elke leverancier bepaalt op eigen inzicht de gecommuniceerde levensduur en lichtbehoud, nog geen normalisatie. Er worden dikwijls niet te staven beloftes gemaakt (LB factor en depreciatie) Smart lighting wordt de standaard in verlichting. Smart lighting zorgt voor positiebepaling indoor. Extra besparingen en extra diensten

57 Evolutie verlichting - Verlichting wordt het communicatiegrid voor interne controle, communicatie, extra diensten, GPS indoor, - Op termijn gaat de verlichting op DC werken (zonne-energie naar batterij en via 48V DC naar de verlichting). Langere levensduur en goedkopere drivers, minder energieverliezen door omzetting DC naar AC en terug naar DC voor aansturing LED. - De rush naar het beste rendement is afgevlakt in de ontwikkeling van LED-armaturen. Design en comfort krijgen meer aandacht. - Organische LED vult momenteel zijn verwachtingen niet in, zal waarschijnlijk voor specifieke toe

58 Verlichting is een vak apart Door het maken van een uitgekiend lichtplan is het mogelijk om met zo weinig mogelijk energie een zo goed mogelijke verlichting te creëren op gebied van lichtniveau gelijkmatigheid verblinding dimensionering warmtehuishouding lichtkleur kleurtemperatuur investering sturingen design TCO ecologie