HockeyVISIE Dominant spelen ontleed

Transcriptie

1 DOELGROEP: TOPHOCKEY - VELD Hockeyvisie is bedoeld voor iedereen die als opleider, trainer en/of coach actief is in de hockeysport binnen tophockey, breedtehockey, Jongste Jeugd en/of technisch management. In iedere artikelenreeks worden visies gedeeld, kanttekeningen geplaatst, nieuwe ontwikkelingen gemeld en wetenschappelijke onderbouwing aangeboden. Hockeyvisie is een uitgave van de Koninklijke Nederlandse Hockey Bond (KNHB), is onafhankelijk en wil alle kennis die beschikbaar is op het gebied van opleiden en coachen met liefhebbers delen. De KNHB Academie biedt hockeyverenigingen ondersteuning bij het ontwikkelen van het technisch beleid en technisch kader. Daarbij richt de KNHB Academie zich op drie pijlers: deskundigheidsbevordering, verenigingsadvies technisch beleid en opleidingen. Meer informatie over de KNHB Academie is te vinden op

2 Vraag een willekeurige hockeycoach eens naar zijn visie, zijn kernwaarden ten aanzien van het hockeyspel. Grote kans dat hij zegt: Ik wil dat mijn team dominant speelt. Wij streven ernaar om meer balbezit te hebben dan de tegenstander, om zo het spel te kunnen bepalen. Mooi gezegd, maar wat is dominant spelen eigenlijk? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat wij balbezit houden? Hoe kunnen we dit balbezit omzetten in kansen en doelpunten? En kunnen we dominantie trainen? Dit artikel analyseert het fenomeen dominant spelen. door Remco Hartgers Wie is Remco Hartgers? Remco Hartgers speelde in de jaren negentig met Victoria in de Hoofdklasse. In 1995 werd hij bondscoach van de dames van Zimbabwe. Met dit team werd hij tweede op de All Africa Games. Terug in Nederland werkte Hartgers voor de KNHB als hoofd van de afdeling Opleidingen. In zijn coachcarrière heeft Hartgers diverse Hoofd- en Overgangsklasseteams geleid. Daarnaast was hij bondscoach van de dames van Canada (2004) en de heren van Zwitserland ( ). Op dit moment is Hartgers eigenaar van Sportadviesbureau Bagheerasports, dat verenigingsadvies geeft op onder meer technisch gebied. Hij is tevens de bedenker van en Het voetbalelftal van FC Barcelona heeft ons de afgelopen jaren het best laten zien hoe je moet domineren. Met percentages van soms wel 70% balbezit kunnen zij als geen ander de tegenstander hun wil opleggen. Wat is het geheim van dit tiki-taka voetbal van Barcelona? Kijk dan eens naar de warming-up van Barça. De ploeg speelt een rondo, waarbij twee spelers in het midden de bal moeten veroveren op zeven tegenstanders. Wat opvalt, is het gemak waarmee de bal van speler naar speler gaat. Vaak in één keer en zonder technische fouten. De spelers zijn zogezegd technisch vrij. Besef van tijd en ruimte, opgeteld bij het technisch vermogen van de spelers en het vermogen tot pre-scanning van de spelers, maakt dat de tegenstander dolgedraaid wordt. Positiespel als middel Tijdens de wedstrijd krijg je een goed beeld van het positiespel van FC Barcelona. Om het de landskampioen zo moeilijk mogelijk te maken, houdt de tegenstander de ruimtes op eigen helft klein. Door de buitenspelregel is dat bij voetbal makkelijker dan bij hockey. Juist in die kleine ruimtes speelt Barça een rondo; langdurig balbezit, waarbij ze telkens gebruikmaken van diverse driehoekjes in het positiespel. Dit biedt de balbezitter meer dan één afspeelmogelijkheid (zie foto 1). Barça speelt rondo s in de kleine ruimte Vooral de beweging van spelers rond de balbezitter is hierbij belangrijk. Er is constant besef van ruimte bij de spelers; hoe sta ik opgesteld ten opzichte van mijn medespelers en tegenstanders? Heeft een speler de bal doorgespeeld naar een team- Foto 1: spelen van driehoekjes in de kleine ruimte. 2

3 genoot? Dan neemt hij direct een nieuwe positie in om de bal terug te kunnen krijgen. De speler die de bal ontvangt, weet vooraf al welke pass de volgende wordt. Deze prescanning zorgt ervoor dat het baltempo hoog blijft. Langer in balbezit zijn dan je tegenstander is leuk. Maar het gaat uiteindelijk om het scoren. Hoe creëert Barcelona kansen? Hockey is net een schaakspel op een groot bord Hockey versus voetbal De rondo, het rondspelen van de bal, is geen doel op zich. Het is een middel om geleidelijk op te schuiven richting het doel van de tegenstander. Daar aangekomen moet er ruimte worden gecreëerd om met een snelle combinatie in een kansrijke positie te komen. Tijdens dit acceleratiemoment stelt de diepe spits zich vaak in een rechte lijn vóór de balbezitter op. Het is daardoor mogelijk om met een splijtende pass achter de verdedigingslinie van de tegenstander te komen. Voetbal is niet één op één te vergelijken met hockey. Bij hockey is het moeilijker om een bal door de lucht te spelen. Daarnaast ligt het baltempo bij hockey een stuk hoger. Dat maakt hockey meer een schaakspel over de grond, op een groot bord. Hierbij is het positiespel in zowel balbezit als nietbalbezit een belangrijke factor. Maar als het gaat om het domineren van de tegenstander en het creëren van kansen, dan kunnen we wel een vergelijking maken tussen beide sporten. Druk op de tegenstander met bal, als kenmerk van dominant spelen. Drie spelsystemen Het hockeyspel is de laatste jaren veranderd. Dat heeft onder meer te maken met de voortschrijdende trainingsinzichten, de verbeterde materialen en de steeds snellere velden. Ook de vele vaak uitstekende regelwijzigingen spelen hierbij een rol. Het afschaffen van buitenspel, de invoering van de selfpass en de mogelijkheid om harder te passen hebben direct effect gehad op de tactische mogelijkheden van de teams in balbezit. Steeds meer coaches kiezen ervoor om in balbezit het veld zo groot mogelijk te maken. De traditionele opbouw in de (smalle) kom zien we steeds minder op de velden. Middenvelders worden aan de zijlijn geposteerd. Spitsen bieden zich niet meer aan op de middenlijn, maar worden richting de cirkel van de tegenstander gedirigeerd. Een aantal voorbeelden. één zijde gekanteld, waarbij een vleugelverdediger (5) zich diep op de zijlijn positioneert. Aan de andere kant van het veld stelt een middenvelder (8) zich op aan de zijlijn, op de helft van de tegenstander. Het veld wordt op deze manier zo breed mogelijk gemaakt. De twee overige middenvelders (6 en 7) krijgen hierdoor meer ruimte in het midden van het veld. Tekening 1: de vijfmans opbouw van Duitsland. De traditionele opbouw zien we steeds minder 1. Duitsland in de aanloop naar de Olympische Spelen 2008 Nog voor de Olympische Spelen in Beijing speelden de heren en dames van Duitsland met een vijfmans opbouw (zie tekening 1). Vanuit een k opstelling wordt de vijfmans opbouw gevormd. De kom wordt aan 2. Argentinië tijdens het WK 2010 in Rosario De dames van Argentinië speelden in Rosario in een opstelling met vijf verdedigend ingestelde speelsters (zie tekening 2, speler 2 t/m 6) en vijf aanvallend ingestelde speelsters (7 t/m 11). De achterste lijn bestaat uit 3

4 drie verdedigers die het veld breed maken. Hiervoor spelen twee controlerende middenvelders naast elkaar. Dit zijn in principe de midden-midden (6) en de vrije verdediger (5). Bij balbezit van de tegenstander vervullen zij samen die functies. Zij spelen dicht op de achterste drie verdedigers om altijd betrokken te kunnen zijn bij de opbouw. Vóór de twee controlerende middenvelders is er een linie van drie spelers (7, 8 en 9) die voor dynamiek zorgen. De middelste speler (7) fungeert als hangende spits. Daarvoor staan twee (snelle) spitsen, meestal startend vanuit de as van het veld. Zij zorgen samen met de middenvelders (7, 8 en 9) voor de aanvallende impulsen. De speelwijze van HC Rotterdam is mede mogelijk door het zeer snelle veld. Tekening 2: het Argentijnse systeem. 3. Rotterdam Heren 1 onder Reinoud Wolff Het hoofdveld van HC Rotterdam is een zeer snel veld. Reinoud Wolff, coach van Heren 1, heeft er dan ook voor gekozen om in balbezit het veld zo groot mogelijk te houden. Met snoeiharde passes zowel breed als diep probeert zijn ploeg de tegenstander uit positie te spelen. Opvallend: de speler rechts op het middenveld (5) Tekening 3: het spelpatroon van Rotterdam Heren 1. stelt zich vaak buiten het veld op. Aan de linkerkant wordt de zijlijn juist vrijgehouden. Dit maakt een pass van achteruit (d) direct op een spits mogelijk. De overeenkomst tussen het Duitse, Argentijnse en Rotterdamse spelsysteem is duidelijk. Bij alle drie wordt optimaal gebruikgemaakt van de diepte en breedte van het veld. In de opbouw is er voldoende ruimte om de bal op hoog tempo rond te spelen (stick-to-stick). Het doel hiervan is om de tegenstander uit positie te spelen. Vervolgens zoekt de opbouwende ploeg een goed acceleratiemoment (een versnellende pass in de diepte). Dat kan een pass zijn op een spits, die zich naar de bal toe komt aanbieden. Of het is een pass naar een medespeler in de vrije ruimte (stick-to-space). Tijd en ruimte in de opbouw Ons team speelt de bal rond. Wij domineren het spel op dit moment. Maar de tegenstander laat dit niet zomaar toe; zij proberen door druk te zetten de bal te veroveren. De tegenstander heeft drie mogelijkheden om de bal af te pakken: 1. door een pass van ons te onderscheppen; 2. door de bal van onze speler af te pakken in een duel; 3. door het afdwingen van een fout door ons. Hoe voer je het uit? Het gaat niet om welke tactiek je kiest, het gaat om hoe jouw team deze uitvoert. En daar ben jij als coach verantwoordelijk voor. Coaching is teaching. H.A. Dorfman, Coaching the mental game Positiespel begint met besef van ruimte Wij moeten ervoor zorgen dat minimaal één passlijn openblijft. Daarmee voorkomen we dat wij in balbezit onder druk worden gezet. Het komt er nu op aan dat onze positie zo is, dat de tegenstander geen kans heeft de bal te veroveren. Positiespel begint met besef van ruimte en daarmee van tijd: ruimte = tijd. Door de druk van de tegenstander 4

5 Tekening 6: een afspeelmogelijkheid aan twee kanten. De flats als voorbeeld van een versnellende pass. wordt de ruimte beperkt en dus ook de handelingstijd. Wij moeten de beschikbare ruimte daarom optimaal benutten. Vaak ligt die ruimte naast of achter ons. Smalle kom t.o.v. de brede kom Veel teams zetten de kom achterin (te) smal neer (zie tekening 4). Daardoor zijn de spitsen van de tegenpartij in staat om onze balbezitter in de kom onder druk te zetten. Tekening 4: smalle kom. Tekening 5: brede(re) kom. Door de kom breder op te zetten, vergroot de afstand tussen de speler in balbezit en de speler die druk zet. Op deze manier winnen we tijd in de opbouw. In tekening 5 zie je dat de passlijn naar de linksachter (5) geopend wordt. Besluit de rechtsvoor van de tegenstander (9) die passlijn dicht te zetten? Dan ontstaat er ruimte binnendoor naar de middenvelder (wit-7). Geel (9) wordt in een dwangpositie gebracht. Voorwaarde is dat het team in staat is hard naar elkaar te passen en dat het veld niet traag is. Coaches willen vaak driehoekjes zien De ruimte achter je benutten Coaches vertellen spelers regelmatig dat zij zich moeten aanbieden. Voor de meeste spelers betekent dit: naar de balbezitter toe bewegen. Dat houdt vaak in dat ze ook dichter bij een tegenstander komen. Daarmee zetten ze zichzelf onder druk. Ook willen coaches vaak driehoekjes zien. De bal kan dan schuin naar achter worden gespeeld. De balbezitter heeft aan twee kanten een afspeelmogelijkheid (zie tekening 6). Tekening 7: ruimte benutten achter de balbezitter. Willen we onszelf meer tijd gunnen? Dan moeten we de ruimte achter de balbezitter benutten (zie tekening 7). Speler 2 biedt zich naar achteren aan. Een pass recht naar achter (a) is mogelijk. Deze pass is minder risicovol. Speler 2 heeft zichzelf meer tijd gegeven en een spelverlegging (b) naar speler 3 is mogelijk, evenals een pass terug op speler 1, die zich naar buiten aanbiedt. We domineren door gebruik te maken van de ruimte achter ons. In deze voorbeelden zien we de spelers opgesteld in een vierkant- of trapeziumformatie. In deze formatie zijn de passes vooral gebaseerd op spelverlegging in de breedte en passes recht naar achter of diep. Het geeft de mogelijkheid voor acceleratiemomenten, die nodig zijn om de tegenstander uit positie te spelen. Kansen creëren Johan Cruijff zei eens: Als je de bal niet hebt, kan je niet scoren. Maar de vraag is nu: hoe zet je balbezit om in kansen en doelpunten? 5

6 Tekening 8: positie speler 3: injection-point. Speler 9: contact-lead. Het acceleratiemoment start vaak met een pass van een verdediger of middenvelder naar een spits die zich komt aanbieden. De positie waarvan de pass wordt gegeven, heet het injection-point (zie tekening 8, speler 3). De spits die zich aanbiedt heet de contact-lead (speler 9). De coach bepaalt welke injection-points het team bij voorkeur gebruikt. De subtiele communicatie tussen passer en ontvanger van de bal moet daarna veelvuldig getraind worden. Beide spelers moeten van elkaar weten waar en wanneer de pass gegeven kan worden. De timing van vrijlopen en passen is daarbij van essentieel belang. De contact-lead zal immers weinig ruimte krijgen. Hij moet dan ook explosief vrijlopen. Regaining is een speerpunt van FC Barcelona Balverlies Balverlies op de aanvallende helft hoeft niet direct gevaar op te leveren voor onze verdediging. Gebleken is zelfs dat het snel heroveren van de bal (regaining) op de helft van de tegenstander zeer kansrijk kan zijn. In 75% van de gevallen levert dit een cirkelpenetratie, een goede kans of een strafcorner op. Het regainen is ook een van de speerpunten van het spel van de voetballers van FC Barcelona. Balverlies op de eigen (verdedigende) helft is anders. We lichten twee aspecten toe. 1. De countercontrole is jouw team aan het opbouwen? Dan moet je altijd rekening houden met balverlies. Zelfs als het team technisch vrij is. De speler moet zich altijd afvragen: wij zijn in balbezit, maar als wij nu balverlies lijden, hoe sta ik Iets leuks verzinnen Op eigen helft spelen we vooral combinatiespel. Binnen het aanvallende 23-metergebied moet je de spitsen de vrijheid geven. Dan mogen ze zelf iets leuks verzinnen. Als het maar rendement oplevert. Paul van Ass, als coach van HGC Heren 1 Zijn eigen spelvisie. De kwaliteit van de spelers. Bijvoorbeeld een sterke vrije verdediger of onpasseerbare keeper. De score. Staan we achter? Moeten we risico s nemen en een speler doorschuiven? Maar met een splijtende pass houdt de acceleratie niet op. Voor een goed eindspel is dynamiek vereist. Spelers moeten vrije ruimtes herkennen en snel keuzes kunnen maken in de aanval. Support vanuit achtergelegen linies zorgt voor die dynamiek. In tekening 8 maakt de middenvelder op rechts (5) een loopactie de diepte in. Hierbij gaat hij voorbij de contact-lead. Dit heet een linie-over-linie loopactie. Een dergelijke goed getimede loopactie kan een overtal opleveren voor de aanvallende partij. Snel heroveren van de bal als speerpunt in de speelwijze. dan opgesteld? Staan wij bij balverlies niet gelijk in een ondertal? Kan de tegenstander dan direct een diepe spits aanspelen? De mate van risico die een coach wil nemen in deze situatie, is afhankelijk van een aantal aspecten. Externe omstandigheden. Bijvoorbeeld een traag veld door regen. De wijze van druk zetten door de tegenstander. En hebben ze bijvoorbeeld een makkelijk scorende spits? 6

7 De coach maakt een inschatting van de risico s voor het team. Als wij de eerder genoemde vijfmans opbouw van Duitsland vergelijken met de opbouw van HC Rotterdam, dan zien we dat de Duitsers meer behoudend spelen. In dit spelsysteem houdt Duitsland drie spelers achterin, dicht bij de as. Het doel hiervan is tweeledig. Aanvallend ontstaan gevaarlijke passlijnen naar de voorhoede. Bij balverlies achterin is het centrum afgedekt door drie spelers. Gevaar kan wel ontstaan, als bij balverlies de middenvelders van de tegenstander direct meedoen in de aanval. De opbouw van HC Rotterdam is bij balverlies kwetsbaarder voor counters. De spelers staan extreem breed opgesteld en er is slechts één speler in het centrum. Er wordt veel gevraagd van het technische, tactische en fysieke vermogen van de spelers. Het hoeft geen uitleg dat een slechte countercontrole het dominant spelen teniet kan doen. De tegenstander zal juist proberen om van die zwakte gebruik te maken. Daartegenover kan veelvuldig balbezit, gecom- bineerd met een goede countercontrole, de mentale dominantie versterken. 2. Line-back defence Met line-back defence wordt een speler bedoeld die de linie achter zich assisteert bij het heroveren van de bal. Het is onder andere een specialiteit van de vleugelspitsen van Bayern München. Robben en Ribéry zijn regelmatig op eigen helft te vinden Line-back defence geeft een mentale impuls om druk te zetten op de aanvallers en de middenvelders van de tegenstander. In het Nederlandse hockey zijn Ronald Brouwer (Bloemendaal) en Timmo Kranstauber (Rotterdam) goede balveroveraars, spelers die veelvuldig line-back defence spelen. Het snel heroveren van de bal is een belangrijke voorwaarde om dominant te kunnen spelen. Line- back defence is daarbij een zeer nuttig wapen. Het zorgt niet alleen voor balwinst, het geeft ook een mentale impuls aan het dominante team. Mentale dominantie In 1957 publiceerde Timothy Leary zijn Roos van Leary. De Amerikaanse psycholoog hield zich bezig met de leer van gedragspatronen. Hij zei onder andere: Gedrag lokt gedrag uit. Een van de gedragspatronen die hij noemt, is boven-gedrag. Met boven wordt hier bedoeld dat iemand dominant gedrag vertoont naar de ander. Leary is van mening dat als mensen bovengedrag vertonen, zij onder-gedrag bij de ander oproepen. Boven-gedrag vertoon je niet alleen door middel van een dominante speelwijze. Een voorbeeld van boven-gedrag In 2004 was ik bondscoach van de dames van Canada. Wij deden mee aan de Pan-Am Cup op Barbados. Een van de tegenstanders was de USA, een team waarvan Canada al vier jaar niet had gewonnen. Wij hadden een goede voorbereiding gehad. We speelden een aanvallend spel met een ervaren achterhoede en snelle spitsen. Gezien ons spel wisten we dat we eindelijk een keer van Amerika konden winnen. Maar mentaal waren we er nog niet helemaal zeker van. Tijdens de warming-up bespeurde ik die onzekerheid. Het was tijd om boven-gedrag te stimuleren. Ik heb de dames opgedragen om een rondje op te warmen op de helft van de tegenstander. Laat maar zien dat je niet bang bent en dat het onze dag wordt vandaag. Het werd onze dag, want we wonnen met 1-0. De vervelende serie van vier jaar zonder winst was doorbroken. Ronald Brouwer is een sterke balveroveraar. 7

8 1. Rondo zeven tegen drie Zeven spelers spelen de bal rond (zie tekening 9). De drie spelers in het midden moeten proberen de bal te veroveren. Lukt dat? Dan wisselen zij met een speler uit de kring. Lukt het de balbezittende partij om tijdens het rondspelen één of twee spelers in de kring over te slaan? Met andere woorden: geven zij een pass door het midden? Dan verdienen zij een punt. Boven-gedrag laten zien tijdens de warming-up. Dominantie komt ook tot uiting in verbale en non-verbale communicatie, in en rond de wedstrijd. Trainen van dominantie Wil je dominant spelen? Dan moet het team over een aantal competenties beschikken. Technisch vrij zijn, waardoor de handelingssnelheid groter is. Goed positiespel spelen in balbezit, herkennen van bespeelbare ruimtes. Spelinzicht hebben, enkele zetten vooruit kunnen denken (pre-scanning). Keuzes maken tussen bijvoorbeeld temporiseren en accelereren (besluitvorming). Druk zetten bij balverlies om de bal snel te heroveren. Mentaal sterk zijn, boven-gedrag kunnen vertonen. De spelers trainen vooral op positiespel Enkele oefeningen Je kunt als trainer kiezen voor oefeningen waarbij geen goals tegenover elkaar worden gebruikt. Het doel van de oefening kan zijn dat je de bal als team in bezit houdt. Het nut van zulke oefeningen is dat er geen eenduidige richting aan het spel wordt gegeven. In dat geval is het vaak zinloos om met de bal te gaan lopen. De spelers trainen zo vooral op positiespel, pre-scanning en handelingssnelheid. Er zijn veel leuke oefeningen op balbezit te bedenken. De eerstvolgende twee spelvormen zijn mijn favoriet. Daarna volgen nog twee oefeningen met een ander thema. Tekening 9: spelen van een rondo. 2. Spelen vijf tegen drie met omschakelen Zet twee vakken van circa 20x20 meter uit (zie tekening 10). In het ene vak staan vijf spelers van wit en drie spelers van geel. In het andere vak staan twee spelers van geel. Wit speelt de bal rond, geel probeert deze te onderscheppen. Lukt het om de bal af te pakken? Dan probeert geel de medespelers in het ander vak aan te spelen. Lukt dit? Dan gaan alle spelers naar het andere vak, behalve twee spelers van wit. De rollen zijn nu omgedraaid. Tekening 10: spelen van vijf tegen drie met omschakelen. 3. Inspelen contact-lead Deze oefening (zie tekening 11) is een blauwdruk voor veel variaties op het thema contact-lead. Hij kan uitgebouwd worden van twee aanvallers tegen de keeper tot bijvoorbeeld vijf aanvallers tegen vier verdedigers plus keeper. De uitgangsposities kunnen wijzigen, afhankelijk van het spelidee van de coach. Hier is gekozen voor een spelvorm 3 tegen 2 + keeper. De oefening wordt om en om over links en rechts gespeeld. De rechter centrale opbouwer speelt de linker opbouwer aan. Nu volgt er een samenspel tussen de drie voorhoedespelers van wit. Zij creëren ruimte voor 8

9 elkaar door middel van goed getimede en explosieve vrijloopacties. Zo kan een van hen (contact-lead) worden aangespeeld. Daarna volgt een aanval 3 tegen 2 + keeper. Tekening 11: inspelen van de contact-lead. 4. Wedstrijdvormen Wedstrijdvormen zijn ideaal om de aangeleerde oefenstof in iedere training toe te passen. Wil je trainen op balbezit en het acceleratiemoment? Dan kun je als trainer kiezen voor een wedstrijdvorm zeven tegen vijf (zie tekening 12). De aanvallende partij (wit) heeft zeven spelers. Twee hiervan zijn opbouwspeler, die niet meegaan in de aanval; beide spelers mogen niet voorbij de gele pylonen komen. Onderschept de gele Tekening 12: wedstrijdvorm zeven tegen vijf. partij de bal? Dan proberen zij de opbouwspelers van wit aan te spelen. Zo kunnen zij een punt verdienen. Het doel van wit is om de bal in bezit te houden en ruimte te creëren voor een versnellende pass naar een diepe spits, waarna wit probeert te scoren. Iedere wedstrijd ingaan om het spel te maken Tot slot Als speler maakte ik deel uit van een team dat dominant wilde spelen. Als coach heb ik mijn teams altijd geleerd om zelf het spel te maken. Achter een tegenstander aanlopen, daar is nog nooit een speler beter van geworden. Rotterdam Dames 1 is het laatste team dat ik heb gecoacht. We hadden op dat moment het jongste team uit de Hoofdklasse. We zijn iedere wedstrijd ingegaan om het spel te maken met het risico dat je weleens met dikke cijfers verliest van een topteam. Die ervaring neem je mee naar andere wedstrijden. Zo hebben we ook wedstrijden met grote cijfers gewonnen, omdat het team de dominantie kon omzetten in doelpunten. Op de lange termijn kom je uiteindelijk als winnaar uit de bus. Coaching is teaching! Literatuurverwijzing Dorfman, H.A. (2003). Coaching the mental game. Leary, T. (1957). De Roos van Leary. Hockeyvisie is een uitgave van de KNHB KNHB, Nieuwegein. Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door printouts, kopieën, of op welke andere manier dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Per kwartaal verschijnen 6 artikelen van Hockeyvisie. Hockeyvisie is verkrijgbaar via de webshop van de KNHB. Kosten per artikel bedragen 2,00 (excl. eenmalige transactiekosten à 0,85). Voor 35,00 kunt u een jaarabonnement aanschaffen. Hiervoor ontvangt u 24 artikelen van Hockeyvisie automatisch in uw mailbox. Redactieraad: Carel van der Staak, Lutger Brenninkmeijer, Wim Kemps, Afke van de Wouw Coördinatie en teksten: KNHB, Woordwijf Vormgeving: HEFT. Amsterdam Fotografie: KNHB / Frank Uijlenbroek, Koen Suyk, Willem Vernes Contact: academie@knhb.nl Deze tekst is vanuit praktisch oogpunt geschreven in de mannelijke vorm. Overal waar de term spelers staat vermeld, doelen we eveneens op speelsters. Dit geldt tevens voor andere gebruikte mannelijke vormen.