Het Binnenhof. De Tweede Kamer der Staten-Generaal. De geschiedenis en de gebouwen

Transcriptie

1 Het Binnenhof De Tweede Kamer der Staten-Generaal De geschiedenis en de gebouwen Dienst Communicatie

2 1

3 Het begin blz. 4 De vroege geschiedenis Het Binnenhof _ blz. 7 Het Torentje blz. 7 De Maurits- of Grenadierspoort blz. 7 De tennisbaan blz. 8 Binnenhof 19 blz. 8 De Binnenpoort blz. 8 Langs de Hofvijver blz. 9 Het ministerie van Algemene Zaken blz. 9 De Eerste Kamer blz. 9 De Mauritstoren blz. 9 De Stadhouderspoort blz. 10 Binnenhof 1 blz. 10 De fontein blz. 10 De pomp blz. 11 De Hofpoort blz. 11 't Goutsmits Keurhuys blz. 11 Tussen Staten-Generaal en Bataafsche Republiek blz. 12 De Staten-Generaal en de Stadhouders blz. 14 De Bataafse republiek blz. 15 De Franse periode blz. 16 Het Parlement in het Koninkrijk der Nederlanden blz. 17 Prinsjesdag blz. 27 Van oud naar nieuw blz. 29 Binnenhof 1A blz. 29 De Erelijst van de gevallenen blz. 31 De Oude Zaal blz. 32 De Rooksalon blz. 33 De Stadhouderskamer blz. 34 De Koffiekamer blz. 35 De Koningsgalerij blz. 36 Binnenhof 2 blz. 37 De Kortenhorstvleugel blz. 37 De Nieuwbouw blz. 38 De Statenpassage blz. 39 Het Monument blz. 40 2

4 Nederland aan de zee blz. 41 De pen blz. 42 De Schepelhal blz. 42 Het ministerie van Koloniën blz. 43 De Regentenkamer blz. 43 Walter Nikkels blz. 44 Het ministerie van Justitie blz. 45 De Handelingenkamer blz. 46 Het Hotel blz. 47 De perstoren blz. 47 De Plenaire Zaal blz. 48 De DVR blz. 50 De Kamerbewaarder en bode blz. 51 Plein 23 blz. 53 De Enquêtezaal blz. 55 Het Depotgebouw blz. 56 Het Dienstgebouw blz. 57 3

5 Het begin De vroege geschiedenis. In de eerste helft van de dertiende eeuw hielden de Graaf van Holland, Floris IV, en zijn vrouw, Machteld van Brabant, hof in s-gravenzande en Leiden. Het bosrijke gebied tussen deze plaatsen was het jachtgebied van de grafelijke familie. Net achter de duinrand lag een meertje. De bronnen die het water leverden, lagen ten zuiden en noorden verscholen in de duinen. Het meertje (de latere Hofvijver) vormde samen met het verhoogde duinplateau de ideale locatie voor het bouwen van een jachthuis. In een oorkonde van 16 november 1229 wordt de overdracht vermeld, door Dirc van Wassenaer, van de rechten op de hof van Meilendis aan graaf Floris IV. Onder de Ridderzaal zijn resten gevonden van een bebouwing van vóór Deze funderingen vormden waarschijnlijk de basis van het eerste jachthuis waar Floris de aanzet toe heeft gegeven. Het kasteeltje werd gebouwd tussen 1230 en Als begrenzing werden rond het landgoed aarden wallen aangelegd. In het stratenplan rondom het Binnenhof zijn deze wallen in de benamingen nog te herkennen, Fluwelen Burgwal, Gedempte Burgwal, Lutherse Burgwal. 4

6 Naast zijn rol op het politieke toneel van West-Europa was Floris ook een succesvol toernooi ridder. Het deelnemen aan toernooien behoorde tot een van de belangrijkste sociale contacten voor de adel in deze periode van de geschiedenis. Dit soort evenementen waren echter niet geheel zonder risico en in 1234 vond Floris de dood bij een toernooi in het Noord-Franse Corbie. Wat Floris IV begon, werd voortgezet door zijn zoon graaf Willem II ( ). Nadat Willem II op 1 november 1248 in Aken tot Rooms-koning was gekroond, wat inhield dat hij keizer werd van het Duitse Rijk, verplaatste hij in het jaar 1249 het hof van s-gravenzande naar Die Haghe. Zijn bijdrage aan de verdere ontwikkeling van het jachtslot is de bouw van de vierkante Haagtoren en de huidige Rolzaal als middelpunt van het grafelijke onderkomen. In de Haagtoren waren de eerste Grafelijke Kapel en het slaapvertrek van Willem ondergebracht. De later toegevoegde vertrekken, o.a. de tegenwoordige De Lairesse zaal, waren gebouwd als woonruimte ten behoeve van de echtgenote van de graaf van Holland. De jonge graaf had het echter te druk met andere zaken om zich te veel met de bouw van het jachthuis te bemoeien. Willem vond zijn einde op 28 januari 1256 in de slag bij Hoogwoud toen hij in een hinderlaag liep van de West-Friezen en vervolgens door het ijs zakte. De op 24 juni 1254 te Leiden geboren zoon van Rooms-Koning Willem II, Floris V is als bouwheer bepalend geweest voor de uitbreiding van het grafelijke jachtslot. Floris V is o.a. verantwoordelijk voor de bouw in 1280 van de Grote- of Ridderzaal en de grafelijke kapel. De politiek van Floris stond grotendeels in het teken van het vergroten van zijn macht en van zijn dynastieke ambities. De Grote Zaal stond symbool voor de rol van de zoon van de Rooms Koning op het politiek schaakbord van Europa. Voor de stijl van het gebouw heeft Floris zich laten leiden door de architectuur in Vlaanderen en Engeland. In de noordelijke Nederlanden werd relatief weinig in steen gebouwd. De bouwers zijn specialisten geweest en moeten waarschijnlijk gezocht worden onder Cisterciënzer monniken. Floris heeft ook de hofkapel van de Haagtoren verplaatst naar een parallel aan de Hofvijver gebouwd kerkje. Deze grafelijke kapel is midden negentiende eeuw gesloopt ten behoeve van de Eerste Kamer. Floris werd op 27 juni 1296 nabij het Muiderslot door de edelen vermoord en opgevolgd door zijn (minderjarige) zoon Jan I. In 1299 overleed Jan I, de laatste graaf van het Hollandse Huis, en gingen de titel en bezittingen over op Jan van Henegouwen. Het Binnenhof ging onder het Huis van Henegouwen meer en meer als woonomgeving dienen. 5

7 Met de komst van Willem V ( ) ging in 1351 het Henegouwse Huis en kwam het Beierse Huis. Deze toestand met steeds wisselende landsheren duurde tot 1433, wat tot gevolg had dat de band tussen graaf en graafschap steeds losser werd. De Bourgondische (o.a. Filips de Goede) en Habsburgse (o.a. Karel V) opvolgers beschouwden Die Haghe min of meer als tussenstop op de reizen door hun machtsgebied. De Grote Zaal werd in deze periode gebruikt voor bijeenkomsten, zoals die van de ridders van de orde van het Gulden Vlies. Ook werd er recht gesproken. Vanaf de zestiende eeuw raakte de Ridderzaal verder in verval. De zaal verdween met de jaren langzaam maar zeker achter een wildgroei van aanbouwsels. Het gebouw deed onder meer dienst als verkoophal en loterijzaal. Tijdens de Franse overheersing in het begin van de negentiende eeuw, deed de Ridderzaal dienst als exercitielokaal van Franse militairen. In diezelfde periode werd de Oude Zaal op 1A onder andere gebruikt als eetzaal en militair hospitaal. In de vertrekken van de huidige Eerste Kamer werden Franse officieren opgeleid. De Hofvijver werd door de lagere rangen gebruikt als "buitenbad". Een restauratieproject onder leiding van de architect Cuypers begon in 1897 en duurde tot Op 20 september van dat jaar opende Hare Majesteit Koningin Wilhelmina voor het eerst in de Ridderzaal, tijdens de Verenigde Zitting der Staten-Generaal, het parlementaire jaar. Vóór die tijd werd de troonrede voorgelezen in de vergaderzaal van de Tweede Kamer op Binnenhof 1A. De troon stond opgesteld in de zaal achter de ministerstafel, tegenover het verhoog waarop de Voorzitter zat. De troon bevindt zicht momenteel op de overloop van de tweede etage ingang 1A. 6

8 Het Binnenhof Het Torentje. De bebouwing rondom de Ridderzaal is in de loop der eeuwen voortdurend aangepast. Een markant punt, rechts van de Grenadierspoort, aan de kant van het Mauritshuis is het "Torentje". Begonnen in rond 1354 als grafelijk zomerhuisje, deed het vervolgens in de zestiende eeuw dienst als herberg. Waarna in de zeventiende eeuw de Raad van State en vervolgens in de achttiende eeuw, onder de Franse overheersing, de secretarisgeneraal van Inwendige Politie (een voorloper van Rijkswaterstaat) er kantoor hield. In de twintigste eeuw is het Torentje het kantoor van de ministerpresident geworden. De Maurits- of Grenadierspoort. Deze poort geeft toegang tot het Binnenhof aan de kant van het Mauritshuis en dateert van omstreeks De kleine poorten aan weerszijden van de hoofdpoort verkeren nog in hun oorspronkelijke staat. Aan beide zijden boven de grote poort is het wapen van Holland te zien, aan de kant van het Mauritshuis uitgebreid met twee ondersteunende leeuwen. De poort kon worden afgesloten door een ophaalbrug, waarvan de katrollen nog zichtbaar zijn onder de grote leeuwen. 7

9 De Tennisbaan. Eenmaal de Grenadierspoort onderdoor vindt u links, achter het oudste gedeelte van de Ridderzaal, een lindeboom met aan de voet een granieten plaat, aangeboden door de Oranje Tennis Club, met de tekst: Op deze plek bevond zich tussen circa 1500 en 1654 s lands eerste tennisbaan. De Caetsbaan van de Prinsen van Oranje Zowel prins Willem II als zijn zoon koning-stadhouder Willem III was een enthousiaste tennisspeler. Binnenhof 19. Aan de linkerzijde tegenover het oudste gedeelte van de Ridderzaal bevond zich een complex van, min of meer, verwaarloosde pandjes. Deze bebouwing was ontstaan vanaf de middeleeuwen tot en met de achttiende eeuw. Aan deze bouwvallige situatie kwam een einde toen in de jaren een door architect Knuttel ontworpen kantoor werd gerealiseerd. De stijl van deze "nieuwbouw" sluit aan bij de overige gebouwen.vanaf het begin van het Koninkrijk der Nederlanden in 1814 tot aan het eind van de zeventiger jaren in de vorige eeuw, was het ministerie van Binnenlandse Zaken aan deze kant van het Binnenhof gehuisvest. De Binnenpoort. De Binnenpoort stamt uit dezelfde tijd als de Mauritspoort. Deze poort staat ingeklemd tussen de Ridderzaal en het gebouw van het ministerie van Algemene Zaken. Ook deze poort wordt aan beide zijden bekroond met het wapen van Holland. De onderdelen van natuursteen zijn in 1990 geel geschilderd. 8

10 Langs de Hofvijver Het ministerie van Algemene Zaken Het ministerie van Algemene Zaken bevindt zich aan de Hofvijver tussen de Grenadierspoort en de Stadhouderspoort. In de zestiende eeuw hadden de Graven van Beieren hun privévertrekken rond de grafelijke kapel tussen de Middenpoort en de Stadhouderspoort. De Staten-Generaal vergaderden hier van het einde van de zestiende eeuw tot aan het einde van de achttiende eeuw. Deze vergaderingen vonden vanaf 1697 in de Trêveszaal plaats. De Trèveszaal wordt nu, als onderdeel van het ministerie van Algemene Zaken, gebruikt als vergaderzaal van het kabinet. De Eerste Kamer der Staten-Generaal vergadert sinds 1849 in de voormalige zaal van de Staten van Holland en West-Friesland. Deze vergaderzaal is gelegen in het gedeelte tussen de Mauritstoren en de plek waar eens de Hofkapel stond. Gebouwd rond 1666 en gerestaureerd in de jaren heeft deze zaal, onder de Franse overheersing begin negentiende eeuw, ook nog als keuringszaal voor rekruten gediend. De Eerste Kamer. De Mauritstoren of het Stadhouderlijk kwartier. Deze toren op de hoek van het Binnenhofcomplex (met zicht op het Buitenhof) is door de Staten van Holland gebouwd op verzoek van stadhouder prins Maurits. Prins Maurits, zoon en opvolger van de in Delft vermoorde Willem van Oranje, nam in 1600 zijn intrek in dit stadhouderlijke kwartier. Hij had er zijn privé-vertrekken, waaronder een bibliotheek en een wapenkamer. De Mauritstoren is nu in gebruik bij de Eerste Kamer en herbergt onder andere de ministerskamer, waar leden van het kabinet kunnen werken voordat zij bij de vergadering van de Eerste Kamer aanwezig moeten zijn. 9

11 De Stadhouderspoort. De poort van het Binnenhof naar het Buitenhof is de oudste doorgang van het complex. Het uit de vijftiende eeuw stammende poortgebouw werd in 1618 gesloopt bij de uitbreiding van het stadhouderlijke kwartier. De nieuwe poort werd opgeleverd in Alleen de stadhouder had het recht om te paard of per koets door deze poort te rijden. De kleine poortjes aan weerzijden dateren respectievelijk uit 1880 en Binnenhof 1. Dit gedeelte sluit aan op de Mauritstoren, met de bouw werd in 1621 begonnen. Speciaal voor koning-stadhouder Willem III volgde er in 1678 een uitbreiding van de stadhouderlijke vertrekken. Sinds 1815 vergadert de Raad van State in dit gedeelte van het stadhouderlijke kwartier. Is ontworpen door de architect Cuypers in neogotische stijl en dateert van De fontein wordt bekroond met het vergulde beeld van Willem II, graaf van Holland en Rooms-Koning. De tekst rondom het hardstenen bassin luidt: De fontein. Ter nagedachtenis van Willem II - Roomsch Koning - Graaf van Holland- Begunstiger der Stedelijke Vrijheden - Beschermer der Kunst - Stichter der Kasteelen in 's-gravenhage en Haarlem - Geb. MAAXXVII - MAALVI 10

12 De Pomp. Aan de rechterkant van de Hofpoort staat een uit de tweede helft van de achttiende eeuw daterende hoge natuurstenen pomp. Aan weerszijden van de pomp, onder de versiering van de bovenste lijst, steekt een vissenbek uit. De pompzwengel is bevestigd in de vissenbek aan de voorzijde van de pomp. De Hofpoort. De verbinding tussen de Hofplaats en het Binnenhof wordt gevormd door de Hofpoort. Deze poort, gebouwd eind achttiende eeuw, is de jongste van de Binnenhofpoorten. Prenten uit de 15 de eeuw laten een eenvoudig poortgebouw zien met een loopbrug over de slotgracht die toen rond het Binnenhof liep. De uitvoering in eenvoudige baksteen geeft deze poort minder grandeur dan de overige poorten. Binnenhof 5/6. Dit pandje dateert uit het midden van de zeventiende eeuw en is het enig overgebleven gildehuis in Den Haag. De voorgevel is al wat rest. Van het interieur is helaas niets bewaard gebleven. De Tweede Kamer heeft de achterliggende verdiepingen in gebruik als kantoorruimte.. T Goutsmits Keurhuys. 11

13 Tussen Staten-Generaal en Bataafse Republiek De Staten-Generaal. Op 9 januari 1464 kwamen vertegenwoordigers van de belangrijkste gewesten en steden in de noordelijke en zuidelijke Nederlanden voor het eerst bij elkaar. Deze door Filips de Goede georganiseerde bijeenkomst van de zogenoemde Staten-Generaal vond plaats in het stadhuis van Brugge. De afgevaardigden van de gebieden waar Filips de scepter zwaaide, kwamen op bevel van de hertog naar Brugge en keerden na gedane zaken huiswaarts. De tweede bijeenkomst vond plaats in Brussel en gaf al voorzichtig aan in welke richting de Staten-Generaal zich zou gaan ontwikkelen. Er groeide een pril begin van centraal politiek voeren. Tijdens deze vergadering regelden de Staten, op verzoek van Filips, de opvolging door zijn zoon Karel de Stoute. Ook stelden de Staten geld ter beschikking voor een veldtocht tegen de Franse koning. Met de opvolging van Filips door zijn zoon Karel de Stoute kwam deze centralisatie sterker in beeld door het instellen van centrale regeringsorganen, zoals het parlement van Mechelen, met daarnaast het hoogste rechtscollege en een algemene rekenkamer. Na de dood van Karel op 5 januari 1477 kwam de macht in handen van zijn twintigjarige, ongehuwde, dochter Maria (de Rijke). De toegenomen zelfstandigheid van de Staten-Generaal bleek tijdens de vergadering van de Staten rond 26 januari Daar lukte het de samengekomen gewesten om de centrale regeringsorganen af te schaffen en daarmee de macht van de hertog(in) te beperken. Verder kreeg men het recht van vergaderen zonder voorafgaande toestemming van de hertog(in) en werd afgesproken dat de Staten toestemming moesten verlenen voor: het voeren van oorlog het sluiten van vrede Deze ingrijpende veranderingen werden door Maria verleend en op 13 maart 1477 vastgelegd in een Groot-Privilege. De eerste vergadering onder deze nieuwe situatie werd gehouden op 25 april 1477 te Leuven. De jaren die volgden geven een moeizame relatie weer tussen de Staten-Generaal en de Landsheer/-vrouwe. In 1506 kreeg Keizer Karel V de soevereiniteit over de Nederlanden en begon de Habsburgse periode. Bij de abdicatie van Karel V in 1555 vielen de noordelijke en zuidelijke Nederlanden toe aan zijn zoon Filips II. Tijdens zijn regering begon rond 1568 de onafhankelijkheidsstrijd van de noordelijke provincies. Een strijd die een periode van tachtig jaar zou omvatten. De noordelijke provinciën - Friesland, Gelderland, Groningen, Holland, Overijssel, Utrecht en Zeeland - vormden in 1579 de Unie van Utrecht. In 1579 en 1580 sloten Drenthe, Vlaanderen en de Brabantse steden Antwerpen, Breda en de Lier zich aan bij de Unie van Utrecht. De Unie van Utrecht werd hierdoor een vrijwel aaneengesloten gebied. 12

14 De afgevaardigden van de Verenigde Provinciën namen op 26 juli 1581 in de Ridderzaal het besluit om koning Filips II te ontheffen van zijn Koninklijke macht over de Nederlanden. Dit voor de toekomst van de Lage Landen zo bepalende besluit gebeurde door het opstellen van de Acte van Verlatinghe. Een belangrijk argument voor het aannemen van dit plakkaat was: Een vorst wordt door God aangesteld om de onderdanen te beschermen, zoals een herder zijn schapen, maar dat de onderdanen niet door God geschapen zijn om een vorst als slaven te dienen De onafhankelijkheid van de republiek werd overigens pas formeel erkend door de andere Europese mogendheden bij het tekenen van de vrede van Munster in De vertegenwoordigers van de gewesten kwamen als de Staten-Generaal voor het eerst in het jaar 1588 te 's-gravenhage bijeen. De keuze van 's-gravenhage als vergaderplaats hangt mede samen met het feit dat het gewest Holland, als rijkste gewest, de meeste invloed had. Deze bijeenkomsten vonden plaats in de Trèveszaal. De naam Staten-Generaal is meer dan vijf eeuwen ongewijzigd gebleven, maar het karakter en functioneren van nú is niet meer te vergelijken met de eerste vergaderingen van toen. Het aantal leden was wisselend, omdat de gewesten geen vast aantal "parlementariërs" afvaardigden. De Statenleden handelden naar de instructies van hun thuisgewesten. Omdat er geen werkelijk uitvoerende macht (kabinet) bestond, had de vergadering meer macht dan het parlement van vandaag. Alle beslissingen moesten door de voltallige vergadering worden genomen. De Staten-Generaal stelden gezanten aan en onderhielden contacten met buitenlandse mogendheden. Een van de leidende figuren binnen de Staten-Generaal was de raadpensionaris van Holland. Hij leidde de afvaardiging van de Staten van Holland en Zeeland en werd voor vijf jaar benoemd. De raadpensionaris was behalve rechtskundige en hoogste ambtenaar van deze Staten ook de hoogste bestuurder binnen de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Rangen en standen bepaalden de hiërarchie. Holland was de eerste onder de gewesten en de stad Dordrecht was de eerste onder de steden in Holland. Dordrecht had hierdoor het recht de raadpensionaris te leveren. Alleen als de meerderheid voor de voordracht van Dordrecht uitbleef of als werd afgezien van dit recht, kon er een andere kandidaat worden gekozen. 13

15 De vergadering had geen vaste Voorzitter, maar elke provincie leverde bij toerbeurt de Voorzitter. De griffier van de Staten-Generaal was doorgaans langere tijd in functie en had veel invloed op de gang van zaken binnen de vergadering. Waren de vergaderingen in de eerste jaren nog op onregelmatige tijdstippen, vanaf 1593 kregen zij een permanent karakter. De Staten-Generaal en de Stadhouders. De prins van Oranje werd door de republiek benoemd als bevelhebber van leger en vloot, maar had geen erfelijke rechten. De afzonderlijke Staten benoemden de prins van Oranje tot stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Het is in de geschiedenis van de republiek twee keer voorgekomen dat de Staten géén stadhouder benoemden. De eerste keer was na het overlijden van, de bij de gewesten niet zo populaire, stadhouder Willem II. Dit stadhouderloze tijdperk duurde van 1650 tot Een periode waarin Johan de Witt (uit Dordrecht) als raadpensionaris de touwtjes stevig in handen had. De rampzalige toestand van de republiek, zowel economisch als militair, leidde uiteindelijk in juli 1672 tot het lynchen van Johan de Witt en zijn broer Cornelis (burgemeester van Dordrecht) én tot de benoeming van de zoon van Willem II tot stadhouder Willem III. Door zijn huwelijk met Mary Stuart, de dochter van de Engelse koning James II, werd de stadhouder in 1688 door Engelse protestanten benaderd om zijn (katholieke) schoonvader te verdrijven. Als koning-stadhouder Willem III regeerde hij tot zijn dood in 1702 over het Britse Rijk én de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Na het overlijden van de kinderloze Willem III zou de stadhouderstitel over moeten gaan naar de Friese tak van de Nassaus. De gewesten stonden in meerderheid niet achter de benoeming van de 15 jarige erfstadhouder Johan Willem Friso, waarmee dus het tweede stadhouderloze tijdperk werd ingeluid. Als gevolg van deze beslissing werd de republiek geregeerd door regentenfamilies. Deze regenten, rijke kooplieden, speelden elkaar goed betaalde functies toe. Door de benoeming op 28 april 1747 van de Friese stadhouder Karel Hendrik Friso tot stadhouder Willem IV kwam er na vijfenveertig jaar een einde aan dit tweede stadhouderloze tijdperk. In de jaren tachtig van de achttiende eeuw veranderde het politieke klimaat in de republiek. Er ontstond een tegenstelling tussen de Oranjegezinden en de zogenaamde Patriotten. De Patriotten zochten en vonden steun in het revolutionaire Frankrijk. Zo kon het voorkomen dat het gewest Holland Patriots was en Den Haag Oranjegezind. Aan deze tweedeling kwam een eind door het vertrek, op 18 januari 1795, van de laatste stadhouder Willem V en zijn familie naar Engeland. 14

16 De Bataafse republiek. Door de vlucht van Willem kwam de oude republiek in een vacuüm terecht. De patriotten roken hun kans en met steun van de inmiddels vanuit het zuiden opgerukte Fransen trokken zij de macht naar zich toe. Onder deze Franse invloed werd het stadhouderschap afgeschaft en de Bataafse Republiek opgericht. In de Bataafse Republiek werd voor het eerst een volksvertegenwoordiging op basis van "beperkte" vrije verkiezingen samengesteld. De Nationale Vergadering kwam, in tegenstelling tot de oude Staten-Generaal, niet bijeen rond en in de Trèveszaal, maar in de voormalige balzaal van het stadhouderlijke paleis op Binnenhof 1A. Op 1 maart 1796 vond de eerste vergadering plaats met als belangrijkste opdracht het opstellen van een grondwet. Het uitgangspunt was dat het Bataafse volk één en ondeelbaar was. Al gauw bleek die eenheid moeilijk te realiseren en viel de vergadering uiteen in drie verschillende groeperingen: De Unitarissen of Radicalen streefden naar een eenheidsstaat naar het voorbeeld van de Franse revolutionaire denkbeelden. De Federalisten maakten zich sterk voor een provinciale zelfstandigheid naar het idee van de nog jonge Verenigde Staten van Amerika. De Moderaten namen een tussenpositie in en waren wel voor eenheid, maar zagen niets in een verruiming van de democratische beginselen en zelfstandigheid binnen de provincies. Het resultaat van al deze tegenstellingen was uiteindelijk een Plan van Constitutie dat echter door een meerderheid werd verworpen. Op 22 januari 1798 pleegden de radicalen onder aanvoering van Herman Willem Daendels een staatsgreep. De Nationale Vergadering werd bijeen geroepen. Van de aanwezige leden werden er 22 opgesloten en 11 naar huis gestuurd. De overgebleven leden riepen zich uit tot Constituerende Vergadering, hieven de provinciale soevereiniteit op en benoemden een Uitvoerend Bewind, bestaande uit 5 leden onder leiding van Pieter de Vreede. Dit college vestigde zich in het leegstaande Logement van de stad Amsterdam aan het Plein 23, waarmee deze locatie de regeringszetel van de Bataafse Republiek werd. 15

17 Het belangrijkste doel van de gereorganiseerde vergadering van 22 januari was de aanvaarding op 17 maart 1798 van een grondwet. Het Uitvoerend Bewind blonk uit door incompetent bestuur en de daaruit voortvloeiende chaos was reden voor Daendels om opnieuw in te grijpen. Dinsdag 12 juni 1798 trok Daendels met een aantal Hollandse Grenadiers richting Plein 23 en arresteerde de leden van het Uitvoerend Bewind. Vervolgens ging het richting Binnenhof waar de beide Kamers van de Nationale Vergadering werden ontbonden en enkele arrestaties verricht. De volgende stap was het houden van verkiezingen voor een Vertegenwoordigend Lichaam met als resultaat een samenstelling met een conservatieve meerderheid. De Franse periode. De toestand in de Republiek werd onder een groter wordende Franse invloed steeds rampzaliger. Het hoofd van de Bataafse Republiek, de raadpensionaris Rutger Jan Schimmelpenninck, werd op 4 juni 1806 door de Franse keizer Napoleon Bonaparte uit zijn ambt gezet. Op 5 juni 1806 werd de broer van Napoleon Bonaparte als koning Lodewijk Napoleon tot het nieuwe staatshoofd van het Koninkrijk Holland ( ) geproclameerd. Na het vertrek van Lodewijk Napoleon in 1810 werden de Lage Landen ingelijfd bij Frankrijk en bestuurd door Franse ambtenaren onder een Franse wetgeving. De ondergang van het Franse Keizerrijk werd in 1812 ingezet door de veldtocht van het Franse leger onder leiding van Bonaparte naar Rusland. Verzwakt door logistieke moeilijkheden, de barre winteromstandigheden en het verzet van de bevolking moest Napoleon zijn legermacht terugtrekken. De mogendheden, Groot-Brittannië, Oostenrijk, Pruisen, Spanje en Rusland, roken kansen om Napoleon te verslaan. De finale klap voor Bonaparte kwam met de slag bij Leipzig in Waarna de Franse Keizer verbannen werd naar Elba. Verbannen betekende nog niet helemaal uitgerangeerd. Begin 1815 keerde Napoleon terug van zijn verbanningsoord en begon een glorieuze opmars naar Parijs. In korte tijd had hij een grote legermacht bij elkaar gebracht en ging de confrontatie aan met de geallieerden. Deze confrontatie vond zijn climax in de slag bij Waterloo waar op 18 juni 1815 Napoleon definitief werd verslagen. Na zijn overgave besloten de overwinnaars deze keer geen risico op terugkeer te nemen. Ze zetten de oud-keizer gevangen op het eilandje Sint Helena waar hij uiteindelijk op 5 mei 1821 bezweek aan maagkanker. 16

18 Het Parlement in het Koninkrijk der Nederlanden De eerste jaren. Naarmate de Franse bezetting voortduurde, werd de roep om de terugkeer van de Oranjes steeds sterker. Op 30 november 1813 kwam de oudste zoon van de voormalige stadhouder bij Scheveningen aan land. Enkele dagen later werd de prins van Oranje tot Soeverein Vorst Willem I uitgeroepen. Hij begon zijn regering over het oude grondgebied van de Republiek der Zeven Verenigde Provinciën. Willem wilde zijn ambt uitoefenen als constitutioneel vorst met een grondwet als basis. De (eerste) grondwet van 1814 werd besproken en goedgekeurd door vertegenwoordigers van het volk (lees de notabelen) tijdens een bijeenkomst in de Nieuwe Kerk te Amsterdam. Het belangrijkste adviserend orgaan werd de Raad van State. De uitvoerende macht kwam bij de vorst te liggen. De wetgevende macht bestond uit één Kamer die deels door de Koning werd benoemd en deels werd gekozen door de Provinciale Staten. In maart 1814 werd de Oude Zaal op Binnenhof 1A weer in gebruik genomen. Het budgetrecht was een van de belangrijkste rechten, waar overigens weinig van terecht kwam. De uitgaven werden gesplitst in gewone en buitengewone uitgaven. De gewone uitgaven werden voor 10 jaar goedgekeurd en de buitengewone voor altijd. Een nogal naïeve kijk op de economische ontwikkeling binnen het koninkrijk en de rest van de wereld. De vergaderingen van de Kamer waren geheim, wat niet bevorderlijk was voor een grote herkenbaarheid of invloed. Het Koninkrijk der Nederlanden is uiteindelijk het resultaat van het verdrag van Chaumont. De bondgenoten besloten op 9 maart 1814, bij een totale nederlaag van Bonaparte, de Noordelijke zeven provinciën en de Oostenrijkse provincies (het huidige België) samen te voegen tot het Koninkrijk der Nederlanden. Doel van deze combinatie was een tegenwicht te vormen ten opzichte van de Frans - Duitse as. Deze overeenkomst werd door het Congres van Wenen in 1815 bevestigd, waarmee het koninkrijk realiteit werd. De uitbreiding van het koninkrijk maakte een vernieuwde grondwet noodzakelijk. In de nieuwe grondwet van 1815 werd een twee-kamerstelsel vastgelegd. De vergaderingen waren niet langer geheim. Het kiesrecht bleef ongewijzigd. Waardoor de Tweede Kamer niet rechtstreeks, maar door de Provinciale Staten werd gekozen. Bij deze verkiezingen waren er regels waar kiezers en gekozenen aan moesten voldoen om te kunnen kiezen en om gekozen te worden. De leden van de Eerste Kamer werden aangewezen door de koning en behoorden tot de adel en de betere klasse. Het aantal leden van de Tweede Kamer bedroeg in het eerste jaar 55. De invloed van de koning op het staatsbestel ging ver. Willem I regeerde het liefst bij Koninklijk besluit en de Staten-Generaal stelden zich haast onderdanig op. Het budgetrecht werd aangepast, wat inhield dat de gewone uitgaven voor 10 jaar en de buitengewone voor 2 jaar werden vastgesteld 17

19 In de Oude Zaal stond de troon naast de stoel van de Voorzitter. De leden zaten in banken als het ware rond de troon geschaard. Symbolisch voor de verhouding tussen vorst en parlement. Met de komst van de nieuwe staatsvorm werd ook het vergaderritme van het Parlement aangepast. Naast Den Haag kreeg Brussel een belangrijke functie binnen het jonge koninkrijk. De vergaderingen werden per parlementair jaar zes maanden in Den Haag en zes maanden in Brussel gehouden. De openingen van het parlementaire jaar werden in dezelfde volgorde afwisselend in het Haagse en het Brusselse gehouden. De Voorzittersstoel werd afwisselend voor één jaar bezet door een vertegenwoordiger uit een Noordelijke dan weer uit een Zuidelijke Provincie. Na de afscheiding bleef dit systeem bestaan, maar waren het alleen de Noordelijke provincies die de Voorzitter leverden. De afscheiding. Dit schema werd wreed verstoord door de opstand van de Brusselaars op 25 augustus Na het zien van de opera La muette de Portici* over de strijd tegen Spaanse belegering van Napels, kwamen de toeschouwers op het idee dit thema als inspiratiebron te gebruiken tegen de (noord) Nederlandse overheersing. De onafhankelijkheidsstrijd liep voor de Belgen zo voorspoedig dat op 29 september een Centraal Comité werd ingesteld. Per decreet werd de macht van Willem I overgenomen. Op 4 oktober werd de onafhankelijkheid van de door de opstand afgescheiden provincies uitgeroepen Er werden verkiezingen georganiseerd voor een Nationaal Congres dat op 10 november zijn werk begon. In afwachting van de koningskeuze nam de eerste Voorzitter van het Congres het regentschap waar. Op 4 juni 1831 viel de keuze op Leopold van Saksen-Coburg-Gotha. De eerste koning der Belgen legde 4 juni 1831 de eed af. September 1830 vond er een verenigde vergadering plaats in Den Haag over de opstand in de Zuidelijke Nederlanden. De Staten-Generaal gingen niet akkoord met de onafhankelijkheidsverklaring. De Prins van Oranje (de latere koning Willem II) viel 2 augustus 1831 met een legermacht van dit voormalig deel van het koninkrijk binnen. Op het moment dat de Belgische nederlaag duidelijk begon te worden, grepen de Fransen in en moest Willem zich met zijn troepen terugtrekken. Hiermee was de mislukking van de tiendaagse veldtocht een feit. Willem I deed er tot 1839 over om de realiteit van een Belgische staat te erkennen. Dit ging niet zonder slag of stoot. Zo moest België de helft van Limburg en een deel van Luxemburg afstaan. Er volgden nog jaren van onderhandelingen en de laatste grenspaal werd uiteindelijk geregeld in 1843 met het ondertekenen door beide partijen van het verdrag van Maastricht. * van D. Auber 18

20 Na de Grondwetswijziging. Een mijlpaal in de geschiedenis van het parlement is de grondwetswijziging van 1848 onder de liberaal Thorbecke. In deze wijziging werden de ministeriële verantwoordelijkheid en de onschendbaarheid van de Koning vastgelegd. De nieuwe Grondwet werd op 3 november 1848 van toepassing. In december werden er in 68 kiesdistricten door kiesgerechtigden 68 vertegenwoordigers gekozen. De verkiezing tot Kamerlid was voor vier jaar, maar omdat de verkiezingen in twee delen gesplitst waren, trad de helft van de leden eens in de twee jaar af. Pas in februari 1849 (de 13 de ) kwam de nieuwe Kamer bijeen. Toegesproken door koning Willem II begon het werk in de gewijzigde situatie. Als oudste lid werd de heer S. Anemaet tot tijdelijk Voorzitter gekozen. Met hernieuwd elan ging de Kamer aan het werk van dinsdag tot en met vrijdag van 11:00 tot 16:00 uur. De leden onder leiding van Voorzitter J.K. van Goltstein kozen zelf de Griffie en benoemden het overige personeel. Meedrijvend met deze stroom van vernieuwing stelde op 19 februari 1849 de liberaal Thorbecke voor een nieuwe griffier te kiezen en te benoemen. Voorheen werd de griffier van de Tweede Kamer benoemd door het ministerie van Binnenlandse Zaken. De keuze viel op de in 1847, nog via de oude regeling benoemde Daniël Veegens. Het was een keuze voor jaren, Veegens is 32 jaar griffier gebleven. Hij nam in 1881 afscheid. De leden waren lid van een van de vijf afdelingen, te vergelijken met de vaste Kamercommissie van nu. Er werd in beslotenheid vergaderd over wetsvoorstellen voordat deze openbaar (plenair)werden behandeld. Kamerleden konden tegelijkertijd Kamerlid en minister zijn. Het kabinet werd aangeduid met de term ministerie (het ministerie-thorbecke) en de functie van minister-president was totaal onbekend. Met het ontstaan van de politieke partijen in de jaren 70 begon ook de functie van minister-president zich te profileren. Na de Tweede Wereldoorlog in 1945 is deze titel overigens pas officieel ingevoerd. De schadeloosstelling voor de leden werd begroot op ƒ 2000,00 per jaar en de reiskosten op 75 cent, niet per kilometer, maar per gereisd uur. De vrouw van de conciërge zorgde voor een beperkt assortiment etenswaren, maar voor het diner waren de leden aangewezen op het horecabestand in het centrum van Den Haag. De opstelling rond te troon werd losgelaten en vervangen door de bekende groene bankjes. Er kwamen een koffiekamer en rooksalon. Wat het reglement van orde betreft, kwam de nieuwe Kamer in een vacuüm terecht. De regels van vóór de grondwetswijziging waren overboord gegooid en de heren moesten bij nul beginnen. Het Britse parlement, als de moeder van alle parlementen, diende als voorbeeld voor de werkwijze van de Kamer. Sommige benamingen die nu nog in gebruik zijn, herinneren aan die inspiratiebron. Het Engelse woord motion betekent verzoek om een uitspraak en is terug te vinden binnen het parlementaire werk als motie. 19

21 De moties uit de beginperiode van vlak na de grondwetswijziging hadden een totaal ander karakter dan de moties die wij nu kennen. Het waren wel uitspraken van de Kamer, maar ze waren meer van huishoudelijke dan van politieke aard. De heren vergaderden van dinsdag tot en met vrijdag van s-morgens elf uur tot vier uur in de middag. Als de heren van mening waren dat er genoeg gepraat was over een onderwerp werd er een motie ingediend om het onderwerp af te ronden, te stemmen en de vergadering te beëindigen. Bestonden het recht van interpellatie en het recht van amendement al voor 1848, deze rechten werden vanaf 1849 opnieuw ingevuld. De verhouding tot de bewindspersonen werd beïnvloed door de verantwoordelijkheid die de minister had voor de daden van de Koning. De in de Kamer aanwezige minister werd, gezien in het licht van die verantwoordelijkheid, beschouwd als de vertegenwoordiger van de Koninklijke macht. Moties, amendementen, interpellaties die ingingen tegen het regeringsbeleid, werden niet als stuurmiddel binnen het proces gezien, maar als aanval op de vertegenwoordiger van de vorst, lees de Koninklijke macht, in de Kamer. De interruptie. Een ander fenomeen was de interruptie. De heren hielden geen spreektijden aan. Als men een betoog hield van twee uur was dat geen bezwaar en als men meer tijd nodig had om de standpunten uiteen te zetten kon dat ook. Elkaar onderbreken vond men onfatsoenlijk, je viel elkaar nu eenmaal niet in de rede. Tijdens zijn betoog bij de behandeling van de begroting van Financiën in 1855 werd de minister van Financiën de heer Van Hall bij uitzondering onderbroken door de Liberaal Baron Wolter Robert van Hoëvell. De baron gaf met deze onderbreking van de spreker te kennen dat hij tegen de begroting van Financiën zou stemmen. De korte discussie die daaruit voortvloeide, is de geschiedenis ingegaan als de eerste interruptie. De motie. De eerste motie met een inhoudelijke strekking was gericht aan de minister van Koloniën G.L. Baud. De Kamer wilde meepraten over de wazige contracten met de Nederlands Indische Handelsmaatschappij. Deze motie ingediend, door de heer De Man, wilde duidelijkheid verschaffen in deze situatie. De vraagstelling veroorzaakte enige opschudding binnen het parlementaire systeem. Van de kant van het kabinet werd de vrees geuit dat het hanteren van het medium motie er wel eens toe kon leiden dat alle macht bij de Kamer kwam te liggen. Onder de leden waren er ook grote twijfels over het nut van het op deze manier gebruiken van de motie. Men heeft dan ook een hele dag van debat besteed aan de vraag of de motie wel een motie was in de zin zoals de Kamer het bedoelde. De motie is uiteindelijk verworpen met 31 tegen 27 stemmen. De motie van wantrouwen. De vaste regel dat een minister dient af te treden wanneer er een ernstig conflict is tussen de bewindspersoon en een meerderheid van de Kamer geldt sinds

22 Het recht van amendement. Ieder lid van de Tweede Kamer mag een wijziging voorstellen om een of meer artikel(en) van een wetsvoorstel van de regering te veranderen. Een amendement mag de bedoeling van een wetsvoorstel niet veranderen. Na de grondwetswijziging kregen de Kamerleden de mogelijkheid wijzigingen aan te brengen in een wetsontwerp. Voor 1848 kon men alleen "ja" of "nee" zeggen op een wetsvoorstel, maar geen veranderingen aanbrengen. Een deel van de leden was in die begintijd bang voor het lichtvaardig gebruik van dit recht. Er gingen stemmen op om de regering de mogelijkheid te geven amendementen te keuren. De reactie van andere leden kwam erop neer dat het betrokken ministerie altijd nog het wetsvoorstel kon intrekken. Deze reactie werd weer van regeringszijde bekritiseerd, omdat men het intrekken van een wetsvoorstel als gezichtsverlies beschouwde. Het recht van interpellatie. Als een Kamerlid een bewindspersoon interpelleert, stelt hij ook vragen. Het is geen debat, maar een Kamerlid vraagt en de bewindspersoon antwoordt. Voor een interpellatie is toestemming van de Kamervoorzitter nodig. Juni 1849 hield het lid Van Eck een rede over het decoratiebeleid van de Koning. Tegelijkertijd speelde het oneervol ontslag van de luitenant 2 e klasse Th. Stieltjes. Het ontslag was het gevolg van een door Stieltjes geschreven pamflet met een strekking die niet in de lijn lag van de militaire cultuur. De jonge luitenant had daarom geen onderscheiding ontvangen en de heer Van Eck wilde de aanwezige minister interpelleren over deze kwestie. Van Eck kwam vervolgens in aanvaring met de Voorzitter, die vond dat de vragen eerst ingediend hadden moeten worden en dat de Kamer voor de interpellatie toestemming moest geven. In een tijd waar het Reglement van Orde nog in de kinderschoenen stond, zorgde ook deze aanvaring weer voor de nodige commotie. Of men vond dat de Kamer niet over het decoratiebeleid ging óf men vond dat de (onduidelijke) regels niet goed gevolgd waren. Het eind van het liedje was dat het eerste verzoek tot interpellatie werd verworpen. Naarmate de regelgeving meer duidelijkheid verschafte, werden interpellatieaanvragen beter onderbouwd en zelden verworpen. Het recht van initiatief. Tweede Kamerleden hebben het recht om op eigen initiatief een wetsvoorstel in te dienen. Een initiatiefwetsvoorstel wordt vrijwel net zo behandeld als een wetsvoorstel van de regering. Het recht van initiatief werd voor het eerst toegepast in 1853 toen Thorbecke met 8 medeleden een voorstel indiende om de accijns op slachtvee af te schaffen. De initiatiefnemers gingen uit van 1 januari 1854 als invoerdatum. Het voorstel werd door een deel van de Kamer, met het oog op de regel sluiting is stuiting op allerlei manieren tegengewerkt. Deze regel hield in dat wetsvoorstellen die aan het eind van het jaar niet behandeld waren automatisch van de agenda verdwenen. Het initiatiefvoorstel kwam net op tijd voor Kerstmis aan de orde en werd met 41 tegen 24 verworpen. De regel van sluiting is stuiting werd pas in 1872 door een Kamermeerderheid afgeschaft. 21

23 Het recht van enquête. Als het parlement vindt dat een bepaalde zaak tot op de bodem uitgezocht moet worden, kan het een zelfstandig parlementair onderzoek instellen buiten de ministers om. De zwaarste onderzoeksvorm is de parlementaire enquête. Het recht van enquête is sinds 1887 in de Grondwet verankerd. In 1848 had de Kamer dit recht al. De wet waarin het enquêterecht is vastgelegd, dateert van Toen in 1855 een Amsterdamse firma de opdracht ontving om muntgeld te slaan voor Indië, kwam Thorbecke erachter dat er andere bedrijven waren die de levering goedkoper hadden kunnen doen. Thorbecke wilde deze prijsafspraak nader onderzoeken door het houden van een enquête. Dit voorstel werd overspoeld door bezwaren van een meerderheid in de Kamer. Men was bang dat deze enquête zou uitmonden in een directe aanval op de betrokken bewindspersonen. Er kwam een uitleg van het een en ander door het ministerie en de Kamer beschouwde dit als voldoende. Het voorstel van Thorbecke werd afgestemd. Om toch een werkbare regeling te krijgen werd ook hier uiteindelijk weer naar het Britse parlement gekeken. De voorstanders van het enquêtemiddel waren lyrisch over de manier waarop dit instrument in Londen werd gehanteerd. De tegenstanders waren van mening dat het Britse parlement een onbegrensde macht had ontwikkeld door middel van dit recht. De Tweede Kamer, zo zei men, had een meer omkaderde machtsuitoefening. Meer macht in dezen zou behalve voor een oncontroleerbaar, ook voor een onbeheersbaar parlement kunnen zorgen. De eerste enquête die werd toegestaan door de Kamer ging over de uitdieping van het Zwolse Diep en de hinder die de scheepvaart daarbij ondervond. Door goede ervaringen met deze enquête begon de Kamer de opgeworpen bezwaren te vergeten en werd het recht vooral door de oppositie gebruikt om misstanden te onderzoeken. Een belangrijke enquête werd in gehouden. Deze enquête ging over het functioneren van de wet op het verbod op vrouwen- en kinderarbeid uit Oppositie. Het begrip oppositie was in die tijd heel eenvoudig in te vullen; leden die tegen een zittend ministerie waren, behoorden tot de oppositie. In het parlement van 1856 waren partijen onbekend, er waren los-vaste allianties van vriendenkringen. Over het algemeen geen bastions van stabiliteit, maar clubjes waarbinnen men elkaar om het minste geringste in de haren vloog. Wat weer tot gevolg had dat men moeiteloos overstapte van de ene naar de andere kring. Deze allianties baseerden zich op drie stromingen, die weinig van elkaar verschilden. De verschillen die er waren, vonden hun grondslag in de interpretatie van de Grondwet. De liberalen rond Thorbecke waren voor zuiver constitutionele beginselen. De antirevolutionairen met Groen van Prinsterer als exponent waren voor een groter invloed van de koning, met een nadruk op de Christelijke normen en waarden. De conservatieven, zonder duidelijke leider, waren voor een onderdanig en volgzaam parlement, zoals dat functioneerde voor de grondwetswijziging. 22

24 Indeling. De oude indeling van het rond de troon geschaard zijn werd losgelaten en in 1859 ging men tegenover elkaar zitten. De troon bleef op z n plek, de ministerstafel kwam ervoor te staan en de Voorzitter verhuisde mét stoel naar de kant tegenover de ramen. De leden hielden hun betoog van de plaats waar zij zaten. Deze manier van het woord voeren doet, samen met de groene bankjes, denken aan de manier waarop men in het Britse parlement werkt. Het eerste spreekgestoelte werd in 1888 geplaatst, waardoor het debat zich meer op één plaats ging concentreren. De Voorzittersstoel en het spreekgestoelte met bijbehorend meubilair dat dienst heeft gedaan tot de verhuizing in maart 1992 zijn in 1906 geplaatst. Met de nieuwe opstelling en de nieuwe plek van de Voorzitter werd ook een links- en rechtsopstelling duidelijk. Leden die van mening waren dat de overheid een grote invloed op de maatschappij moest hebben, zaten in de bankjes links van de Voorzitter. De leden die vonden dat de overheid zich zo min mogelijk moest mengen in maatschappelijke aangelegenheden, zaten rechts. Het was overigens geen probleem als een lid na verloop van tijd zijn denkbeelden aanpaste en van de ene naar de andere kant verhuisde. Deze stoelendans werd uitgevoerd na verkiezingen. Door veranderingen in de kieswet werd ook het aantal Kamerleden aangepast. Zo waren er in leden; in ; in ; in en van 1887 tot De laatste uitbreiding vond plaats in 1956, het aantal parlementariërs groeide toen van 100 naar 150. Het districtenstelsel werd in 1917 omgezet in een stelsel van evenredige vertegenwoordiging In 1917 werd het kiesrecht voor mannen (actief kiesrecht) én het recht van vrouwen om gekozen te worden (passief kiesrecht) bij grondwetsherziening vastgelegd. Via een initiatiefontwerp van de heer mr. Marchant is in 1919 het algemeen kiesrecht in de kieswet vastgelegd, waardoor ook vrouwen het actief kiesrecht kregen. Op grond van het passief kiesrecht werd op 3 juli 1918 mevrouw Suze Groeneweg (SDAP.) tot lid van de Tweede Kamer gekozen. Vergaderdagen. Door de toenemende werkdruk in de loop van de 19 de eeuw kwam het aantal vergaderdagen op 6 per week te staan. Vooral in de begrotingsperioden vergaderde men van s maandags tot en met zaterdags. Er werd rond 10:00 uur begonnen en na een korte lunch- en dinerpauze meestal doorgegaan tot 12:00 uur s avonds. (op de zaterdag iets korter). Buiten de begrotingsperiode kwam men van dinsdag tot en met vrijdag bijeen, met minder lange vergadertijden en bijna geen avonden. De driedaagse vergaderweek is te danken aan minister-president Drees. In overleg met (toen) Voorzitter Kortenhorst kwam men overeen de vrijdag niet te vergaderen. De maandag kwam niet voor deze dag in de plaats, dus het eind van het liedje leverde uiteindelijk drie vergaderdagen op. Het inkorten op de tijd leverde meer avondvergaderingen op. 23

25 De partijen. Het tot 1917 geldende kiesdistrictenstelsel heeft geleid tot de partijvorming, zoals wij die nu kennen. Het land kende 100 kiesdistricten. In elk district werd één lid gekozen. Wanneer geen van de kandidaten de meerderheid kreeg, werd er opnieuw gestemd tussen de twee kandidaten met de meeste stemmen. Deze methode werkte combinatievorming in de hand om enige kans te maken bij herstemmingen. De drie stromingen van rond het midden van de 19 de eeuw waren niet landelijk georganiseerd. Er waren alleen kiesverenigingen met een lokaal politiek karakter. Politieke thema s zoals het kiesrecht, de gelijkstelling tussen het openbaar en het bijzonder onderwijs, de levensomstandigheden van de arbeiders waren de motor achter de nationale partijvorming. De Anti-Revolutionaire Partij (ARP) was in 1879 de eerste, gevolgd in 1885 door de Liberale Unie en in 1894 door de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij (SDAP). De katholieken verenigden zich in de Algemeene Bond en gingen in 1926 landelijk als de Rooms- Katholieke Staatspartij (RKSP) De min of of meer gebruikelijke afsplitsingen leverden later de Christelijk-Historische Unie (CHU) en de Sociaal-Democratische Partij(SDP) op. De SDP is de voorloper van de Communistische Partij Nederland (CPN). De ARP vertegenwoordigde het gereformeerde en de CHU het Nederlands- hervormde deel van de bevolking. In 1918 werd de Staatkundig-Gereformeerde Partij (SGP) opgericht. Zij is sinds 1922 in de Kamer vertegenwoordigd Tussen 1940 en 1945 stond het parlement buitenspel. De laatste vergadering vond plaats op 10 mei Van de 100 leden waren er die dag 38 aanwezig. De Voorzitter hield een korte toespraak en sloot vervolgens de vergadering. Hoofd van het burgerlijk gezag onder de Duitse bezetting Reichskommissar Seyss-Inquart bepaalde in een besluit dat "de werkzaamheden tot nader order blijven rusten". Bij afwezigheid van het kabinet besloot het college van secretarissen-generaal dat de schadeloosstelling voor de Kamerleden ƒ 2.800,00 per jaar zou bedragen. Seyss-Inquart vond dit bedrag te laag en verhoogde het bedrag tot ƒ 4.500,00. Overigens een inhoudsloos gebaar, want september 1941 kwam er een eind aan de uitbetaling. General-Kommissar Wimmer trok vervolgens de verstrekking in van de gratis spoorwegabonnementen aan de Kamerleden. Eveneens een nodeloze maatregel, omdat secretaris-generaal Trip van Financiën al besloten had deze abonnementen niet te vernieuwen. Op 29 mei 1940 hield Seyss-Inquart een rede in de Ridderzaal. Door het grote aantal Duitse uniformen werd deze dag in de volksmond "Bruine Prinsjesdag" genoemd. Kort na deze rede ontving de Reichskommissar de hoofden van de ministeries. Hij deelde in dit onderhoud aan de secretarissen-generaal mee dat de Eerste en de Tweede Kamer buiten werking waren gesteld. 24

26 Het hoogste regeringsgezag werd voortaan uitgeoefend door de Reichskommissar en zijn commissarissen-generaal. De secretarissen-generaal waren bereid aan te blijven in hun functie onder de voorwaarde het belang van het Nederlandse volk te kunnen blijven dienen. Dit gebeurde na overleg met generaal Winkelman, de opperbevelhebber van het gecapituleerde Nederlandse leger. Na de Duitse inval op 10 mei 1940 was prinses Juliana, mét haar dochters Beatrix en Irene, op 12 mei naar Londen uitgeweken. Met tegenzin op 13 mei gevolgd door koningin Wilhelmina, en haar schoonzoon prins Bernhard. Op 14 mei voegde een deel van het kabinet-de Geer zich bij het staatshoofd. Constitutioneel volgden er vijf moeizame jaren. Koningin Wilhelmina onthief minister-president De Geer op 25 augustus 1940 uit zijn functie. De Geer werd opgevolgd door de antirevolutionair Gerbrandy. Oud-premier De Geer keerde in februari 1941, via Portugal, als particulier naar Nederland terug. Na de bevrijding kwam de Kamer terug in de partijverhoudingen van vóór Zonder de NSB en met dit verschil dat de Kamerleden voornamelijk waren gerekruteerd uit de kringen van het verzet. Deze situatie duurde tot het noodkabinet onder leiding van de heer Schermerhorn in 1946 verkiezingen uitschreef. De uitslag van deze verkiezingen leidde tot het rooms-rode kabinet Beel-Drees. De naoorlogse jaren. De politieke partijen begonnen zich na 1945 te herprofileren. De SDAP veranderde in de huidige PvdA. De RKSP in de Katholieke Volkspartij (KVP) De Liberale Unie van 1885 werd in de loop der tijd de Liberale Staatspartij (LSP), vervolgens de Partij van de Vrijheid (PVDV) en in 1948 uiteindelijk de VVD. Nieuwe stromingen manifesteerden zich, fuseerden of verdwenen weer uit het parlement: De PSP. De Pacifistisch-Socialistische Partij, opgericht in 1957, was tussen 1959 en 1989 in de Kamer vertegenwoordigd. De Democraten 66 (D66) De partij dankt haar naam aan het jaar van oprichting 1966 In 1967 werd voor het eerst aan de verkiezingen deelgenomen. Politieke Partij Radicalen. De PPR was een radicaal-christelijke partij. Opgericht in april 1968 als afsplitsing van de KVP en de ARP. In 1990 sloot de PPR zich aan bij de combinatie die GroenLinks vormde 25