Voorbeeld. Preview. Ontwerp praktijkrichtlijn NPR 8099

Transcriptie

1 Nederlandse Ontwerp praktijkrichtlijn NPR 8099 Waterstoftankstations - Richtlijn voor de brandveilige, arbeidsveilige en milieuveilige toepassing van installaties voor het afleveren van waterstof aan voer- en vaartuigen Hydrogen fuelling stations - Guide for safe application of installations for delivery of hydrogen to vehicles and boats with respect to fire, workplace and environment Publicatie uitsluitend voor commentaar januari 2010 ICS ; Commentaar vóór Dit document mag slechts op een stand-alone PC worden geinstalleerd. Gebruik op een netwerk is alleen. toestaan als een aanvullende licentieovereenkomst voor netwerkgebruik met NEN is afgesloten. This document may only be used on a stand-alone PC. Use in a network is only permitted when a supplementary license agreement for us in a network with NEN has been concluded. Normcommissie "Waterstof en brandstofcellen" Apart from exceptions provided by the law, nothing from this publication may be duplicated and/or published by means of photocopy, microfilm, storage in computer files or otherwise, which also applies to full or partial processing, without the written consent of the Netherlands Standardization Institute. The Netherlands Standardization Institute shall, with the exclusion of any other beneficiary, collect payments owed by third parties for duplication and/or act in and out of law, where this authority is not transferred or falls by right to the Reproduction Rights Foundation. Auteursrecht voorbehouden. Behoudens uitzondering door de wet gesteld mag zonder schriftelijke toestemming van het Nederlands Normalisatie-instituut niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van fotokopie, microfilm, opslag in computerbestanden of anderszins, hetgeen ook van toepassing is op gehele of gedeeltelijke bewerking. Het Nederlands Normalisatie-instituut is met uitsluiting van ieder ander gerechtigd de door derden verschuldigde vergoedingen voor verveelvoudiging te innen en/of daartoe in en buiten rechte op te treden, voor zover deze bevoegdheid niet is overgedragen c.q. rechtens toekomt aan de Stichting Reprorecht. Although the utmost care has been taken with this publication, errors and omissions cannot be entirely excluded. The Netherlands Standardization Institute and/or the members of the committees therefore accept no liability, not even for direct or indirect damage, occurring due to or in relation with the application of publications issued by the Netherlands Standardization Institute. Hoewel bij deze uitgave de uiterste zorg is nagestreefd, kunnen fouten en onvolledigheden niet geheel worden uitgesloten. Het Nederlands Normalisatie-instituut en/of de leden van de commissies aanvaarden derhalve geen enkele aansprakelijkheid, ook niet voor directe of indirecte schade, ontstaan door of verband houdend met toepassing van door het Nederlands Normalisatie-instituut gepubliceerde uitgaven Nederlands Normalisatie-instituut Postbus 5059, 2600 GB Delft Telefoon (015) , Fax (015)

2 Inhoud Voorwoord Onderwerp en toepassingsgebied Verwijzingen Termen en definities Symbolen en afkortingen Eigenschappen waterstof Functionele eisen aan ontwerp en constructie van waterstoftankstations Algemeen Ontwerp van het waterstoftankstation Inrichting van het waterstoftankstation Wet- en regelgeving Algemeen Veiligheid: indeling op basis van betroffen groepen personen Productveiligheid Arbeidsveiligheid Veiligheid: indeling op basis van het type risico Drukapparatuur Explosieve atmosferen Milieu en omgevingsveiligheid Algemeen Besluit risico's zware ongevallen Besluit externe veiligheid inrichtingen (Bevi) Woningwet en Bouwbesluit Omgevingsvergunning Publicatiereeks gevaarlijke stoffen, PGS 15 Opslag van verpakte gevaarlijke stoffen Algemene veiligheidsaspecten Veiligheidsaspecten gerelateerd aan specifieke kenmerken van waterstof Lage dichtheid Ruime explosiegrenzen Geringe benodigde hoeveelheid ontsteekenergie Kleurloze vlamvorming en weinig warmtestraling Niet ruikbaar Cryogene vloeistof Andere algemene veiligheidsaspecten Algemeen Toegang en vluchtwegen Ligging Toegankelijkheid blusvoertuigen en bluswatervoorziening Blustoestellen Veiligheidsafstanden Interne veiligheidsafstanden Externe veiligheidsafstanden ATEX-zones Installatiedelen nader toegelicht On-site waterstofproductie Technieken Veiligheidsaspecten waterstofproductie Bouw- en milieuaspecten waterstofproductie Levering van waterstof Aanvoer van vloeibare waterstof Aanvoer van gasvormige waterstof Compressoren

3 9.3.1 Techniek Veiligheidsaspecten compressoren Bouw- en milieuaspecten compressoren Waterstofopslag en -overslag Algemeen Opslagmogelijkheden Veiligheidsaspecten opslag Bouw- en milieuaspecten opslag Aflevertoestel Opstelling aflevertoestel Aflevering via aflevertoestel; bediening Verlichting rond aflevertoestel Bedieningsinstructie Verbodsbepalingen Ventilatie aflevertoestel Gevarenzone rondom aflevertoestel Veiligheidseisen luifel Afleverslang Noodstopschakelaars Overige onderdelen Waterstofzuivering; filters en afscheiders Maximale afleverdruk Beheer Algemeen Dagelijkse bedrijfsvoering Routinematige (controle)processen Nood- en ontruimingsplan Onderhoud en inspectie Keuring Competenties personeel Documentatie Vergunningprocedure Vooroverleg met het bevoegd gezag Bevoegd gezag Brandweer Vergunningprocedure Informeren belanghebbenden Benodigde informatie bij een vergunningaanvraag Start van activiteiten...32 Bijlage A (informatief) en Controlelijsten...33 Bibliografie

4 Voorwoord Waterstof wordt gezien als een belangrijke energiedrager in de toekomstige energiehuishouding. In Nederland vinden diverse onderzoeks-, ontwikkelings- en demonstratieprojecten plaats waarin waterstof wordt gebruikt als energiedrager in stationaire, mobiele en draagbare toepassingen. Een aantal initiatieven bevindt zich in de fase van marktintroductie. Met meer grootschalige toepassingen in het publieke domein neemt de behoefte aan wet- en/of regelgeving toe. Door het ontbreken van praktische richtlijnen voor waterstoftoepassingen kunnen vergunningverleners hier niet op teruggrijpen bij het behandelen van initiatieven op dit gebied. Dit resulteert in het doorverwijzen naar andere instanties en het toepassen van richtlijnen die niet voor waterstoftoepassingen zijn opgesteld. Initiatieven lopen hierdoor vertraging op of lopen zelfs vast. Daarnaast bestaat het risico dat voor overeenkomstige toepassingen verschillende voorschriften worden opgesteld afhankelijk van de vergunningverlener. Een van de toepassingen van waterstof is die als brandstof voor transportmiddelen. Er bestaan concrete plannen in het kader van klimaat- en luchtkwaliteitbeleid om wagenparken en vaartuigen te verduurzamen door ze op waterstof te laten rijden of varen. Om motorvoertuigen van brandstof te voorzien, zijn vulstations nodig waar waterstof kan worden getankt. Deze tankstations worden in het publieke domein gerealiseerd al dan niet gecombineerd met tankvoorzieningen voor andere, meer conventionele brandstoffen (benzine, diesel, LPG, aardgas), de zogenoemde multibrandstoftankstations. Voor het realiseren van een waterstoftankstation zijn vergunningen nodig, die er onder meer op zijn gericht om risico s voor personen (zowel gebruikers als in de directe omgeving) en milieu tot een aanvaardbaar niveau te beperken. Het ontbreekt aan een praktische vertaalslag op welke wijze vergunningverleners wetten en algemene maatregelen van bestuur (AMvB s) in het geval van waterstoftankstations behoren te interpreteren. Ook voor partijen die dergelijke tankstations willen realiseren is niet altijd duidelijk waaraan deze moeten voldoen en op welke wijze zij invulling kunnen geven aan deze verplichtingen. In deze Nederlandse praktijkrichtlijn zijn praktijkregels opgenomen voor de realisatie van (nieuw te bouwen) waterstoftankstations inclusief het onderhoud en het beheer hiervan, toegespitst op de Nederlandse situatie. Deze praktijkrichtlijn kan door alle betrokken partijen worden gebruikt bij de realisatie van een waterstoftankstation, waaronder initiatiefnemers, vergunningverleners, installatie- en bouwbedrijven en beheerders. Commentaar op dit normontwerp kan vóór 1 mei 2010 worden ingediend bij het Nederlands Normalisatieinstituut, Postbus 5059, 2600 GB Delft. adres voor commentaar: energy@nen.nl. Exemplaren van het normontwerp zijn tegen vergoeding verkrijgbaar bij het bovengenoemde instituut. 4

5 Waterstoftankstations - Richtlijn voor de brandveilige, arbeidsveilige en milieuveilige toepassing van installaties voor het afleveren van waterstof aan voer- en vaartuigen 1 Onderwerp en toepassingsgebied Deze Nederlandse praktijkrichtlijn beschrijft de praktijkregels voor het ontwerp, de installatie, het beheer en het onderhoud van waterstoftankstations in Nederland. 2 Verwijzingen De volgende documenten waarnaar is verwezen zijn onmisbaar voor de toepassing van dit document. Bij gedateerde verwijzingen is alleen de aangehaalde versie van toepassing. Bij ongedateerde verwijzingen is de laatste versie van het document (met inbegrip van wijzigingsbladen) waarnaar is verwezen van toepassing. NEN 1010:2007 NEN 2559:2001 Veiligheidsbepalingen voor laagspanningsinstallaties Onderhoud van draagbare blustoestellen NPR Gevarenzone-indeling met betrekking tot ontploffingsgevaar Deel 1: Gasontploffingsgevaar, gebaseerd op NEN-EN-IEC NEN-EN 3-7:2004 Draagbare blustoestellen Deel 7: Eigenschappen, prestatieeisen en beproevingsmethoden NEN-EN :2008 Compressoren en vacuümpompen Veiligheidseisen Deel 3: Procescompressoren NEN-EN 14678: 2006+A1:2009 NEN-EN :2005 NPR-ISO/TR 15916:2004 NEN-ISO :2007 NEN-ISO 17268:2006 LPG-uitrusting en toebehoren - Uitrusting voor LPG voor pompstations voor automobielen - Deel 1: Verdelers Bedrijfsvoering van elektrische installaties Basismetingen voor de veiligheid van waterstofsystemen Waterstofgeneratoren gebruikmakend van "fuel processing technologie Deel 1: Veiligheidseisen Wegvoertuigen met gecomprimeerd waterstof als motorbrandstofvulsystemen NEN-ISO :2008 Waterstofgeneratoren gebruikt voor het water elektrolyseproces - Deel 1: Industriële en commerciële toepassingen NEN-EN-ISO :2001 NEN-EN-ISO 14113:2008 NEN-EN-ISO 7751:1997 NEN-EN-IEC :2008 CNG fuel system components part 17 flexible fuel line Rubber and plastic hose and hose assemblies for use with industrial gases upto 450 bar Rubber and plastic hoses and hose assemblies Ratios of proof and burst pressure to design working pressure Explosieve atmosferen Deel 10-1: Classificatie van gevaarlijke gebieden Explosieve gasatmosfeer 5

6 ISO/TS 20100:2008 Gaseous hydrogen Fuelling stations 3 Termen en definities Voor de toepassing van deze norm gelden de volgende termen en definities. 3.1 aflevertoestel afleverzuil samenstel van onderdelen waardoor waterstof wordt afgeleverd aan het voer- of vaartuig, beginnende aan het einde van de leiding(en) gerekend vanaf de compressor en/of bufferopslag 3.2 bezoekers personen of consumenten die het tankstation (bewust) bezoeken om bijvoorbeeld te tanken of als passagier 3.3 cascade-installatie installatie die toelaat een voer- of vaartuig in een tijdsspanne van enkele minuten te voorzien van een volle tank waterstof en daarbij gebruik maakt van voorraad op verschillende drukniveaus. Het schakelen tussen deze verschillende bronnen gebeurt handmatig of automatisch 3.4 eigenaar exploitant werkgever eindverantwoordelijke voor de veiligheid ten opzichte van personeel, bezoekers en de omgeving 3.5 fast-fill -installatie installatie die toelaat een voer- of vaartuig in een tijdsspanne van maximum enkele minuten te voorzien van een volle tank waterstof 3.6 multibrandstoftankstation tankstation waar naast andere (conventionele) brandstoffen, zoals benzine, diesel en LPG, ook nieuwe brandstoffen zoals waterstof, CNG of LNG kunnen worden getankt 3.7 slow-fill -installatie installatie die toelaat een voer- of vaartuig in een tijdsspanne van enkele uren te voorzien van een volle tank waterstof 3.8 'off-site' buiten de inrichting 3.9 'on-site' binnen de inrichting 3.10 personeel iedereen die (professioneel) werkzaamheden uitvoert op het tankstation zoals toezicht, bediening, verhelpen van (kleine) storingen, onderhoud en bevoorrading 6

7 3.11 publiek personen in de omgeving van het tankstation die geen bezoeker zijn, zoals voorbijgangers en bewoners van nabijgelegen woningen 3.12 voertuig voer- of vaartuig 3.13 waterstoftankstation tankstation met waterstofinstallaties en gerelateerde bouwwerken bedoeld om waterstof in een voer- of vaartuig te tanken. Het waterstoftankstation is eventueel een onderdeel van een multibrandstoftankstation 3.14 waterstofinstallatie samengestelde geheel van componenten ten behoeve van aanvoer, opslag, productie, compressie en aflevering van waterstof 4 Symbolen en afkortingen ADR AKI ATEX Bevi BRZO LD Gpbv Accord européen relatif au transport international des marchandises dangereuses par route Aangewezen keuringsinstnatie Atmosphère explosible (explosieve atmosfeer) Besluit externe veiligheid inrichtingen Besluit Risico s Zware Ongevallen Lage druk Geïntegreerde preventie en bestrijding van verontreinigingen (IPCC integrated prevention pollution control)) HD PBZO PED Revi RIE VBS VR hoge druk Preventiebeleid zware ongevallen Pressure Equipment Directive (richtlijn druksystemen) Regeling externe veiligheid inrichtingen Risico inventarisatie en evaluatie Veiligheidsbeheerssysteem Veiligheidsrapport WBDBO Weerstand tegen branddoorslag en brandoverslag 5 Eigenschappen waterstof Waterstof, aanduiding H 2, is bij standaardtemperatuur en -druk een kleurloos, reukloos en niet-giftig gas. Enkele fysische eigenschappen zijn: 7

8 dichtheid: 0,08988 kg/nm 3 kookpunt: 253 C (20 K) ontstekingstemperatuur: 565 C zelfontbrandingstemperatuur: 585 C benodigde ontstekingsenergie: 0,02 mj ontstekingsgrenzen: 4 % 75 % (volumeprocenten) De ATEX-specificatie voor waterstofgas is gasgroep IIC temperatuurklasse T1. Waterstof heeft ten opzichte van andere brandstoffen een zeer lage energie-inhoud per volume eenheid (MJ/m 3 ) en een hoge energie-inhoud per massa eenheid (MJ/kg). 6 Functionele eisen aan ontwerp en constructie van waterstoftankstations 6.1 Algemeen Het doel van het waterstoftankstation is het afleveren van waterstofgas aan voer- of vaartuigen ten behoeve van tractie. Voor het beperken van het opslagvolume wordt waterstof in gasfase onder druk of in vloeibare fase getankt ( 253 C). Typische drukken voor opslag van gasvormige waterstof in het voertuig zijn tussen 350 en 700 bar. Bij een waterstoftankstation kan er voor worden gekozen om on-site waterstofgas te produceren of om vloeibaar of gasvormig waterstof aan te laten leveren. Typische opbouw van een waterstoftankstation is in figuur 1 schematisch weergegeven. Aanvoer Productie Opslag waterstof Behandeling Opslag waterstof Afname On-site productie Gasvormig Gasvormige voorraad Compressor Buffer Gas Distributienetwerk / pijpleiding Verdamper HD-pomp Verdamper Vloeibaar Vloeibare voorraad LD-pomp Vloeistof Figuur 1 Schematische weergave opbouw waterstoftankstation 8

9 Een waterstoftankstation kan bestaan uit de volgende onderdelen: aanvoer van gasvormige of vloeibare H 2 ; aansluiting op waterstofdistributienet waarbij waterstof 'off-site' wordt geproduceerd; H 2- productie: productiefaciliteit voor het on-site produceren van waterstof; compressor: voor het transporteren en/of comprimeren van de geleverde of geproduceerde waterstof; buffer: voor het tijdelijk opslaan van geleverde en/of gecomprimeerde waterstof; aflevertoestel gasvormig H 2 : aflevertoestel voor tankende voertuigen; cryogene voorraad van aangevoerde vloeibare waterstof; verdamper: toestel voor het atmosferisch verdampen van de al dan niet verdichte (700 bar) vloeistof; lagedrukpomp (LD) voor vloeibare waterstof naar afnamepunt van vloeibare waterstof; hogedrukpomp (HD) voor vloeibare waterstof naar verdampers ten behoeve van 350 bar of 700 bar voor gasvormige waterstof afnamepunt. 6.2 Ontwerp van het waterstoftankstation Het ontwerp van het waterstoftankstation behoort te worden bepaald door de wijze waarop de waterstof wordt aangeleverd of geproduceerd en de wijze waarop de aflevering aan het voertuig zal plaatsvinden. Daarnaast behoort de installatie te voldoen aan de vigerende wet- en regelgeving. Uiteindelijk behoort de installatie zo te zijn ontworpen dat: a) de installatie geen ontoelaatbaar risico vormt voor het personeel, de gebruikers en de omgeving; b) de gehele installatie veilig blijft functioneren bij een omgevingstemperatuur die ligt tussen de 20 C en +65 C; c) de in de installatie toegepaste onderdelen, appendages, leidingen en drukhouders tijdens normale bedrijfsvoering niet buiten de ontwerpgrenzen worden belast; d) de overdrukbeveiliging waarvan de werking altijd gewaarborgd is bij aanspreken geen aanvullende, ontoelaatbare risico's oplevert voor gebruikers en/of de omgeving (zie a); e) het binnendringen van lucht (en andere oxiderende gassen) in de waterstofvoerende delen niet mogelijk is; f) de installatie lekvrij is; g) op alle daarvoor in aanmerking komende punten van de installatie maatregelen zijn getroffen om de schadelijke gevolgen van trillingen, zettingen alsmede het uitzetten en krimpen van materiaal te voorkomen; h) onderdelen van de installatie waarvoor een kans op verzakking bestaat, zijn voorzien van een doelmatige fundering; i) de in de buitenlucht opgestelde delen van de installatie indien nodig op doelmatige wijze tegen weersinvloeden zijn beschermd; j) natuurlijke ventilatie is geborgd; 9

10 Bestelformulier Stuur naar: NEN Standards Products & Services t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer WB Delft NEN Standards Products & Services Postbus GB Delft Vlinderweg AX Delft Ja, ik bestel ex. NPR 8099:2010 Ontw. nl Waterstoftankstations - Richtlijn voor de brandveilige, arbeidsveilige en milieuveilige toepassing van installaties voor het afleveren van waterstof aan voer- en vaartuigen T (015) F (015) Wilt u deze norm in PDF-formaat? Deze bestelt u eenvoudig via Gratis nieuwsbrieven Wilt u op de hoogte blijven van de laatste ontwikkelingen op het gebied van normen, normalisatie en regelgeving? Neem dan een gratis abonnement op een van onze nieuwsbrieven. Gegevens Bedrijf / Instelling T.a.v. O M O V Klantnummer NEN Uw ordernummer BTW nummer Postbus / Adres Postcode Plaats Telefoon Fax Factuuradres (indien dit afwijkt van bovenstaand adres) Postbus / Adres Postcode Plaats Datum Handtekening Retourneren Fax: klantenservice@nen.nl Post: NEN Standards Products & Services, t.a.v. afdeling Klantenservice Antwoordnummer 10214, 2600 WB Delft (geen postzegel nodig). Voorwaarden De prijzen zijn geldig tot 31 december 2018, tenzij anders aangegeven. Alle prijzen zijn excl. btw, verzend- en handelingskosten en onder voorbehoud bij o.m. ISO- en IEC-normen. Bestelt u via de normshop een pdf, dan betaalt u geen handeling en verzendkosten. Meer informatie: telefoon , dagelijks van 8.30 tot uur. Wijzigingen en typefouten in teksten en prijsinformatie voorbehouden. U kunt onze algemene voorwaarden terugvinden op: LEREN, WERKEN EN GROEIEN MET NEN preview