Conversiestoornis RAPPORTAGE UITVOERBAARHEIDSTOETS ZORGSTANDAARD. 1 mei 2018

Transcriptie

1 RAPPORTAGE UITVOERBAARHEIDSTOETS ZORGSTANDAARD Conversiestoornis 1 mei 2018 Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz Helling CC UTRECHT secretariaat@kwaliteitsontwikkelingggz.nl

2 Inhoudsopgave 1 Inleiding Wat zijn de kwaliteitsstandaarden? Kwaliteitsstandaarden als instrument voor kwaliteitsverbetering in de ggz Patiëntenperspectief als het centrale uitgangspunt in de zorg 2 2 Uitvoerbaarheid van de standaard Algemeen: wat is nodig voor implementatie van de kwaliteitsstandaarden? Uitvoerbaarheidstoets van de zorgstandaard Uitvoeringsvraagstukken bij de zorgstandaard Conversiestoornis Kwantificering benodigde capaciteit 6 Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 1

3 1 Inleiding 1.1 Wat zijn de kwaliteitsstandaarden? Zowel zorgstandaarden, generieke modules als richtlijnen vallen onder de verzamelnaam kwaliteitsstandaard. Volgens de definitie van Zorginstituut Nederland beschrijft een kwaliteitsstandaard in algemene termen wat goede zorg is vanuit het perspectief van de patiënt. Een kwaliteitsstandaard is daarmee een praktijkgericht document dat de basis vormt voor matched care en gepersonaliseerde zorg. In de dagelijkse praktijk bieden zorgstandaarden, generieke modules en richtlijnen zowel zorgprofessionals als patiënten en naasten houvast. Zorgprofessionals kunnen op basis van de standaard de kwaliteit van hun beroepsmatig handelen (verder) vergroten. Voor patiënten en hun naasten is een standaard (via de patiëntenversie) behulpzaam bij het maken van de voor hen juiste keuzes. Bestuurders van ggz-instellingen, ziekenhuizen, andere zorginstellingen en hun brancheorganisaties gebruiken kwaliteitsstandaarden onder andere bij de vormgeving van hun organisatie, het bevorderen van gepast gebruik en kwaliteitsbewaking. Ook voor andere betrokken partijen bieden de kwaliteitsstandaarden handvatten: zorgverzekeraars hebben een wettelijke taak bij het ontwikkelen, onderhouden en bevorderen van de toepassing van een kwaliteitsstandaard. Zij kunnen de standaarden gebruiken om afspraken te maken bij inkoop van zorg en verantwoording over de kwaliteit van zorg. Gemeenten hebben een soortgelijke rol bij de inkoop van zorgvoorzieningen die bijvoorbeeld onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en de Jeugdwet vallen, net als zorgkantoren bij de inkoop van zorg geïndiceerd vanuit de Wet langdurige zorg (Wlz). Voor de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) zijn de kwaliteitsstandaarden een toonaangevende bron van informatie over de professionele standaard waarop zij haar handhaving baseert. Tenslotte kan de overheid kwaliteitsstandaarden gebruiken bij besluitvorming over de samenstelling van het basispakket om te bepalen welke zorg wordt vergoed binnen de kaders van een voor iedereen bereikbaar zorgstelsel. 1.2 Kwaliteitsstandaarden als instrument voor kwaliteitsverbetering in de ggz Patiënten en naasten, zorgprofessionals, zorgaanbieders en zorgverzekeraars werken samen in hun streven naar goede, toegankelijke en betaalbare geestelijke gezondheidszorg. In de afgelopen jaren heeft dit geresulteerd in de ontwikkeling van verschillende zorgstandaarden, generieke modules, richtlijnen, zorgprogramma s en meetinstrumenten. Dit alles komt samen in de kwaliteitsstandaarden voor de ggz die in de afgelopen periode zijn ontwikkeld. Grotendeels beschrijven deze kwaliteitsstandaarden de bestaande praktijk, aangezien ze hier mede op gebaseerd zijn. Deels bevatten ze nieuwe elementen, of komen bestaande elementen prominenter naar voren in de inhoud en organisatie van zorg. Voorbeelden zijn de wijze waarop de verschillende zorgonderwerpen met elkaar in verband gebracht worden (multidisciplinair en integraal), de nadruk op herstel en eigen regie van de patiënt, het meer betrekken van naasten en ervaringsdeskundigen en het monitoren van de behandeling (met gebruik van uitkomstindicatoren en meetinstrumenten). Om daadwerkelijk kwaliteitsverbeteringen in de ggz te realiseren, is het van belang dat een breed scala van ggzprofessionals de kwaliteitsstandaarden in de dagelijkse praktijk gebruikt: psychiaters, psychologen, psychotherapeuten, verpleegkundigen, huisartsen, praktijkondersteuners ggz (POH-GGZ) en andere zorgverleners die een directe rol spelen in de behandeling van psychische aandoeningen. Daarbij helpt het als patiënten en hun naasten ook zelf goed geïnformeerd zijn over wat goede geestelijke gezondheidszorg inhoudt en als zij weten welke behandelen zorgopties er zijn. Daarmee zijn zij beter in staat om de behandelen zorgopties te bespreken met hun zorgverlener. 1.3 Patiëntenperspectief als het centrale uitgangspunt in de zorg De kwaliteitsstandaarden beschrijven, nog meer dan de huidige praktijk een benadering waarin de patiënt echt centraal staat. Daarin is een belangrijke rol weggelegd voor de naaste en wordt er veel beter gekeken naar wat een patiënt nog wél kan. Dat gebeurt onder andere via gezamenlijke besluitvorming en herstelgericht werken. Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 2

4 Deze visie op zorg raakt steeds verder ingeburgerd in de ggz, zoals blijkt uit ontwikkelingen bij sommige aanbieders. Hierbij is het vooral belangrijk dat er met de introductie van de standaarden bij alle aanbieders (verder) aan deze visie wordt gewerkt op basis van een verbetercyclus. Een succesvolle, brede implementatie van deze visie vraagt om het adequaat omgaan en overwinnen van weerstanden. Voor zorgprofessionals betekent dit ook dat de zorginstelling waar zij werken, hen ondersteunt en stuurt bij de implementatie van de benadering waarin de patiënt centraal staat. Dit vergt leiderschap en sturing vanuit de zorginstelling. Het vergt de nodige tijd om bij alle aanbieders in Nederland deze centrale, patiëntgerichte visie uit de kwaliteitsstandaarden te realiseren. Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 3

5 2 Uitvoerbaarheid van de standaard 2.1 Algemeen: wat is nodig voor implementatie van de kwaliteitsstandaarden? De implementatie van kwaliteitsstandaarden is en blijft in de eerste plaats de verantwoordelijkheid van zorgprofessionals en zorgaanbieders. Een effectieve verspreiding van kwaliteitsstandaarden onder relevante doelgroepen is daarbij een belangrijke voorwaarde. Implementatie vergt de nodige tijd, aangezien het voor een deel gaat om een verandering van de praktijkroutines van zorgprofessionals. Zorgaanbieders moeten hiervoor tijd en middelen (kunnen) vrijmaken. Denk bijvoorbeeld aan het bieden van scholing en begeleiding en het stimuleren en motiveren van zorgprofessionals om volgens een andere werkwijze te werken. De kwaliteitscyclus (PDCA) kan zorgprofessionals zelf, maar ook bestuurders en het management van zorginstellingen in belangrijke mate van dienst zijn om goede zorg tegen aanvaardbare kosten te (blijven) leveren. 2.2 Uitvoerbaarheidstoets van de zorgstandaard Zorgstandaarden en generieke modules beschrijven voor een groot deel de bestaande praktijk. Waar dit nog niet het geval is, moet helder zijn welke uitvoeringsvraagstukken er spelen bij een (optimale) implementatie van de standaard in de praktijk. Dat kunnen zowel individuele, professionele, organisatorische als financiële randvoorwaarden zijn. Alle betrokken organisaties hebben aangegeven zich te willen inspannen om de randvoorwaarden te scheppen en te behouden voor een goede uitvoering van de standaarden. Om te identificeren welke (resterende) uitvoeringsvraagstukken een rol spelen en zo de implementatie van de zorgstandaard te ondersteunen. is na oplevering van de standaard een uitvoerbaarheidstoets uitgevoerd aan de hand van zes thema s: 1. Zorginhoud 2. Organisatie 3. Financiën 4. Opleiding 5. Informatietechnologie 6. Capaciteit De toets is uitgevoerd door middel van: - een telefonisch interview met de voorzitter van de werkgroep die de zorgstandaard ontwikkelde; - een digitale vragenlijst uitgezet onder partijen die betrokken waren bij de ontwikkeling van de zorgstandaard; - een werksessie met partijen die betrokken waren bij de ontwikkeling van de zorgstandaard. De toets bestond uit zowel een kwalitatief als kwantitatief gedeelte. In de kwantitatieve toets hebben de deelnemers van de werksessie door middel van aannames en inschattingen een globale kwantificering gemaakt van de benodigde capaciteit. Dit is vergeleken met het huidige zorggebruik op basis van beschikbare data. In de werksessie zijn ook mogelijke oplossingsrichtingen onderzocht voor de geïdentificeerde uitvoeringsvraagstukken. Gezien de gekozen werkwijze is voorzichtigheid geboden bij de interpretatie van de resultaten. 2.3 Uitvoeringsvraagstukken bij de zorgstandaard Conversiestoornis In de toets is bekeken wat belangrijke specifieke randvoorwaarden zijn om de zorgstandaard Conversiestoornis volledig uitvoerbaar te maken, welke knelpunten en mogelijke oplossingen er zijn. Daarbij zijn deze punten geïdentificeerd: 1. Voldoende evidence based kennis genereren voor behandelingen. 2. Voldoende professionals beschikken over de benodigde expertise rond conversiestoornissen. 3. Voldoende (toegankelijke) klinische en dagklinische capaciteit. Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 4

6 4. Goede samenwerking tussen professionals uit de ggz en de somatische zorg. Deze punten worden hieronder nader uitgewerkt. 1. Voldoende evidence based kennis genereren voor behandelingen. Als uitgangspunt voor zorg geldt de meeste actuele kennis. Om de juiste zorg voor patiënten met een conversiestoornis te kunnen bieden is meer wetenschappelijk bewijs nodig voor de effectiviteit van de diverse behandelingen. Door de vele vormen van conversiestoornissen is het lastig om er onderzoek naar te doen. Het gebrek aan wetenschappelijk bewijs leidt ertoe dat niet alle professionals volgens de zorgstandaard willen werken en dat patiënten de stoornis minder snel accepteren. Uitvoeringsvragen 1. Hoe meer wetenschappelijk bewijs te genereren? 2. Wat doen we tot er meer wetenschappelijk bewijs voor behandelingen is? Mogelijke oplossingen ad 1 a. Meer aandacht besteden aan het tekort aan wetenschappelijk bewijs via een publiekscampagne (bijvoorbeeld een documentaire, artikelen of presentaties op congressen). b. Gezamenlijke lobby om een onderzoekslijn binnen een subsidieprogramma (bijvoorbeeld bij ZonMW) te richten op conversiestoornissen. In een gezamenlijke business case kunnen de betrokken partijen de baten van het beter diagnosticeren en behandelen van conversiestoornissen uiteenzetten met het oog op het voorkomen van onnodige kosten voor medisch onderzoek door een niet goed gestelde diagnose. Voldoende wetenschappelijke bewijs is er niet op korte termijn. Mogelijke oplossingen ad 2 a. Het is zaak om de practice based kennis die beschikbaar is bij professionals beter te delen en beschikbaar te maken voor andere professionals. Bijvoorbeeld door een online platform over het thema op te zetten ten behoeve van ggz-instellingen en professionals. 2. Voldoende professionals beschikken over de benodigde expertise rond conversiestoornissen. Zorg conform de zorgstandaard vraagt bepaalde competenties en specifieke expertise van professionals [8.2.3], gebaseerd niet alleen op de kennis die opgedaan kan worden in opleidingen, maar ook om praktijkervaring met deze patiëntengroep. In de huidige praktijk zijn er te weinig getrainde professionals, met name (cognitieve) gedragstherapeuten en psychotherapeuten [zie 2.4 Kwantificering benodigde capaciteit]. Uitvoeringsvragen Hoe de practice-based kennis en expertise van professionals te vergroten Mogelijke oplossing Professionals beter opleiden door het onderwerp conversiestoornissen specifiek in de curricula van de basisopleidingen op te nemen. Bij- en nascholingen specifiek over deze stoornis organiseren. Behandelervaring met patiënten met conversiestoornissen kan opgedaan worden door middel van een simulatiespel, waarin een multidisciplinair team gezamenlijk een aantal casussen moet oplossen. Post-doctoraal vaardigheidsonderzoek doen, waarmee een aantal (in Nederland ongeveer 50) professionals opgeleid kunnen worden tot conversiespecialist. 3. Voldoende (toegankelijke) klinische en dagklinische capaciteit. Om de zorg conform de standaard te kunnen leveren is de klinische en dagklinische capaciteit landelijk gezien voldoende, maar zij is niet goed verdeeld. Uitvoeringsvragen Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 5

7 Hoe een goede verdeling van de landelijke klinische en dagklinische capaciteit te organiseren? Mogelijke oplossing In kaart brengen van de benodigde en beschikbare capaciteit per regio. Op landelijk niveau organiseren van de benodigde (dag)klinische capaciteit. (Dag)klinische zorg hoeft niet overal beschikbaar te zijn. Zij kan gebundeld worden in drie tot vier centra verdeeld over Nederland. Dat leidt ook tot een bundeling van de expertise. 4. Goede samenwerking tussen professionals uit de ggz en de somatische zorg. Een integrale (herstel)benadering is voor patiënten met een conversiestoornis van groot belang en dat vraagt goede samenwerking tussen professionals uit de ggz en somatische zorg [ZS hoofdstuk 8], met name tussen neuroloog, psychiater en huisarts. Deze is er in de huidige praktijk nog onvoldoende. Uitvoeringsvragen Hoe een goede samenwerking tussen ggz-professionals en somatische artsen te versterken Mogelijke oplossing Inzet van een casemanager, die aangesloten is bij een netwerk en wordt opgeleid om de verschillende professionals te verbinden en zo onnodige vertraging kan voorkomen. Bied huisartsen meer tijd per consult en tijd voor teleconferenties om specifieke casuïstiek te bespreken met alle hierbij betrokken professionals. 2.4 Kwantificering benodigde capaciteit Op basis van aannames en inschattingen is een globale kwantificering van de benodigde capaciteit gemaakt als er gewerkt wordt conform standaarden. Deze geschatte benodigde capaciteit is vergeleken met het huidige zorggebruik op basis van beschikbare data (bron: databestanden Zorgverzekeringswet 2015, Vektis). Deze inschatting werkt met de vier variabelen waarvan capaciteit afhankelijk is en die beïnvloed kunnen worden door het werken met de standaard ( knoppen waaraan gedraaid kan worden ). Het gaat om: grootte van de totale doelgroep in zorg (knop 1), de behandelintensiteit (knop 2), verdeling van inzet in uren over de echelons (knop 3), verdeling van inzet in uren over de beroepsgroepen (knop 4). Hieronder volgt per knop, indien mogelijk, een beschrijving van de range waarbinnen aan deze knop gedraaid kan worden met een kwalitatieve onderbouwing. 1. Grootte van de totale doelgroep in zorg Werken conform de zorgstandaard zal leiden tot toename van de totale doelgroep in zorg als gevolg van betere herkenning van conversiestoornissen. Er zal een verschuiving plaatsvinden van behandeling van patiënten van de somatische zorg naar de ggz. De omvang van de toename en de verschuiving is afhankelijk van hoe goed de zorgstandaard geïmplementeerd wordt. In het komende jaar zal het aantal patiënten in zorg nauwelijks stijgen. Over vier jaar worden globaal 20-30% meer patiënten verwacht. 2. Behandelintensiteit: gemiddelde inzet in uren per patiënt over de gehele keten Bij werken volgens de zorgstandaard (en het toepassen van matched care) neemt de behandelintensiteit bij een klein deel van de patiënten (10-20%) toe, nl., dat deel dat snel wordt doorverwezen naar intensievere zorg. 3. Verdeling van inzet in uren over de echelons Deze verdeling is lastig in te schatten. Wel kan een afname van de specialistische ziekenhuiszorg worden verwacht. De zorg zal vanuit de ggz worden geleverd. 4. Verdeling van inzet in uren over de beroepsgroepen Bij werken volgens de zorgstandaard zijn er ongeveer twee keer zoveel (cognitieve) gedragstherapeuten en psychotherapeuten nodig in vergelijking met de huidige situatie, met specifieke kennis en ervaring op het gebied van conversiestoornissen. Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 6

8 Tabel Verwachte inzet per echelon en per beroepsgroep Verwachte verdeling inzet per echelon S GGZ De professionals zijn beter in staat conversiestoornissen te herkennen (verschuiving van somatische zorg naar de ggz) en eerder door te verwijzen naar intensievere zorg (S GGZ). Er wordt een toename van zorg in de S GGZ verwacht van 20%. Dit betekent een toename van de capaciteit met 51 fte en een toename van benodigd budget van 7,58 miljoen euro (ten opzichte van 257 fte en 37,88 miljoen euro in huidige situatie). GB GGZ Huisartsenzorg Verwachte benodigde capaciteit per beroepsgroep GGZ verpleegkundig specialist GZ-psycholoog Klinisch psycholoog Klinisch neuropsycholoog Psychiater Psychotherapeut Verpleegkundige (art. 3) Specialist ouderengeneeskunde Arts verslavingszorg Overige behandelaren Er is al een bestaand tekort aan professionals uit deze beroepsgroep Er is al een bestaand tekort aan professionals uit deze beroepsgroep Bron gegevens huidige situatie: databestanden Zorgverzekeringswet 2015, Vektis. Conclusie Zoals in 2.2. al is aangegeven, zijn de aannames gebaseerd op grove schattingen en bieden zij slechts een indicatie. Veel werkgroepen zijn terughoudend geweest in de exacte duiding van de verschuivingen, omdat het totaalbeeld nog onvoldoende helder is. Op hoofdlijnen is bij deze zorgstandaard de volgende conclusie te maken. In de huidige praktijk is ca. 330 fte en 45 miljoen euro nodig voor de behandeling van conversiestoornissen (bron: databestanden Zorgverzekeringswet 2015, Vektis). De geschatte toename van de totale doelgroep met ca. een vijfde (door verschuiving van somatische zorg naar de ggz) betekent voor de ggz, bij een gemiddeld per patiënt per jaar gelijkblijvende behandelintensiteit, een toename in benodigde fte van rond de 20%. De toename in de S GGZ en GB GGZ samen bedraagt dan ca. 60 fte en 10 miljoen euro (huidige praktijk S GGZ en GB GGZ bedraagt 320 fte en 45 miljoen euro). Dit percentage ligt hoger voor (cognitieve) gedragstherapeuten en psychotherapeuten omdat aan hen een tekort is. Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 7

9 Rapportage uitvoerbaarheidstoets zorgstandaard Conversiestoornis 8