- 2 JAN, 2013 Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport

Transcriptie

1 Ingekomen - 2 JAN, 2013 Provincie Noord -Brabant Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport > Retouradres Postbus BA Bilthoven Provincie Noord-Brabant T.a.v. mevrouw MJ. de Boer Postbus MC 'S-HERTOGENBOSCH A. van Leeuwenhoeklaan MA Bilthoven Postbus BA Bilthoven ECL.C ļgjq KvK Utrecht T F info@rivm.nl Ons kenmerk 205/12 LER AW/md Datum 21 december 2012 Onderwerp Afleiding voorlopige risicogrenzen (tertiair-butyl)fenol en ad-hoc Interventiewaarde nonylfenol Behandeld door Arjen Wintersen Laboratorium voor Ecologische Risicobeoordeling T F arjen.wintersen@rivm.nl Geachte mevrouw De Boer, Op uw verzoek hebben wij een voorlopige humane risicogrens afgeleid voor de stoffen (2- en 4-) (tertiair-butyl)fenol voor grond en grondwater. Tevens hebben wij een ad-hoc Interventiewaarde afgeleid voor de stof nonylfenol voor grondwater. Voor nonylfenol hebben wij reeds eerder dit jaar een ad-hoc Interventiewaarde voor grond afgeleid. Het verzoek voor de afleiding van de bodengenoemde ad-hoc Interventiewaarden en risicogrens komt voort uit de aanwezigheid van in uw provincie. Nieuwe verontreinigingen dienen ingevolge artikel 13 van de Wet Bodembescherming zo veel mogelijk ongedaan te worden gemaakt. Er kunnen overwegingen zijn om hiervan af te wijken door een doelstelling voor herstel te kiezen. Het RIVM doet geen uitspraak over de (kosten) technische haalbaarheid van de mogelijkesaneringdoelstellingen voor herstel. De keuze hiervoor wordt door de bevoegde overheid gemaakt op basis van de gewenste ambitie en haalbaarheid. De ad-hoc Interventiewaarde voor nonylfenol voor grondwater is berekend op basis van de reeds bekende gegevens over de effecten van de stof (zie RIVM briefrapport /2012). Deze berekening geeft een ad-hoc Interventiewaarde voor grondwater voor nonylfenol van 3,3 ug/l. In Bijlage 1 bij deze brief treft u de onderbouwing van deze waarde. Van de stof tert-butylfenol worden zowel de para als de ortho isomeren aangetroffen. Voor para-tert-butylfenol (4-tert-butylfenol) is in 2008 een EU Risk Assessment Report uitgebracht. Op basis van de informatie uit dit rapport kan een ad-hoc humane risicogrens voor grondwater worden afgeleid. Deze risicogrens bedraagt: 3,14 mg/1. In Bijlage 2 treft u de onderbouwing van deze risicogrens. Pagina l van 2

2 Datum 21 december 2012 De voorlopige orale MTR die voor de afleiding van deze risicogrens is gebruikt treft u in Bijlage 3. Voor ortho-tert-butylfenol (2-tert-butylfenol) is geen informatie beschikbaar ten aanzien van humane risico's. In Bijlage 3 is nagegaan of de voorlopige orale MTR voor para-tert-butylfenol ook toegepast zou kunnen worden op de ortho isomeer. De conclusie luidt dat dit mogelijk is. De bovenstaande risicogrens is dus van toepassing op de somwaarde van beide isomeren. De risicogrens voor tert-butylfenol is uitsluitend gebaseerd op humane risico's. Geadviseerd wordt om bij de vaststelling van eventuele doelstellingen voor herstel ook de ecologische risico's van deze stof te beschouwen. De stof tert-butylfenol wordt in briefrapport abusievelijk ingedeeld onder de C10 aromatische minerale oliefractie (een erratum volgt). De in het rapport vermeldde ad-hoc Interventiewaarde voor de C10 minerale oliefractie in grondwater is niet van toepassing op tert-butylfenol. Ik hoop u hiermee voldoende te hebben geïnformeerd. Vragen over het bovenstaande kunt u richten aan Arjen Wintersen (arien.wintersen@rivm.nl r tel ). Met vriendelijke groet, prof.dr.-atm. Breure Hoofd Laboratorium voor Ecologische Risicobeoordeling Pagina 2 van 2

3 Bijlage 1. Ad-hoc Interventiewaarde grondwater nonylfenol Stofeigenschappen Nonylfenol behoort tot de stofgroep alkylfenolen en wordt voornamelijk toegepast als grondstof voor bijvoorbeeld detergenten in de chemische industrie. Tabel 1. Eigenschappen nonylfenol CAS nummer Bruto formule C 1 5 H Molmassa 220,34 g/mol Dampspanning bij 20 o C 1 0,3 Pa Oplosbaarheid bij 20 o C 1 6 mg/l Henry coëfficiënt 1 11,02 Pa mvmol; 20 0 C logk 1 4,48 Ready biodegradable? 2 NO 1 European Chemicals Bureau [2002) Op basis van berekening met US EPA BioWin 4.10 OH Afbeelding 1. Structuurformule nonylfenol Risicogrenswaarde consumptie grondwater Voor de berekening van een humane risicogrens voor consumptie van grondwater als drinkwater wordt de procedure gehanteerd die is gebruikt voor de afleiding van risicogrenzen voor Interventiewaarden in In de procedure wordt een grenswaarde uitgaande van de dagelijkse consumptie van twee liter grondwater als drinkwater (één liter voor kinderen tot 7 jaar). Bij deze mate van consumptie dient de maximale blootstellingsdosis niet te worden overschreden. Voor nonylfenol is in RIVM rapport een voorlopige MTR n u m a a n afgeleid van 0,050 mg/kg Ig/d (oraal). Op basis van bovenstaande gegevens wordt een risicogrens voor drinkwaterconsumptie afgeleid van 1,57 mg/1. Humane risicogrens conform Interventiewaardemethodiek Voor diethylether is geen MTR in grondwater beschikbaar. Op basis van de stofeigenschappen uit Tabel 1 kan met het model CSOIL een ad-hoc risicogrens worden berekend conform de methodiek die is beschreven voor de afleiding van risicogrenswaarden voor Interventiewaarden in Deze humane risicogrenswaarde bedraagt 3,94 mg/1. 1 RIVM rapport

4 Risicogrens ecologie In RIVM rapport zijn ecologische risicogrenzen voor alkylfenolen, waaronder nonylfenol, afgeleid. Het rapport geeft een MTR e c o in grondwater voor nonylfenol van 0,33 u.g/1. In het rapport worden geen SRC eco -waarden (Ernstig Risiconiveau) gegeven. Door toepassing van een assessment factor (HC5 naar HC50) van 10 op de MTR waarde, wordt een SRC eco verkregen van 3,3 u.g/1. Gecombineerde ad-hoc Interventiewaarde grondwater De ad-hoc Interventiewaarde is de laagste waarde van de hiervoor beschreven risicogrenzen: 3,3 u.g/1. Referenties European Chemicals Bureau (2002) European Union Risk Assessment Report 4- NONYLPHENOL (BRANCHED) AND NONYLPHENOL. Office for official publications of the European Communities L Luxembourg. Lijzen J, Baars A, Otte P, Rikken M, Swartjes F, Verbruggen E, Van Wezel A (2001) Technical evaluation of the Intervention Values for Soil/sediment and Groundwater. RIVM rapport RIVM, Bilthoven. Wintersen A, Janssen P, Verbruggen E, Lijzen J (2012) Opties voor 'doelstellingen voor herstel' voorgrond bij Chemie-Pack Moerdijk. RIVM rapport RIVM, Bilthoven. Vlaardingen P van, Posthumus R, Traas T (2003) Environmental Risk Limits for Alkylphenols and Alkylphenol ethoxylates. RIVM rapport RIVM, Bilthoven.

5 Bijlage 2. Risicogrens humaan (tertiair-butyl)fenol Stofeigenschappen (Tertiair-butyl)fenol behoort tot de stofgroep alkylfenolen en wordt voornamelijk toegepast als intermediair in de chemische industrie. Tabel 1. Eigenschappen isomeren tert-butylfenol 2-tert-butylfenol ("para") 4-tert-butylfenol ("ortho") CAS nummer Bruto formule C 10 Hi 4 O Molmassa Dampspanning bij 20 0 C 5 Pa 1 0,5 Pa 3 Oplosbaarheid bij 20 0 C 2300 mg/i mg/1 3 Henry coëfficiënt 0,142 Pa mvmol; 20 o C 1 0,123 Pa m3anol; 20 o C 3 logk ow 3,23* 3,29 3 Ready biodegradable? 2 NO NO (Gemiddelde van) experimentele waarden uit BUA 231 Op basis van berekening met US EPA BioWin 4.10 Waarden uit EU RAR 2008 OH Afbeelding 1. Structuurformule 4-tert-butylfenol Risicogrenswaarde consumptie grondwater Voor de berekening van een humane risicogrens voor consumptie van grondwater als drinkwater wordt de procedure gehanteerd die is gebruikt voor de afleiding van risicogrenzen voor Interventiewaarden in In de procedure wordt een grenswaarde uitgaande van de dagelijkse consumptie van twee liter grondwater als drinkwater (één liter voor kinderen tot 7 jaar). Bij deze mate van consumptie dient de maximale blootstellingsdosis niet te worden overschreden. Voor tert-butylfenol is in Bijlage 3 een voorlopige MTR h u m a a n afgeleid van 0,1 mg/kg Ig/d (oraal). Op basis van bovenstaande gegevens wordt een risicogrens voor drinkwaterconsumptie afgeleid van 3,14 mg/1. In het voorlopige advies in Bijlage 3 wordt gesteld dat de beide isomeren voldoende verwant zijn om bovenstaande waarde toe te passen op de somwaarde van de aangetroffen isomeren. Humane risicogrens conform Interventiewaardemethodiek Voor tert-butylfenol is geen MTR in grondwater beschikbaar. Op basis van de stofeigenschappen uit Tabel 1 kan met het model CSOIL een ad-hoc risicogrens worden 2 RIVM rapport

6 berekend conform de methodiek die is beschreven voor de afleiding van risicogrenswaarden voor Interventiewaarden in Deze humane risicogrenswaarde bedraagt l,34xl0 2 mg/1. Gecombineerde ad hoe risicogrens grondwater (uitsluitend humaan) De ad hoe risicogrens is de laagste waarde van de twee hiervoor beschreven risicogrenzen: 3,14 mg/1. Referenties BUA (2001) 2-ter-Butylphenol - BUA report 231. German Chemical Society, GDCh-Advirory Committee on Existing Chemicals. EU-RAR (2008) European Union Risk Assessment Report p-tert-butylphenol CAS No: Risk assessment Final approved version. R ENV - HH, Final report 2008.

7 Bijlage 3 Afleiding ad hoc MTR voor 4-(tertiair-butyI)fenol en 2-tertiairbutylfenol Advies aangevraagd door: A Wintersen (RIVM/LER) Datum aanvraag: Datum advies: Opgesteld door: PJCM Janssen (RIVM/SIR) Toetsing: WC Mennes Project no. RIVM: E/607200/14/AW Inleiding Als gevolg van een grote brand op een industrieterrein te Moerdijk is bodemverontreiniging ontstaan. Onder de in bodem aangetroffen contaminanten zijn 4- en 2-(tertiair-butyl)fenol. Om de ernst van deze verontreiniging te kunnen beoordelen is een humane MTR nodig. In het onderstaande wordt een orale MTR afgeleid. Op basis van de Henry-coëfficiënt voor de beide isomeren (0,123-0,142 Pa.mVmol) wordt ook een inhalatoire MTR wenselijk geacht. 4-(tertiair-butyl)fenol Voor deze stof is een EU-RAR beschikbaar (EU-RAR 2008). De hoeveelheid toxicologische gegevens is relatief beperkt. In een gecombineerde studie in de rat voor subacute toxiciteit en reproductietoxiciteit trad hematotoxiciteit op in de mannetjesdieren bij 200 mg/kg lg/dag NOAEL 60 mg/kg lg/sdag). In een 2-generatiestudie in de rat deed zich verlaging van het gewicht van de eierstokken en bijnieren en atrofie van vaginale epitheel voor in de vrouwtjes bij 200 mg/kg lg/dag (NOAEL 70 mg/kg lg/dag). De stof veroorzaakte systemische huiddepigmentatie in de muis. Uit de beschikbare studies komt daarvoor een LOAEL van 103 mg/kg lg/dag. Bruikbare inhalatietoxiciteitsgegevens ontbreken voor 4-(tertiair-butyl)fenol. De beschikbare in vitro genotoxiciteitstudies laten geen eenduidige conclusie toe. De enige beschikbare in vivo studie liet geen effect zien. Overall wordt in de RAR geconcludeerd dat 4-(tertiair-butyl)fenol waarschijnlijk niet genotoxisch is. Carcinogeniteitsgegevens zijn beperkt. De conclusie in de RAR is dat een carcinogene werking door de stof onwaarschijnlijk is (EU-RAR 2008). Voor herhaalde toediening en voor reproductietoxiciteit concludeert de RAR een NOAEL van 70 mg/kg lg/dag. De minimale Margin of Safety (MOS) voor de algemene bevolking dient 100 te bedragen, geeft de RAR aan. Voor depigmentatie is de overall LOAEL 103 mg/kg lg/dag. De minimale MOS ten opzichte van deze LOAEL is 1050 volgens de RAR.

8 Voorlopige orale MTR: de LOAEL van 103 mg/kg lg/dag gedeeld door de minimale MOS van 1050 leidt tot orale MTR van 100 (ig/kg lg/dag. Een inhalatoire MTR kan geschat worden met behulp van route-to-route extrapolatie 3. Het resultaat is 470 ug/m 3. 2-(tertiair-butyl)fenol Van deze stof zijn slechts zeer beperkte toxiciteitsgegevens beschikbaar. Irritatiestudies wijzen op een sterk irriterende werking op huid en ogen door de onverdunde stof. De 4- isomeer heeft eenzelfde werking. Dermaal sensibilisatieonderzoek liet geen effect zien. Het uitgevoerde genotoxiciteitsonderzoek liet ook geen effect zien. Verdere gegevens ontbreken (BUA 2001). Voor 2-(tertiair-butyl)fenol zijn er onvoldoende gegevens voor een MTR. Gezien de nauwe structuurverwantschap met de 4-isomeer zijn de voorlopige waarden van 100 ug/kg lg/dag en 470 (ig/nr bruikbaar voor de 2-isomeer. Referenties BUA (2001) 2-ter-Butylphenol - BUA report 231. German Chemical Society, GDCh- Advirory Committee on Existing Chemicals. EU-RAR (2008) European Union Risk Assessment Report p-tert-butylphenol CAS No: Risk assessment Final approved version. R ENVHH, Final report Standaardaannames: ademvolume 20 m'/dag, lichaamsgewicht 70 kg, verhouding orale absorptie versus inhalatoire 100:75.