Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan!

Transcriptie

1 Alle schoolkantines gezond: Zó pak je dat aan! handleiding voor mbo-scholen Ga aan de slag met de kantine. Lees hoe je het assortiment gezond en duurzaam krijgt én hoe je iedereen enthousiast krijgt voor een gezonde schoolkantine. Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak:

2 Overtuigd? Enthousiast? Lees snel verder hoe de kantine op jouw school gezonder kan worden. Of je nu student bent, of docent, iedereen kan met De Gezonde Schoolkantine beginnen! Het maakt niet uit wie als eerste met het idee komt. Zoek medestanders en kom in actie. Copyright Stichting Voedingscentrum Nederland, Den Haag Over het programma De Gezonde Schoolkantine De Gezonde Schoolkantine van het Voedingscentrum is een ondersteuningsprogramma voor het voortgezet onderwijs (vo) en middelbaar beroepsonderwijs (mbo). Het biedt scholen concrete handvatten om een gezondere schoolkantine te realiseren. Doel is dat leerlingen en studenten op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Want gezond eten en veel bewegen levert veel op. Het helpt om op gewicht te blijven, maar is ook goed voor het algemene welzijn van jongeren. Het programma is gebaseerd op bewezen successen uit de praktijk en sluit met een integrale aanpak aan bij de aanpak Gezonde School. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert, maar ook in de lessen en bij andere activiteiten aandacht besteedt aan gezonde voeding. Bovendien zijn leerlingen en studenten, docenten, directie, kantinebeheerders en ouders betrokken bij de exacte invulling. Gezonde voeding wordt zo een vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid. Het Voedings centrum en de GGD bieden ondersteuning. Het Centrum Gezond Leven heeft het programma De Gezonde Schoolkantine erkend als theoretisch goed onderbouwd. De Gezonde Schoolkantine wordt gefinancierd door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Meer handleidingen bestellen? Ben jij een voortgezet onderwijs school? Vraag dan de speciale handleiding voor het voortgezet onderwijs aan:

3 Inhoud Alle schoolkantines gezond! 5 n 6 redenen om nu te beginnen 6 Wat is een gezonde schoolkantine 7 n Minimaal 75% basisproducten 7 n Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen 7 n Stap voor stap naar het einddoel 8 n Gezond is vaak ook duurzamer 8 n Wat kost het aanpassen? 8 n De kantine is geen eiland 9 n Je staat er niet alleen voor! 9 n Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire hangout 10 n Sterrendag Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine 13 n Stap 1: vorm een Schoolkantineteam 13 n Stap 2: inventariseren: hoe staan we ervoor? 14 n Stap 3: doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? 14 n Stap 4: aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt 15 n Stap 5: evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? 15 n Stap 6: leg het vast in beleid 16 Iedereen doet mee: rollen en taken 17 n Directielid (facilitaire diensten) 17 n Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers 19 n Studenten 20 n Docenten 21 n Samenwerking met de GGD 22 Stoomcursus: gezond eten volgens de Schijf van Vijf 23 n De vakken en de regels 23 n De Schijf van Vijf in de schoolkantine 25 n Ter inspiratie: broodjeswijzer 26 Kies milieubewust en diervriendelijk 29 n Gezond en duurzaam gaan vaak hand in hand 29 n Koop producten in volgens de criteria duurzaam inkopen voor de overheid 29 n Waar kun je op letten, per productgroep 30 n Voorkom verspilling van eten 31 n Zuinig met energie 31 n Beperk de afvalstroom 32 Gezonde twijfels: vragen over De Gezonde Schoolkantine 33 Links en meer informatie 35 3

4 4

5 Alle schoolkantines gezond! Meer dan driekwart van de Nederlanders vindt de school geen plek om te snoepen en snacken. Ook jongeren willen graag gezonder eten in de schoolkantine. Als er naast de salades ook saucijzenbroodjes en roze koeken liggen, is het echter niet zo makkelijk om de verleiding te weerstaan. Het aanbod in een gezonde schoolkantine bestaat uit eten en drinken waar je lijf echt iets aan heeft. Bijvoorbeeld fruit, rauwkost, soep en lekkere broodjes. Producten die veel gezonde stoffen leveren voor een fitte schooldag. Hoewel de meeste mensen het willen, blijken nog niet alle schoolkantines gezond te zijn. De ambitie van de overheid en het Voedingscentrum is dan ook dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn. Het is belangrijk dat jongeren nog vaker kiezen voor eten waar hun lijf iets aan heeft. Bij die gezonde keuze kunnen jongeren echt wel wat ondersteuning gebruiken, zeker in de kantine op school. Uit onderzoek blijkt dat kleine verbeteringen in het aanbod al zorgen voor een direct effect. Bijvoorbeeld: alleen fruit(salades) en broodjes in de kleine pauze. Of water in plaats van frisdrank. Jongeren geven aan dat zij moeilijk weerstand kunnen bieden aan roze koeken of saucijzenbroodjes als ze er liggen. Het is eigenlijk logisch dat we jongeren dan helpen met een beter aanbod om gezonder te kiezen, toch? Juíst daarom De snackbar, de sportkantine, op het station, de supermarkt en vaak ook thuis; overal is vet, zoet en zout voedsel gemakkelijk te krijgen. De vraag ligt dan voor de hand of het wel zinvol en haalbaar is om op school vooral gezond eten aan te bieden. Het antwoord is: ja, juíst daarom! De school is een plaats om te leren en heeft daarmee een voorbeeldfunctie. Hier kunnen jongeren ervaren wat het betekent om gezond en bewust te eten volgens de Schijf van Vijf. In deze handleiding vind je de achtergronden van de gezonde schoolkantine en staat hoe je zo n aanbod van krachtvoer stap-voor-stap en in je eigen tempo kunt invoeren. Heb je hulp nodig, bel ons dan voor een afspraak: Of stuur een mail naar degezondeschoolkantine@voedingscentrum.nl. De Schoolkantine Brigade 5

6 6 redenen om nu te beginnen! 1 Jongeren willen een gezonde schoolkantine 5 Een gezonde kantine is duurzaam Het is een fabel dat jongeren alleen willen snacken en snoepen. Wie had twintig jaar geleden gedacht dat jongeren massaal met flesjes water zouden rondlopen? Zout, zoet en vet is verleidelijk, maar fit, scherp en gezond ook. Gezonde innovaties slagen als ze aantrekkelijk zijn. Jongeren zeggen zelf dat zij te veel verleid worden door snoep en snacks. Een groot deel vindt zelfs dat er alleen gezonde producten verkocht mogen worden in de kantine. Dat blijkt uit onderzoek van IPM KidWise. 3 Als het aanbod gezond en aantrekkelijk is, bevordert dit de gezonde keuze. In het onderzoeksproject Automatisch gezonder? bleek dat jongeren vaker gezonde producten kozen en minder calorieën binnen kregen toen het assortiment in de automaat gezonder werd. Alle kleine beetjes helpen. Als je bijvoorbeeld het reguliere aanbod in frisdrankautomaten vervangt door water of light dranken, kan dit een kilo gewichtsstijging per persoon per jaar schelen. 4 Gezond verleiden werkt Gezonde scholen presteren beter Gezond eten volgens de Schijf van Vijf is volgens de Gezondheidsraad in grote lijnen ook duurzaam. Jongeren eten dan minder vlees en zuivel en meer granen, groente en fruit. En minder energierijke niet-basisproducten (zoals dranken, koek, snoep en snacks) eten, is niet alleen van belang voor het behouden van een gezond gewicht, maar ook voor een lagere milieubelasting. 6 Alle kantines moeten gezond zijn in 2015 De Tweede Kamer heeft in 2009 de motie Vendrik aangenomen. Dit betekent dat de overheid het doel heeft dat in 2015 alle schoolkantines gezond zijn. 2 Dit is het moment Het is goed dat studenten op school leren, zien én proeven dat gezond en lekker prima samen gaan. En: dat zij bewuster leren kiezen. Zo groeien zij op tot volwassenen die kunnen omgaan met ongezonde verleidingen. Wacht je te lang met het stimuleren van een gezonde leefstijl? Dan kan dit negatieve gevolgen hebben, zoals overgewicht. Op dit moment is 14% procent van de jongeren te zwaar. Het moment om te investeren in een gezonde toekomst is daarom nu. Gezonde scholen presteren beter. Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Altijd ontbijten en vaak kiezen voor fruit, groente en brood is essentieel voor jongeren. Ook veel bewegen kan het concentratievermogen, het energieniveau en het humeur van pubers een boost geven. De school kan een gezonde leefstijl stimuleren. Zie ook Kijk op voor meer argumenten, bronnen en enthousiaste verhalen en filmpjes van scholen die al een gezonde schoolkantine hebben. 6 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

7 Wat is een gezonde schoolkantine? Een gezonde schoolkantine bestaat voor minimaal 75% lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf ( basisvoedingsmiddelen ) en uit maximaal 25% snacks, koek en snoep ( extra s ). We hebben gekozen voor minimaal 75% basisproducten, omdat we graag een realistisch en motiverend doel wilden stellen. Hierbij hebben we rekening gehouden met hoe het aanbod op vele scholen was. Het verbeteren van het aanbod in de schoolkantine is een continu proces. Veel scholen kunnen en willen niet alles in een keer veranderen. Het Voedingscentrum en het Handvest gaan uit van een stap voor stap-aanpak om een gezonder aanbod van voeding en dranken te bewerkstelligen. Scholen kunnen zelf het tempo bepalen waarin ze naar dit doel toe willen werken. Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen Om partijen aan de aanbodzijde te ondersteunen en stimuleren, werkt het Voedingscentrum ook samen met het Convenant Gezond Gewicht. Het Convenant is een samenwerkingsverband van 27 partijen afkomstig van (rijks- en lokale) overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Binnen dit Convenant is er een deelconvenant school. Op initiatief van dit deelconvenant school en het Voedingscentrum kwamen in december 2011 verschillende partijen bij elkaar uit de catering- en automatenbranche, het onderwijs en maatschappelijke organisaties. Zij ondertekenden gezamenlijk het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen. Sindsdien hebben vele organisaties mede-ondertekend. De ondertekenaars zetten zich extra in voor De Gezonde Schoolkantine. Individueel én gezamenlijk. Het Handvest prikkelt partijen, zoals cateraars, om zich op het punt van gezond aanbod positief te onderscheiden. Meer informatie, ook over de ondertekenaars, vind je op: onder Wat en Waarom? 7

8 Het Voedingscentrum deelt eten en drinken op in productgroepen, zoals, brood, melk(producten), groenten en fruit, dranken, snoep, snacks en soepen. Binnen deze groepen zijn er gezonde keuzes en minder gezonde keuzes, verdeeld over drie categorieën: Voorkeur Dit zijn de meest gezonde keuzes binnen een productgroep. Ze bevatten de meest goede voedingsstoffen. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld volkorenbrood, omdat daar veel vezels in zitten. In een goede kantine ontspan je met lekkere én gezonde producten. Het is de gezelligste plek van de school, maar geen eiland. Wat je hebt geleerd over gezond eten en drinken, breng je in de kantine in de praktijk. tip Middenweg Dit zijn gezonde keuzes binnen een productgroep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld bruinbrood. Uitzondering Dit zijn de minst gezonde keuzes binnen een productgroep. Binnen de productgroep brood is dat bijvoorbeeld wit brood. Het is beter om niet te vaak iets uit deze categorie te kiezen. Stap voor stap naar het einddoel Het aanbod maak je stap voor stap beter door steeds meer basisproducten uit de Schijf van Vijf aan te bieden. Hierbij streef je naar de meest gezonde (voorkeurs)producten binnen elke productgroep. Voor de schoolkantine hebben we bovendien voor een aantal producten uit de niet-basisgroepen een uitzondering gemaakt, waardoor ze wel worden meegerekend als basisproduct. Hierover en over de voedingskundige aspecten lees je in het hoofdstuk Gezond eten met de Schijf van Vijf. Met de Kantinescan op zie je wat de verhouding is tussen basis en niet-basis- Veel studenten zijn geïnteresseerd in duurzame voeding. Dit kan ook in de lessen aan bod komen, bijvoorbeeld over hoe om te gaan met het milieu, dierenwelzijn en verspilling. In de kantine wordt de theorie uit de les in de praktijk gebracht door een gezond en duurzaam aanbod. Of door maatregelen om minder voedsel te verspillen. In het hoofdstuk Kies milieubewust en diervriendelijk vind je tips om het aanbod niet alleen gezonder te maken, maar ook duurzamer. Vaak gaat dat hand in hand. producten in jullie kantine en krijg je advies op maat over welke veranderstappen je kunt zetten in het assortiment, zodat het aandeel basis steeds groter wordt. Gezond is vaak ook duurzamer! Een gezonde schoolkantine is vaak ook duurzamer. Groente, fruit en brood hebben bijvoorbeeld een lagere milieubelasting dan snacks en snoep. Als voorverpakte snoep en snacks plaatsmaken voor basisproducten, scheelt dat energie-, water- en grondgebruik. De Gezonde Schoolkantine is dus een investering met een dubbele winstuitkering: de gezondheid van studenten verbetert en de voetafdruk van de school verkleint. Meer informatie over dit onderwerp staat in het hoofdstuk Kies Milieubewust en diervriendelijk. Wat kost het aanpassen? Het is lastig in te schatten wat De Gezonde Schoolkantine kost aan geld en tijd. Dat hangt af van de ambities van het team en de mogelijkheden die er in de kantine al zijn om gezond te kiezen. Feit is dat het gezond maken van de kantine aanvankelijk extra inspanning kost. Hoeveel extra inspanning, verschilt per school. Denk bijvoorbeeld aan personeelskosten, omdat het soms meer tijd kost om verse gezonde producten te bereiden dan om kant-en-klare snacks op te warmen. Of denk aan het herinrichten van de kantine, zodat deze voldoet aan de aan de richtlijnen voor HACCP om de verse producten veilig te bereiden en te bewaren. Of aan het opleiden van personeel om gezonde producten te kunnen bereiden. Als er in een kantine al mogelijkheden zijn om gezond te kiezen, hoeven er minder stappen te worden gezet. In één schooljaar kan al veel bereikt worden. Daarna stopt het echter niet: een gezonde schoolkantine is een continu proces. Je kunt altijd verder verbeteren en het blijft een belangrijk thema. 8 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

9 De kantine is geen eiland Werken aan gezondheid op school loont. Het draagt bij aan betere schoolprestaties, minder schooluitval en een gezondere leefstijl. Het is dus eigenlijk heel logisch dat er op school gezond eten verkocht wordt. Het is goed om er voldoende en gerichte aandacht aan te geven. Een zogenaamd integrale aanpak werkt daarbij het beste. Dat betekent dat een school niet alleen de kantine verbetert (de eiland-aanpak), maar op een bredere manier aandacht besteedt aan gezonde eetgewoonten. Dit kan bijvoorbeeld door ook in de lessen het onderwerp voeding aan bod te laten komen en afspraken over het voedingsaanbod op te nemen in het beleid. Gezonde voeding wordt zo vaste waarde in het schoolgezondheidsbeleid. Je staat er niet alleen voor! Scholen hoeven het niet alleen te doen. Zo kan iemand van de GGD het Schoolkantineteam ondersteunen. Het Voedingscentrum biedt ook hulp. Bijvoorbeeld met deze handleiding, maar ook met de Inventarisatietool en de Kantinescan op onze website en met ondersteunende materialen zoals mooie foto s om de kantine te verfraaien. En niet te vergeten: onze Schoolkantine Brigade staat klaar om een keer bij je langs te komen, om je persoonlijk van advies te voorzien over het aanbod in de kantine en automaten. Maak snel een afspraak voor een vrijblijvend gesprek. De afgelopen jaren is gebleken dat ook veel marktpartijen, zoals cateraars, toewerken naar Zij kunnen zich onderscheiden met een gezonder aanbod en dat is interessant, want de schoolkantine is een groeiende markt. Ontspannen omgaan met eten Dat snoep, koek en snacks slecht passen in een gezonde kantine, betekent niet dat snoepen of snacks eten fout of slecht is. Af en toe is het geen probleem, in het weekend of op een feestje. De Gezonde Schoolkantine sluit niemand uit en gaat niet over lijnen of schoonheidsidealen van tv en uit glossy s. Eten volgens de Schijf van Vijf en veel bewegen, dat is gewoon goed voor jezelf zorgen. Je eet niet meer, maar zeker ook niet minder dan je lijf nodig heeft. tip Taarten bakken, hardlopen, een rommelmarkt de opbrengsten van de jaarlijkse fondsenwervingsactie kan ook voor een make-over van de eigen schoolkantine worden gebruikt! 9

10 De Schoolkantine Brigade heeft antwoorden en tips. Zo maak je van een gezonde schoolkantine een populaire hangout Als de kantine gezond is, gaan jongeren dan niet expres de deur uit voor een ongezonde hap? Die vraag krijgt Schoolkantine brigadier Heleen Schuit vaak. Ze ziet dat dat enorm meevalt: Het grappige is dat slechts een paar procent van de studenten voor het aanbod naar de supermarkt gaat. Juist het sociale aspect blijkt belangrijk. Jongeren gaan samen. Kunnen ze op school gezellig samenzijn, dan heb je de halve wereld al gewonnen. Maar hoe maak je het als school aantrekkelijk om op school te blijven? Eigenlijk is het gewoon een kwestie van marketing. Kijk naar die populaire ketens van koffie, zeep of broodjes, ze verkopen meer dan alleen een product. Ze verkopen ook een gevoel. Dat je goed bezig bent, dat je een persoonlijke koffie hebt samengesteld met je naam erop, of dat je heel natuurlijke shampoo koopt. Daar kunnen we best wat van leren. Houden we daarmee dan alle studenten binnen? Schuit denkt van niet. Het is ook een uitje, en eens in de zoveel tijd kan een snoepreisje naar de supermarkt weinig kwaad. Het moet ook geen verboden vrucht worden. Belangrijk is wat ze dagelijks doen en wat ze normaal vinden. Een gezonde lunch eten moet de norm zijn. 10 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

11 tips Check de basis Neem de fundamenten van de kantine onder de loep. Zijn er genoeg zitplekken? Is er daglicht? Is het er niet te koud of te warm? Is de kantine schoon en ruikt het er fris? Ziet het aanbod er smakelijk en vers uit? Kun je het goed uitstallen? Is er een watertap? Een goede basis is vaak al het halve werk. Geef studenten een stem Als schoolleiding kun je wel bepalen wat leuk is, maar geef studenten ook invloed. Hou verkiezingen over de leukste kleur op de muur, vraag studenten naar hun favoriete broodje en draai hun muziek. Zo zagen we een school waar studenten posters mochten inleveren en daarmee werd vervolgens de muur behangen. Misschien kunnen ze ook helpen in de kantine. Zo wordt de kantine ook van hen. Verkoop méér Speel in op het gevoel van de jongeren. Noem je tomatensoep niet gewoon soep, maar zet er een bordje bij met een specifieke naam: Tegen-de-wind-in-tomatensoep, bijvoorbeeld. Een smoothie wordt een powershot, een tosti met half wit, half bruin een Zebra-tosti. En mooie foto s aan de muur en een hippe uitstraling doen ook veel. Studenten kopen niet alleen het product, maar in feite ook wat van de uitstraling van jullie kantine. Zorg dat ze ermee geassocieerd willen worden. Geef net wat extra service Zorg voor een goede doorloop. Houd daarbij vooral de gezonde producten voorradig. Als ze net wat langer moeten wachten op een saucijzenbroodje dat nog warm gemaakt moet worden, zullen ze net zo makkelijk toch maar de minder vette tosti bestellen. Verder verwachten jongeren dat je kan pinnen, dat er Wifi is en oplaadpunten voor laptops en telefoons. Verdeel de ruimte in verschillende hoeken: banken om te loungen, tafels om aan te eten of huiswerk te maken, actieve hoeken met tafelspelen. 11

12 Sfeerimpressie Schoolkantine Sterrendag 2013 Een feestelijk moment: op 27 november 2013 werden de eerste 22 scholen met een Gezonde Schoolkantine in het zonnetje gezet. Op een speciale Schoolkantine Sterrendag werden ze het podium op geroepen en kregen ze uit handen van Eddy Zoëy de Schoolkantine Schaal Hiermee kunnen ze op school laten zien dat zij op dit moment een Gezonde Schoolkantine runnen, met minstens 75% basisvoedingsmiddelen. Deze pioniers laten zien dat het heel goed mogelijk is om de kantine gezond te maken. Ruim baan voor andere scholen! Volgend jaar willen we veel meer Schalen uitdelen. Of je nou een watertap wil, een moestuin, snackgroente of een hippe soepketel; er was volop informatie over leuke producten te vinden op de inspiratiemarkt. Scholen wisselden ervaring uit, kregen inspiratie voor hun kantine-assortiment en konden vragen stellen aan de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum. Eddy Zoëy vraagt Heleen en Kim van de Schoolkantine Brigade wat nou het eerste is dat ze aanpakken in scholen. Als eerste kijken we of we gezonde producten kunnen toevoegen aan het aanbod. En vertellen ze: Steeds meer scholieren bellen ons zelf. Kijk voor meer foto s op de site, onder Inspiratie - Sterrendag, Staan jullie volgend jaar ook op ons podium met een Schaal in jullie handen? Bel de Schoolkantine Brigade voor een afspraak: Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

13 Stap voor stap naar een gezonde schoolkantine Of je met het Schoolkantineteam nu grootse plannen hebt of niet, dit stappenplan helpt om concrete stappen te zetten. Het heeft zich al vele malen bewezen in de praktijk. 1. Vorm een Schoolkantineteam. 2. Inventariseren: hoe staan we ervoor? 3. Doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? 4. Aan de slag! zorgen dat er echt iets gebeurt. 5. Evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? 6. Leg het vast in beleid. Stap 1: vorm een Schoolkantineteam De Gezonde Schoolkantine heeft het meeste succes als je samen aan de slag gaat en er zoveel mogelijk groepen binnen de school in het team vertegenwoordigd zijn. Uit onderzoek blijkt bovendien dat een team waarin iemand van de directie zit, meer voor elkaar krijgt dan een team met bijvoorbeeld alleen de cateraar of de kantinebeheerder en een paar enthousiaste studenten en docenten. Het vormen van het Schoolkantineteam is daarom een heel belangrijke stap. Met een goed team kun je vaak al tijdens de eerste vergadering aan de slag met de volgende stap. Wie zitten in het team? Het Schoolkantineteam bestaat bij voorkeur uit: n een directielid n de cateraar of de kantinebeheerder n een student n een docent n een GGD-medewerker Hoe vind je mensen? Als je enthousiast bent over De Gezonde Schoolkantine, kun je op zoek gaan naar medestanders in de school. Motiveer mensen voor het programma en richt samen een team op. Het is daarbij prettig als een directielid zich snel aansluit bij het team. Hij of zij kan ervoor zorgen dat het team een officieel karakter krijgt, en kan eventueel ook geld of andere middelen beschikbaar stellen. Een medewerker van de plaatselijke GGD kun je benaderen via 13

14 tip Twijfelaars overhalen Lukt het niet om iemand te motiveren voor het programma? Bijvoorbeeld de directeur of de cateraar? Wordt er bijvoorbeeld getwijfeld of een gezonde kantine wel winstgevend is? Eerder in deze handleiding werd er een antwoord gegeven op deze vraag en verderop komen andere gezonde twijfels aan bod. Wellicht lukt het met deze antwoorden om mensen over te halen. Een andere mogelijkheid kan zijn om iemand anders te benaderen en te motiveren, een ander directielid bijvoorbeeld kan het wel belangrijk vinden. Bij elkaar komen, notuleren, acties bijhouden Het team komt geregeld bij elkaar om te bespreken hoe het gaat en wat er nog moet gebeuren. Bespreek goed met elkaar wie wat doet. Kijk in het volgende hoofdstuk Iedereen doet mee wat een slimme verdeling van de taken kan zijn. Kies een voorzitter, en zorg ervoor dat er bij elke bijeenkomst iemand notuleert en een overzicht maakt van de afspraken. Zorg voor een agenda voor elke bijeenkomst. Leg ook vast wat er gebeurt als iemand niet meer mee kan of wil doen. Zo zorg je voor continuïteit. Duurzaamheid is een thema dat veel studenten en docenten aanspreekt. Er zijn daarom vaak ook goede ambassadeurs te vinden voor verbeteringen in de kantine vanuit dit thema. Zij kunnen ook actief helpen om bijvoorbeeld de afvalstroom beter te scheiden en om voedselverspilling te voorkomen. Wist je dat duurzaam en gezond vaak hand in hand gaan? Stap 2: inventariseren: hoe staan we ervoor? Maak met het team een inventarisatie van hoe het nu gaat op school. Op de website vind je de Inventarisatietool, met vragen over alle onderwerpen die samenhangen met De Gezonde Schoolkantine. Beantwoord 32 stellingen en je krijgt direct een voorstel voor concrete doelen en acties, passend bij jouw school. Plus de materialen en downloads die daar bij passen. Zo hebben jullie meteen het juiste gereedschap in handen. Ga snel naar en kijk onder Stappenplan. Stap 3: doelen en acties bedenken: wat gaan we doen? Na het doen van de Inventarisatietool hebben jullie een goed overzicht gekregen van wat er goed gaat en wat er beter kan. Nu is het een kwestie van kiezen en vast leggen. Bespreek met het Schoolkantineteam welke doelen jullie het meest belangrijk vinden en maak een actielijst met daarop bijvoorbeeld de volgende details: n Welke acties gaan jullie uitvoeren? n In welke periode moet dit gaan gebeuren? n Is er een deadline? n Wie gaat dit uitvoeren? n Wie houdt het overzicht op deze actie? n Wanneer gaan we evalueren? 14 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

15 Aanbod Op jullie school worden leerlingen nog te veel verleid om snoep, snacks en frisdrank te kopen. Terwijl in een gezonde Schoolkantine het aanbod voor minimaal 75% bestaat uit lekkere en gezonde producten uit de Schijf van Vijf, zoals fruit, brodjes, zuivel en salades. Zo behaal je ook op deze doelen een mooie score. Doel Acties In de kantine presenteren we de gezondere keuzes bewust aantrekkelijk. Maak het leerlingen gemakkelijk om voor gezond te kiezen met verleidelijke recepten. Kijk op de site voor inspiratie. Geef de kantine een uitstraling die gezond leven promoot en leerlingen onbewust gezondere keuzes laat maken, bijvoorbeeld door de appels op ooghoogte te plaatsen. Bekijk hier alle tips. Doel Acties In de kantine promoten we gezondere keuzes door aanbiedingen en speciale acties. Doe elke week een gezonde optie in de aanbieding, zoals een broodje van de week. Maak een combinatie-aanbieding met een broodje, stuk fruit en een flesje water of sap. Verkoop seizoensgroente en -fruit voor een scherpe prijs. Download meer tips Doel Acties Leerlingen kunnen meedenken over het aanbod. Zorg dat er een leerling in het Schoolkantine-team zit. Die weet welke producten populair zijn en welke acties aanslaan. En kan eigen ideeën inbrengen en medestanders vinden om echt veranderingen in gang te zetten. Lees ook Vorm een team Plaats een artikel in de schoolkrant om leerlingen te werven of om een gezond recept te verzinnen. Voorbeeld artikelen Doel Acties We stimuleren leerlingen om kraanwater te drinken. Kraanwater is een caloriearme dorstlesser die het milieu veel minder belast dan verpakte (zoete) dranken. En er zitten geen zuren in die het gebit aantasten, zoals in frisdrank. Stimuleer kraanwater met een kraanwatertappunt. Kijk hier voor aanbieders Geef alle nieuwe leerlingen een mooie, herbruikbare waterfles of verkoop ze in de kantine voor een zacht prijsje. Beleid De school k an meer doen om van gezondheid een vaste waarde te maken. Doen jullie mee aan De Gezonde Schoolkantine? Leg dit nieuwe beleid dan ook vast, bijvoorbeeld in de schoolgids en op de website. Zo wordt gezond kiezen veel gemakkelijk er een vaste waarde op school. Doel Acties Er is een schoolgezondheidsbeleid met aandacht voor de kantine. Leg de afspraken over gezonde voeding vast in een visie- en beleidsdocument. Gebruik bijvoorbeeld het voorbeeld visie- en beleidsdocument voor het VO of het MBO. Maak met de cateraar of kantinebeheerder de afspraak dat de school regelmatig beoordeelt en bepaalt of het assortiment voldoende aansluit bij de doelstellingen op het gebied van gezondheid. Doel Bij het veranderen van het aanbod in de kantine, betrekken wij verschillende betrokkenen. Van leerlingen tot de kantinebeheerder. Acties Zorg voor een Schoolkantine-team dat samen doelen formuleert en acties uitvoert. Met zo n actieve groep voortrekkers lukt het sneller om over te schakelen naar een gezond én lekker aanbod. Lees ook Vorm een team. Doel Acties Wij benutten voor ons schoolgezondheidsbeleid de kennis van de GGD. Scholen kunnen bij de GGD terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijk gerichte JOGG-aanpak of de Gezonde School. Ze kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die kunnen helpen. Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van leerlingen in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheidsthema s voor de school. Informeer bij een van de contactpersonen voor de Gezonde School. Een paar voorbeelden van de acties die de Inventarisatietool geeft Stap 4: aan de slag: zorgen dat er echt iets gebeurt In deze fase is iedereen bezig met zijn of haar acties en merk je echt dat er iets verandert op school. Je werkt met het team telkens de actielijst bij: wat moet nog gebeuren, wat is al gedaan? Nu komt het ook aan op de tijd die de teamleden tussen de vergaderingen door vrijmaken om aan hun acties te werken. Bespreek in de vergade ringen wie extra hulp kan gebruiken. Bedenk dat niet alle acties ook door het team uit gevoerd hoeven te worden. Doe een beroep op andere docenten en studenten. Om een artikel te schrijven, een flyer te verspreiden of om de kantine gezelliger te maken. Gebruik hiervoor de tips uit de Inventarisatietool. Stap 5: evalueren: hoe is het gegaan en hoe gaat het straks? Het is goed om te evalueren met het team. Bespreek af en toe met elkaar hoe het gaat met de acties en of het bereiken van de doelen al in zicht komt. Organiseer daarnaast ook een evaluatiebijeenkomst om nauwkeurig inzicht te krijgen in de vooruitgang. Voormeting Doe een voormeting voordat je start met de eerste acties. Nodig een testgroep van docenten en studenten uit om deel te nemen aan deze voormeting. Ook de directie en GGD kun je vragen een vragenlijst in te vullen. Zo krijg je een beeld van wat iedereen vindt 15

16 van het idee van een gezondere schoolkantine. In de meting wordt ook gevraagd wat de studenten en docenten van de huidige kantine vinden. Wat gaat goed, wat kan beter? De resultaten van deze voormeting kunnen meegenomen worden bij het maken van plannen. Een voorbeeld van een voormeting is te vinden op onder Stappenplan/evalueer acties. Nameting Bij de nameting bekijk je of je inspanningen effect hebben gehad. Als je een tijd aan de slag bent met De Gezonde Schoolkantine, leg je de testgroep nog eens dezelfde vragen voor. Is er op school inderdaad meer aandacht voor gezond eten en drinken? Heeft iedereen eigenlijk gemerkt dat het aanbod veranderd is? Wat vinden ze ervan? Je gebruikt hiervoor dezelfde vragenlijst als bij de voormeting waardoor je de resultaten met elkaar kunt vergelijken. Effectevaluatie Bij een effectevaluatie onderzoek je welke doelen het team heeft bereikt. Zijn dit blijvende effecten? Welke acties zijn nodig om te zorgen dat positieve effecten blijvend zijn? Zijn de resultaten opgenomen in het beleid? Welke doelen zijn nog niet behaald? Welke acties zijn nodig om die doelen alsnog te bereiken? Kijk dan ook wie verantwoordelijk wordt voor volgende acties. tip Een tijd bezig met De Gezonde Schoolkantine? Doe de Inventarisatietool opnieuw en laat je inspireren voor een volgende verbeterstap. Het vervolg Ook als de uitkomsten van de evaluaties heel positief zijn, ga je natuurlijk verder. Het blijft belangrijk om naar het assortiment te kijken en om de aandacht voor gezond kiezen vast te houden. Je kunt dus eigenlijk telkens weer opnieuw beginnen met het stappenplan. Je inventariseert aan de hand van de evaluatie de verbeterpunten en verzint weer doelen. Het kan ook zijn dat een nieuw team het stokje overneemt. Stap 6: leg het vast in beleid Om te zorgen dat de schoolkantine gezond blijft, is het belangrijk om alle afspraken vast te leggen in een visie- en beleidsdocument. Hier is een belangrijke taak weggelegd voor de directie. Lees meer in het volgende hoofdstuk, en kijk op de site voor voorbeelden van beleidsteksten (onder stap 6 in het Stappenplan). Doe er je voordeel mee! Procesevaluatie Naast het meten van het effect, kun je ook het proces evalueren. Dat doe je met het team. Gingen de vergaderingen goed, is iedereen goed betrokken, welke acties gingen goed en wat ging minder goed, en waardoor kwam dat? 16 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

17 Iedereen doet mee: rollen en taken In de komende paragrafen staat per teamlid wat de unieke bijdrage kan zijn aan De Gezonde Schoolkantine. Er staat ook steeds een voorbeeld van een concrete actie die dit teamlid op zich kan nemen. Het directielid (facilitaire diensten) Uit onderzoek blijkt dat het belangrijk is dat er iemand van de directie (facilitaire diensten) deelneemt aan het Schoolkantineteam. Het is natuurlijk nog beter als ook de rest van het managementteam achter de verbeteringen in de kantine staat. Het directielid kijkt of de ambities realistisch zijn, maakt budget vrij en geeft zo nodig toestemming voor de acties. Een directielid onderhoudt het contact met bijvoorbeeld de GGD, winkels en horeca in de buurt van de school en een eventueel overkoepelend schoolmanagement. En ten slotte is het directielid de persoon die in dit team gaat over zaken als contracten met cateraars en/of automaten leveranciers. Benut de kennis van de lokale GGD. Zij kunnen helpen om voornemens te vertalen in beleid. Vaak hebben zij al veel ervaring opgedaan bij andere scholen. Ook de Schoolkantine Brigade van het Voedingscentrum kan hierbij ondersteunen. 17

18 Actie! Een belangrijke taak als directielid is het formuleren van een bredere visie op gezondheid en het implementeren van de veranderingen in het schoolbeleid. Dat is belangrijk om te borgen dat de verande ringen blijvend zijn. Probeer het kantinebeleid in de visie te koppelen aan het schoolgezondheidsbeleid, beschrijf daarin wat er concreet in de kantine gebeurt (zie voorbeeldtekst). Het is goed om de visie samen met het Schoolkantineteam te ontwikkelen en er aandacht aan te schenken, bijvoorbeeld door het op te nemen op de website en in de schoolgids. Kom er regelmatig op terug en kijk of de tekst met de realiteit klopt. Vraag ouders en docenten wat ze ervan vinden en of ze zich in de visie herkennen. Gezond kiezen kan zo echt bij de schoolcultuur gaan horen. Voorbeeldtekst visie Onze school is een omgeving waar gezond kiezen gemakkelijk moet zijn, omdat dit bijdraagt aan de ontwikkeling van de studenten. We kiezen voor een positieve aanpak, waardoor niemand zich buitengesloten of beoordeeld hoeft te voelen. Gezond kiezen gaat over goed voor jezelf zorgen en niet over schoonheidsidealen. We vinden het belangrijk dat het aanbod in de kantine en automaten gezond is. In de lessen leren de studenten over gezond gedrag en in de kantine kunnen zij dit in de praktijk brengen. Zo ontmoeten theorie en praktijk elkaar. Het feit dat er in de omgeving ongezonde producten te koop zijn, is geen reden om deze ook binnen de school aan te bieden. De school is namelijk een beschermende plek. Niet alleen als het om roken, alcohol of drugs gaat, maar ook als het om voeding gaat. Onze docenten en staf stimuleren de gezonde keuze, hebben oog voor duurzaamheid en geven het goede voorbeeld. We streven naar een gezond en duurzaam aanbod voor alle bijeenkomsten van onze school, zoals schoolfeesten en vergaderingen. Naast gezondheid, willen we ook een duurzame omgeving, waar duurzame keuzes gemakkelijk zijn. Een omgeving met veel groen en weinig (zwerf)afval en waar aandacht is voor afvalscheiding. Een gebouw waar studenten makkelijk kraanwater kunnen drinken, zonlicht en frisse lucht krijgen en indien wenselijk makkelijk voor milieu-, dier- of mensvriendelijke producten kunnen kiezen. In een omgeving waar fietsen en openbaar vervoer de standaard is. Gezondheidsbevordering en -preventie worden aangepakt in een breder perspectief. We hebben een integraal schoolgezondheidsbeleid waarin aandacht is voor een gezond en veilig school klimaat, een helder voedingsbeleid en het stimuleren van sport en bewegen. Dit alles in samenspraak met studenten, het schoolteam en het overkoepelend management. De GGD ondersteunt de school hierbij. Dit visie- en beleidsdocument is vrij te gebruiken als basistekst en staat op de site onder Stappenplan/vastleggen in beleid. Kantinebeheerder Han Cozijn: Natuurlijk heb ik ook veel kroketten gebakken en verkocht, maar dit is veel leuker! 18 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

19 Cateraar, kantinebeheerder en kantinemedewerkers De rol van de kantinebeheerder en de medewerkers op de locatie zijn doorslaggevend bij het wel of niet slagen van De Gezonde Schoolkantine. In de praktijk verkoop je geen vezels, vitamines en mineralen, maar gewoon lekkere, aantrekkelijke producten waar studenten hun kantine budget graag aan willen besteden. Een aantal partijen heeft het Handvest Gezonder Voedingsaanbod op Scholen ondertekend. De ondertekenaars zetten zich in om een gezonder aanbod van eten op drinken op scholen voor elkaar te krijgen. Actie! Natuurlijk kiezen studenten zelf wat ze eten maar ongemerkt kun je ze een duwtje in de goede richting geven. Dit doe je door je kantine zo in te richten dat de gezonde keuze het meest voor de hand ligt. Kleine veranderingen in hoe het eten wordt aangeboden, kunnen grote veranderingen teweeg brengen in eetgedrag. Kijk op de site voor tips om dat in de praktijk te brengen, onder Inspiratie/Gezonde keuze stimuleren. Individueel én gezamenlijk. Cateringbedrijven doen dit onder andere door het vergroten van het assortiment van geschikte producten. Het Handvest prikkelt dus partijen aan de aanbodzijde, zoals cateringbedrijven, om zich op dit punt te onderscheiden. Door de ondertekening van dit Handvest verplichten de brancheorganisaties en steeds meer individuele (school) cateraars zich bij te dragen aan het gezamenlijke doel: een gezonde en veilige omgeving bieden voor studenten. Vraag bij hen na wat de mogelijkheden zijn en kijk voor de lijst van ondertekenaars op de site, onder Wat en waarom?/ondersteuning/handvest Gezonder voedingsaanbod. Voedselveiligheid Als het aanbod of de manier van werken verandert, is het slim om de kennis over bijvoorbeeld hygiëneregels te updaten. Misschien ga je bijvoorbeeld wel producten gebruiken die snel bede rven. Denk aan een broodje rosbief of zalm. Surf naar gezondeschoolkantine voor tips, onder Inspiratie/ voedselveiligheid. Op de site vind je ook: n Receptideeën en voorbeeldmenu s n De Kantinescan (met tips voor een gezonder aanbod) n Informatie over hygiënisch werken n Informatie over duurzame voeding 19

20 Actie! De student kan ook ambassadeurs vinden voor een gezondere leefstijl bij de medestudenten. Enthousiaste studenten kunnen samen vanuit hun opleiding nadenken over kansen voor de kantine. Doe je een horeca-opleiding? Dan kunnen jullie misschien zelf de broodjes en andere versproducten maken en verkopen. Of volg je een opleiding op het gebied van handel en commercie? Dan kun je in de kantine ervaren hoe je moet inkopen en verkopen. De kantine wordt dan een stageplek waar je prak tijkervaring opdoet. Maar ook vanuit hele andere opleidingen kan een steentje bijgedragen worden. Denk bijvoorbeeld aan opleidingen op het gebied van mode en interieur. Mis schien heb je er wel goede ideeën over hoe de kantine aangekleed kan worden opgefleurd kan worden met nieuwe gor dijnen. Of een likje verf. Of een mooie counter in flitsende kleuren. Die maken jullie natuurlijk zelf. Breng de beste ideeën in bij het Schoolkantineteam. Studenten Als je iedere dag naar school gaat, weet je natuurlijk precies welke producten in de kantine het populairst zijn. Je weet wat jongeren lekker en uitnodigend vinden. En je ervaart ook elke dag hoe de sfeer in de kantine is. Je hebt vast ook ideeën hoe het beter kan in de kantine. Studenten zijn dus een essentiële informatiebron voor het Schoolkantineteam. De student die in het team zit, kan checken bij de mede studenten wat zij van De Gezonde Schoolkantine vinden. Zijn jullie het met elkaar eens? Wat valt op? Wat kan er echt beter in de kantine? Bespreek dat met het Schoolkantineteam. De student kan ook het initiatief nemen om in de les over gezonde en duurzame voeding te praten en discussiëren. In overleg met een docent kan hij of zij kijken wanneer daar gelegenheid voor is. Wat vindt iedereen van gezond eten en drinken? Moet je aardbeien kunnen eten in de winter, of hoeveel ruimte heeft een kip nodig? Is iedereen zich ervan bewust dat gezond eten niet hetzelfde is als lijnen? Het gaat juist om relaxed omgaan met eten. Heeft jullie school een website? Of een digitale nieuwsbrief? Zorg dat De Gezonde Schoolkantine een vast plekje krijgt op de website of in de nieuwsbrief. Op onze site vind je verschillende artikelen die je kunt gebruiken. Informeer je medestudenten ook over veranderingen in de kantine. Of vraag hen naar hun mening, bijvoorbeeld via een forum, sociale media of een poll. Je kunt ook een speciaal mailadres openen, waar studenten ideeën voor de kantine, of klachten over de kantine naartoe kunnen mailen. 20 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

21 Docenten Omdat docenten vaak al jaren lesgeven weten ze als geen ander dat het eetpatroon van studenten is veranderd. Docenten zien het effect van dit ongezonde eetpatroon in de les en zijn vaak gemotiveerd om echt een bijdrage te leveren. Een docent in het team kan collega s motiveren. Bijvoorbeeld door in de teamvergadering te bespreken hoe je meer aandacht voor voeding aan bod kunt laten komen in de lessen. Een gezond aanbod in de kantine is een goede stap, nog beter is het als studenten zich daarnaast bewust zijn van hun eigen eetgewoonten en gezonde keuzes daarin kunnen maken. Oók buiten school. maakt kennis over gezonde eet- en beweeggewoonten deel uit van het kwalificatiedossier. In andere opleidingen is er ruimte voor aandacht aan gezonde eeten beweeggewoonten binnen het kwaliteitsdossier Loopbaan en burgerschap. Probeer deze ruimte zo goed mogelijk te benutten. Maak daarvoor bijvoorbeeld gebruik van speciale programma s voor het mbo (zie kader). Ook kun je spreken over voorbeeldgedrag. Het werkt nu eenmaal niet stimulerend als je als docent in bijzijn van studenten een chocoladereep eet of een blikje cola leegdrinkt. Denk met andere docenten of studenten na over het bevorderen van bewegen. Bijvoorbeeld het stimuleren van lopen en fietsen naar school. In een aantal opleidingen, bijvoorbeeld horecaopleidingen of opleidingen op het gebied van zorg, Actie! Lesprogramma s over gezond & duurzaam eten De volgende lesprogramma s over eten en bewegen zijn speciaal ontwikkeld voor het mbo: Testjeleefstijl.nu Op kunnen mbo-studenten hun leefstijl in kaart brengen via een fittest en leefstijltest. Meer dan lekker in de horeca Een les waarin toekomstige horecaondernemers snel kennis opdoen over thema s als vetten, zout, groente, fruit en vis. Meer info: Meer dan lekker in de super Een digitale les waarin studenten detailhandel food leren de klant te informeren over gezonde en duurzame voeding. Kijk op Een gezonde start: scholing Eetplezier & Beweegkriebels Deze scholing gaat over voeding, beweging en opvoeding van kinderen van 0-4 jaar. Deze scholing is bedoeld voor studenten van de opleiding tot pedagogisch medewerker. Meer dan Lekker, Gezondheids- en duurzaamheidsaspecten van levensmiddelen Een reader over voeding en gezondheid, voedselveiligheid, voedselkwaliteit en duurzaamheid voor toekomstige professionals in de levensmiddelenindustrie. Kan als naslagwerk gebruikt worden door mbo-docenten. Meer informatie vind je op Kijk voor basislesmateriaal en praktische handvatten om in de klas en op school met het thema gezond en duurzaam eten aan de slag te gaan op 21

22 Samenwerking met de GGD De GGD voert het lokale beleid uit op het gebied van gezondheidsbevordering. Scholen kunnen daar terecht voor informatie over lokale initiatieven en om aan te haken bij bijvoorbeeld de wijkgerichte JOGG-aanpak of de Gezonde School. JOGG staat voor Jongeren op Gezond Gewicht en is een beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren van 0 tot 19 jaar gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Ook andere lokale en landelijke organisaties kunnen soms ondersteuning bieden. Denk bijvoorbeeld aan de SportService ( De medewerkers kennen de lokale subsidies en beschikbare professionals die de school kunnen ondersteunen bij de uitvoering van het gezondheidsbeleid. Ook kan de GGD helpen om de gezondheid van studenten in kaart te brengen, zodat het mogelijk is om gericht te kiezen voor bepaalde gezondheidsthema s voor de school. Ik vind het fijn dat er in de kantine geen gefrituurde snacks meer worden verkocht. Dan kan ik ook niet verleid worden om er een te kopen. Tessa, Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo

23 Stoomcursus: Gezond eten volgens de Schijf van Vijf Dit hoofdstuk is een stoomcursus Schijf van Vijf, toegespitst op wat voor een schoolkantine relevant is. Eerst worden de regels en vakken van de Schijf van Vijf uitgelegd. Daarna gaat het over de toepassing daarvan in de kantine. In de Schijf van Vijf staan vijf productgroepen die samen de basis vormen voor een gezonde voeding. Je ziet in de buitenste ring de vijf vakken, die elk staan voor een productgroep. In het midden staan vijf regels, die we hier toelichten: 1. Eet gevarieerd Door volop te variëren binnen de groepen krijg je alle voedingstoffen binnen die je nodig hebt. Zeker voor een lijf in de groei is dit heel belangrijk. Dus bijvoorbeeld: niet elke dag vlees eten, maar regelmatig afwisselen met vis of bijvoorbeeld een vegetarische burger. En veel verschillende soorten groenten eten. Kies elke dag uit ieder vak: 1. Groente en fruit 2. Brood, (ontbijt)granen, aardappelen, rijst, pasta of peulvruchten 3. Zuivel, vlees(waren), vis, ei of vleesvervangers 4. Vetten en olie om het eten in te bereiden en om je brood te besmeren 5. Drinken (vocht) Een goed dagmenu bestaat uit drie maaltijden en eventueel drie of vier keer iets tussendoor. Met de aanbevolen hoeveelheden als richtlijn leg je de basis voor een gezonde voeding. Deze informatie staat op de site van het Voedingscentrum. Kijk voor aanbevolen hoeveelheden op SCHIJF VAN 16 MILJOEN In de plaatjes van de Schijf van Vijf staan voorbeelden uit elke productgroep. Deze voorbeelden zijn gekozen, omdat ze in Nederland veel gegeten worden. De Schijf van Vijf kun je toepassen op alle eetculturen. In elke cultuur zijn er gezonde en minder gezonde keuzes. Het is dus niet zo dat je van een bepaalde buitenlandse keuken dik wordt. Het gaat er steeds om dat je vooral gezond kiest. Je neemt gezonde hoofdmaaltijden en maximaal drie of vier keer iets tussendoor. Veel groente, fruit en volkoren producten en de goede vetten. Je drinkt niet te veel zoete drankjes, maar vooral water of thee zonder suiker. Snoep en koek, of dat nu een chocoladereep, spekkoek of baklava is, eet je niet te vaak. 23

24 2. Niet te veel en beweeg Eten is de brandstof voor je lichaam. De energie heb je nodig om je lichaam te laten functioneren en om te bewegen. Alles telt mee, van naar school fietsen, naar de bus rennen, winkelen, een balletje trappen of lekker los gaan op de dansvloer. De Nederlandse Norm Gezond Bewegen is voor jongeren tot 18 jaar een uur per dag matig intensief bewegen. Volwassenen met een gezond gewicht kunnen met iets minder toe: zeker 30 minuten per dag. Als je meer eet dan je lichaam verbrandt, dan kom je aan. Daarom zijn eten en bewegen onlosmakelijk met elkaar verbonden. 3. Minder verzadigd vet Verzadigd vet is niet goed voor je; de kans op hart- en vaatziekten neemt namelijk toe. Daarom geldt dat je beter producten kunt kiezen waarin vooral onverzadigd vet zit of waar minder vet in is verwerkt. Kies dus halvarine of margarine voor op brood en gebruik voor bakken, braden en frituren de zachte of vloeibare vetsoorten, zoals vloeibaar bak- en braadvet of olie. Een pakje boter, harde margarine of braadvet bevat vooral verzadigd vet. Dat kun je dus beter niet eten. Het ezelsbruggetje Verzadigd = Verkeerd, Onverzadigd = OK is een handig hulpmiddel. 4. Veel groente, fruit en brood Kies voor volkorenbrood in plaats van wit brood, dit bevat namelijk meer vezels. Volkorenbrood is gemaakt van volkorenmeel: alle onderdelen van de korrel zitten er dan nog in, dus ook de vezels. Vezels bevorderen de stoelgang en geven een verzadigd gevoel. Het eten van vezelrijke voeding helpt om het gewicht op peil te houden. Volkorenbrood is niet altijd makkelijk te herkennen, vraag het daarom aan de bakker. Veel bruinbrood is namelijk gekleurd en heeft veel zaden, maar dat is niet altijd gebakken van volkorenmeel. Van groente, fruit en brood kun je veel eten. Ze bevatten weinig calorieën, veel voedingsstoffen en geven een verzadigd gevoel. Je eet dan ook minder snel te veel. Veel groente en fruit eten verlaagt bovendien het risico op chronische ziekten. 5. Veilig Jaarlijks krijgen tussen de en Nederlanders een voedselinfectie. Vaak gebeurt dit thuis en wordt het veroorzaakt door verkeerd bewaren, gebruiken en bereiden van voedsel. Op onder Inspiratie staat alle informatie om het risico op voedselinfecties in de schoolkantine zo veel mogelijk te verkleinen. Gemiddeld aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voedingsmiddelen LEEFTIJD Jongens jaar Meisjes jaar Groente Fruit Brood Aardappelen, rijst, pasta, peulvruchten Melk(producten) Kaas Vlees(waren), vis, kip, eieren, vleesvervangers Halvarine bak-, braad- en frituurproducten, olie 200 g 4 opscheplepels 200 g 2 stuks 245 g 7 sneetjes 250 g 5 aardappelen/opscheplepels 600 ml 1 plak (20 g) g 35 g 5 g/sneetje 15 g 1 eetlepel 200 g 4 opscheplepels 200 g 2 stuks 210 g 6 sneetjes 225 g 4-5 aardappelen/opscheplepels 600 ml 1 plak (20 g) g 30 g 5 g/sneetje 15 g 1 eetlepel vocht (water) 1-1½ liter 1-1½ liter 24 Voedingscentrum Alle schoolkantines gezond! Handleiding mbo