getuigen Daders, slachtoffers en getuigen Deel 3 document 1 1 Het algemene kader Fiche 5 Breendonk, le 22 september 1941 (...)

Transcriptie

1 Daders, slachtoffers en getuigen 1 Het algemene kader document 1 Deel 3 (...) Breendonk, le 22 september 1941 Aan de kampwacht van het Fort van Breendonk Betreft: het maken van foto s in het A-Lager Breendonk Actie : Gekend Fiche 5 Op bevel van de RFSS (Reichsführer-SS Himmler), is het verboden foto s te maken in de concentratiekampen. Hierdoor is het strikt verboden om binnen het fort alsook in de onmiddellijke omgeving ervan foto s te nemen. Elke inbreuk op dit voorschrift zal leiden tot de inbeslagname van het fotoapparaat en tot zware sancties voor de daders. De schildwachten moeten er ten strengste op toezien dat het kamp niet gefotografeerd wordt. Dit voorschrift zal elke maand één keer alsook bij de wissel en bij het begin van de dienst meegedeeld moeten worden. De kampcommandant Majoor van de SS [ CDJC Parijs] [ Documentation française] 27

2 2 Visuele getuigen document 2 Otto Kropf. Veel kwamen we over dit personage niet te weten. Met zekerheid staat echter vast dat hij voor de oorlog beroepsfotograaf was, dat hij zich vooral op technische opnames toelegde en eigenaar was van een studio in de Kaiser Friedrichstrasse 93 te Pforzheim. In 1939 werd hij onder de wapens geroepen en naar Potsdam gestuurd, waar hij in het opleidingscentrum van de Propaganda-Kompanien (PK), ook nog Kriegsberichtereinheiten geheten, belandde en tot oorlogscorrespondent omgeschoold werd. [...] Als lid van de 612e PK verbleef Kropf waarschijnlijk van mei 1940 tot eind 1941 in België, waarna hij naar Frankrijk en Italië afzakte. Uit het nagelaten materiaal blijkt dat hij naast de militaire nasleep van de Achttiendaagse Veldtocht ook veel belangstelling had voor cultuur en vooral voor het dagelijkse leven in België, dat hij weliswaar door een nogal roze bril bekeken heeft. Breendonk, het begin. Brussel, , p. 13 [ Otto Spronk Ceges-Soma Brussel] 28

3 3 De getuigen 3 1 De gevangenen zelf document 3 LEVY, Paul MG. Nr 19 Breendonk, 1 maart 1941 Mijn liefste, vergeef mij omdat ik je in het Duits schrijf... Uittreksel uit de brief van Paul LEVY De gevangene n 48 werd om 14u45 naar het Militair Hospitaal van Antwerpen overgebracht. 29

4 document 4 document 5 Nieuws uit België. Uitgegeven door Belgisch Informatiecentrum, New York. Nr. 30, 1 november Bezet België. A. De oorlog en de nasleep Inbel, Londen, 28.X. Het nieuws van de dood van dhr. Paul Lévy, omroeper bij het Nationaal Instituut van de Belgische radio (NIR) deed de ronde in België. La Libre Belgique, de illegale krant, beweert dat zij dit nieuws kunnen ontkrachten. Dhr. Paul Lévy werd ernstig ziek in het concentratiekamp van Breendonk. Hij werd overgebracht naar de ziekenboeg van de gevangenis van St. Gillis. Niettegenstaande hij nu nauwelijks aan de betere hand is, moet hij opnieuw zware arbeid verrichten. Nachtmerrie van het jaar in kamp erger dan Dachau. Ontsnapte Belg beschrijft de Gestapo-hel. Dhr. Paul Lévy, voormalig hoofd van de Belgische Radionieuws-dienst te Brussel, die onlangs naar Groot-Brittannië vluchtte, heeft vreselijke feiten onthuld over de (levens)omstandigheden in het nazi-concentratiekamp te Breendonk, Antwerpen, dat hij omschrijft als de Gestapo-hel 30

5 3 2 Ooggetuigen en indirecte getuigen document 6 «Breendonk, men sprak er veel van maar ik was er zelf nog nooit geweest. Ik kende Breendonk pas achteraf, na de bevrijding. Hoewel enkele werknemers van Bel Téléphone waarbij ik werkte me op een dag verteld hebben dat zij met hun vrachtwagen op de weg in panne gevallen waren en dat zij bezig waren met het vervangen van een wiel, toen er een SS er van Breendonk op hen af kwam en hen toeriep : als u niet binnen tien minuten weg bent, dan zal u hier blijven. En zij zijn terug vertrokken met twee platte banden (lacht). Dat hebben ze mij zelf verteld, maar ikzelf, ik heb dit niet meegemaakt.» Jules Beerens, gevangene n Breendonk, «In mei 1944 woonde ik dicht bij het fort. Schmitt is bij mij komen logeren. [...] Vanuit mijn woning kon men bepaalde delen van het kamp zien. Op een avond zag ik een gevangene die stenen droeg en ik zag hem slagen van een knuppel krijgen. Ik weet niet of het een soldaat of een SS er was die de slagen uitdeelde.» «Wij konden ook goed zien, dat wanneer de gevangenen aan het steenen kappen waren op het fort en de wachters, de Vlaamsche SS-mannen De Bodt en Wijss, boven op eenen berg stonden om hen te kontroleeren, hen met steenen bekogelden, zoo dat deze die getroffen werden aan het hoofd gekwetst werden. Menigen hebben wij zien gaan met hun hoofd omwonden.» Mevrouw Ludovica Verdickt-Reyniers, woonachig te Willebroek «Weet je dat ik ooit een dag in het concentratiekamp van Breendonk heb doorgebracht? Op zekere dag kwam de vrouw van de kampcommandant de fabriek [Ammoniac-Synthétiques et Dérivés te Willebroek] opgereden. Ze zag mij buiten spelen en vroeg aan mijn vader of «dat mooie kind niet een dagje mee mocht naar Breendonk». Mijn vader durfde niet te weigeren, maar ik denk dat het hem jaren van zijn leven gekost heeft.». Marianne De Baere en Marijke Libert over Jo Leemans in : Jo Leemans. De vlucht terug. Biografie. Amsterdam, 1998, p Kon u iets zien van wat er in het kamp geschiedde? - Ja, wij konden de slachtoffers zien arbeiden en van meer dan een hebben we de lijdensweg kunnen volgen. «Op 29 oktober 1942 rond 5 uur namiddag was ik in mijn keuken toen ik hoorde schieten. Ik ging zien en zag dat een persoon in duitsch uniform mijn hof inliep. Ik heb deze echter van achter alleen gezien en weet niet wie hij kan zijn. Ik hoorde zeggen dat hij achter een vluchteling liep. Ik ben dan nog mijn paard gaan binnen zetten. Verschillende personen in duitsch uniform heb ik dan zien rondlopen. Ik heb namelijk De Bodt opgemerkt die razend rond liep met een revolver in zijn hand.» Verklaring van Henri De Borger (inwoner van Willebroek) voor het gerecht, 8 januari 1945 [ Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen] 31

6 document 7 Vermoedelijk traject dat de gevangenen moesten afleggen van het fort willebroek naar het station van Willebroek [ RAF ] Konvooien vertrokken vanuit het station van Willebroek gevangenen naar Neuengamme " naar Mauthausen " naar Mauthausen (via Aken) " naar Mauthausen " naar Mauthausen " naar Bochum (via St-Gillis) " naar Essen (via St-Gillis) " naar Esterwegen (via St-Gillis & Essen) " naar Essen (via St-Gillis & Hoei) " naar Esterwegen (via Essen & Essen) " naar Vught " naar Vught " naar Vught (via St-Gillis & Hoei) " naar Vught (via St-Gillis) " naar Vught (via St-Gillis & Hoei) " naar Buchenwald " naar Buchenwald (via andere gevangenissen) " naar Bruchsal (via St-Gillis) " naar Buchenwald (via St-Gillis) " naar Buchenwald " naar Buchenwald (o.a.via St-Gillis) " naar Neuengamme " naar Sachsenhausen (via Vught) Totaal : 2008 Gedeporteerde Joden via Dossin-kazerne naar Auschwitz (via Mechelen) minstens 209, vermoedelijk veel meer Totaal : minstens 2217 [Uit : NEFORS, P. Breendonk De geschiedenis. Antwerpen, 2004, p.176] 32

7 3 3 Getuigen en betrokkenen document 8 «Ik werd opgeeischt door de gemeente Breendonk in Augustus 1940 voor de elektrische inrichting van het fort in regel te brengen. [ ] Hier op het fort werden op regelmatige tijdstippen personen gefusilleerd. Geen enkel lid van het personeel (Belgen) mocht alsdan op het fort komen. Die terechtstellingen gebeurden gewoonlijk s morgens zeer vroeg. De personen die terechtgesteld werden, alsook degenen alhier wegens ziekte of mishandelingen overleden, werden allen gekist. Ik heb nooit gezien dat personen op het fort werden bevraven. Ik geloof niet dat hier personen begraven liggen.» Petrus DE SCHUTTER op het Proces van Mechelen. [ Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen] Veldpostnummer 01420N Dagboek. Nr 23/2190/42 T o e l a t i n g 5 november 1942 De arbeiders, Callaerts Hendrik, Willebroek, Rochtus Willem, Ruisbroeck, Ceustermont Adolf, Willebroek, van de fabriek Defaux, zijn belast met het dynamiteren en het transport van de gepantserde koepels en zijn dus bevoegd om het fort gedurende de duur van de werken te betreden. 3 juni 19,2 werkuren 171,00 [franken] 4 " 19 h. werkuren 171,00 [franken] 5 " 19 h. werkuren 171,00 [franken] 20h. de travail 180,00 [franken] (werkuren (thuis) [ ] 14 juli 1941 Ter attentie van het gemeentebestuur van Breendonk Levering en uitgevoerde werken in het fort van Breendonk «Ik werd in 1942 aangeworven als kok van het fort te Breendonk. Ik weet dat zekere SS-man Wijss wonende te Deurne [ ] aangesteld was om gevangenen te bewaken. Ik kan niet met zekerheid zeggen hoeveel gevangenen, joden en anderen, hij heeft doodgeslagen. Aan een bijzonderheid kan ik zeggen dat ik eens gezien heb van uit het venster van de keuken, dat hij een gevangene dood sloeg, daarna op zijn hoofd ging staan en riep Ik heb er weeral eene.» Lodewijk MOENS, kok op het fort van Breendonk voor het gerecht, [ Krijgsauditoraat Brussel, Proces van Mechelen] 33

8 document 9 Aan het gemeentebestuur van Breendonck Meest moderne zelfwasscherij TEMPO Date Klant Duitse leger Frank Cent. Afhaaldienst Was aan 3 Frank per kilo FORT BREENDONCK Verhuring van smalspoor en materiaal volgens onze prijsbieding van 17 februari m. lopende meter smalspoor 4 wagonnetjes van 750 l. inhoud 3 draaischijven 1 kruisspoor Verhuring van 7/6/1941 tot 6/7/1941 Frs

9 A.Lager Breendonk voor het gemeentebestuur van Breendonk FRANS TIERENS Uitgravingswerken aan de badinrichting met aanvullingswerken en wegbrenging der materiaal. Nieuwe betonconstructie [ ] Oprichten van een stal voor koeien en opslagplaats voor hooi waarvoor werd gelevert het noodige hout [ ] en arbeidskrachten. Levering van ramen voor de keuken [ ] [ ] Hondert en vier duizend hondert veertig frank 3 4 Institutionele getuigen document 10 Kommandantur Mechelen Mechelen, Aan De heer Burgemeester of zijn plaatsvervanger B r e e n d o n k. Binnen korte tijd moet het fort van Breendonk plaats kunnen bieden aan ongeveer 200 personen. [ ] de gemeente zal voor leveren: 200 bedden met strozakken 400 dekens 200 krukjes of stoelen 50 kasten [ ] 35

10 Afschrift Overlijdensakte 13 september 1941 Hiermee wordt bevestigd, dat de gevangene Nr 110 (Concentratiekamp Breendonk) KIEFE, Jean-Jacques geboren te Frankfurt am Main overleden is op bij de Dienststelle met Feldpostnummer Doodsoorzaak: Pneumonie sterke algemene zwakte 13 september 1941 De hoofddokter [...] [Kopie] aan de gemeente Breendonk document 11 Verklaring van generaal von Hammerstein aan de Prins de Ligne, voorzitter van het Rode Kruis : «Men moet niet vergeten dat dit fort een gevangenis is voor tot dwangarbeid veroordeelden! Ik zou er zeker niet willen zijn, doch dit soort gevangenis moet wel geen lustoord zijn Onder de gevangenen zijn er, die voor gewone misdaden zitten in het algemeen niet zeer aandachtwaardige menschen, Israëlieten en ongewenschte, d.w.z. lieden die de staatspolitie als gevaarlijk beschouwt.» Paul M.G. Lévy, Breendonk, Helden en martelaren, , de gefusilleerden, J. Rosez, Brussel, 1947, p. 144 O n t w e r p 7 september Aan Voorzitter van het Belgische Rode Kruis, B r u s s e l Ch. De Vleurgat 98 Bertreft : Kamp Breendonk Wijzend op de bespreking met betrekking tot de voeding van de gevangenen in het kamp van Breendonk door de ondergetekende op , wordt nogmaals uitdrukkelijk.... Voor de «Militärbefehlshaber» in België en Noord - Frankrijk. Het hoofd van de militaire administratie 36

11 document 12 Dienstnota van commandant Schmitt aan het kamppersoneel ( ) Breendonk 19 februari 1941 Aan de wachtdienst van het F o r t De laatste tijd hopen de gevallen zich op, waarin voorvallen die zich in het kamp hebben voorgedaan binnen de kortste keren in de aangrenzende gemeenten bekend geworden zijn. Zo was het overlijden van al om 17u30 geweten in Londerzeel. De hier tewerkgestelde arbeiders hadden het kamp rond dit tijdstip nog niet verlaten. Ik verzoek uitdrukkelijk de manschappen er op te wijzen dat over eender welke gebeurtenis alsook over de sterkte van de Belgen of de opsluiting van bepaalde personen ten strengste het zwijgen bewaard moet worden. Ik verzoek er verder op te wijzen dat het niet toegelaten is voertuigen van de Wehrmacht ongehinderd te laten passeren terwijl politievoertuigen anderzijds wel tegengehouden worden. De kampcommandant Philipp Schmitt 37

12 document 13 Van links naar rechts: Een niet-geïdentificeerde bewaker, Müller en Praus document 14 Rapport van de militaire bevelhebber in België en Noord-Frankrijk, hoofd van het militaire bestuur In het veld, 22 september 1941 Ten gevolge van het onderhoud van het hoofd van het militaire bestuur Reeder met de Dokter- Majoor Canaris van 17 september 1941 (...) In zijn uiteenzetting legt het hoofd van het militaire bestuur Reeder uit dat de militaire bevelhebber de rechten en de omstandigheden in het kamp van Breendonk op punt wil stellen (...) Vervolgens wordt de vraag naar het voedsel aangeraakt. Het wordt erkend, dat de Belgische rantsoenen voor de gevangenissen zelfs niet volstaan voor de gevangenen van de gevangenis van Leuven. Dit is zeker het geval met Breendonk, waar de gevangenen zwaar werk moeten verrichten en waar het geheel van het kamp geen gepaste rust toelaat. (...) Er moet onderzocht worden of het broodrantsoen niet verhoogd moet worden. De huidige situatie moet volgens generaal-arts Dr. Blum vermoedelijk leiden tot de dood van een gevangene wanneer hij reeds langere tijd in het fort verblijft. De militaire bevelhebber wil helemaal niet dat het kamp de geschiedenis zou ingaan als de hel van Breendonk (...) Breendonk, 20 augustus