Testevaluatie-onderzoek in de voortplantingsgeneeskunde: gebruik van STARD (standards for the reporting of diagnostic accuracy)

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Testevaluatie-onderzoek in de voortplantingsgeneeskunde: gebruik van STARD (standards for the reporting of diagnostic accuracy)"

Transcriptie

1 Testevaluatie-onderzoek in de voortplantingsgeneeskunde: gebruik van STARD (standards for the reporting of diagnostic accuracy) S.F.P.J. Coppus, anios gynaecologie*/**, prof. dr. F. van der Veen, gynaecoloog***, prof. dr. P.M.M. Bossuyt, epidemioloog** en dr. B.W.J. Mol, gynaecoloog, epidemioloog*/*** Inleiding Diagnostiek is volop in beweging: nieuwe testen worden geïntroduceerd en bestaande testen worden voortdurend aangepast en verbeterd. Evaluatie van de diagnostische accuratesse van deze testen in het aantonen dan wel uitsluiten van ziekte is daarom van groot belang, omdat op basis van deze resultaten een beslissing genomen kan worden welke testen zinvol zijn om uit te voeren en welke niet. Een probleem bij diagnostisch evaluatieonderzoek is dat methodologische richtlijnen voor het verrichten van dergelijk onderzoek langzamer tot stand zijn gekomen dan die voor evaluatie van therapeutische interventies. Dit komt mede door het feit dat diagnostisch evaluatieonderzoek minder rechttoe rechtaan is dan therapeutisch onderzoek, waar onderzoek door middel van gerandomiseerde, gecontroleerde studies de standaardmethode voor het evalueren van effectiviteit geworden is. In de laatste tien jaar is echter meer empirisch bewijs beschikbaar gekomen dat laat zien dat specifieke studiekenmerken van diagnostische studies geassocieerd zijn met bias. En die bias leidt tot een verminderde toepasbaarheid van de studieresultaten in de dagelijkse praktijk. Er zijn verschillende bedreigingen voor de interne en externe validiteit van diagnostisch evaluatieonderzoek. Een onderzoek naar diagnostische artikelen gepubliceerd in vier grote medische tijdschriften tussen 1978 en 1993 liet zien dat de methodologische kwaliteit van dergelijk onderzoek matig was. Informatie over essentiële onderdelen wat betreft de opzet, uitvoering en analyse van deze studies werd vaak niet voldoende gerapporteerd 1. In 1999 lieten Lijmer en collegae zien dat veel diagnostische accuratessestudies methodologische tekortkomingen bevatten, die leidden tot een overschatting van de accuratesse van de diagnostische test 2. Daarnaast kunnen veel onderdelen in opzet en uitvoering van dergelijke studies tot bias en variatie leiden. De best gedocumenteerde effecten zijn gevonden voor demografische karakteristieken, ziekteprevalentie en ziekte-ernst, partiële verificatiebias, blindering, en waarnemer- en testvariatie en -reproduceerbaarheid 3. * Máxima Medisch Centrum, locatie Veldhoven ** Klinische Epidemiologie en Biostatistiek, Academisch Medisch Centrum Amsterdam *** Center for Reproductive Medicine, Academisch Medisch Centrum Amsterdam In de voortplantingsgeneeskunde worden testen uitgevoerd met als doel het aantonen of uitsluiten van ziekte, zoals bijvoorbeeld tubapathologie of endometriose, of met het doel een bepaalde klinische uitkomst als ovariële respons of zwangerschap te voorspellen. In het diagnostische accuratessedesign in engere zin wordt een test die potentieel beter is dan de referentiestandaard vergeleken met deze referentiestandaard wat betreft zijn prestatie om de aan- of afwezigheid van ziekte aan te tonen. Deze vergelijking gebeurt mede in de zin van minder bijwerkingen, minder kosten of minder belasting voor de patiënt. In predictieve studies worden testresultaten gecombineerd met een klinisch relevante uitkomstmaat en worden parameters berekend ten aanzien van het predictieve vermogen van de test. Bij gebruik van een test in een prognostische setting kunnen de data ook in een 2x2 tabel geplaatst worden. Hieruit kunnen dan accuratesseparameters zoals sensitiviteit, specificiteit, likelyhood-ratio s, oppervlak onder de receiver operating characteristic (ROC) curve, diagnostische oddsratio s en voorspellende waarden worden berekend. In een dergelijke situatie is het beter te spreken van prognostische accuratesse in plaats van diagnostische accuratesse, omdat op het moment van testen de ziekte nog niet aanwezig is, maar de uitkomst nog moet worden geobserveerd. Om de resultaten van diagnostisch evaluatieonderzoek goed te kunnen interpreteren moeten de opzet, uitvoering en data-analyse helder zijn beschreven, zodat de lezer de interne validiteit en de generaliseerbaarheid van de resultaten kan beoordelen. Dit kan alleen als een manuscript deze zaken duidelijk en helder formuleert. In de laatste jaren zijn hiervoor op andere onderzoeksterreinen al richtlijnen voor gepubliceerd. Voor gerandomiseerde studies is in 1996 het CONSORT (Consolidated Standards of Reporting Trials) gepubliceerd 4 en in gereviseerde vorm in 2001 nogmaals verschenen. Voor meta-analyses zijn QUOROM (Quality of Reporting of Meta-analysis) en MOOSE (Meta-analysis of Observational Studies in Epidemiology) beschikbaar 6-7. Voor diagnostisch evaluatieonderzoek is door een groep van internationale wetenschappers en uitgevers het STARD (Standards for Reporting of Diagnostic Accuracy) -initiatief ontwikkeld met als doel de kwaliteit van rapportage van diagnostisch evaluatieonderzoek te verbeteren. STARD bevat een checklist met 25 items en een prototypisch stroomdiagram dat lezers 17

2 in staat stelt om het potentieel aan bias en de generaliseerbaarheid van de gerapporteerde studie te beoordelen. In januari 2003 werden de STARD-criteria voor het eerst simultaan in acht medische tijdschriften gepubliceerd (American Journal of Clinical Pathology, Annals of Internal Medicine, British Medical Journal, Clinical Chemistry, Clinical Biochemistry, Clinical Chemistry and Laboratory Medicine, The Lancet and Radiology) samen met een begeleidend artikel in Clinical Chemistry dat uitleg bevatte over de betreffende items en de achterliggende rationale. Sindsdien is het gepubliceerd in verschillende andere tijdschriften en het gebruik ervan aangemoedigd door onder andere American Radiology, Britisch Journal of Obstetrics and Gynaecology, Clinical Radiology, Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde, Gynecologic Oncology, JAMA, Annals of Clinical Microbiology Het is onbekend hoe auteurs van diagnostisch en prognostisch evaluatieonderzoek in de voortplantingsgeneeskunde zich houden aan de STARD-criteria en of de invoering ervan in ons vakgebied heeft geleid tot een verbetering van de kwaliteit van rapportage. Daarom verrichtten wij een systematische literatuurstudie waarin de kwaliteit van rapportage van dergelijke studies gepubliceerd in 1999 en 2004 in Fertility and Sterility en Human Reproduction werd beoordeeld. Materialen en methoden Wij verrichtten een systematische literatuurstudie in alle edities van Fertility and Sterility en Human Reproduction gepubliceerd in 1999 en 2004 naar studies die rapporteerden over diagnostische of prognostische testevaluatie. In Pubmed werd geselecteerd op tijdschrift en op publicatiejaar. Deze search werd vervolgens teruggebracht tot menselijk onderzoek en artikelen met een beschikbare samenvatting. Hierna werden alle gerandomiseerde klinische studies, metaanalyses, brieven, redactionele commentaren, richtlijnen en reviews geëxcludeerd met de search limit options van Pubmed. Hierna werden alle overgebleven artikelen gescreend voor inclusie aan de hand van titel en samenvatting. Uiteindelijk werden alleen studies geïncludeerd die rapporteerden over primair diagnostisch of prognostisch evaluatieonderzoek. Diagnostische accuratesse studies werden gedefinieerd als studies waarin de performance van een test in het aantonen dan wel uitsluiten van ziekte werd vergeleken met een referentietest. Prognostische accuratesse studies werden gedefinieerd als studies waarin een test werd verricht om een uitkomst in kunstmatige voortplanting (zoals het ovarieel hyperstimulatie syndroom, ovariële respons of zwangerschap) te voorspellen. Alle studies werden beoordeeld op hun kwaliteit van rapportage volgens de STARD-criteria. Een gestandaardiseerd scoringsformulier werd gebruikt dat was ontwikkeld bij de afdeling Klinische Epidemiologie en Biostatistiek in het Academisch Medisch Centrum te Amsterdam voor gebruik in een systematisch onderzoek naar de kwaliteit van rapportage van diagnostische accuratessestudies in de grote klinische tijdschriften 16. Voor het doel van onze studie werden de woorden diagnostische accuratesse breder toegepast en derhalve gelezen als diagnostische/prognostische accuratesse. Een getrainde reviewer beoordeelde alle artikelen, waarvan een tweede reviewer een onafhankelijke steekproef van twintig procent scoorde om accuratesse van de beoordeling te waarborgen. De 25 items van STARD kunnen worden onderverdeeld in items betreffende formulering van de onderzoeksvraag, geïncludeerde patiënten, testmethoden, referentiestandaard, statistische methoden en de rapportage van resultaten en conclusies (tabel 1). Voor elk item van STARD werd het totaal aantal artikelen dat alle criteria van een bepaald item rapporteerde opgeteld. Aan ieder item werd een gelijk gewicht toebedeeld. Het totaal aantal gerapporteerde STARDitems werd berekend door het aantal gerapporteerde items bij elkaar op te tellen (0-25 punten mogelijk). Een hoger aantal betekent dus een betere kwaliteit van rapportage en visa versa. Zes items werden onderverdeeld in zowel de index- als referentietest. Derhalve werd een onderscheid tussen deze categorieën gemaakt en voor adequate rapportage van beiden werd een half punt toegekend. Het gemiddelde, de spreiding, en de standaarddeviatie van het totale aantal gerapporteerde STARD-items werd berekend. Met een ongepaarde tweezijdige t-test voor onafhankelijke steekproeven werd getest voor een significante verbetering van rapportage, waarbij een p<0,05 als significant werd gezien. Resultaten In totaal werden artikelen in 1999 en 2004 gepubliceerd in bovengenoemde bladen. Na beperken van het aantal hits zoals beschreven in de methodesectie, werden de resterende artikelen beoordeeld voor inclusie. Hiervan waren 51 studies (3,5%) prognostisch of diagnostisch evaluatieonderzoek Achtentwintig studies verschenen in Fertility and Sterility en drieëntwintig in Human Reproduction. In 1999 verschenen 24 studies en bedroeg het gemiddelde aantal gerapporteerde items 12,1 (SD 3,3), range 6,5-20. In 2004 waren deze waarden 12,4 (SD 3,2) met een range van 7-17,5 (figuur 1). Het gemiddelde Figuur 1. Mediaan, interkwartielen en de spreiding van accuraat gerapporteerde STARD-items in 1999 en

3 Tabel 1. Rapportage van STARD-items in 51 publicaties van diagnostisch en prognostisch evaluatieonderzoek, gepubliceerd in 1999 en Categorie en Itemnummer (n=24) (n=27) Titel/samenvatting 1. Maak het artikel herkenbaar als een verslag van een onderzoek naar diagnostische 7 (29) 5 (19)* accuratesse (gebruik bij voorkeur de MESH-term sensitiviteit en specificiteit ) Inleiding 2. Omschrijf het doel van het onderzoek en benoem de onderzoeksvragen, zoals het bepalen van de diagnostische accuratesse of het vergelijken van de diagnostische accuratesse tussen tests of tussen groepen patiënten 21 (88) 22 (81) Methode 3. Beschrijf de onderzoeksgroep: geef de in- en exclusiecriteria, en locatie waar de gegevens verzameld werden. 17 (71) 17 (63) 4. Beschrijf de manier waarop patiënten werden ingesloten: werden deelnemers ingesloten op basis van bepaalde klachten of op grond van eerdere testuitslagen of op basis van het feit dat zij de indextest en/of referentiestandaard hadden ondergaan? 20 (83) 26 (96) 5. Beschrijf eventuele verdere vormen van selectie: vormden de deelnemers een aaneengesloten reeks van personen zoals gedefiniëerd item 3 en 4? Zo niet, hoe werd er verder geselecteerd? 15 (63) 21 (78) 6. Beschrijf het proces van dataverzameling: werd de verzameling van gegevens voorbereid voordat de indextest en de referentiestandaard werden uitgevoerd (prospectieve studie) of daarna (retrospectieve studie)? (79) 23 (85) 7. Omschrijf de referentiestandaard en motiveer deze keuze. 10 (42) 14 (52) 8. Beschrijf technische specificaties voor de gebruikte tests, zoals wanneer en hoe tests werden uitgevoerd, of geef referenties voor de indextest en referentiestandaard. a) voor de indextest 23 (96) 24 (89) b) voor de referentiestandaard 16 (67) 15 (59) 9. Beschrijf de definitie en motivering voor de eenheden, afkapwaarden en en categorieën voor de resultaten van de indextest en de referentiestandaard. a) voor de indextest 16 (67) 25 (93) b) voor de referentiestandaard 16 (67) 21 (78) 10. Beschrijf het aantal, de achtergrond en ervaring van de personen die de indextest en de referentiestandaard uitvoerden en beoordeelden. a) voor de indextest 6 (25) 5 (19) b) voor de referentiestandaard 2 ( 8) 2 ( 7) 11. Geef informatie over blindering van de beoordelaars van de indextest en de referentiestandaard voor de uitslag van de andere tests; geef aan welke andere klinische informatie zij tot hun beschikking hadden bij de beoordeling. a) voor de indextest 10 (42) 7 (26) b) voor de referentiestandaard 4 (17) 6 (22) 12. Beschrijf statistische methoden voor het uitrekenen en vergelijken van maten van diagnostische accuratesse en de methoden om statistische onzerkerheid aan te geven (bijv. 95% betrouwbaarheidsintervallen) 2 ( 8) 3 (11) 13. Beschrijf de methoden voor het berekenen van de reproduceerbaarheid van de indextest en referentiestandaard. a) voor de indextest 14 (62) 13 (48) b) voor de referentiestandaard 5 (27) 1 ( 4) Resultaten 14. Beschrijf de studieperiode, met de datum van insluiten van de eerste en laatste deelnemer. 14 (58) 22 (81) 15. Beschrijf de demografische en klinische kenmerken van de onderzoeksgroep (waaronder leeftijd, geslacht, ernst van de symptomen, comorbiditeit, huidige behandelingen, verwijscentra) 16 (67) 19 (70) 16. Geef aan of alle deelnemers die konden worden geïncludeerd ook de indextest en de referentiestandaard hebben ondergaan. Noem de eventuele redenen waarom deelnemers niet de indextest, niet de referentiestandaard of geen van beiden hebben ondergaan (een stroomdiagram wordt sterk aanbevolen). 19 (89) 19 (70) 17. Geef het tijdsinterval tussen de indextest en de referentiestandaard en de eventuele daarbinnen toegepaste behandelingen. 16 (67) 17 (63) 18. Beschrijf de ernst van de ziekte bij personen met de ziekte; beschrijf andere diagnosen in de groep zonder die ziekte. 9 (38) 9 (33) 19. Geef een kruistabel met de resultaten van de indextest (inclusief onduidelijke en ontbrekende uitslagen) en die van de referentiestandaard; geef voor tests met een continue uitslag de respectievelijke verdelingen, opgesplitst naar de uitslag van de referentiestandaard. 16 (67) 12 (44) 20. Beschrijf eventuele bijwerkingen van de indextest en de referentiestandaard. 0 ( 0) 1 ( 4) 21. Geef schattingen van de maten van diagnostische accuratesse en hun statistische onzekerheid (bijvoorbeeld 95% betrouwbaarheidsintervallen) 2 ( 8) 6 (22) 22. Geef aan hoe onduidelijke testuitslagen, ontbrekende uitslagen en uitbijters werden behandeld in de analyse. 1 ( 4) 4 (15) 23. Geef aan of en hoe maten van diagnostische accuratesse varieerden tussen groepen van deelnemers, tussen beoordelaars of tussen centra, indien van toepassing. 4 (17) 6 (22) 24. Geef schattingen van de reproduceerbaarheid van indextest en referentiestandaard, indien van toepassing. a) voor de indextest 8 (33) 6 (22) b) voor de referentiestandaard 0 0 Beschouwing 25. Bediscussieer de klinische toepasbaarheid van de resultaten van het onderzoek. 22 (92) 26 (96) *Getallen zijn aantal artikelen. Percentages zijn vermeld tussen haakjes. 1999: gemiddelde STARD score, 12,0 ± 3,3; spreiding 6, : gemiddelde STARD score, 12,4 ± 3,2; spreiding 7-17,5 19

4 verschil tussen beide jaren was een niet statistisch significant 0,3 punten (p=0,7). Analyse op het niveau van de individueel items werd niet verricht. In beide jaren rapporteerde minder dan de helft van de studies (11/24 en 13/27) adequaat meer dan 50% van de items (STARD score 12,5), terwijl het best rapporterende artikel 80% (1999) en 70% (2004) van de items rapporteerde (STARD scores van 20 en 17,5). Rapportage van individuele items toonde een brede spreiding (0-96%), zoals te zien in tabel 1. Hoewel we item 1 breder interpreteerden (waarbij diagnostisch ook als prognostisch kon worden gelezen), was de herkenbaarheid van diagnostisch en prognostisch evaluatieonderzoek zeer matig; slechts 29% en 19% van de auteurs maakte hun studie ook als zodanig herkenbaar op de manier zoals die door de STARD-commissie wordt aanbevolen. De onderzoeksvraag werd duidelijk aangegeven in meer dan 80% van de studies, met een duidelijke beschrijving van de test, referentiestandaard en ziektebeeld of uitkomst van interesse. De methodeparagraaf miste een gedetailleerde beschrijving van de patiëntpopulatie in 30-40% van de studies. Van de 16 items in de methodeparagraaf - item 8, 9, 10, 11 en 13 tweemaal geteld, voor de index -en referentietest afzonderlijk- werden er in 1999 slechts drie in meer dan 75% van de artikelen gerapporteerd, een aantal dat toenam tot zes in De betreffende items beslaan rekrutering van de deelnemers, selectie van deelnemers, data verzameling, beschrijving van de indextest en definiëring van eenheden en afkapwaarden van de indextest en referentiestandaard (items 4, 5, 6, 8a, 9a en 9b). De referentiestandaard of uitkomst van interesse en de achtergrond hiervoor werden in 52% gerapporteerd. Informatie over de indextest werd in het algemeen beter gerapporteerd dan die over de referentiestandaard (items 8-13 en 24). In het bijzonder informatie over de training van en het aantal waarnemers die index- en referentiestandaard evalueerden werd slechts in een minderheid van de studies vermeld. Dit gold tevens voor blindering. In 2004 werden methoden voor het berekenen van indices van accuratesse, zoals sensitiviteit, specificiteit, likelihoodratio s, voorspellende waardes en ROC-curves in slechts 3 studies vermeld. Dit waren tevens de studies die een statistische methode gebruikten om onzekerheid te kwantificeren, in alle gevallen 95% betrouwbaarheidsintervallen. Accuratesse parameters en de bijbehorende betrouwbaarheidsintervallen werden gerapporteerd in nog eens drie artikelen. Studies uit 1999 rapporteerden vaker waarden als sensitiviteit en specificiteit, echter, omdat STARD ook betrouwbaarheidsintervallen noodzakelijk acht, voldeden niet meer dan 2 artikelen in dat jaar aan item 12. De studiepopulatie waarin testen werden uitgevoerd werd in 1999 adequaat opgeschreven in 71% en in 2004 in 63% van de rapporten. Van de 11 items in de resultatensectie werden de klinische en demografische kenmerken van de studiepopulatie en het tijdsinterval tussen index- en referentietest in meer dan 60% van de studies vermeld. Een stroomdiagram, dat sterk wordt aanbevolen door de STARD-commissie, werd in slechts drie van de 51 artikelen gebruikt. Discussie De resultaten van deze studie laten zien dat de kwaliteit van rapportage in diagnostisch en prognostisch evaluatieonderzoek slecht tot matig is. Voor beide publicatiejaren rapporteerde meer dan 50% van de studies minder dan de helft van de STARD-items. Beschrijving van de studiepopulatie vindt plaats in 60-70% van de studies. Hoewel dit een redelijk percentage lijkt, is dit naar onze mening zorgwekkend, daar een gebrek aan volledige beschrijving hiervan de generaliseerbaarheid van de resultaten benadeeld. Er bestaat empirisch bewijs dat dit manco de test accuratesse overschat 2. Indexering van artikelen als diagnostische studies voldeed in slechts een minderheid van de gevallen aan STARD. Dit vormt een probleem om de volgende reden: met de toename van diagnostische metaanalyses zijn elektronische databases een onmisbaar instrument geworden om dergelijke studies te achterhalen. Om de vondst van hun diagnostische studie te bevorderen, wordt auteurs aangeraden om hun studie ook als zodanig herkenbaar te maken. STARD adviseert het gebruik van de term diagnostische accuratesse in de titel of samenvatting van een dergelijke studie. De MESH term Sensitivity and Specificity wordt ook aangeraden. Verschillende studies hebben echter laten zien dat een zoekactie met deze term niet alle accuratesse studies achterhaalt, en gelijktijdig vele studies ten onrechte als zodanig aanmerkt Identificatie in de titel of samenvatting valt daarom te prefereren. In deze studie beoordeelden we alleen de kwaliteit van rapportage, niet de methodologische kwaliteit of de mate van bias in een studie. Bijvoorbeeld, als een studie rapporteerde dat de index- en referentietest niet geblindeerd beoordeeld werden, dan voldeed de studie aan item 11 van de STARD lijst. Echter, dit is een mogelijke methodologische tekortkoming, afhankelijk van de mate van subjectiviteit bij het interpreteren van beide testen. Goede rapportage echter geeft de lezer de mogelijkheid om de mate van bias in een studie juist te kunnen beoordelen. De QUADAS lijst, welke items betreffende bias in diagnostische accuratesse studies bevat, is de specifieke checklist die kan worden gebruikt om de mate van bias in te schatten. QUADAS werd ontwikkeld voor gebruik in metaanalyses van diagnostisch evaluatieonderzoek 70. Betrouwbaarheidheidsintervallen, welke van belang zijn om de betrouwbaarheid van de schattingen van accuratesse te kunnen inzien, werden slechts in acht studies gerapporteerd. Het is opmerkelijk dat in onderzoek naar effectiviteit van therapie betrouwbaarheidsintervallen gemeengoed zijn geworden, terwijl deze vele malen minder worden gerapporteerd in diagnostisch onderzoek. Een review toonde aan dat deze in slechts 50% van de zestien onderzochte diagnostische studies, gepubliceerd in de BMJ in de tweejarige periode van , werden gebruikt 71. In onze studie was dit percentage veel lager met een gebruik van betrouwbaarheidsintervallen in slechts 16% van de studies. Als we deze resultaten afzetten tegen data over de kwaliteit van rapportage in andere takken van de geneeskunde, dan blijkt dat in de voortplantingsgenees- 20

5 kunde de standaard zeer vergelijkbaar is. Recent werd een studie verricht naar de kwaliteit van rapportage van diagnostisch evaluatieonderzoek gepubliceerd in het jaar 2000 in tijdschriften die dergelijk onderzoek regelmatig publiceren en een impactfactor van 4 of hoger hadden. Hieruit bleek dat gemiddeld 11,9 STARD items per studie werden gerapporteerd. Slechts 41% van de studies rapporteerde meer dan 50% van de items 16. In de oogheelkunde voldeed 44% van de 16 diagnostische studies gepubliceerd in de vijf toonaangevende bladen in 2002 aan meer dan de helft van de STARD-criteria 72. Voor gerandomiseerde studies is het aangetoond dat de introductie van een richtlijn hoe deze studies te rapporteren heeft geleid tot een verbeterde rapportage. Studies gepubliceerd in tijdschriften die het gebruik van CONSORT stimuleerden toonden een grotere vooruitgang in kwaliteit van rapportage dan tijdschriften die dat niet deden 73. Een recente studie leverde extra bewijs voor het nut van het gebruik van checklists. Zo ging de rapportage in artikelen gepubliceerd in Clinical Chemistry - een tijdschrift dat een voorloper van STARD al sinds 1996 gebruikt - sterker vooruit tussen 1996 en 2002 dan Clinical Chemistry and Laboratory Medicine- een tijdschrift dat het gebruik van een dergelijke lijst niet gebruikte 74. Onze studie kon een significante verbetering in de vóór-en-ná-meting niet aantonen. Een mogelijke verklaring hiervoor kan zijn dat de zogenaamde peer-review-tijd -de tijd die verstrijkt tussen het versturen van een artikel en de uiteindelijke acceptatie voor publicatie- auteurs nog niet toestond om hun rapport aan de hand van de STARD-richtlijn te schrijven. Een andere mogelijkheid hiervoor kan zijn dat auteurs, reviewers en uitgevers minder bekend zijn met deze checklist dan met andere zoals CONSORT. Mogelijke beperkingen van onze studie zijn het beperkte aantal artikelen dat kon worden geïncludeerd, en het feit dat we STARD ook op prognostisch evaluatieonderzoek hebben toegepast. Wat betreft de eerste beperking besloten we alleen studies vanaf januari 2004 te bekijken en geen studies uit 2003, juist om het effect van de bovengenoemde peer-review-time te beperken. Dit beperkte uiteraard het aantal studies. Ten aanzien van de tweede beperking denken we dat het gerechtvaardigd is om STARD ook voor prognostische studies toe te passen, omdat in de voortplantingsgeneeskunde deze studies een opmerkelijke gelijkenis met diagnostisch evaluatieonderzoek vertonen. Voor de evaluatie van een prognostische test is het net zo belangrijk als voor een diagnostische test om de studieopzet, deelnemers, stroom van patiënten door het onderzoek, statistische onzekerheid, definitie van uitkomst en de achtergrond hiervan, reproduceerbaarheid van testresultaten e.d. te rapporteren. Concluderend laat deze studie zien dat de kwaliteit van diagnostisch en prognostisch evaluatieonderzoek in de voortplantingsgeneeskunde vergelijkbaar is met die in andere takken van de geneeskunde. Er kan echter, ook binnen de voortplantingsgeneeskunde, nog veel worden verbeterd. Auteurs, reviewers, uitgevers en lezers dienen op de hoogte te zijn van de STARDcriteria voor diagnostisch evaluatieonderzoek. Wij zouden er dan ook voor willen pleiten dat STARD strikt wordt nageleefd. Dankbetuiging De auteurs bedanken dr. Nynke Smidt, van het Instituut voor onderzoek in Extramurale Geneeskunde van het Universitair Medisch Centrum VU Amsterdam, en dr. Anne Rutjes, van de afdeling Klinische Epidemiologie en Biostatistiek van het Academisch Medisch Centrum Amsterdam, voor het beschikbaar stellen van het STARD-scoringsformulier. Vermelding Dit artikel is geaccepteerd voor publicatie in Fertility and Sterility Literatuur Een lijst met referenties kan op verzoek elektronisch beschikbaar worden gesteld; s.coppus@mmc.nl 21

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum

DIAGNOSTIEK. Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum DIAGNOSTIEK Hans Reitsma, arts-epidemioloog Afd. Klinische Epidemiologie, Biostatistiek & Bioinformatica Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei

Nadere informatie

DIAGNOSTIEK. Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum

DIAGNOSTIEK. Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum DIAGNOSTIEK Shandra Bipat, klinisch epidemioloog Afd. Radiologie Academisch Medisch Centrum Test Evaluatie Meer aandacht voor de evaluatie van testen Snelle groei in aantal (kostbare) testen EBM: aantonen

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument.

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een diagnostische test of screeningsinstrument. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 3. Toelichting bij de criteria voor

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review. Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een systematische review Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 2 Toelichting bij de criteria voor het beoordelen van de kwaliteit van een

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur

Nadere informatie

VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE

VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE VAN KLINISCHE ONZEKERHEID NAAR EEN ZOEKSTRATEGIE Drs. Willemke Stilma Docent verpleegkunde HvA Mede met dank aan dr. Anne Eskes 1 INHOUD 5 stappen EBP Formuleren van een klinische vraagstelling PICO Zoekstrategie

Nadere informatie

Literatuuronderzoek. Systematische Review Meta-Analyse. KEMTA Andrea Peeters

Literatuuronderzoek. Systematische Review Meta-Analyse. KEMTA Andrea Peeters Literatuuronderzoek Systematische Review Meta-Analyse KEMTA Andrea Peeters Waarom doen? Presentatie 1. Begrippen systematische review en meta-analyse 2. Hoe te werk gaan bij het opzetten van een review

Nadere informatie

Samenvatting, conclusies en implicaties

Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting, conclusies en implicaties Samenvatting Naar schatting 10 tot 15% van de paren met een kinderwens wordt geconfronteerd met subfertiliteit. Intrauteriene

Nadere informatie

hoofdstuk 2 hoofdstuk 3

hoofdstuk 2 hoofdstuk 3 Om de herkenning van patiënten met depressieve stoornis in de eerste lijn te verbeteren wordt wel screening aanbevolen. Voorts worden pakketinterventies aanbevolen om de kwaliteit van zorg en de resultaten

Nadere informatie

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers

Summery. Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers ummery amenvatting Effectiviteit van een interventieprogramma op arm-, schouder- en nekklachten bij beeldschermwerkers 207 Algemene introductie Werkgerelateerde arm-, schouder- en nekklachten zijn al eeuwen

Nadere informatie

Evidence zoeken @ WWW

Evidence zoeken @ WWW Evidence zoeken @ WWW Dirk Ubbink Evidence Based Surgery 2011 Informatie Jaarlijks: >20.000 tijdschriften en boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften Jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties

Nadere informatie

FORMULIER I. voor het beoordelen van een artikel over de waarde van een DIAGNOSTISCHE TEST. Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling

FORMULIER I. voor het beoordelen van een artikel over de waarde van een DIAGNOSTISCHE TEST. Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling FORMULIER I voor het beoordelen van een artikel over de waarde van een DIAGNOSTISCHE TEST Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier I: beoordeling artikel over de waarde van een diagnostische test

Nadere informatie

De 7 stappen van een CAT

De 7 stappen van een CAT De 7 stappen van een CAT Patiënt (praktijk) Vertaalslag (expert) Wetenschap (literatuur) 1 klinisch scenario trefwoorden 2 klinische vraag 3 literatuur search 4 kritisch beoordelen artikel 7 bottom line

Nadere informatie

Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau. Riekie de Vet

Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau. Riekie de Vet Gebruik van PROMs individueel versus groepsniveau Riekie de Vet Klinimetrie: meten in de geneeskunde Het meten van symptomen, diagnostiek, uitkomsten van behandelingen, gezondheidsstatus en bijvoorbeeld

Nadere informatie

CHAPTER 8. Samenvatting

CHAPTER 8. Samenvatting CHAPTER 8 Samenvatting Samenvatting 8. Samenvatting Hoofdstuk 1 is een algemene introductie. Doel van dit proefschrift is om de kosten en effectiviteit van magnetische resonantie (MR) te evalueren indien

Nadere informatie

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2

Samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2 Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht

Nadere informatie

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE?

- Geplaatst in VISUS EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? - Geplaatst in VISUS 4-2017 - EBM IN DE OPTOMETRIE: HOE PAS JE HET TOE? Om de verschillen tussen de kennis uit het laatste wetenschappelijk bewijs en de klinische praktijk kleiner te maken is de afgelopen

Nadere informatie

FORMULIER IV voor het beoordelen van een PATIËNT-CONTROLEONDERZOEK Versie oktober 2002, geldig t/m december 2005 Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier IV: beoordeling patiënt-controleonderzoek

Nadere informatie

Standard Operating Procedure

Standard Operating Procedure Standard Operating Procedure STZ SOP: A4 Publicatie Distributielijst : STZ Datum : 20-03-2014 Revisiedatum : 20-03-2015 Veranderingen ten opzichte van eerdere versies Versiedatum Opmerkingen Versiedatum

Nadere informatie

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5

hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de

Nadere informatie

Consensus based methodiek

Consensus based methodiek Bijlage 9 Methode ontwikkeling Bij elke module staat aangegeven volgens welke methodiek deze is uitgewerkt: Consensus based methodiek Evidence based methodiek (EBRO) Evidence based methodiek (GRADE) Consensus

Nadere informatie

samenvatting 127 Samenvatting

samenvatting 127 Samenvatting 127 Samenvatting 128 129 De ziekte van Bechterew, in het Latijn: Spondylitis Ankylopoëtica (SA), is een chronische, inflammatoire reumatische aandoening die zich vooral manifesteert in de onderrug en wervelkolom.

Nadere informatie

Dirk Ubbink. Evidence Based Surgery Workshop 2010

Dirk Ubbink. Evidence Based Surgery Workshop 2010 Dirk Ubbink Evidence Based Surgery Workshop 2010 Jaarlijks: 20.000 tijdschriften 17.000 nieuwe boeken MEDLINE: >6.700 tijdschriften jaarlijks 2 miljoen artikelen gepubliceerd 5500 publicaties per dag!

Nadere informatie

EBM. Domein arts. Overwegingen bij domein arts

EBM. Domein arts. Overwegingen bij domein arts EBM Wetenschappelijke uitkomsten uit klinisch relevant prognostisch, diagnostisch en therapeutisch onderzoek. Kennis, ervaring, persoonlijke waarden en verwachtingen van de dokter zelf. De individuele

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting

Samenvatting Samenvatting Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal

Nadere informatie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie

Samenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in

Nadere informatie

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde.

Samenvatting. geweest als de gemaakte keuzes, namelijk opereren. Het model had daarom voor deze patiënten weinig toegevoegde waarde. Klinische predictiemodellen combineren patiëntgegevens om de kans te voorspellen dat een ziekte aanwezig is (diagnose) of dat een bepaalde ziekte status zich zal voordoen (prognose). De voorspelde kans

Nadere informatie

Systematische reviews op het gebied van complementaire en alternatieve geneeskunde: belang, methoden en voorbeelden uit de acupunctuur

Systematische reviews op het gebied van complementaire en alternatieve geneeskunde: belang, methoden en voorbeelden uit de acupunctuur Samenvatting Systematische reviews op het gebied van complementaire en alternatieve geneeskunde: belang, methoden en voorbeelden uit de acupunctuur Dit proefschrift heeft ten doel bij te dragen aan het

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43602 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Fenema, E.M. van Title: Treatment quality in times of ROM Issue Date: 2016-09-15

Nadere informatie

Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom

Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom KRING BIJEENKOMST 2 OKTOBER 2017 Chantal den Bakker Onderzoeksvraag Welke factoren zijn

Nadere informatie

SYSTEMATISCHE REVIEW VAN DIAGNOSTISCH ONDERZOEK

SYSTEMATISCHE REVIEW VAN DIAGNOSTISCH ONDERZOEK FORMULIER Vb voor het beoordelen van een SYSTEMATISCHE REVIEW VAN DIAGNOSTISCH ONDERZOEK Evidence-Based RichtlijnOntwikkeling Formulier Vb: beoordeling systematische review van onderzoek naar de waarde

Nadere informatie

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen

hoofdstuk 1 doelstellingen hoofdstuk 2 diagnosen Dit proefschrift gaat over moeheid bij mensen die dit als belangrijkste klacht presenteren tijdens een bezoek aan de huisarts. In hoofdstuk 1 wordt het onderwerp moeheid in de huisartspraktijk kort geïntroduceerd,

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting amenvatting Het aantal mensen met dementie neemt toe. De huisarts speelt een sleutelrol in het (h)erkennen van signalen die op dementie kunnen wijzen en hiermee in het stellen van de diagnose dementie,

Nadere informatie

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie.

behandeling volgens de KNGF-richtlijn bij mensen met artrose aan de heup en/of knie. Samenvatting De primaire doelstelling van het onderzoek was het onderzoeken van de lange termijn effectiviteit van oefentherapie en de rol die therapietrouw hierbij speelt bij patiënten met artrose aan

Nadere informatie

Responsiviteit van meetinstrumenten. Prof. dr. ir. Riekie de Vet. EMGO Instituut, Amsterdam

Responsiviteit van meetinstrumenten. Prof. dr. ir. Riekie de Vet. EMGO Instituut, Amsterdam Responsiviteit van meetinstrumenten Prof. dr. ir. Riekie de Vet EMGO Instituut, Amsterdam Meet-eigenschappen Klinimetrische eigenschappen Reproduceerbaarheid Validiteit Responsiviteit Interpretatie Definitie

Nadere informatie

HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN

HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN HOOFDSTUK 6: INTRODUCTIE IN STATISTISCHE GEVOLGTREKKINGEN Inleiding Statistische gevolgtrekkingen (statistical inference) gaan over het trekken van conclusies over een populatie op basis van steekproefdata.

Nadere informatie

De inzet van familienetwerkberaden in de jeugdzorg:

De inzet van familienetwerkberaden in de jeugdzorg: De inzet van familienetwerkberaden in de jeugdzorg: Een systematische review en meta-analyse van de uitkomsten van studies naar de effectiviteit van familienetwerkberaden Universiteit van Amsterdam, Forensische

Nadere informatie

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting

Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9. Samenvatting Chapter 9 Samenvatting CHAPTER 9 Samenvatting 155 Chapter 9 Samenvatting SAMENVATTING Richtlijnen en protocollen worden ontwikkeld om de variatie van professioneel handelen te reduceren, om kwaliteit van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Om de behandeling met intrauteriene inseminaties (IUI) zo optimaal mogelijlk te laten verlopen zijn een aantal factoren noodzakelijk. Deze factoren betreffen 1) voldoende progressief

Nadere informatie

Hoofdstuk 1. Inleiding.

Hoofdstuk 1. Inleiding. 159 Hoofdstuk 1. Inleiding. Huisartsen beschouwen palliatieve zorg, hoewel het maar een klein deel van hun werk is, als een belangrijke taak. Veel ongeneeslijk zieke patiënten zijn het grootse deel van

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Systematic reviews of diagnostic test accuracy Leeflang, M.M.G. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Systematic reviews of diagnostic test accuracy Leeflang, M.M.G. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Systematic reviews of diagnostic test accuracy Leeflang, M.M.G. Link to publication Citation for published version (APA): Leeflang, M. M. G. (2008). Systematic reviews

Nadere informatie

Neurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie

Neurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie Neurocognitief functioneren bij electroconvulsietherapie Het belangrijkste doel van dit proefschrift was het bestuderen van de aard en de mate van veranderingen op meerdere domeinen van het neurocognitief

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord prof. dr. P.H. Dejonckere bij de eerste druk 10. Woord vooraf bij de tweede, geheel herziene druk 12

Inhoud. Voorwoord prof. dr. P.H. Dejonckere bij de eerste druk 10. Woord vooraf bij de tweede, geheel herziene druk 12 Inhoud Voorwoord prof. dr. P.H. Dejonckere bij de eerste druk 10 Woord vooraf bij de tweede, geheel herziene druk 12 1 Inleiding 14 1.1 Wat is evidence-based handelen? 14 1.2 Evidentie in de logopedie

Nadere informatie

het psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van

het psychisch functioneren van de ouder, de tevredenheid van de ouders met de (huwelijks)relatie en de gezinscommunicatie. Een beter functioneren van 9 Samenvatting 173 174 9 Samenvatting Kanker is een veel voorkomende ziekte. In 2003 werd in Nederland bij meer dan 72.000 mensen kanker vastgesteld. Geschat wordt dat het hier in 9.000 gevallen om mensen

Nadere informatie

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een interventieonderzoek (bij voorkeur een RCT)

Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een interventieonderzoek (bij voorkeur een RCT) Formulier voor het beoordelen van de kwaliteit van een artikel over een interventieonderzoek (bij voorkeur een RCT) Behorend bij: Evidence-based logopedie, hoofdstuk 4 1 Toelichting bij de criteria voor

Nadere informatie

The Disability Assessment Structured Interview

The Disability Assessment Structured Interview RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN The Disability Assessment Structured Interview Its reliability and validity in work disability assessment Proefschrift ter verkrijging van het doctoraat in de Medische Wetenschappen

Nadere informatie

Samenvatting*en*conclusies* *

Samenvatting*en*conclusies* * Samenvatting*en*conclusies* * Kwaliteitscontrole-in-vaatchirurgie.-Samenvattinginhetnederlands. Inditproefschriftstaankwaliteitvanzorgenkwaliteitscontrolebinnende vaatchirurgie zowel vanuit het perspectief

Nadere informatie

Samenvatting. Cliëntgerichte benadering in de ergotherapie

Samenvatting. Cliëntgerichte benadering in de ergotherapie Cliëntgerichte benadering in de ergotherapie Het implementeren van een cliëntgerichte benadering in de gezondheidszorg heeft in toenemende mate de aandacht gekregen van patiënten, hulpverleners en beleidsmakers.

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Een goede hand functie is van belang voor interactie met onze omgeving. Vanaf het moment dat we opstaan, tot we s avonds weer naar bed gaan,

Nadere informatie

Ontwikkelen van een Cochrane Systematic Review over interventies

Ontwikkelen van een Cochrane Systematic Review over interventies Ontwikkelen van een Cochrane Systematic Review over interventies 22 en 23 Maart 2016 Bestemd voor personen die in het kader van de Cochrane Collaboration een systematische review over interventies gaan

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/33063 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Tan, Melanie Title: Clinical aspects of recurrent venous thromboembolism Issue

Nadere informatie

De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie

De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Samenvatting 163 De behandeling van lage rugpijn met ruggordels en medicatie Lage rugpijn is een veelvuldig voorkomend probleem in geïndustrialiseerde landen. De kans dat iemand gedurende zijn leven een

Nadere informatie

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae

Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae Summary Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae 9 SAMENVATTING Hoofdstuk 1 bevat een korte inleiding over het diagnostische proces en er worden twee van de meest gebruikte diagnostische beeldvormende

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Dikkedarmkanker is een groot gezondheidsprobleem in Nederland. Het is de derde meest voorkomende vorm van kanker bij mannen en de tweede meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. In 2008

Nadere informatie

Samenvatting. The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010

Samenvatting. The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010 Samenvatting The Disability Assessment Structured Interview, Its reliability and validity in work disability assessment, 2010 Als werknemers door ziekte hun werk niet meer kunnen doen betaalt de werkgever

Nadere informatie

Validatiestudie van de nationale surveillance van nosocomiale infecties op IZ

Validatiestudie van de nationale surveillance van nosocomiale infecties op IZ Validatiestudie van de nationale surveillance van nosocomiale infecties op IZ Ann Versporten, Ingrid Morales, Carl Suetens National Surveillance of Infections in Hospitals 1 Algemene doelstelling Valideren

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten

Nadere informatie

MINDFULNESS EN ACT INTERVENTIES ALS E-HEALTH: EEN META-ANALYSE

MINDFULNESS EN ACT INTERVENTIES ALS E-HEALTH: EEN META-ANALYSE MINDFULNESS EN ACT INTERVENTIES ALS E-HEALTH: EEN META-ANALYSE MARION SPIJKERMAN VGCT CONGRES, 13 NOVEMBER 2015 OVERZICHT Introductie Methode Resultaten Discussie Mindfulness en ACT interventies als ehealth:

Nadere informatie

Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen

Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Systematic Reviews Dr. Hester Vermeulen Amsterdam School of Health Professionals / HvA Amsterdam Kwaliteit en Proces Innovatie / AMC Amsterdam Goede zorg Effectief Doelmatig Veilig Tijdig Toegankelijk

Nadere informatie

Nederlandstalige samenvatting

Nederlandstalige samenvatting Nederlandstalige samenvatting 121 122 In hoofdstuk 1 van dit proefschrift worden de zwangerschapsaandoeningen preeclampsie en het HELLP syndroom, het vóórkomen, het herhalingsrisico in een volgende zwangerschap

Nadere informatie

Chapter 9. Nederlandse Samenvatting

Chapter 9. Nederlandse Samenvatting Chapter 9 Nederlandse Samenvatting Summary and Nederlandse samenvatting SAMENVATTING Baarmoederhalskanker is de vierde meest voorkomende kanker bij vrouwen wereldwijd. Deze ziekte wordt gedurende een periode

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: introductie van het proefschrift

Hoofdstuk 1: introductie van het proefschrift Samenvatting 114 Samenvatting Samenvatting 115 Hoofdstuk 1: introductie van het proefschrift Dit proefschrift beschrijft een aantal studies over patiënten die met maagklachten de huisarts bezoeken. Van

Nadere informatie

Cover Page. Author: Smelt, Antonette Title: Treatment of migraine : from clinical trial to general practice Issue Date: 2014-05-14

Cover Page. Author: Smelt, Antonette Title: Treatment of migraine : from clinical trial to general practice Issue Date: 2014-05-14 Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25761 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Smelt, Antonette Title: Treatment of migraine : from clinical trial to general

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38701 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Visschedijk, Johannes Hermanus Maria (Jan) Title: Fear of falling in older patients

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING In het eerste gedeelte van dit proefschrift worden verschillende coagulatie instrumenten tijdens laparoscopische ingrepen geëvalueerd ter voorkoming van bloedingen en gerelateerde

Nadere informatie

HOOFDSTUK 1: INLEIDING

HOOFDSTUK 1: INLEIDING 168 Samenvatting 169 HOOFDSTUK 1: INLEIDING Bij circa 13.5% van de ouderen komen depressieve klachten voor. Met de term depressieve klachten worden klachten bedoeld die klinisch relevant zijn, maar niet

Nadere informatie

Samenvatting, met de AAA checklist

Samenvatting, met de AAA checklist Samenvatting, met de AAA checklist 187 Huisarts-patiënt communicatie in de palliatieve zorg Aanwezigheid, actuele onderwerpen en anticiperen Huisartsen spelen in veel landen een centrale rol in de palliatieve

Nadere informatie

De beantwoordbare vraag (PICO)

De beantwoordbare vraag (PICO) 4. Interpretatie effect (relevantie) 5. Toepassen in de praktijk De beantwoordbare vraag (PICO) Welke patiënten? P Welke interventie? Welk alternatief (comparison)? Welke uitkomst (outcome)? I C O P I

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Moleculaire analyse van sputum voor de diagnostiek van longkanker Motivering van dit proefschrift Longkanker kent de hoogste mortaliteit van alle kankers. Dit komt doordat de ziekte

Nadere informatie

Wetenschappelijke vorming in de huisartsopleiding

Wetenschappelijke vorming in de huisartsopleiding Versiedatum: 0-0-06 Pagina van 5 De wetenschappelijke onderbouwing van het huisartsgeneeskundig handelen vormt een belangrijke leidraad voor de huisarts. Deze moet een wetenschappelijke onderbouwing kunnen

Nadere informatie

Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid

Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid Onderzoeksresultaten transparantie en openbaarheid Peter W de Leeuw Afd. Interne Geneeskunde, azm, Maastricht en Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde Uitgangspunten Rapportage van resultaten van (biomedisch)

Nadere informatie

CRITICALLY APPRAISED TOPIC

CRITICALLY APPRAISED TOPIC CRITICALLY APPRAISED TOPIC Onderwijs 4 januari 2011, Claire Franke Achtergrond Toename complexiteit geneeskunde Toename aantal wetenschappelijke publicaties Groei Evidence Based Medicine EBM is het zorgvuldig,

Nadere informatie

Hypnotherapie als behandeling van het Prikkelbaredarmsyndroom

Hypnotherapie als behandeling van het Prikkelbaredarmsyndroom Hypnotherapie als behandeling van het Prikkelbaredarmsyndroom Een pilot studie naar de behandeling door PDS-therapeuten Methode studiepopulatie 285 patiënten (leeftijd 18-65 jaar, 74% vrouw), gediagnosticeerd

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het

Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het Samenvatting Hoofdstuk 1 is de algemene inleiding van dit proefschrift. Samenvattend, depressie is een veelvoorkomende stoornis met een grote impact op zowel het individu als op populatieniveau. Effectieve

Nadere informatie

Dr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove. Bekkenfysiotherapeut

Dr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove. Bekkenfysiotherapeut Naam Bekkenfysiotherapeut Titel proefschrift/thesis Samenvatting Dr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove Ja Pelvic Floor Function and Disfunction in a general female population Algemeen Het hoofdonderwerp van

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) In dit proefschrift worden een aantal psychometrische methoden beschreven waarmee de accuratesse en efficientie van psychodiagnostiek in de klinische praktijk verbeterd kan worden. Psychodiagnostiek wordt

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Samenvatting In de diagnose en prognose van hartfalen hebben B-type Natriuretisch Peptide (BNP) en N-terminaal probnp (NT-proBNP) in de afgelopen jaren hun waarde bewezen. Tegenwoordig

Nadere informatie

Handleiding Critically Appraised Topic (CAT) OLVG

Handleiding Critically Appraised Topic (CAT) OLVG Handleiding Critically Appraised Topic (CAT) OLVG Wat is een Critically Appraised Topic Een Critically Appraised Topic (CAT) is een korte systematische samenvatting en kritische beoordeling van de resultaten

Nadere informatie

SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Introductie.

SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Introductie. SAMENVATTING Hoofdstuk 1 Introductie. Bij mensen met medicamenteus onbehandelbare temporaalkwab epilepsie is epilepsie chirurgie een zeer goede behandelmogelijkheid. Het besluit om iemand wel of niet te

Nadere informatie

Masterclass: statistical analysis 101. Bianca de Greef Sander van Kuijk Afdeling KEMTA

Masterclass: statistical analysis 101. Bianca de Greef Sander van Kuijk Afdeling KEMTA Masterclass: statistical analysis 101 Bianca de Greef Sander van Kuijk Afdeling KEMTA Inhoud Masterclass Deel 1 (theorie): Het fundament van statistisch toetsen Steekproefgrootte en power Deel 2 (casus):

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.

Nadere informatie

Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie

Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie SAMENVATTING Afwachtend beleid bij subfertiele paren met een goede kans op natuurlijke conceptie Een paar is subfertiel als er na een jaar onbeschermde geslachtsgemeenschap geen zwangerschap optreedt.

Nadere informatie

Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen

Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen Verschillendedesigns beantwoorden verschillende vragen Zelf echo s uitvoeren bij IVF Hoe betrouwbaar zijn de beelden? Hoe vaak worden vrouwen zwanger? Hoe voelende koppelszicherbij? Watkosthet? 1 Hoe betrouwbaar

Nadere informatie

Critical Appraisal of a Topic De 7 stappen van de CAT Bachelor geneeskunde 3de jaar AWV

Critical Appraisal of a Topic De 7 stappen van de CAT Bachelor geneeskunde 3de jaar AWV Critical Appraisal of a Topic De 7 stappen van de CAT Bachelor geneeskunde 3de jaar AWV Arno Roest en Saskia Le Cessie CAT-project@lumc.nl Evidence based medicine (EBM) (Patho)fysiologie: Klachten, ziekte,

Nadere informatie

but no statistically significant differences

but no statistically significant differences but no statistically significant differences Astma is een chronische aandoening, die niet te genezen is. Met de passende zorg kunnen symptomen tot een minimum worden gereduceerd en zou een astma patiënt

Nadere informatie

Samenvatting (Summary in Dutch)

Samenvatting (Summary in Dutch) Samenvatting (Summary in Dutch) Zowel beleidsmakers en zorgverleners als het algemene publiek zijn zich meer en meer bewust van de essentiële rol van kwaliteitsmeting en - verbetering in het verlenen van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Kanker van de dikkedarm en endeldarm (darmkanker of colorectaal carcinoom) is een zeer belangrijke doodsoorzaak in de westerse wereld. Jaarlijks worden in Nederland meer dan 12.000

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 beschrijft een systematisch literatuuroverzicht waarin studies worden samengevat die de effectiviteit, op bewegingsuitslag, hebben

Hoofdstuk 2 beschrijft een systematisch literatuuroverzicht waarin studies worden samengevat die de effectiviteit, op bewegingsuitslag, hebben Samenvatting Artrose is een aandoening van de gewrichten en wordt in het dagelijkse leven ook wel slijtage genoemd. Artrose kan in alle gewrichten optreden maar komt voornamelijk voor in de gewrichten

Nadere informatie

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak

Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak Inzet van social media in productontwikkeling: Meer en beter gebruik door een systematische aanpak 1 Achtergrond van het onderzoek Bedrijven vertrouwen meer en meer op social media om klanten te betrekken

Nadere informatie

Vitamine B12 deficiëntie. Een rapport naar De Incidentie en Prevalentie van vitamine B12 deficiëntie in Nederland

Vitamine B12 deficiëntie. Een rapport naar De Incidentie en Prevalentie van vitamine B12 deficiëntie in Nederland Vitamine B12 deficiëntie Een rapport naar De Incidentie en Prevalentie van vitamine B12 deficiëntie in Nederland In de periode januari 2010 tot en met december 2013 worden er in totaal 261.078 vitamine

Nadere informatie

Observationeel onderzoek Patiënt-controleonderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematisch review

Observationeel onderzoek Patiënt-controleonderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematisch review Zoekstrategie JGZ-richtlijn Taalontwikkeling Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken zijn deze eerst omgevormd tot PICO uitgangsvragen. Hierbij wordt achtereenvolgens het volgende

Nadere informatie

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling

Studie type Populatie Patiënten kenmerken Interventie Controle Dataverzameling Evidence tabel bij ADHD in kinderen en adolescenten (studies naar adolescenten met ADHD en ) Auteurs, Gray et al., 2011 Thurstone et al., 2010 Mate van bewijs A2 A2 Studie type Populatie Patiënten kenmerken

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 154 NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 155 SAMENVATTING Achtergrond Hoewel het lumbosacraal radiculair syndroom (LSRS) zo lang bestaat als de geschiedenis van onze

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40073 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Schat, A. Title: Clinical epidemiology of commonly occurring anxiety disorders

Nadere informatie

23-1-2014. Classificeren en meten. Overzicht van de officiële definities van de meter sinds 1795. Raymond Ostelo, PhD. Klinimetrie

23-1-2014. Classificeren en meten. Overzicht van de officiële definities van de meter sinds 1795. Raymond Ostelo, PhD. Klinimetrie Raymond Ostelo, PhD Professor of Evidence-Based Physiotherapy Dept. Health Sciences EMGO+ Institute for Health and Care Research VU University Amsterdam, the Netherlands r.ostelo@vumc.nl 1 Classificeren

Nadere informatie

Addendum. Nederlandse Samenvatting

Addendum. Nederlandse Samenvatting Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.

Nadere informatie

Samenvatting. Effectiviteit van ergotherapie: stand van zaken

Samenvatting. Effectiviteit van ergotherapie: stand van zaken Samenvatting Effectiviteit van ergotherapie: stand van zaken Ergotherapie is een paramedisch beroep dat gericht is op het verbeteren van het zelfstandig functioneren door het individu in de voor die persoon

Nadere informatie

- 172 - Prevention of cognitive decline

- 172 - Prevention of cognitive decline Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28630 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Haan, Anna Marte de Title: Ethnic minority youth in youth mental health care :

Nadere informatie