Economie Trends Arnhemse. Werkgelegenheid. Sectorstructuur. Aantal Bedrijfsvestigingen groeit. Werkgelegenheid stabiliseert. Werkloosheid daalt

Transcriptie

1 Trends Arnhemse Economie 2017 Sectorstructuur Arnhem Gemiddelde jaarlijkse groei : 0,2% Werkgelegenheid Nederland Gemiddelde jaarlijkse groei : 0,3% Werkloosheid daalt 2016: 7,3% <-> 2014: 10% Nog steeds boven het landelijk gemiddelde. Werkloosheid is het hoogst onder: laagopgeleiden jongeren Zakelijke en finan. dienstverlening Overheid en onderwijs Gezondheidszorg Handel en horeca Industrie/Nutsbedrijven Vervoer opslag en communicatie Overige dienstverlening Bouw ZZP ers in Aantal zzp ers groeit nog steeds. Arnhem heeft relatief veel: Jonge zzp ers Hoogopgeleide zzp ers Zzp ers met (zeer) laag inkomen Zzp ers in zakelijke diensverlening Sterke zakelijke en finan. dienstverlening: 24% Werkgelegenheid stabiliseert Sterke zakelijke en finan. dienstverlening: 18% Aantal Bedrijfsvestigingen groeit

2 Trendrapportage Economie 2017 TRENDRAPPORTAGE ECONOMIE 2017 ECONOMISCHE ONTWIKKELINGEN De Nederlandse economie zit flink in de lift, zo blijkt uit recente ramingen van het Centraal Planbureau voor Voor het eerst sinds het uitbreken van de economische crisis (2007), neemt de economische groei dit jaar naar verwachting toe tot 3,3%. De arbeidsmarkt trekt snel aan wat zich uit in tekenen van krapte. De werkloosheid zal verder dalen. In deze trendrapportage kijken we hoe Arnhem er voor stond in 2016 voor wat betreft de ontwikkeling van de werkgelegenheid, bedrijfsvestigingen en de arbeidsmarkt. We kijken ook terug op de ontwikkelingen in de periode In het eerste gedeelte concentreren we ons op de vraag naar arbeid in Arnhem; de bedrijven en de werkgelegenheid bij de bedrijven, de regiofunctie die de Arnhemse arbeidsmarkt vervult, de sectorstructuur in Arnhem en dergelijke. In het tweede gedeelte concentreren we ons op de arbeidsmarkt: het aanbod in Arnhem; de werkloosheid onder Arnhemmers en de flexibilisering van de arbeidsmarkt. We bespreken ten slotte de economische verwachtingen (Nederlandse trends) en de vastgoedmarkt in Arnhem. HOOFDPUNTEN TRENDRAPPORTAGE ECONOMIE i Groei bedrijfsvestigingen, lichte daling arbeidsplaatsen: In 2016 werken mensen in bedrijven in Arnhem. Ten opzichte van 2015 is het aantal bedrijfsvestigingen met ruim 600 toegenomen terwijl het aantal arbeidsplaatsen licht is gedaald. Zowel de clusters gezondheid en welzijn als EMT laten een groei zien van het aantal vestigingen. EMT laat na drie jaar groei een daling van het aantal arbeidsplaatsen zien in Het cluster Gezondheid en Welzijn laat na jaren van dalende werkgelegenheid nu weer een groei zien. In het algemeen stabiliseert de werkgelegenheid na jaren van daling van het aantal arbeidsplaatsen en is nu terug op het niveau van Kleine bedrijven dragen bij aan de groei, bij grote bedrijven daalt het aantal arbeidsplaatsen. Over langere termijn bezien laat vooral de sector zakelijke dienstverlening groei zien. Ook de nutsbedrijven, vervoer & opslag en onderwijs laten een aanzienlijke groei zien. Vooral bij de financiële instellingen en in de bouw neemt de werkgelegenheid af. De Creatieve Industrie heeft een stabiele werkgelegenheid en een continue groei van het aantal vestigingen. Mode en Vormgeving is al enkele jaren stabiel in werkgelegenheid en vestigingen, met weinig groei of daling. Het aantal bedrijfsvestigingen is de afgelopen 10 jaar met 50% gegroeid met name door toename van het aantal zzp'ers. Ook zijn er jaarlijks zo'n startende bedrijven. De werkloosheid in Arnhem is sinds 2014 gedaald, maar is nog steeds hoger dan het landelijk gemiddelde, de regiogemeenten en plus gemeenten. De werkloosheid is vooral hoog onder jongeren en inwoners met een laag opleidingsniveau. Onder deze groep is wel een versnelde daling van de werkloosheid te zien. Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 1

3 ONTWIKKELING GROEI BEDRIJFSVESTIGINGEN, LICHTE DALING ARBEIDSPLAATSEN In 2016 werken mensen in bedrijven in Arnhem. Ten opzichte van 2015 is het aantal bedrijfsvestigingen met ruim 600 toegenomen terwijl het aantal arbeidsplaatsen licht is gedaald. De ontwikkeling van de werkgelegenheid is het resultaat van de dynamiek in het bedrijfsleven: (nieuwe) bedrijven vestigen zich in Arnhem, bedrijven worden opgeheven, gaan failliet of vertrekken uit Arnhem en bestaande bedrijven groeien of krimpen als gevolg van reorganisaties en algemene economische ontwikkelingen. Door vestiging en vertrek van bedrijven zijn er bijna arbeidsplaatsen minder. Bij bestaande bedrijven is de werkgelegenheid met bijna 500 arbeidsplaatsen gegroeid. De werkgelegenheid is per saldo met ca. 500 arbeidsplaatsen afgenomen. GROEI BIJ OVERIGE DIENSTVERLENING, DALING BIJ INDUSTRIE EN ENERGIE De afname van het aantal banen in het afgelopen jaar komt vooral op het conto van de industrie en energiesector. Door verplaatsing van een energiebedrijf naar Duiven en de opheffing van Presikhaaf bedrijven is het aantal arbeidsplaatsen in Arnhem sterk afgenomen. Deze afname wordt gedeeltelijk gecompenseerd door de groei van het aantal banen in de overige sectoren waaronder de overige dienstverlening met Onderwijs, Gezondheid & Welzijn en Cultuur, sport en recreatie. GROEI BIJ KLEINE BEDRIJVEN, KRIMP BIJ GROTE BEDRIJVEN Het aantal arbeidsplaatsen bij kleine(re) bedrijven 1 is met bijna 400 gegroeid. Dit is een groei van 2%. Bij de grote(re) bedrijven 2 is het aantal arbeidsplaatsen met ca. 850 gedaald. Dit is een daling van 1%. Deze daling bij de grote bedrijven komt vooral op het conto van de al eerder genoemde verplaatsing van een energiebedrijf naar Duiven en de opheffing van Presikhaaf bedrijven. TOPSECTOREN ZIJN GROEIEND AANDEEL VAN WERKGELEGENHEID Arnhem heeft een aantal kansrijke clusters, waaronder Energie en Milieutechnologie en Creatieve Industrie. Verder is er nog een aantal kansrijke clusters; het Medisch cluster, Creatieve industrie, Transport en Logistiek en de Vrijetijdseconomie. Deze sectoren nemen een groeiend aandeel van de totale werkgelegenheid voor hun rekening. Met name het Medische cluster, waar bijna 13% van de totale werkgelegenheid te vinden is. We zien verder groei in de Transport en logistieke sector en de Vrijetijdseconomie. 1 Kleine(re) bedrijven: minder dan 5 arbeidsplaatsen 2 Grote(re) bedrijven: 5 of meer arbeidsplaatsen Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 2

4 ONTWIKKELING WERKGELEGENHEID WERKGELEGENHEID ARNHEM TERUG OP NIVEAU 2008 Het aantal arbeidsplaatsen in Arnhem is in de afgelopen 10 jaar gegroeid van in 2007 naar in Dit is een groei van 2,1% met een gemiddelde jaarlijkse groei van 0,2%. In de eerste periode van was er nog sprake van een gemiddelde jaarlijkse groei van 1,3%. In de tweede periode van is er sprake van een daling: gemiddelde jaarlijkse afname van -0,7%. De werkgelegenheid is terug op het niveau van ZAKELIJKE DIENSTVERLENING STERKE GROEI In de zakelijke dienstverlening is de werkgelegenheid in de afgelopen 10 jaar flink toegenomen: plus arbeidsplaatsen. Ook bij de nutsbedrijven is het aantal arbeidsplaatsen met meer dan toegenomen. Dit ondanks de recente verplaatsing van een energiebedrijf naar een regiogemeente. De sector vervoer en opslag laat een sterk wisselend beeld zien in de afgelopen 10 jaar. Hier spelen concessieverleningen aan vervoersbedrijven een rol. Andere sectoren die gegroeid zijn, zij het in mindere mate, zijn onderwijs, handel, Informatie& communicatie, horeca en overige dienstverlening. FORS VERLIES ARBEIDSPLAATSEN IN FINANCIELE SECTOR EN BOUW Vooral bij financiële instellingen en in de bouw zijn in de afgelopen 10 jaar veel arbeidsplaatsen verloren gegaan. De financiële sector heeft te maken gehad met de crisis in de bankensector waardoor circa 1500 banen verloren zijn gegaan in de afgelopen 10 jaar. Door verdere automatisering in deze sector zal naar verwachting het aantal banen in deze sector verder afnemen. De bouw is een zeer conjunctuur gevoelige sector die, ten gevolge van de economische crisis, te kampen heeft gehad met de stagnatie op de woningmarkt en andere vastgoedsectoren. Er zijn in Arnhem in 10 jaar tijd banen verloren gegaan in de bouw. Dit is een ontwikkeling die ook landelijk speelt. In de industrie zijn ongeveer 500 arbeidsplaatsen minder dan 10 jaar geleden. Hier spelen processen als robotisering en automatisering een rol. Bij de overheid is ten gevolge van de terugtredende overheid de werkgelegenheid ook met ongeveer 500 arbeidsplaatsen afgenomen in de afgelopen 10 jaar. GROEI BIJ KLEINE(RE) BEDRIJVEN Bij de kleine(re) bedrijven is het aantal arbeidsplaatsen in de afgelopen 10 jaar gegroeid (gemiddelde jaarlijkse groei 4,4%) terwijl bij de grote(re) bedrijven het aantal arbeidsplaatsen is gedaald (gemiddelde jaarlijkse afname -0,5%). De grote(re) bedrijven zijn goed voor ongeveer 85% van de totale werkgelegenheid in Arnhem en hebben dus een groot effect op de ontwikkeling van de totale werkgelegenheid. GROEI VOORAL VAN KLEINE BANEN In de afgelopen 10 jaar is het aantal zzp'ers spectaculair gegroeid. Ook het aantal kleine banen (minder dan 12u./week) is gegroeid. Het aantal grote banen (12u. of meer/week) steeg aanvankelijk. Vanaf 2013 daalt het aantal grote banen en zet nog steeds door. Het aantal uitzendbanen laat een wat grillig verloop zien. Deze veranderingen weerspiegelen de flexibilisering van de arbeidsmarkt. Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 3

5 ONTWIKKELING SECTOREN ENERGIE EN MILIEUTECHNOLOGIE; BANENVERPLAATSING TEMPERT GROEI WERKGE LEGENHEID Arnhem heeft een groeiend aantal bedrijfsvestigingen in het cluster energie en milieutechnologie. In 2016 is het aantal bedrijven boven de 500 gekomen. Met arbeidsplaatsen is dit cluster goed voor 7% van de totale werkgelegenheid. Het aantal arbeidsplaatsen in de sector fluctueert echter. In 2016 is het aantal arbeidsplaatsen gedaald doordat er banen overgegaan zijn naar een regiogemeente in het onderdeel Energie. Er zijn het afgelopen jaar banen bijgekomen in de onderdelen research, EMT-gerelateerde zakelijke dienstverlening en grondstoffen en chemie. Op dit moment is 48% van de banen in dit cluster te vinden in het onderdeel energie. Ook in de EMT- gerelateerde zakelijke dienstverlening zijn veel banen te vinden (29%). Arnhem zet op verschillende gebieden stappen ten behoeve van duurzame energie. Regio Arnhem heeft de schoonste openbaar vervoerconcessie van Nederland. Verder wordt het trolleynet doorontwikkeld naar een 'smart trolley grid'. Elektrische auto s kunnen daaraan opladen met remenergie van trolleybussen. Daarnaast heeft Arnhem de pilot Aardgasloze Wijken opgezet. Daarin wordt samen met wijkbewoners en de wijkteams Leefomgeving ideeën en mogelijkheden verkend. Op basis daarvan wordt in kaart gebracht welke alternatieve warmteoplossingen ten goede komen aan de wijk. GEZONDHEIDSZORG GROEIT WEER In het cluster gezondheidszorg en welzijn zijn arbeidsplaatsen. Dit is 19% van de totale werkgelegenheid. Het aantal vestigingen in dit cluster is de afgelopen 10 jaar gestaag gegroeid terwijl het aantal arbeidsplaatsen fluctueert. Dit weerspiegelt de veranderingen ten gevolge van bezuinigingen in de gezondheidszorg waardoor steeds meer mensen als zzp'er zijn gaan werken in de thuiszorg. In 2016 is de werkgelegenheid weer gegroeid met 350 arbeidsplaatsen. De meeste arbeidsplaatsen binnen dit cluster zijn te vinden in de onderdelen care (36%) en cure (34%). CREATIEVE INDUSTRIE: GROEI VAN AANTAL ZZP'ERS In Arnhem zijn ruim bedrijfsvestigingen in de creatieve industrie (CI) waar bijna mensen werken. Dit is 4% van de totale werkgelegenheid. Het aantal bedrijfsvestigingen in de CI is de afgelopen 10 jaar explosief gegroeid: sinds 2007 zijn er bijna vestigingen bijgekomen. Deze toename is vooral toe te schrijven aan zzp'ers in dit cluster. 80% van de bedrijven bestaat uit zzp'ers. Hierdoor blijft de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen achter bij de ontwikkeling van het aantal vestigingen. De laatste jaren neemt de werkgelegenheid in de CI weer toe. Uit de Monitor Creatieve Industrie 2016 blijkt dat Arnhem, op basis van het aantal banen in de CI de 9 de plaats inneemt. Koploper is Amsterdam met ruim banen in de CI. Kijken we naar CI én ICT dan neemt Arnhem de 14 de plaats in. Landelijke trends Creatieve Industrie De CI draagt substantieel bij aan het economische herstel van de economie: werkgelegenheidsgroei én herstellende productiviteitsgroei. De CI blijft arbeidsintensief. Het herstel van de productiviteitsgroei is broos. De meeste nieuwe banen in de CI ontstaan in de categorie zelfstandigen. Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 4

6 MODE EN VORMGEVING Mode en Vormgeving is een van de speerpunten in Arnhem. Het is een relatief klein cluster. Met circa arbeidsplaatsen (5% van het totaal van de werkgelegenheid in Arnhem) en bedrijfsvestingen (9%). In de afgelopen 10 jaar is het aantal bedrijfsvestgingen gegroeid. Door de jaren heen laat het aantal arbeidsplaatsen een wat wisselend verloop zien. De laatste 2 jaar stabilisatie. In Mode en Vormgeving zijn verreweg de meeste arbeidsplaatsen te vinden in het ontwerp. Daarna volgt de handel in textiel en kleding. ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten geniet reeds jaren zowel een nationale als internationale reputatie. ArtEZ is de broedplaats van (inter)nationaal ontwerptalent. Arnhem fungeert dan ook als centrum en etalage voor Mode & Vormgeving. Ook de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen is sterk in creatieve en technische opleidingen. Tot de Arnhemse infrastructuur op dit gebied behoren bijvoorbeeld: Modekwartier in Klarendal (ateliers, verkoop, wonen), Fablab (productiefaciliteiten), Fashion Centre Arnhem (scholing, productie, huisvesting), evenementen (State of Fashion, FDFA, Innovate), lectoraten ArtEZ en HAN (onderzoeksprojecten), netwerken (OPA, CASA, PBK), huisvesting (Coehoorn Centraal, ontwerpstudio's IPKW, SLAK). Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 5

7 ONTWIKKELING BEDRIJFSVESTIGINGEN AANTAL BEDRIJFSVESTIGINGEN STIJGT DOOR GROEI ZZP'ERS Het aantal bedrijfsvestingen in Arnhem is de afgelopen 10 jaar sterk toegenomen van in 2007 naar in Dit is een groei van ruim 50%. Deze toename komt voor een belangrijk deel door de toename van het aantal zzp'ers. In 10 jaar tijd is het aantal zzp'ers verdubbeld. Zzp'ers zijn sterk vertegenwoordigd in de sectoren bouwnijverheid, zakelijke dienstverlening, cultuur en recreatie. In overheid en zorg zijn er relatief weinig zzp'ers. De opkomst van de zzp'ers heeft een bescheiden effect op de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen. Hierdoor blijft de ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen achter bij de ontwikkeling van het aantal bedrijfsvestigingen. In 2016 wordt 9% van het aantal arbeidsplaatsen ingevuld door zzp'ers. Het aantal bedrijfsvestigingen stijgt in zowel Arnhem als Nijmegen sneller dan in Nederland en de regiogemeenten. Arnhem heeft een fikse stijging van het aantal bedrijfsvestigingen, maar laat geen gelijkwaardige stijging van de werkgelegenheid zien. Een groot deel van de bedrijfsvestigingen bestaat uit kleine(re) bedrijven (86%). Deze kleine(re) bedrijven zijn goed voor 16% van het aantal arbeidsplaatsen. Het aantal grote(re) bedrijven is goed voor 84% van de werkgelegenheid en vormt slechts 14% van het aantal bedrijfsvestigingen. Het aantal kleine(re) bedrijfsvestigingen is de afgelopen 10 jaar sterk toegenomen (75%) terwijl het aantal grote(re) bedrijven is afgenomen (-9%). STARTERS STABIEL, OPHEFFINGEN DALEN.In de figuren staan indexcijfers van het aantal starters en opheffingen van 2011 tot en met Uit de cijfers van de Kamer van Koophandel blijkt dat het aantal starters in Arnhem steeg tot 2013 en daarna min of meer stabiel bleef, met kleine schommelingen. In 2016 ligt het aantal starters in Arnhem op zo'n per jaar. Dit is ongeveer 15% van het totaal aantal bedrijfsvestigingen. In Nijmegen, andere plus gemeenten en Nederland is dezelfde trend te zien. Het aantal opheffingen in Arnhem ligt jaarlijks rond de Met name in de periode zien we een forse toename in het aantal opheffingen. Daarna is er een licht dalende trend te zien. Deze ontwikkeling is ongeveer gelijk aan de Nederlandse ontwikkeling, alhoewel Nederland een minder forse groei van opheffingen zag tussen De opheffingen per jaar zijn ongeveer 7% van het aantal bedrijfsvestigingen in Arnhem. In Nijmegen zien we in een tweede toename van het aantal opheffingen, alhoewel ook daar recentelijk sprake is van een daling. FAILLISSEMENTEN NEMEN AL VIJF JAAR OP RIJ AF Al vijf jaar op rij neemt het aantal faillissementen in het stadsgewest 3 Arnhem af. Het aantal faillissementen van bedrijven en instellingen is al tussen 2014 en 2015 onder het niveau van 2011 gedoken. Het aantal faillissementen van personen met een eenmanszaak is in 2016 onder het niveau van 2011 gekomen. Daarmee is het aantal faillissementen op het laagste niveau in 8 jaar. 3 Gemeenten Arnhem, Rozendaal, Rheden, Westervoort, Duiven, Lingewaard, Overbetuwe, Renkum Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 6

8 ARNHEM IN VERGELIJKING ARNHEM LOOPT ACHTER BIJ ONTWIKKELING WERKGELEGENHEID ELDERS De ontwikkeling van het aantal arbeidsplaatsen in Arnhem is in de afgelopen 10 jaar achtergebleven bij de ontwikkelingen in Nederland. In Nederland was er een gemiddelde jaarlijkse groei van 0,3% en in de regio gemeenten van 0,4%. De ontwikkeling in Arnhem is ongeveer gelijk aan de plus gemeenten. In de periode groeide overal de werkgelegenheid. In Arnhem lag de gemiddelde jaarlijkse groei met 1,3% boven het landelijke groeipercentage en dat van de plusgemeenten van 0,9%. In de periode daalde overal de werkgelegenheid, maar in Arnhem sterker dan elders. Terwijl elders vanaf 2014 de werkgelegenheid groeit, is er in Arnhem nog steeds sprake van een licht dalende tendens. SECTORSTRUCTUUR IN ARNHEM Arnhem is traditioneel sterk in de sectoren zoals zakelijke dienstverlening, onderwijs en zorg. De sectoren zakelijke & financiële dienstverlening (24%) en overheid & onderwijs (18%) zijn sterk vertegenwoordigd in Arnhem in vergelijking met Gelderland en Nederland. Daarnaast kan Arnhem zich profileren met de topsectoren health/medisch cluster, energie en milieutechnologie en creatieve industrie. De topsectoren EMT en creatieve industrie zijn, hoewel kleiner van omvang dan health, in Arnhem sterk vertegenwoordigd. ARNHEM BELANGRIJKE WERKGELEGENHEIDSFUNCTIE VOOR DE REGIO Voor zover hun dagelijkse leven zich niet afspeelt in de gemeente waar mensen wonen, richten inwoners en bedrijven uit de regiogemeenten zich sterk op Arnhem. Arnhem is zeer belangrijk voor de werkgelegenheid in de regio: tussen de 10% en 50% van de werkzame beroepsbevolking in de regiogemeenten werkt bij bedrijven die in Arnhem zijn gevestigd. SOCIAAL ECONOMISCHE POSITIE ARNHEM ZWAK De Atlas voor gemeenten bepaalt, o.b.v. 8 indicatoren, de rangorde van de 50 grootste steden in Nederland op de Sociaal Economische Index. De positie van Arnhem ten opzichte van de andere steden in de afgelopen 10 jaar is verslechterd. In 2017 staat Arnhem op de 36e plaats in de Sociaal Economische Index. Deze positie wordt verklaard door scores op een achttal onderliggende indicatoren. Arnhem heeft een matige positie op de indicatoren bijstand, armoede, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid. Dit wordt gedeeltelijk gecompenseerd door goede scores op de indicatoren banen, aandeel zakelijke diensten en aandeel laagopgeleiden van de totale beroepsbevolking (een laag aandeel is een hogere sociaal economische index). ARNHEM STIJGT OP RANGLIJST ECONOMISCHE TOPLOCATIES I In weekblad Elsevier van juni 2017 is een ranglijst met economische toplocaties opgenomen. Daarop staat gemeente Arnhem op plek 19 van alle Nederlandse gemeenten met een cijfer van 7,7. Deze ranglijst is gebaseerd op drie pijlers die per inwoners zijn berekend; 1) het aantal arbeidsplaatsen en de spreiding over sectoren, 2) de toegevoegde waarde van alle arbeid, oftewel het verschil tussen productie en verbruik, en 3) het aantal startende bedrijven. Arnhem is met voorsprong uit de recessie gekomen, net als Zwolle, Alkmaar, Den Haag en Leiden. In 2009 stond Arnhem nog op plaats 44, nu op plek 19. Een mogelijke verklaring is de aard van de activiteiten in de gemeente, met een sterk accent op informatiegerichte en persoonsgebonden dienstverlening. ARNHEM DESIGNSTAD MET ZAKELIJK RANDJE Het aandeel van creatieve branches als industrieel ontwerp, vormgeving, kunst en architectuur is groot en Arnhem profileert zich dan ook terecht als design -stad. De zorg en de commerciële dienstverlening, en daarbinnen vooral de zakelijke dienstverlening, waren de sterkste groeiers in de laatste twintig jaar. De vooruitzichten voor de zakelijke dienstverlening in Nederland zijn op korte en middellange termijn gunstig. Door het grote aandeel van die sector in de regionale economie heeft de regio Arnhem dus een gunstige uitgangspositie voor werkgelegenheidsgroei. (bron: ArnhemConnect, Rabobank). Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 7

9 ARBEIDSMARKT: WERKLOOSHEID WERKLOOSHEID ARNHEM DAALT De werkloosheid in Arnhem is in de afgelopen jaren gedaald van 10% in 2014 naar 7,3% in Ondanks deze daling is het werkloosheidspercentage in Arnhem nog steeds hoog en ligt boven het landelijk gemiddelde en dat van de regio- en plusgemeenten. Arnhem blijft kampen met relatief veel mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt met een grote afstand tot betaald werk: laag opgeleide werklozen en niet Westerse allochtonen. De Nederlandse arbeidsmarkt trekt aan. Recente cijfers laten zien dat de werkloosheid nog steeds daalt. Het aantal vacatures neemt, na een dieptepunt eind 2013, weer toe. Eind 2013 waren er voor iedere vacature nog bijna 7 werklozen beschikbaar. Begin 2017 is dit afgenomen naar 2,6 werklozen per vacature. Hiermee neigt de arbeidsmarkt van 'ruim' naar 'aantrekkend' (bron: CBS). WERKLOOSHEID ONDER OUDEREN NEEMT IN SNEL TEMPO AF. Uit gegevens over werkloosheid blijkt dat de werkloosheid afneemt onder alle leeftijdsgroepen. In was er nog sprake van een stijging, en deze stijging van werkloosheid was gaande sinds In 2014 vond echter een kentering plaats en daarna was er sprake van een daling van werkloosheid. De totale werkloosheid in Arnhem is sinds 2014 gedaald van 10% naar 7,3%, een daling van bijna 3 procentpunt. Deze daling is vooral bij de oudere leeftijdscategorie te merken. Onder oudere werknemers vanaf 45 zien we een afname van 10,7% in 2014 naar 7,5% in De werkloosheid onder ouderen neemt dus in vlug tempo af. Onder jongeren is de werkloosheid het hoogst. De werkloosheid onder de jongeren neemt wel af van 14,5% in 2014 naar 12,4% in Van mensen tussen 25 tot 44 jaar is de werkloosheid het laagst en neemt de laatste jaren verder af. NET ALS WERKLOOSHEID ONDER LAAGOPGELEIDEN Onder laag opgeleide Arnhemmers is de werkloosheid het hoogst. Wel neemt onder deze groep de werkloosheid flink af, van 21,3% in 2014 naar 11,7% in Dit is een daling met 9,6 procentpunt. De laagste werkloosheid zien we onder hoogopgeleiden. Van deze groep is in ,5% werkloos. De hoogste piek van werkloosheid onder hoogopgeleiden was in 2012, toen 5,4% werkloos was. Algemene tendens in Nederland is dat de werkloosheid daalt, maar niet voor alle groepen op de arbeidsmarkt in dezelfde mate. Nederland kent de minst inclusieve arbeidsmarkt van Europa. Het werkloosheidspercentage van arbeidsbeperkten ligt met bijna 14% ruim 2,5 keer zo hoog als onder niet-arbeidsbeperkten. Gebrekkige groei van banen schept een probleem aan de onderkant van de arbeidsmarkt en zorgt voor langdurige werkloosheid. Laagopgeleide mannen en vrouwen, veelal zonder startkwalificatie, vrouwen op middelbaar beroepsniveau en niet-westerse mannelijke en vrouwelijke migranten hebben vaak een structureel slechte arbeidsmarktpositie, een positie die in de crisis verder is verslechterd. Ook oudere langdurig werklozen en arbeidsbeperkten hebben een zwakke arbeidsmarktpositie. Het aandeel langdurige werkloosheid in de groep werklozen van 45 tot 75 jaar is ook in 2016 gestegen en bedraagt 65%. Bij andere leeftijdsgroepen is het aandeel langdurige werkloosheid na 2014 gedaald (bron: UWV arbeidsmarkt analyse 2017). Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 8

10 ARBEIDSMARKT: FLEXIBILISERING FLEXIBELE BANEN NEMEN IN SPECIFIEKE SECTOREN TOE n Flexwerken groeit. In 2016 hadden in Nederland ruim 1,8 miljoen mensen ruim één op de vijf werkenden een flexibele arbeidsrelatie. In 2003 waren dat nog 1,1 miljoen mensen. Het aantal oproep- en invalkrachten in Nederland is tussen 2003 en 2016 zelfs ruim verdubbeld. Het aantal vaste werknemers nam af van bijna 5,7 miljoen (2003) tot ruim 5,2 miljoen (2016). Het aantal werknemers met een vaste arbeidsrelatie in Nederland is met 9% afgenomen. De flexibele schil beslaat nu gemiddeld bijna 27%, exclusief zzp'ers (bron: UWV-arbeidsmarktrapportage 2017). In de figuur rechts zien we voor Arnhem sectoren waar meer dan 10% van de werknemers werken in kleine banen of uitzendbanen. Daar valt op dat in een aantal sectoren veel kleine banen zijn of uitzendbanen. In de sectoren verhuur van roerende goederen en vervoer en opslag bestaat bijna de helft uit kleine- of uitzendbanen. In de handel en winning van elektriciteit en aardgas zien we dat 23% uitzendbaan is, en in waterwinning en afvalbeheer is dat 18%. In de tweede figuur staan, ook voor Arnhem, de vier sectoren met de grootste (recente) toename in het aandeel uitzendbanen. De sectoren bij waterwinning en afvalbeheer en financiële instellingen laten recentelijk weer een daling zien in het aandeel uitzendbanen. In elektriciteit en aardgas en vervoer en opslag zien we na 2014 een snelle stijging. Tijdens de crisis waren er tijdelijk minder uitzendbanen, na de crisis zien we weer een groei van het uitzendwerk. BLIJVENDE GROEI VAN ZZP'ERS VERWACHT Door Platform31 is onderzoek gedaan naar de omvang en achtergrond van zzp'ers in de G32 4. Er is een grote diversiteit qua inkomenspositie, sectoren waarin zzp'ers werkzaam zijn, type werkzaamheden, werklocaties, groeiambities en de keuze voor zelfstandig ondernemerschap. Het aantal zzp'ers in Nederland groeide in de periode van naar Dit is 9,5% van de beroepsbevolking. Door de behoefte aan flexibele arbeidsinzet bij het bedrijfsleven en overheid wordt verwacht dat het aantal zzp'ers blijft groeien. Veel zzp'ers zijn werkzaam in de handel, vervoer, horeca, zakelijke dienstverlening en bouw. Conjuncturele ontwikkelingen zijn van invloed op de groei van het aantal zzp'ers. Niet alle zzp'ers zijn succesvol: de helft van de zzp'ers is na gemiddeld 6 jaar gestopt. Zzp'ers vestigen zich niet zozeer in de grote(re) steden, maar vooral in de omliggende gemeenten. ZZP'ERS IN ARNHEM IN VERGELIJKING MET NEDERLAND In Arnhem zijn in 2014 ca zzp'ers. Dit is 7,8% van de beroepsbevolking (Nederland 9,5%). Arnhem neemt hiermee de 9 de positie in binnen de G32. De groei van het aantal zzp'ers in Arnhem is bovengemiddeld: 8,5% in de periode (Nederland 5,2%, G32 7,6%). Enkele kenmerken van Arnhemse zzp'ers: relatief veel 'jonge' zzp'ers (25-45jr), hoogopgeleide zzp'ers en relatief weinig middelbaar opgeleide zzp'ers; relatief veel zzp'ers met een (zeer) laag inkomen (< ,-); relatief veel zzp'ers in de zakelijke dienstverlening; driekwart van de zzp'ers in Arnhem is van Nederlandse herkomst, een kwart van niet Nederlandse herkomst. ZZP'ERS IN ARNHEM HEBBEN LAGE INKOMENS Zzp'ers zijn voornamelijk van Nederlands afkomst en zijn middelbaar/hoog opgeleid. ZZP-schap is populair onder 45-plussers. De inkomenspositie van zzp'ers is laag ten opzichte van werknemers in loondienst. In Arnhem heeft 52% van de zzp'ers heeft een inkomen onder de ,- (in Nederland 45%). Bovendien is 78% van de zzp'ers in Arnhem hoofdkostwinner (in Nederland is dat 73%) 5 6. Er is één algemeen kenmerk van alle zzp ers aan te wijzen: het zijn allemaal kleine ondernemingen. Dat maakt zzp ers kwetsbaar. In het algemeen geldt in Nederland dat in de regio's met veel zzp'ers met een laag inkomen, meer zzp ers vanuit een uitkering starten. Deze groep is vaak kwetsbaarder, onder meer omdat zij minder vaak het netwerk en de kennis hebben. Dit is niet noodzakelijkerwijs ook het geval in Arnhem, maar is een mogelijke verklaring. Directe verklaringen zijn niet onderzocht. 4 Bron: Zzp'ers in de G32-steden: analyse, duiding en beleidsaanpakken, Platform Bron: UWV Arbeidsmarktprognose Bron: UWV Arbeidsmarktrapportage Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 9

11 VERWACHTINGEN GROEI WERKGELEGENHEID Volgens het CBS staan alle signalen die bepalend zijn voor de stand van de Nederlandse economie op groen. Hiermee lijkt een einde te komen aan de economische recessie. Volgens de middellange termijnraming van de Gelderse economie 7 zal naar verwachting de werkgelegenheid in Arnhem, maar ook regionaal en landelijk toenemen. In Arnhem en de regiogemeenten zal de werkgelegenheid iets meer stijgen dan landelijk. GROEI EN KRIMP SECTOREN Naar verwachting zal het aantal arbeidsplaatsen in Arnhem toenemen van in 2015 naar ruim in Een aantal sectoren zal naar verwachting groeien. Vooral bij de bouw, zakelijke dienstverlening en cultuur sport & recreatie neemt het aantal arbeidsplaatsen toe. De perspectieven bij de financiële instellingen zijn aanhoudend sterk negatief. Ook bij de overheid en industrie & nutsbedrijven zal het aantal arbeidsplaatsen afnemen. Het Centraal Planbureau en UWV verwachten op basis van de huidige aannames 8 dat de economische groei de komende jaren zo n 2% zal bedragen en dat de werkgelegenheid in 2017 toeneemt. De groeiverwachtingen zijn in de loop van 2016 steeds positiever geworden, maar na 2017 neemt de werkgelegenheid toe met slechts een kleine procentpunt per jaar. CPB VOORSPELT GROEI OP MIDDELLANGE TERMIJN Het CPB heeft in augustus 2017 hun middellangetermijnverkenning uitgebracht voor Nederland. De voorspellingen zijn op alle fronten positief te noemen. We bespreken hier de belangrijkste; dit zijn Nederlandse cijfers. De bevolking stijgt van ruim 16,9 miljoen in 2015 tot 17,2 miljoen in In dezelfde tijd groeit de beroepsbevolking van 8,9 tot 9,1 miljoen. De beroepsbevolking groeit iets minder snel dan de bevolking. Daardoor neemt de werkloosheid fors af, van zo'n naar mensen. In 2015 was er 8,6% werkloosheid, dit daalt naar 5,2% werkloosheid. Het bruto modaal inkomen stijgt volgens de voorspelling in dezelfde periode van euro op jaarbasis naar in Dit betreft een stijging van in totaal 5,6%. In dezelfde periode stijgt het bruto binnenlands product met 11,8%. 7 Bron: Provinciale Economische Verkenning, Gelderse vooruitzichten UWV Analyse Werkgelegenheid en werkloosheid Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 10

12 ONTWIKKELINGEN VASTGOED LEEGSTAND NEEMT GESTAAG TOE In Arnhem en omgeving staat 8% van het winkelvloeroppervlak leeg 9. In Arnhem is dat in %, in Nederland 10% 10. Door faillissementen loopt leegstand sterk op. De regionale bevolkingsontwikkeling, verwachte koopkrachtontwikkeling, regionale economische ontwikkeling, huidige winkelstructuur en de ontwikkelingen omtrent internetverkopen vormen de belangrijkste determinanten voor het ramen van de winkelvraag. Arnhem heeft veel horecabedrijven en veel vierkante meters horeca 11. Het aantal m 2 horeca per inwoners is in Arnhem 27% hoger dan in vergelijkbare gemeenten. Het uitbreidingspotentieel is onderzocht op basis van een vergelijking tussen potentiële vraag en huidig aanbod. Er is tussen 2016 en 2020 nog uitbreidingspotentieel in de restaurantsector. In de drankensector en de fastservicesector geeft de monitor advies voor krimp. De kantorenmarkt heeft al meer dan 10 jaar te maken met meer dan 10% leegstand, zowel in Nederland als in Arnhem. In Arnhem gaat de ontwikkeling van de leegstand gelijk op met de ontwikkeling in Nederland. Het niveau ligt echter in Arnhem gemiddeld zo'n 2% hoger, waarmee de leegstand in 2016 uitkomt op 21%. Arnhem behoort tot een cluster gemeenten die in de bovenregionale winkelbehoefte voorzien. Een groot deel van deze gemeenten trekt ook veel toeristen die de winkelvraag stimuleren. Op middellange termijn wordt de vraag gestimuleerd door een bevolkingsgroei en profiteren deze gemeenten meer van een toename van het aantal toeristen. In deze gemeenten is voorzichtigheid geboden bij uitbreidingen. Vanwege de jongere leeftijdsopbouw van de inwoners werkt het effect van internetwinkelen in deze gemeenten naar verwachting sterker door. ONDANKS TRANSFORMATIES IN DE KANTORENMARKT Om leegstand te verminderen zet de gemeente Arnhem in op transformatie van kantoorbedrijfspanden en maatschappelijk vastgoed. In de figuur rechts staan transformaties van bedrijfspanden, kantoren en winkelpanden. De focus bij de transformaties ligt bij de zogenaamde prioriteitsgebieden: binnenstad, Velperweg e.o. en Presikhaaf. In de periode is in totaal m2 getransformeerd, waarvan m2 in de prioriteitsgebieden. De doelstelling is om m2 per jaar te transformeren. Meer dan de helft van de transformaties wordt omgezet naar wonen. 9 Sprekende cijfers winkelmarkt, 2016, Dynamis 10 Bron: PBL 11 Monitor Horeca Gemeente Arnhem, Onderzoek en Statistiek 11