Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma"

Transcriptie

1 Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma Proefschrift Dedmer Schaafsma, promotiedatum 2 februari 2007 Uitgebreide samenvatting Allergisch astma is een chronisch inflammatoire luchtwegaandoening die ondermeer gekenmerkt wordt door overgevoeligheid van de luchtwegen voor diverse bronchusobstructieve prikkels, waaronder neurotransmitters en ontstekingsmediatoren die vrijkomen bij een allergische reactie. Deze luchtweghyperreactiviteit (LHR) wordt in belangrijke mate veroorzaakt door een verhoogde reactiviteit van het gladde spierweefsel voor contractiele stimuli en door irreversibele structurele veranderingen van de luchtwegen ( luchtwegremodeling ), waaronder toename van de gladde spiermassa. Contractie van de luchtweg gladde spier wordt vooral bepaald door de mate van fosforylering van de lichte keten van het contractiele eiwit myosine (myosin light chain; MLC). MLC fosforylering wordt geïnitieerd door een verhoging van de intracellulaire Ca 2+ -concentratie ([Ca 2+ ] i ) en de daarop volgende vorming van het Ca 2+ -calmoduline complex. Dit complex is in staat het myosin light chain kinase (MLCK) te activeren, wat resulteert in de fosforylering van MLC. Gefosforyleerd MLC gaat vervolgens een interactie aan met het contractiele eiwit actine wat uiteindelijk leidt tot gladde spiercontractie. Behalve deze Ca 2+ -afhankelijke MLC fosforylering, is ook aangetoond dat de gevoeligheid van het contractiele apparaat voor Ca 2+ kan worden verhoogd. Dit betekent dat [Ca 2+ ] i niet altijd rechtstreeks gecorreleerd is met de mate van MLC fosforylering en contractie. Dit komt omdat de fosforyleringsgraad van MLC wordt bepaald door de balans in activiteit tussen MLC-fosforylering (door MLCK) en - defosforylering (door myosin light chain phosphatase, MLCP). Deze balans kan worden beïnvloed door met name Rho-kinase, dat in staat is MLCP te fosforyleren en daarmee diens activiteit te remmen. Er ontstaat dan een situatie waarbij een toegenomen MLC fosforylering wordt geïnduceerd bij een constante [Ca 2+ ] i ; dit proces wordt gedefinieerd als Ca 2+ -sensitisatie. Agonist-geïnduceerde contractie van glad spierweefsel kan plaats vinden door stimulatie van G q -gekoppelde receptoren, zoals de histamine H 1 -receptor en de muscarine M 3 -receptor. Stimulatie van dergelijke receptoren leidt tot de vorming van inositol-1,4,5-trifosfaat (IP 3 ) dat in staat is Ca 2+ uit intracellulaire opslagplaatsen vrij te maken - en (indirect) extracellulair Ca 2+ te laten instromen - wat resulteert in een verhoging van [Ca 2+ ] i en in contractie. Er bestaat een sterke correlatie tussen de inositolfosfaat (IP) accumulatie en de mate van contractie die cholinerge M 3 -receptor agonisten kunnen oproepen. Daarbij is er voor volle agonisten, waaronder methacholine, een aanzienlijke reserve gevonden in IP productie, terwijl er geen reserve aanwezig is voor de partiële agonist McN-A-343. Daarnaast is aangetoond dat volle agonisten een veel groter Ca 2+ -mobiliserend vermogen hebben in vergelijking met partiële agonisten. Desalniettemin zijn partiële agonisten toch in staat om een (sub)maximale contractie van luchtweg glad spierweefsel te bewerkstelligen. De studies beschreven in Hoofdstuk 2 werden opgezet om de verschillen in signaaltransductie tussen volle en partiele cholinerge receptoragonisten nader te bestuderen. Er werd met name gekeken in hoeverre verschillende agonisten, die op dezelfde receptor aangrijpen, afhankelijk zijn van de bovenbeschreven Rho-kinase afhankelijke Ca 2+ -sensitisatie. In runder tracheaal glad spierweefsel werden hiertoe de effecten van de specifieke Rho-kinase remmer Y op contractie, Ca 2+ -mobilisatie en Ca 2+ -influx, geïnduceerd door methacholine (volle agonist), pilocarpine en McN-A-343 (partiële agonisten) bestudeerd. In aanwezigheid van Y-27632, werd de gevoeligheid om contractie te induceren voor alle agonisten geremd. Echter, de maximale contractie was uitsluitend verminderd voor de partiële agonisten en niet voor methacholine. Dit geeft aan dat de volle agonist alleen in de lagere concentraties afhankelijk is van Rhokinase voor contractie, maar niet afhankelijk is van dit enzym voor het bewerkstelligen van zijn maximale contractiele effect. Van de bestudeerde agonisten was methacholine in staat om de grootste (IP 3 -afhankelijke) Ca 2+ -mobilisatie en -influx te induceren, wat volledig in

2 overeenstemming is met zijn aanzienlijke IP-productie reserve. Deze substantiële Ca 2+ - responsen volstaan dus om de maximale contractie te bereiken, zonder dat Rho-kinase daar functioneel aan hoeft bij te dragen. In tegenstelling tot methacholine, werden met pilocarpine en McN-A-343 zeer lage Ca 2+ -responsen gemeten, wat overeenkomt met de afwezigheid van transductiereserve voor deze agonisten, waardoor Rho-kinase activatie wel een significante bijdrage kan leveren aan het maximale contractiele effect. Volledig in overeenstemming met deze interpretatie bleek dat de maximale methacholine-geïnduceerde contractie wel Rhokinase afhankelijk werd als de receptorreserve werd verminderd door behandeling van de spierpreparaten met de irreversibele muscarine receptor-antagonist N-propylbenzilylcholine mosterd. Er kan derhalve geconcludeerd worden dat de functionele bijdrage van Rho-kinase aan de muscarine receptoragonist-geïnduceerde contractie toeneemt naarmate de primaire transductiereserve afneemt. Dit wordt ondersteund door de inverse correlatie die gevonden werd tussen de bijdrage van Rho-kinase aan de contractie en de Ca 2+ -mobilisatie en de Ca 2+ - influx. Er werden geen directe effecten van Y gevonden op de Ca 2+ -responsen van de drie agonisten, wat bevestigt dat de effecten van de Rho-kinase remmer op de cholinerge contractie berusten op een verminderde Ca 2+ -sensitisatie. Activatie van de Rho/Rho-kinase route kan plaatsvinden door verschillende receptoren, waaronder G-eiwit gekoppelde receptoren (GPCRs) en receptor tyrosine kinases (RTKs). Naast een agonist-afhankelijke rol voor Rho-kinase, zoals hierboven beschreven, blijkt er ook een receptorafhankelijke bijdrage te bestaan in de regulatie van luchtweg gladde spiercontractie. Zoals beschreven in Hoofdstuk 8, zijn van de gladde spier van de caviatrachea zowel de maximale contractie als de gevoeligheid voor PGF 2α - een prostaglandine dat zijn effect uitoefent via G q -gekoppelde FP-receptoren - gedeeltelijk afhankelijk van Rho-kinase, terwijl bij histamine-geïnduceerde contractie - die plaatsvindt door stimulatie van G q -gekoppelde H 1 - receptoren - deze parameters onafhankelijk zijn van Rho-kinase. Volledig in overeenstemming met deze bevindingen is ook de differentiële bijdrage van Rho-kinase aan de PGF 2α - en histamine-geïnduceerde luchtwegobstructie in vivo (Hoofdstuk 10). In runder tracheaal glad spierweefsel kon worden aangetoond dat contracties geïnduceerd door methacholine (receptorafhankelijk) en door KCl (via membraandepolarisatie, receptoronafhankelijk) beide deels afhankelijk zijn van Rho-kinase. Remming van Rho-kinase verminderde deze contracties in verschillende mate, met het grootste effect voor KCl. Dit was verrassend, aangezien tot dusver alleen receptorafhankelijke activatie van Rho-kinase was beschreven (Hoofdstuk 6). In de Hoofdstukken 3 en 4 werden de contractiele eigenschappen van groeifactoren onderzocht. Groeifactor-geïnduceerde proliferatie en differentiatie van gladde spiercellen van ondermeer bloedvaten en luchtwegen zijn uitgebreid onderzocht en beschreven. Door het initiëren van hyperplasie (toegenomen celaantal) en hypertrofie (toegenomen celgrootte) dragen groeifactoren bij aan remodeling van de gladde spierlaag, wat kenmerkend is voor ernstig astma. Recent is gebleken dat G q -gekoppelde receptoragonisten, waaronder acetylcholine, bradykinine en trombine, de proliferatieve capaciteit van groeifactoren kunnen versterken. Daarentegen is er zeer weinig bekend over groeifactoren met betrekking tot hun eigen contractiele eigenschappen in luchtweg glad spierweefsel. In vasculair glad spierweefsel was al gebleken dat sommige groeifactoren in staat zijn contractie te induceren. In Hoofdstukken 3 en 4 staat beschreven dat groeifactoren contractie kunnen induceren van zowel humaan bronchiaal (Hoofdstuk 3) als cavia tracheaal (Hoofdstuk 4) glad spierweefsel op een volledig Rho-kinase afhankelijke manier. Het bleek dat deze contracties gemedieerd worden door de productie van contractiele prostaglandines - afkomstig uit de gladde spierlaag en niet uit het epitheel -, die op hun beurt een Rho-kinase afhankelijke contractie induceren (Hoofdstuk 4). Verscheidene groeifactoren, waaronder IGF-1, EGF en PDGF, kunnen worden gegenereerd door ontstekingscellen zoals macrofagen en eosinofielen. Daarnaast kunnen ze afkomstig zijn uit geëxtravaseerd plasma, epitheelcellen en de luchtweg gladde spier zelf. In overeenstemming hiermee, is in astmatische luchtwegen een verhoogde expressie gevonden zowel van groeifactoren als van hun receptoren. Aangezien groeifactoren betrokken zijn bij herstelprocessen, zou een groeifactor geïnduceerde contractie kunnen bijdragen aan de

3 bescherming van beschadigde gebieden in de luchtwegen. Astma wordt ondermeer gekenmerkt door een diffuse luchtwegontsteking, en het is goed voor te stellen is dat groeifactoren onder dergelijke pathofysiologische omstandigheden zouden kunnen bijdragen aan luchtwegobstructie. Inhibitie van zulke contracties door middel van Rho-kinase remmers kan daarom therapeutisch relevant zijn. Luchtweg gladde spiercellen hebben het vermogen om van fenotype te veranderen (fenotypische plasticiteit). Modulatie van het fenotype kan geschieden onder invloed van groeifactoren, neurotransmitters en inflammatoire mediatoren. In vitro is aangetoond dat luchtweg gladde spiercellen en intacte spierpreparaten overgaan naar een minder contractiel, proliferatief fenotype na langdurige blootstelling aan groeifactoren, zoals PDGF, of foetaal runderserum. Een dergelijke verandering in fenotype gaat gepaard met een verminderde contractiele capaciteit en een afname in contractiele eiwit-expressie. De inductie van een (hyper)contractiel fenotype wordt daarentegen gekenmerkt door een toename in de expressie van contractiele eiwitten, zoals sm-mhc, calponine en sm-α-actine. Aangezien er recent een belangrijke rol voor Rho-kinase in de regulatie van de gentranscriptie van gladde spierspecifieke eiwitten aan het licht is gekomen, waren we geïnteresseerd in hoeverre Rho-kinase remming het functionele fenotype van intact luchtweg glad spierweefsel zou beïnvloeden. De studies beschreven in Hoofdstuk 6 laten zien dat langdurige voorbehandeling (8 dagen) met de Rho-kinase remmer Y resulteert in een reductie van zowel receptorafhankelijke (methacholine) als receptoronafhankelijke (KCl) contractie van runder tracheale spierpreparaten. Dit suggereert dat Rho-kinase activiteit in belangrijke mate betrokken is bij het behouden van de contractiliteit. Aangezien in vasculair glad spierweefsel een regulerende rol van Rho-kinase was gevonden in de PDGF-geïnduceerde proliferatie, is een rol voor Rhokinase in de fenotypische modulatie door groeifactoren ook voorstelbaar. Zoals beschreven in Hoofdstuk 6, zijn de PDGF-geïnitieerde proliferatie en de reductie in contractiliteit die optreedt na langdurige blootstelling aan deze groeifactor ongevoelig voor Y Hieruit kan geconcludeerd worden dat remming van Rho-kinase een hypocontractiel fenotype induceert, net als groeifactoren dat doen, echter, zonder dat daarbij proliferatieve effecten (luchtwegremodeling) naar voren komen. De acute bijdrage van Rho-kinase aan de contractie bleek onafhankelijk te zijn van het fenotype waarin de spierpreparaten verkeerden (Hoofdstuk 6). Desalniettemin is Rho-kinase activiteit noodzakelijk voor de inductie van een hypercontractiel fenotype, wat optreedt na langdurige incubatie met insuline, zoals later wordt beschreven (Hoofdstuk 7). Gebruikmakend van runder tracheale gladde spiercellen, is in ons laboratorium eerder aangetoond dat acuut toegediend insuline een zwak proliferatief effect heeft en dat het proliferatieve gedrag van andere groeifactoren versterkt. De studies in Hoofdstuk 5 werden opgezet om te onderzoeken of insuline ook contractie zou kunnen induceren. In gladde spierpreparaten van de caviatrachea induceerde insuline een stabiele contractie die afhankelijk was van p42/44 MAPK en Rho-kinase. Het bleek dat deze contractie gemedieerd werd door contractiele prostaglandines, aangezien zowel remming van COX, als EP 1 - en FPreceptor blokkade, de effecten van insuline op de myogene tonus sterk verlaagden. Deze bevindingen zijn volledig in overeenstemming met het in Hoofdstukken 3 en 4 beschreven mechanisme van groeifactor-geïnduceerde contractie. Naast acute proliferatieve en contractiele effecten, is insuline ook in staat een hypercontractiel fenotype te induceren. Langdurige behandeling van runder tracheale gladde spierpreparaten met insuline verhoogt de contractiele respons van KCl en methacholine en verlaagt de proliferatieve effecten van andere groeifactoren. De moleculaire mechanismen die hieraan ten grondslag liggen worden beschreven in Hoofdstuk 7. Langdurige incubatie met insuline bleek zowel de mrna- als de eiwitexpressie van specifieke contractiele eiwitten significant te verhogen. Daarnaast werd de vorming van grote langgerekte gladde spiercellen, waarvan het bekend is dat ze (hyper)contractiel zijn, bevorderd. Zowel Rho-kinase als PI-3- kinase spelen een rol in de accumulatie van contractiele eiwitten en de vorming van

4 langgerekte cellen, waarschijnlijk door regulatie van gentranscriptie (Rho-kinase) en -translatie (PI-3-kinase). In tegenstelling tot Rho-kinase, bleek PI-3-kinase ook betrokken te zijn bij de (geringe) toename in contractiele eiwitexpressie die optreedt na langdurige serumdeprivatie in afwezigheid van insuline. De bevindingen die beschreven zijn in Hoofdstukken 5 en 7 kunnen van belang zijn voor de lopende discussie over het gebruik van inhalatie-formuleringen van insuline voor de behandeling van diabetes mellitus type 1 en 2. Vervolgstudies zijn echter noodzakelijk om de acute en chronische effecten van insuline op humaan luchtweg glad spierweefsel te identificeren en om de effecten van insuline-inhalatie op functie en fenotype van de luchtweg gladde spier onder pathofysiologische condities als astma en COPD, vast te stellen. Recent is gevonden dat Rho-kinase activiteit betrokken is bij (de ontwikkeling van) hypertensie. Een dergelijke pathofysiologische rol voor de Rho/Rho-kinase transductieroute zou ook relevant kunnen zijn voor luchtwegaandoeningen. In de literatuur zijn een verhoogde eiwitexpressie van RhoA, Gα 12 en Gα 13 en een toegenomen membraantranslocatie van RhoA waargenomen in luchtweg gladde spierpreparaten van herhaaldelijk allergeen-geprovoceerde ratten; ook was er in dit model een toegenomen bijdrage van Rho-kinase aan de contractie waargenomen. In Hoofdstuk 8 wordt beschreven dat actieve allergische sensitisatie, zonder daaropvolgende allergeenprovocatie, reeds in staat is om de bijdrage van Rho-kinase aan cavialuchtweg gladde spiercontractie ex vivo en contractiele luchtwegreactiviteit in vivo te doen toenemen. Daarnaast werd er in longhomogenaten van actief gesensitiseerde cavia s een toegenomen RhoA-eiwitexpressie gevonden, wat (mede) de toegenomen functionele bijdrage van Rho-kinase kan verklaren. Omdat de verhoogde responsiviteit ex vivo van preparaten van actief gesensitiseerde dieren, die zowel met PGF 2α als met histamine werd waargenomen, genormaliseerd werd met Y-27632, kan worden geconcludeerd dat allergische sensitisatie op zich al bijdraagt aan de ontwikkeling van LHR. Naast actieve sensitisatie, is passieve sensitisatie van luchtweg gladde spierpreparaten met atopisch serum eerder gebruikt om potentiële mechanismen van allergeen-geïnduceerde LHR te bestuderen. Gebruik makend van deze techniek was aannemelijk gemaakt dat niet IgE maar andere factoren aanwezig in het atopisch serum waarschijnlijk verantwoordelijk zijn voor de inductie van non-specifieke hyperreactiviteit van de gladde spier. In Hoofdstuk 9 wordt beschreven dat in passief gesensitiseerde gladde spierpreparaten van de caviatrachea zowel de IgE-gemedieerde contractie als de verhoogde contractiliteit voor histamine en methacholine afhankelijk zijn van Rho-kinase. De non-specifieke LHR werd zelfs volledig genormaliseerd door Y-27632, wat aangeeft dat Rho-kinase een sleutelrol speelt in dit proces. De bevindingen beschreven in Hoofdstukken 8 en 9 impliceren dat er één of meerdere systemische factoren (aanwezig in het atopische serum) de bijdrage van Rho-kinase aan agonist-geïnduceerde luchtweg gladde spiercontractie verhogen. In Hoofdstuk 10 en 11 werd de in vivo bijdrage van Rho-kinase aan de allergeen-geïnduceerde ontwikkeling van LHR na de vroege en late astmatische reactie bestudeerd, door gebruik te maken van ons caviamodel voor allergisch astma. Onder basale omstandigheden, dat wil zeggen vóór allergeenprovocatie, had inhalatie van Y een duidelijk bronchoprotectief effect voor histamine en PGF 2α (Hoofdstuk 10). Daarnaast was er sprake van een toegenomen bijdrage van Rho-kinase aan de LHR na de vroege en de late reactie, die acuut en effectief kon worden opgeheven door middel van Y inhalatie. Wanneer Y min vóór en 8 uur na de allergeenprovocatie werd geïnhaleerd, werd wel de acute allergeen-geïnduceerde bronchusconstrictie sterk geremd; maar werd er geen significant effect op de totale vroege en late reactie waargenomen (Hoofdstuk 11). Daarnaast voorkwam Y inhalatie in belangrijke mate de LHR na de vroege reactie; de LHR na de late reactie werd zelfs genormaliseerd. Deze effecten zouden mede verklaard kunnen worden door het effect van Y op de infiltratie van inflammatoire cellen in de luchtwegen. Analyse van de bronchoalveolaire lavage (verkregen 25 uur na de allergeenprovocatie), liet zien dat inhalatie

5 van de Rho-kinase- remmer het totaal aantal inflammatoire cellen en de aantallen eosinofielen, neutrofielen en macrofagen verminderde. Naast de effectiviteit van Y om de agonist-geïnduceerde luchtwegobstructie na de vroege en de late reactie op te heffen (Hoofdstuk 10), laten deze resultaten zien dat inhalatie van Y ook beschermt tegen acute allergeen-geïnduceerde bronchusconstrictie, tegen de ontwikkeling van LHR na de vroege en na de late reactie en tegen infiltratie van ontstekingscellen. Het anti-inflammatoire effect van Y zou een belangrijke rol kunnen spelen bij de bescherming tegen de ontwikkeling van LHR.. Belangrijkste conclusies van dit proefschrift: Volle en partiële muscarine agonisten zijn differentieel afhankelijk van Rho-kinase voor hun contractiele effecten, waarbij er een inverse relatie bestaat tussen Rho-kinase afhankelijkheid voor contractie en de mate van Ca 2+ -mobilisatie en -influx (Hoofdstuk 2). Naast een agonist-afhankelijke rol, bestaat er ook een receptor-afhankelijke rol voor Rho-kinase in de regulatie van luchtweg gladde spiercontractie (Hoofdstukken 3 en 8). Groeifactoren zijn in staat om acuut contractie te induceren van luchtweg glad spierweefsel van mens (Hoofdstuk 3) en dier (Hoofdstuk 4). Stimulatie met groeifactoren resulteert in de productie van contractiele prostaglandines -afkomstig uit de gladde spierlaag - die verantwoordelijk zijn voor deze contractie en die afhankelijk zijn van Rho-kinase voor hun contractiele effecten (Hoofdstuk 4). De acute functionele bijdrage van Rho-kinase aan contractie is onafhankelijk van het fenotype van intact luchtweg glad spierweefsel. Daarnaast is Rho-kinase niet betrokken bij de modulatie naar het hypocontractiele/proliferatieve fenotype door de groeifactor PDGF. Wel is Rho-kinase een belangrijke regulator van basale contractiliteit (Hoofdstuk 6). Insuline is, net als andere groeifactoren, in staat luchtweg gladde spiercontractie te induceren (Hoofdstuk 5). Tevens leidt langdurige blootstelling van luchtweg gladde spiercellen aan insuline tot een verhoogde expressie van contractiele fenotypische markers, waarvoor zowel Rho-kinase als PI-3-kinase essentieel zijn (Hoofdstuk 7). Actieve allergische sensitisatie verhoogt de bijdrage van Rho-kinase aan de contractiele responsiviteit (zowel ex vivo als in vivo), waarschijnlijk als gevolg van een verhoogde RhoA-expressie (Hoofdstuk 8). Rho-kinase is in belangrijke mate verantwoordelijk voor de non-specifieke hyperreactiviteit en de specifieke allergeenresponsiviteit in passief gesensitiseerde luchtweg gladde spierpreparaten (Hoofdstuk 9). Inhalatie van de Rho-kinase remmer Y heeft een sterk bronchoprotectief effect onder basale omstandigheden, die mede afhankelijk is van de contractiele agonist. Tevens is er een verhoogde bijdrage van Rho-kinase aan de LHR na de vroege en late astmatische reactie, die acuut kan worden opgeheven door Y inhalatie (Hoofdstuk 10). Inhalatie van Y werkt profylactisch tegen acute allergeen-geïnduceerde bronchusconstrictie, tegen ontwikkeling van LHR na de vroege en de late reactie en tegen luchtweg ontsteking. Het anti-inflammatoire effect van Y zou een belangrijke rol kunnen spelen in het beschermend effect tegen de ontwikkeling van LHR (Hoofdstuk 11). Aangezien Rho-kinase betrokken is bij verscheidene processen die ten grondslag liggen aan LHR, kan dit enzym beschouwd worden als een interessant farmacotherapeutisch target in allergisch astma.

Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma Schaafsma, Dedmer

Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma Schaafsma, Dedmer University of Groningen Central role of Rho-kinase in the pathophysiology of allergic asthma Schaafsma, Dedmer IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you

Nadere informatie

Plasticity of airway smooth muscle phenotype in airway remodeling Gosens, Reinoud

Plasticity of airway smooth muscle phenotype in airway remodeling Gosens, Reinoud University of Groningen Plasticity of airway smooth muscle phenotype in airway remodeling Gosens, Reinoud IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting hoofdstuk 1). hoofdstuk 1 hoofdstuk 1).

Nederlandse samenvatting hoofdstuk 1). hoofdstuk 1 hoofdstuk 1). Nederlandse samenvatting Cyclisch adenosine monofosfaat, ofwel camp, is een universele second messenger die wordt geproduceerd onder invloed van een breed scala aan extracellulaire signaalmoleculen en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Astma is een wereldwijd voorkomende ziekte, waarvan de prevalentie steeds verder toeneemt. Deze ziekte wordt gekenmerkt door een chronische ontsteking

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Chapter 8 112 Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Insulin induceert complexe responsen in perifere weefsel zoals de skeletspier, vet, hart, lever en het brein om

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING SAMENVATTING Een karakteristieke eigenschap van astma is ontsteking van de luchtwegen. Deze ontsteking wordt gekenmerkt door een toename van ontstekingscellen in het longweefsel. De overgrote meerderheid

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Introductie Chronisch obstructief longlijden (COPD) en astma zijn veel voorkomende longziekten, waarvan de incidentie de afgelopen decennia sterk is toegenomen. Het is voorspeld

Nadere informatie

Algemene Samenvatting

Algemene Samenvatting Algemene Samenvatting e vitamine metaboliet 1,25-dihydroxyvitamine ( ) speelt een sleutelrol bij het handhaven van de calcium homeostase door middel van effecten op de darm, het bot en de nier. e metaboliet

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Cannabis Sativa wordt door de mensheid al duizenden jaren gebruikt, zowel voor de fabricage van weefmaterialen als voor geneeskundige doeleinden. In de Chinese traditionele geneeskunst

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2

Nadere informatie

Major role of the extracellular matrix in airway smooth muscle phenotype plasticity Dekkers, Bart

Major role of the extracellular matrix in airway smooth muscle phenotype plasticity Dekkers, Bart University of Groningen Major role of the extracellular matrix in airway smooth muscle phenotype plasticity Dekkers, Bart IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's

Nadere informatie

Inflammation and remodelling in experimental models of COPD - Mechanisms and therapeutic perspectives Pera, Tonio

Inflammation and remodelling in experimental models of COPD - Mechanisms and therapeutic perspectives Pera, Tonio Inflammation and remodelling in experimental models of COPD - Mechanisms and therapeutic perspectives Pera, Tonio IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat is astma? Astma is een aandoening die wordt gekenmerkt door vernauwing van de luchtwegen (oftewel bronchoconstrictie) na inademing van verschillende

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter 8

Samenvatting. Chapter 8 Samenvatting Chapter 8 154 Het dopaminerge systeem is betrokken bij de controle over een heel scala aan fysiologische functies, variërend van motorische activiteit tot de productie van hormonen en het

Nadere informatie

Het Onstaan van Osteoporose bij Patiënten met Reuma. Algemene Samenvatting

Het Onstaan van Osteoporose bij Patiënten met Reuma. Algemene Samenvatting Het Onstaan van Osteoporose bij Patiënten met Reuma Algemene Samenvatting 159 ALGEMENE SAMENVATTING Reumatoïde artritis (RA) is een chronische ontstekingsziekte die voorkomt bij 0.5-1% van de wereldbevolking.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift zijn de veranderingen in cellulaire functie en structuur in hartfalen met verschillende onderliggende oorzaken en fenotype bestudeerd. Dit om inzicht te krijgen

Nadere informatie

Nederlandstalige samenvatting

Nederlandstalige samenvatting Samenvatting 107 Nederlandstalige samenvatting Allergisch astma is een longaandoening waaraan wereldwijd 5% van de volwassenen en 10 tot 15% van de kinderen lijden. Een belangrijk kenmerk van allergisch

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting 9 Nederlandse Samenvatting F.S. de Man 1,2, N. Westerhof 1,2, A. Vonk-Noordegraaf 1 Departments of 1 Pulmonology and 2 Physiology, VU University Medical Center / Institute for Cardiovascular Research,

Nadere informatie

DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING

DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY NEDERLANDSE SAMENVATTING Dutch Summary / Nederlandse Samenvatting Sinds de ontdekking van de ADAM eiwitfamilie, twee decennia geleden, heeft het ADAM onderzoek zich voornamelijk gericht op

Nadere informatie

SAMEN ME VAT A T T I T N I G

SAMEN ME VAT A T T I T N I G SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een

Nadere informatie

Samenvatting CHAPTER9

Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting CHAPTER9 Samenvatting Primaire hooggradige hersentumoren vormen een ernstig probleem voor zowel volwassenen als kinderen. Ondanks de multimodale behandeling van deze hersentumoren, bestaande

Nadere informatie

Samenvat ting en Conclusies

Samenvat ting en Conclusies Samenvat ting en Conclusies Samenvatting en Conclusies 125 SAMENVAT TING EN CONCLUSIES In dit proefschrift werd de invloed van viscerale obesitas en daarmee samenhangende metabole ontregelingen, en het

Nadere informatie

Heterologe amplificatie van homologe β-adrenerge receptordesensitisatie

Heterologe amplificatie van homologe β-adrenerge receptordesensitisatie Heterologe amplificatie van homologe βadrenerge receptordesensitisatie in gladde spieren van de luchtwegen: implicaties voor astma? Auteur Tr e f w o o r d e n M. Boterman astma, βadrenerge receptor, desensitisatie,

Nadere informatie

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes

signaaltransductie cascades geactiveerd worden. Dit biedt de mogelijkheid om zowel het gedrag van actine als de regulerende signaaltransductieroutes Samenvatting Organismen op aarde ontwikkelen zich in de aanwezigheid van zwaartekracht. Een goede mogelijkheid om onderzoek te doen naar de invloed van zwaartekracht op organismen is het blootstellen van

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Om een meercellig organisme goed te kunnen laten functioneren is het essentieel dat cellen met elkaar communiceren. Intercellulaire communicatie kan plaatsvinden via de uitscheiding van hormonen en groeifactoren

Nadere informatie

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS

SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS SAMENVATTING IN HET NEDERLANDS Allergisch astma Allergisch astma is een veel voorkomende ziekte waarbij mensen benauwd worden wanneer ze de stof inademen waar ze allergisch voor zijn geworden. Daarnaast

Nadere informatie

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting

Chapter 10 C H A P T E R. Nederlandse Samenvatting Chapter 10 C H P R ederlandse Samenvatting 10 175 S M V I G Haemostase Hartinfarct en beroerte zijn het gevolg van trombi (bloed stolsels) die belangrijke vaten afsluiten en daardoor weefsel beschadiging

Nadere informatie

199 Hoofdstuk 2 In Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 en 5

199 Hoofdstuk 2 In Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 en 5 197 Samenvatting 198 Samenvatting Samenvatting 199 Veroudering gaat gepaard met het verlies van spiermassa en spierkracht, ook wel sarcopenie genoemd. Dit leidt tot beperkingen in het dagelijkse leven,

Nadere informatie

Samenvatting. Nederlandse samenvatting

Samenvatting. Nederlandse samenvatting Page 143 Samenvatting Onder normale omstandigheden inhaleert een volwassen menselijke long zo n 11.000 liter lucht per dag. Naast deze normale lucht worden er ook potentieel toxische stoffen en micro-organismen,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting 169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde

Nadere informatie

Signal transduction underlying the control of urinary bladder smooth muscle tone

Signal transduction underlying the control of urinary bladder smooth muscle tone UvA-DARE (Digital Academic Repository) Signal transduction underlying the control of urinary bladder smooth muscle tone Puspitoayu, E. Link to publication Citation for published version (APA): Puspitoayu,

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/24600 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Mariman, Rob Title: Probiotic bacteria and the immune system : mechanistic insights

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting N EDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 8 Nederlandse samenvatting 87 C HAPTER 8 In de prehistorie, toen er nog werd gejaagd met mes en speer, hing het leven af van een snelle reactie op eventuele verwondingen.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. Inleiding

Nederlandse samenvatting. Inleiding Nederlandse samenvatting 157 Inleiding Het immuunsysteem (afweersysteem) is een systeem in het lichaam dat werkt om infecties en ziekten af te weren. Het Latijnse woord immunis betekent vrijgesteld, een

Nadere informatie

Samenvatting in het Nederlands

Samenvatting in het Nederlands Samenvatting in het Nederlands Algemeen Een goed functionerend zenuwstelsel is van essentieel belang voor ons dagelijkse, bewuste en onbewuste handelen en denken. Het functioneren van het zenuwstelsel

Nadere informatie

Samenvatting 95 SAMENVATTING

Samenvatting 95 SAMENVATTING Samenvatting Samenvatting 95 SAMENVATTING Tijdens de ontwikkeling en groei van een solide tumor, staan de tumorcellen bloot aan een gebrek aan zuurstof (hypoxie). Dit is het gevolg van de snelle groei

Nadere informatie

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden Samenvatting voor niet-ingewijden REGULERING VAN MICROVASCULAIRE INSULINE- GEVOELIGHEID DOOR PERIVASCULAIR VET: EEN TRANSLATIONELE BENADERING Rick I. Meijer 225 Het doel van dit proefschrift was te onderzoeken

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28275 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: O Flynn, Joseph Title: Properdin-dependent activation and control of immune-homeostasis

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

Chapter IX. Samenvatting

Chapter IX. Samenvatting Chapter IX Samenvatting Chapter 9 Inleiding Multiple Organ Dysfunction Syndrome (MODS) is een ernstige complicatie bij zwaar gewonde patiënten. MODS gaat gepaard met een hoog sterftecijfer (40 tot 60 %)

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting Allergie, astma, mycobacteriën en Nramp1. Astma is een een chronische ziekte die gekenmerkt wordt door een chronische ontsteking van de luchtwegen en door overgevoeligheid van de luchtwegen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/40898 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Elis, A.S. Title: Identification of therapeutic targets and antisense oligonucleotide

Nadere informatie

Samenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127

Samenvatting Samenvatting hoofdstuk 1 127 125 Samenvatting Het metabool syndroom is een clustering van risicofactoren, zoals overgewicht/obesitas, verhoogd cholesterol, hoge bloeddruk (hypertensie) en metabole insulineresistentie (verminderde

Nadere informatie

2.1 Verstoord evenwicht protease-antiprotease

2.1 Verstoord evenwicht protease-antiprotease Roken is verreweg de belangrijkste risicofactor. Andere risicofactoren zijn: beroepen of hobby s met regelmatige blootstelling aan kleine deeltjes (fijnstof ) en (zelden) een familiair voorkomend enzymtekort

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Jong, A-M. R. D. (2014). New insights in atrial remodeling Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Jong, A-M. R. D. (2014). New insights in atrial remodeling Groningen: s.n. University of Groningen New insights in atrial remodeling Jong, Anne-Margreet Rimke de IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it.

Nadere informatie

Citation for published version (APA): Filipeanu, C. (2001). Intracellular angiotensin II: from myth to reality Groningen: s.n.

Citation for published version (APA): Filipeanu, C. (2001). Intracellular angiotensin II: from myth to reality Groningen: s.n. University of Groningen Intracellular angiotensin II Filipeanu, Catalin IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the

Nadere informatie

Chapter 10 Samenvatting (Dutch Summary)

Chapter 10 Samenvatting (Dutch Summary) Samenvatting (Dutch Summary) Het onderzoek beschreven in dit proefschrift was erop gericht om de regulatie van de expressie van eiwitten die betrokken zijn bij het metaboliseren en het transport van geneesmiddelen

Nadere informatie

Immuunreactie tegen virussen

Immuunreactie tegen virussen Samenvatting Gedurende de laatste eeuwen hebben wereldwijde uitbraken van virussen zoals pokken, influenza en HIV vele levens gekost. Echter, vooral in de westerse wereld zijn de hoge sterftecijfers en

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden

Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden Nederlandse samenvatting voor niet-ingewijden 1 Inleiding 2 Doel 3 Resultaten 4 Conclusies 5 Klinische en therapeutische implicaties - 189 - 1 Inleiding Kanker is tegenwoordig tweede meest voorkomende

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chronisch obstructief longlijden of in het Engels chronic obstructive pulmonary disease (COPD) is een medische term waar zowel chronische bronchitis als longemfyseem onder vallen.

Nadere informatie

Een verhoogde VLDL productie is een gemeenschappelijk kenmerk van verschillende veel voorkomende ziektes zoals diabetes type II en obesitas

Een verhoogde VLDL productie is een gemeenschappelijk kenmerk van verschillende veel voorkomende ziektes zoals diabetes type II en obesitas Een verhoogde VLDL productie is een gemeenschappelijk kenmerk van verschillende veel voorkomende ziektes zoals diabetes type II en obesitas (vetzucht). Een betere kennis van het regulatiemechanisme van

Nadere informatie

CHAPTER 8 SAMENVATTING

CHAPTER 8 SAMENVATTING SAMENVATTING In de vroege zwangerschap treden indrukwekkende veranderingen op in de bloedsomloop, nierfunctie en vochthuishouding bij de moeder. Hoewel de exacte betekenis van deze hemodynamische aanpassingen

Nadere informatie

ALGEMENE SAMENVATTING

ALGEMENE SAMENVATTING ALGEMENE SAMENVATTING Aantrekkelijke translationele doeleinden voor bot tissue engineering en regeneratieve geneeskunde zijn onder andere aandoeningen aan het skelet, zoals degeneratieve afwijkingen van

Nadere informatie

Samenvatting 149. Samenvatting

Samenvatting 149. Samenvatting Samenvatting Samenvatting 149 Samenvatting Constitutioneel eczeem is een chronische ontstekingsziekte van de huid gekenmerkt door rode, schilferende en bovenal jeukende huidafwijkingen. Onder de microscoop

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting Samenvatting In de Westerse wereld vormen cardiovasculaire ziekten de eerste doodsoorzaak, terwijl ook de prevalentie hiervan in Oost-Europa en ontwikkelingslanden toeneemt. De hoofdoorzaak van cardiovasculaire

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting Hematopoiesis Een volwassen mens heeft ongeveer vijf liter bloed waarin zich miljarden cellen bevinden. Deze cellen zijn onder te verdelen op basis van

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Fibrose, oftewel verlittekening van weefsels, is een proces dat tot uitval van belangrijke organen kan leiden, met de dood tot gevolg. In feite ligt het aantal sterfgevallen veroorzaakt door fibrose hoger

Nadere informatie

Chapter 10. Samenvatting

Chapter 10. Samenvatting Chapter 10 Samenvatting 123 Samenvatting Samenvatting De term atopische dermatitis (AD) is voor de kat in 1982 geïntroduceerd door Reedy, die bij een groep katten met recidiverende jeuk en huidproblemen

Nadere informatie

DE CARDIORENALE INTERACTIE

DE CARDIORENALE INTERACTIE SAMENVATTING 143 144 Samenvatting DE CARDIORENALE INTERACTIE Chronisch nierfalen is een wereldwijd gezondheidsprobleem en een voorname oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. De ziekte ontwikkelt zich

Nadere informatie

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting

CHAPTER 10. Nederlandse samenvatting CHAPTER 10 Nederlandse samenvatting Om uit te groeien tot een kwaadaardige tumor met uitzaaiïngen moeten kankercellen een aantal karakteristieken verwerven. Eén daarvan is het vermogen om angiogenese,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Bij de ontwikkeling van metabole ziekten zoals overgewicht, type 2 diabetes en Anorexia Nervosa spelen omgevingsfactoren zoals dieet en fysieke activiteit een belangrijke rol. Er zijn echter grote individuele

Nadere informatie

Samenvatting de Wit :25 Pagina Optima Grafische Communicatie. Nederlandse Samenvatting

Samenvatting de Wit :25 Pagina Optima Grafische Communicatie. Nederlandse Samenvatting de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 121 - Optima Grafische Communicatie Nederlandse de Wit 30-01-2001 12:25 Pagina 122 - Optima Grafische Communicatie Onze atmosfeer bestaat voor 21% uit zuurstof en dit maakt

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Het acute hartinfarct Hart- en vaat ziekten zijn een van de grootste doodsoorzaken wereldwijd. In Nederland sterven er gemiddeld 107 mensen per dag aan hart- en vaatziekten, waaronder

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Chapter 8 Niertransplantatie is de optimale therapie voor patiënten met chronische nierinsufficiëntie. Niertransplantatie kan echter leiden tot zowel acute als chronische complicaties

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 210 Nederlandse samenvatting Zuurstofradicalen en antioxidanten in multiple sclerosis 1. Multiple sclerosis Multiple sclerose (MS) is een chronische ontstekingsziekte van het centraal

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In het menselijk lichaam heeft het maagdarmstelsel de belangrijke taak om het voedsel te verteren en voedingsstoffen tot zich te nemen. Om deze functie uit te voeren bestaat het

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting De rol van proteïne kinase A in de vorming van galkanaaltjes door levercellen Een mens is opgebouwd uit cellen. Iedere cel is omgeven door een membraan die de inhoud van de cel

Nadere informatie

Samenvatting. Samenvatting

Samenvatting. Samenvatting 121 Samenvatting Antioxidanten spelen een belangrijke rol in tal van biochemische processen, variërend van het ontstaan van ziekten tot het verouderen van voedingsmiddelen. Om deze rol accuraat te kunnen

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting

Chapter 9. Samenvatting Samenvatting Hart- en vaatziekten zijn de meest voorkomende doodsoorzaak in de Westerse wereld. Atherosclerose, ook wel aderverkalking genoemd, is de belangrijkste onderliggende oorzaak van hart- en vaatziekten.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. (voor iedereen dus )

Nederlandse samenvatting. (voor iedereen dus ) (voor iedereen dus ) Iedere dag staan we bloot aan ontelbare schadelijke micro-organismen en stoffen. Om te overleven is het immuunsysteem constant in actie om deze factoren in ons lichaam te bestrijden.

Nadere informatie

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer

Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Amyloïd-bindende eiwitten bij de ziekte van Alzheimer Introductie onderzoeksproject De ziekte van Alzheimer De ziekte van Alzheimer is een neurologische aandoening en is de meest voorkomende vorm van dementie.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting (Dutch summary)

Nederlandse samenvatting (Dutch summary) Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 1 Vroeggeboorte na antenatale inflammatie bronchiale hyperreactiviteit als onderliggende oorzaak van Vroeggeboorte Over vroeggeboorte, ook wel prematuriteit genoemd,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 157 N ederlandse samenvatting Nederlandse Samenvatting 158 Nederlandse samenvatting Het aantal gevallen van huidkanker, waaronder melanoom, neemt nog steeds toe in de westerse

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting. Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 145 Nederlandse samenvatting De nieren hebben een belangrijke functie in het menselijk lichaam: ze zijn onder andere verantwoordelijk voor het zuiveren

Nadere informatie

CHAPTER 11 SAMENVATTING

CHAPTER 11 SAMENVATTING CHAPTER 11 SAMENVATTING Chapter 11 Drugsverslaving Drugsverslaving is een wereldwijd gezondheidsprobleem dat gekarakteriseerd wordt door dwangmatig drugsgebruik en een hoge mate van terugval na afkicken.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden diagnostische en therapeutische aspecten van acute leukemie bij kinderen beschreven, o.a. cyto-immunologische en farmacologische aspecten en allogene

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Inleiding Reuma is een verzamelnaam voor een groot aantal ernstige aandoeningen van het bewegingsapparaat, waarbij gewrichtsklachten een belangrijke rol spelen. Reumatoïde artritis (RA) is een vorm van

Nadere informatie

Samenvatting. Chapter12

Samenvatting. Chapter12 Samenvatting Chapter12 Coinfectie met Mycobacterium Tuberculose tijdens HIV-infectie is een groot probleem in de derde wereld, daar dit leidt tot een grotere sterfte. (hoofdstuk I) In de studies beschreven

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Samenvatting Niertransplantatie Patiënten met eindstadium nierfalen zijn voor hun overleving afhankelijk van nierfunctievervangende therapie zoals nierdialyse of het ondergaan

Nadere informatie

Samenvatting voor niet-ingewijden

Samenvatting voor niet-ingewijden Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken

Nadere informatie

CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING

CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING CHAPTER 10 NEDERLANDSE SAMENVATTING Chapter 10 156 Dit proefschrift bestaat uit een aantal studies waarin de veranderingen in het vermogen van plasma om de uitstroom (efflux) van cholesterol uit cellen

Nadere informatie

Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C.

Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C. UvA-DARE (Digital Academic Repository) Regulation of expression of complement components, complement regulatory proteins, and chemokines in keratinocytes Pasch, M.C. Link to publication Citation for published

Nadere informatie

Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2

Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 In dit proefschrift zijn de consequenties van een nadelige intrauteriene omgeving, gecreëerd door maternale apoe-deficiëntie of Ldlr-deficiëntie tijdens zwangerschap, op de gevoeligheid voor aderverkalking

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G

S A M E N V A T T I N G 186 187 S A M E N V A T T I N G Voor de behandeling van tumoren worden verschillende kleine organische moleculen gebruikt. Veel van deze moleculen zijn afkomstig van levende organismen. Etoposide en paclitaxel

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/18920 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Diepen, Janna Alida van Title: The role of inflammation in lipid metabolism Date:

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen

Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Nederlandse samenvatting Liesbeth van rensen Wat is astma? Patiënten met astma hebben het regelmatig benauwd. Kenmerkend voor de ziekte is dat de benauwdheid gepaard gaat met een piepende ademhaling, hoesten

Nadere informatie

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN

INTRODUCTIE STRESSHORMONEN 8 Samenvatting INTRODUCTIE Cocaïne behoort tot de stimulerende middelen; stoffen die energie en alertheid verhogen en een kortstondig goed gevoel of zelfs euforie geven. Herhaaldelijk gebruik van cocaïne

Nadere informatie

Nederlandse. Samenvatting

Nederlandse. Samenvatting Nederlandse Samenvatting Het metabole syndroom is tegenwoordig een veel voorkomend ziektebeeld dat getypeerd wordt door een combinatie van verschillende aandoeningen. Voornamelijk in de westerse landen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/45885 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Kersten, K. Title: Pulling the strings on anti-cancer immunity Issue Date: 2017-02-07

Nadere informatie

hoofdstuk 2-4 hoofdstuk 2

hoofdstuk 2-4 hoofdstuk 2 Samenvatting Het doel van het onderzoek, zoals beschreven in dit proefschrift, is het identificeren van fysiologische parameters voor het meten van stress bij vleesvarkens. Stress, veroorzaakt door de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch)

Nederlandse samenvatting. (summary in Dutch) (summary in Dutch) Type 2 diabetes is een chronische ziekte, waarvan het voorkomen wereldwijd fors toeneemt. De ziekte wordt gekarakteriseerd door chronisch verhoogde glucose spiegels, wat op den duur

Nadere informatie

157 De ontdekking van de natuurlijke aanwezigheid van antisense oligonucleotiden in eukaryote cellen, die de expressie van specifieke eiwitten kunnen reguleren, heeft in de afgelopen tientallen jaren gezorgd

Nadere informatie

- NEDERLANDSE SAMENVATTING -

- NEDERLANDSE SAMENVATTING - - NEDERLANDSE SAMENVATTING - NEDERLANDSE SAMENVATTING KETAMINE: EEN NIEUWE DIMENSIE VAN EEN BEKENDE STOF? Ketamine is een anestheticum dat in de humane en veterinaire anesthesie voornamelijk wordt gebruikt

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Conventionele geïnactiveerde griepvaccins worden toegediend door middel van intramusculaire (i.m.) injectie. De vaccins voorkomen vermenigvuldiging van

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING 131 Astma, chronische bronchitis en longemfyseem (de laatste twee worden samen ook wel COPD genoemd) zijn longaandoeningen die veelvuldig voorkomen. De aandoeningen worden gekarakteriseerd

Nadere informatie

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases).

in de route kunnen activeren. Een groep van enzymen die ook deel uitmaken van deze cascade zijn de mitogen-activated protein kinases (MAP kinases). Samenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 1 geeft een algemene introductie tot de immuunresponsen die worden opgewekt door helminthen; wormen, waarvan de meeste soorten parasitair zijn. Twee typen zijn te onderscheiden:

Nadere informatie

Arginase Maarsingh, Harm

Arginase Maarsingh, Harm Arginase Maarsingh, Harm IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's

Nadere informatie