Europese toezichthouders: Consument betaalt nog steeds teveel voor energie

Transcriptie

1 dinsdag 17 december jaargang 16 nummer 10 Energie Actueel verschijnt 10 keer per jaar Oplage Abonneren via Fries zonnekarretje De elektromotor ligt klaar voor montage in de splinternieuwe Frisian Ecocar, die leerlingen van regionaal onderwijscentrum De Friese Poort in Leeuwarden bouwen. Het karretje moet in het jaar 2018 rijden met bezoekers van de evenementen rondom het jaar 2018, waarin Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa is. In de Frisian EcoCar moet de nieuwe accutechnologie worden verwerkt. De wagen rijdt straks op zonne-energie. We moeten ons niet vastpinnen, maar flexibel en wendbaar blijven 6 Voormalig Shell-topman Jeroen van der Veer Duitse atoomconcerns de dupe door late aanpassing aan Energiewende Energiebedrijven in Denemarken bezig om kosten offshore wind fors te verlagen Jacques Vandermeiren, CEO van de Belgische TSO Elia Stroomvoorziening in België in gevaar als gascentrales te vroeg dichtgaan Europese toezichthouders: Consument betaalt nog steeds teveel voor energie DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL De Europese consumenten zijn - evenals voorheen - ook dit jaar verschillende miljarden euro s duurder uit geweest voor hun gas en elektriciteit dan nodig was geweest. Het Europese Agency for the Cooperation of Energy Regulators (ACER) noemt daarvoor verschillende redenen. Zo treden er nog steeds vertragingen op bij de oprichting van de gezamenlijke Europese energiemarkt, die al volledig geliberaliseerd had moeten zijn, maar waarvan de deadline steeds opnieuw werd verschoven. Daardoor kan de vrije concurrentie tussen de energieleveranciers nog niet volledig spelen. Nu moet deze uniforme markt Energie Actueel is ook digitaal beschikbaar: Homepage Online krant energieactueel.nl vanaf 1 januari 2015 een feit zijn, hebben de EU-lidstaten alsnog herhaald. De hogere kosten voor de consumenten vloeien verder voort uit het feit dat zij nog steeds traag en besluiteloos reageren op de mogelijkheden om naar andere goedkopere leveranciers over te stappen. Dat de meeste consumenten passief reageren wijt het agentschap aan het feit, dat ze niet op de hoogte zijn van de prijsverschillen tussen leveranciers, dat zij loyaal willen blijven aan hun vertrouwde leveranciers en dat zij ervoor terugschrikken om over te stappen naar een hen onbekende leverancier. Belastingen Toch geeft ACER toe dat het niet altijd Oer-Hollands polderen dient als voorbeeld voor het buitenland Voorzitter van de Sociaal- Economische Raad Wiebe Draijer kijkt terug op een spannende periode van maandenlang onderhandelen. Want hoe groot de tegenstelling in belangen ook was, de partijen die aanschoven bij de onderhandelingen over het Energieakkoord moesten en zouden er uitkomen, zegt hij. Iedereen realiseerde zich: het is nu of nooit. Het Energieakkoord is er, nu komt het erop aan dat de afspraken ook worden nagekomen. De bijzondere commissie Borging Energieakkoord onder leiding van voormalig politicus Ed Nijpels zal daar op toezien, zegt Draijer. Dat het Energieakkoord van de lage landen niet onopgemerkt is gebleven in het buitenland heeft hij de afgelopen tijd ondervonden. Er bereikten hem veel positieve reacties. Vooral name de vraag hoe wij dit voor elkaar hebben gekregen wordt veelvuldig gesteld. Men wil graag meer over onze aanpak weten. Draagvlak scheppen Tijdens een bezoek aan de Verenigde Staten sprak Draijer met gouverneur Brown die in de staat Californië de energietransitie bezig is vorm te geven. Hij beschreef de weerstand die zijn plan opriep en de doelstellingen die Californië op energiegebied heeft. Draijer: Brown was gefascineerd hoe wij dit in Nederland hebben aangepakt. In plaats van een top-down benadering is hij tot de overtuiging gekomen dat dialoog en draagvlak scheppen een effectievere aanpak is om de energietransitie uit te voeren. Ook in Azië is het oer-hollandse polderen niet onopgemerkt gebleven, zegt Draijer. In Singapore werkt men aan een ambitieus plan voor energietransitie. Ook daar kijkt men met meer dan gemiddelde belangstelling naar het Nederlandse poldermodel. Lees ook pagina 4 en 5 gemakkelijk is om van energieleverancier te veranderen, ook al kan dat een betere prijs opleveren: In een aantal EU-landen is nog altijd onvoldoende marktwerking. Ook hebben allerlei belastingen, heffingen en andere kosten tot gevolg dat er voor de leveranciers maar een geringe marge overblijft om op het vlak van de prijs te kunnen DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Een wereld zonder fossiele brandstoffen is een illusie. Die visie ventileerde directietopman Helge Lund van het Noorse energieconcern Statoil onlangs bij de presentatie van de World Energy Outlook van het Internationaal Energie Agentschap (IEA) op de jaarlijkse Autumn Conference in Oslo. Fossiele brandstoffen zullen nog tientallen jaren de energiemix domineren, aldus de overtuiging van Lund, volgens wie de grote vraag daarom niet is hoe we ervan af moeten komen, maar hoe de productie schoner en het verbruik efficiënter kunnen worden gemaakt. Dat is niet alleen een zaak voor politici en wereldleiders, hoewel hun rol belangrijk blijft. Ook de industrie en de private sector zullen eraan bij moeten dragen. Toekomst Statoil is sinds het begin van de olie- en gaswinning in de Noorse wateren, 40 jaar geleden, uitgegroeid tot een niet onaanzienlijke speler in de wereldwijde offshore sector en heeft zich ontwikkeld van een pure staatsmaatschappij tot een beurs- concurreren. Als een van de projecten die vertraging hebben opgelopen (en voorlopig zijn stopgezet) noemt het agentschap de koppeling van de handel in energie tussen België, Nederland, Duitsland en Frankrijk. De beurzen die aan het platform zouden deelnemen, stranden op onenigheid over de vraag wie de handelstechnologie zou leveren. Volgens ACER stegen de prijzen voor elektriciteit per EU-huishouden in 2012 gemiddeld met 4,6%, de gasprijzen zelfs met 10%. De onvolledige integratie van de energiemarkt en de versnippering van de retailmarkt in de hele Europese Unie hebben een aanzienlijk verlies van sociale welvaart veroorzaakt, dat verschillende miljarden euro s bedraagt. Topman Statoil: Toekomst zonder fossiele brandstoffen bestaat niet genoteerd bedrijf, waarin de Noorse overheid de rol speelt van grootaandeelhouder. De winning van olie en gas blijft de kernbedrijvigheid voor het concern. Lund: Wie vindt dat we moeten ophouden met de opsporing en uitbouw van olie- en gasvelden en nieuwe kansen moeten laten liggen, is op zijn gunstigst bezig om zich voor te bereiden op een toekomst die er niet is of hooguit duurzaam is voor maar een handvol mensen. Op zijn slechtst is het een weg die een betere en mooiere toekomst voor miljoenen mensen blokkeert. Rol aardgas Met name de rol van aardgas mag volgens Lund bij het terugdringen van de klimaatemissies niet worden onderschat. Aardgas dat steenkool vervangt in de energiemix draagt met ongeveer 50% bij aan de reductie van de CO 2 -uitstoot. En om vanuit het perspectief van het IEA-klimaatscenario aan de vraag te voldoen, zou nog tien keer zoveel gas moeten worden geproduceerd als wat nu op het Noorse plat kan worden geproduceerd, constateert de Statoil-topman.

2 2 ECONOMIEmarkt & bedrijven Energiebedrijven in Denemarken zetten in op forse kostendaling offshore wind DOOR WIM VERSEPUT, KOPENHAGEN Energieconcerns als Vattenfall, DONG Energy en E.On gaan fors investeren in de uitbouw van de windenergiecapaciteit, met name op zee, maar de aanleg moet wel aanzienlijk goedkoper worden aangepakt dan tot dusver. Dat valt op te maken uit informatie van de Deense brancheorganisatie Dansk Energi. DONG Energy hanteert als doel om de aanlegkosten van offshore windparken met 35% terug te dringen. Dat doel moet bereikt zijn in De Deense dochtermaatschappijen van Vattenfall (Zweden) en E.On (Duitsland) noemen geen concrete percentages, maar zijn het er wel roerend over eens dat het duidelijk goedkoper kan. Braakliggend kostenbesparingspotentieel is te vinden bij onder meer de turbines, de funderingen en de bekabeling, maakt directievoorzitter Tore Harritshøj van E.On Danmark duidelijk. Elektriciteit van offshore windturbines is nog verre van marktconform en drijft economisch op door de overheden gegarandeerde prijzen. Als dat niet verandert bestaat volgens Harritshøj het risico dat de ambitieuze uitbouwplannen van de politici op de tocht komen te staan door gebrek aan acceptatie onder de burgerij. Nog lager De leidende fabrikant van offshore windturbines, Siemens Wind Power met MW in de orderportefeuille en MW al gerealiseerde windcapaciteit op zee, stelt vast dat de kostenreductie vooral moet plaatsvinden in de aanleg, bij de infrastructurele voorzieningen (kabels, transformatorstations etc.) en de bijbehorende dienstverlening. De turbines zelf worden al aanzienlijk goedkoper gefabriceerd. In het begin van de jaren 90 was het aandeel van de turbines ruim 60% van het aanlegbudget. Inmiddels is dat minder dan 50%. De relatieve kostprijs van de molens is dus lager geworden geworden, concludeert de in Denemarken gevestigde windkrachtmaatschappij van de Duitse multinational. Het kan desondanks nog lager, luidt de visie van onderzoeksinstelling Offshoreenergy.dk in Esbjerg. Maar ook hier erkent directeur Morten Basse Jensen dat allereerst vooral zal worden gefocust op de overige schakels in de keten. Aansluiting parken Siemens Wind Power sleepte in november een nieuwe order in de wacht bij DONG Energy voor de levering van 97 megamolens van 6 MW per stuk voor de projecten Gode Wind 1 en 2 in het Duitse deel van de Noordzee. Het Deense energieconcern steekt in totaal in de aanleg daarvan 2,2 miljard euro. Beide projecten samen leveren een capaciteit op van ruim 580 MW. Dat komt in potentie neer op een elektriciteitsproductie voor een slordige huishoudens. Omtrent de aansluiting op het net zijn harde afspraken gemaakt met netbeheerder TenneT. Een situatie zoals bij windpark Riffgat in de Duitse Waddenzee, waar de aansluiting bij de gereedkoming afgelopen zomer nog ontbrak, wordt daarmee in beginsel voorkomen. Tevens onderstreept DONG eens te meer de strategische inzet op offshore windenergie. De investering in Gode Wind wordt onze grootste tot dusver en zal onze leidende positie op de offshore windkrachtmarkt verder versterken, klinkt het optimistisch van de kant van concerndirecteur Samuel Leupold. Voor de stroom uit het Gode Windpark, dat volgens plan bedrijfsklaar is in de tweede helft van 2016, krijgt DONG 10 jaar lang een garantieprijs. Wind op land In Denemarken zelf voorzien de politieke plannen voor de eerstkomende jaren in de uitbouw van de offshore capaciteit met nog eens MW, waarvan 500 MW dicht bij de kust en de rest ver buitengaats in de Oost- en Noordzee. De daarmee van de energiebedrijven gevergde investeringen worden geraamd op een slordige 4 tot 5,5 miljard euro. Ook aan land wordt verder gewerkt aan windcapaciteit. De politiek mikt hier tot 2020 op de installatie van MW. Het Zweedse Vattenfall wil die mogelijkheden niet laten liggen. Onze ambitie is om een leidende projectontwikkelaar te zijn in Denemarken aan land en offshore in Noord-Europa, zegt Arne Rahbek van Vattenfalls Deense dochtermaatschappij. Nuons moederconcern verdeelt de krachten over wind op land en zee gelijk om de risico s te spreiden. Maar zoals DONG met zijn inzet op de Duitse markt al illustreert, beperken de energiebedrijven zich bij de aanpak van nieuwe projecten zeker niet tot Denemarken alleen. E.On doet in principe mee in dit land, maar investeringen hier moeten concurreren met projecten over de hele wereld, tekent Harritshøj aan. Een Deense productiemaatschappij als EnergiMidt bijvoorbeeld heeft in navolging van DONG ook oog gekregen voor de Duitse markt en investeert in windenergie in de deelstaat Saksen-Anhalt. Doelstelling is om in totaal 1,5 tot 2 miljard kwh uit hernieuwbare bronnen op de markt te kunnen brengen. Dat komt neer op de bouw van een capaciteit van 700 tot 800 MW, primair windenergie. Winstdaling GDF Suez, winstwaarschuwing Centrica DOOR PETER WESTHOF De stagnerende economie in West-Europa heeft bij GDF Suez in de eerst negen maanden van 2013 tot teleurstellende lagere resultaten geleid. Het vizier van GDF Suez zal daarom meer worden gericht op de opkomende markten, zo maakte het Franse bedrijf bekend. Ook het Britse Centrica bevindt zich in een wat mindere periode. Door diverse oorzaken moest het zijn winstprognose voor het lopende jaar verlagen. GDF Suez presenteerde half november een flinke winstdaling over de eerste drie kwartalen van dit jaar. De winst liep met 6,5% terug naar 10,3 miljard euro. Het bedrijf maakte ook bekend een aantal afschrijvingen over zijn Europese installaties te gaan doen. Een teruglopende vraag en overcapaciteit hebben gezorgd voor een flinke daling van de groothandelsenergieprijzen in Europa. Om de afhankelijkheid van Europa te verminderen, verlegt GDF Suez steeds meer zijn aandacht naar de opkomende landen buiten Europa, waar de vraag nog wel toeneemt. Gerard Mestrallet, topman van GDF Suez, zei dat zijn bedrijf in de afgelopen maanden energie-installaties in Portugal en Australië heeft verkocht. Tegelijkertijd heeft GDF Suez een aantal nieuwe markten betreden, waaronder Mongolië, Vietnam, Uruguay en Zuid-Afrika. Deze transacties passen in de strategie van GDF Suez om zijn belang in de oude markten te verkleinen en te investeren in de nieuwe, snelgroeiende markten, aldus Mestrallet tijdens de presentatie van de cijfers. Van januari tot en met september 2013 haalde GDF Suez al 15,5% van zijn omzet uit Latijns Amerika, Azië en het Midden-Oosten. Volgens een analist is het bedrijf nu de onbetwiste leider bij het zich richten op de opkomende markten. Het aandeel GDF Suez noteerde op de beurs in Parijs in reactie op de cijfers licht lager. Toch hebben beleggers in het aandeel weinig reden tot klagen, want het is de afgelopen twaalf maanden ruim 10% omhoog gegaan. Winstwaarschuwing Eén dag na de presentatie van de cijfers van GDF Suez gaf Centrica een winstwaarschuwing af. Stijgende kosten in thuisland Groot-Brittannië en een toegenomen concurrentie in de Verenigde Staten waren de oorzaak voor de waarschuwing. Eerder had Centrica voorspeld dat de winst per aandeel dit jaar 3 tot 4 procent zou bedragen. Maar nu stelde het bedrijf dat dit waarschijnlijk niet gehaald kan worden en dat de winst per aandeel onveranderd zal blijven. Centrica heeft in Groot-Brittannië last van hogere kosten op het gebied van transport en milieu. Daarnaast ligt Centrica al enige tijd onder vuur van de oppositie in het Britse parlement. De energieonderneming bedrijf heeft in oktober de prijzen van dochteronderneming bij British Gas met 9,2% verhoogd. Dat viel niet goed bij de Britse politiek, met name bij de Labourpartij. Deze partij kondigde aan dat het de energieprijzen twintig maanden zou bevriezen, als het de parlementsverkiezingen in 2015 zou winnen. Deze verkiezingsbelofte van de partij van Ed Miliband zorgde voor een flink verlies van het aandeel Centrica op de beurs in Londen. Binnen twee dagen in september ging er 1,5 miljard Britse pond van de beurswaarde van Centrica af. Sindsdien trad er geen herstel van de koers op. De winstwaarschuwing op 14 november deed het aandeel nog eens 4% duikelen. Dit zijn bijzondere tijden voor de energiesector in Groot-Brittannië, met een intens publiek debat over hogere energieprijzen, stelde Centrica in een verklaring. Ook de toegenomen competitie in de Verenigde Staten is een bron van zorg voor Centrica. Tabel stijgers en dalers Periode 4 November t/m 10 december 2013 best presterende Gasnatural - Union Fenosa 3,23% EVN 1,33% E.On 0,89% EDP -0,37% RWE -0,66% minst presterende Enel -4,05% Scottish & Southern -6,38% GDF Suez/International Power -7,77% Centrica -8,09% Veolia Env -9,81% De dochteronderneming van Centrica heet hier Direct Energy. De Amerikaanse markt is eigenlijk een groeibriljantje voor Centrica, maar laat het nu afweten. Nog in juli van dit jaar voegde Centrica een groot Amerikaanse energiebedrijf voor 1 miljard dollar aan zijn portefeuille in de VS toe. Maar qua resultaten moet Centrica hier nu even pas op de plaats maken.

3 3 ANALYSE energiemarkt Jacques Vandermeiren, CEO van de Belgische TSO Elia, pleit voor Energiepact Stroomvoorziening in België in gevaar als gascentrales te vroeg dichtgaan DOOR JAN SCHILS, BRUSSEL Een aantal in België opererende energiebedrijven als Electrabel, EDF Luminus en E.On, wil binnenkort enkele grote gascentrales stilleggen, omdat ze met groot verlies draaien. Andere gascentrales zijn al gesloten of draaien nog maar enkele dagen per jaar, omdat gesubsidieerde groene stroom, en elektriciteit afkomstig van steenkool veel goedkoper hun weg naar de afnemers vinden. Toch zijn deze gascentrales nog steeds onmisbaar wanneer de vraag naar elektriciteit groot is op piekmomenten. Worden ze te vroeg gesloten, dan dreigt het licht uit te gaan in België, waarschuwt de Belgische TSO. Voor Jacques Vandermeiren, CEO van Elia, TSO en beheerder van het Belgische hoogspanningsnet, was een en ander aanleiding de alarmbel te luiden. Hij waarschuwde onlangs de federale regering in Brussel ervoor dat de stroomlevering van het land ernstig in het gedrang dreigt te komen. De CREG, de federale toezichthouder op de elektriciteits- en gasmarkt in België, deed dat al eerder. Volgens de CREG volstaat een enkele koudegolf in Frankrijk om België zonder stroom te zetten. Maar hoe acuut is die dreiging en hoe kan ze concreet worden voorkomen? Is een (gedeeltelijk) uitstel van de voorgenomen sluiting van de zeven Belgische kerncentrales tussen 2014 en 2025 een optie? Zeker wanneer men bedenkt dat de bouw van dure nieuwe gasgestookte (STEG-)centrales al gauw drie tot vier jaar duurt, terwijl kernenergie aanzienlijk goedkoper is. Vanaf 2015 gaat het erom spannen Vandermeiren: Voor de komende winter is de situatie nog positief, maar vanaf 2015 wordt het moeilijker doordat de kerncentrales Doel 1 en 2 dan zullen wegvallen. Nu is de leveringsproblematiek een verantwoordelijkheid van de overheid. Energiestaatssecretaris Wathelet heeft om de energievoorziening veilig te stellen besloten om de kerncentrale Tihange 1 in Wallonië tien jaar langer open te houden, dat wil zeggen tot Maar als er inderdaad een opeenstapeling van sluitingen van gascentrales gaat plaatsvinden, kan dat inderdaad de elektriciteitslevering in ons land ernstig in gevaar brengen. Stop & go-beleid Terwijl Frankrijk (uitbreiding kernenergie), Duitsland (Energiewende) en Nederland (Energieakkoord) een duidelijke langetermijnkeuze hebben gemaakt voor de richting die zij willen inslaan met hun energievoorziening, is daarvan in België totaal geen sprake. Er bestaat daarover geen enkele zekerheid, laat staan planning. Vandermeiren: In België voert de regering een stop & go-beleid, en de overheid verandert de regels en het beleid steeds. Daardoor ziet de energiesector zich gedwongen om van koers te veranderen ten aanzien van de vele langetermijn initiatieven en dito grote investeringen halverwege de geschatte looptijd. Zo werd voor het eerst in 2003 bij wet een stop van de kerncentrales aangekondigd. In 2009 werd deze wet definitief gewijzigd om vervolgens drie jaar later opnieuw te worden veranderd. Ook gebeurt het in België geregeld dat het energiebeleid gewijzigd of opgeschort wordt naar aanleiding van onverwachte politieke of andere gebeurtenissen en op die manier zijn langetermijnkarakter verliest. Dat is bijvoorbeeld het geval geweest met de steunmaatregelen voor hernieuwbare energie. Die werden deels verminderd, deels helemaal afgeschaft. Energiepact Volgens Vandermeiren is het de hoogste tijd dat België actie onderneemt, zoals de buurlanden doen. Hij pleit voor een Energiepact om s lands stroom- en gasvoorziening veilig te stellen. Maar maakt de versnippering van het energiebeleid (deels federaal, deels gewestelijk) een dergelijk pact wel mogelijk? Vandermeiren: De verschillende beslissingsniveaus binnen België inzake energie zijn nu eenmaal een realiteit. Het is zeker ambitieus om een dergelijk Energiepact tot stand te willen brengen, maar wij beschouwen het als onze taak om hiertoe op te roepen en een faciliterende rol te spelen. Wij willen hierbij de verschillende marktspelers betrekken. Heel wat stakeholders zijn van mening dat we dringend beslissingen moeten nemen. Het is vooral onze bedoeling om, zoals in de buurlanden, een langetermijnperspectief en -visie te ontwikkelen die door alle betrokkenen wordt gedragen en maatschappelijk relevant is. Nederlandse stroomimport België is in enkele jaren tijd van een netto-exporteur van energie naar een netto-importeur geëvolueerd. De meeste elektriciteit wordt vanuit Nederland en Frankrijk geïmporteerd. Op de Nederlandse energiemarkt bestaat momenteel overcapaciteit. Men wil graag stroom naar België exporteren. Vandermeiren: België staat positief tegenover stroomimport uit Nederland. Voor de eerstkomende winters verwachten wij dat alle importcapaciteit uit Nederland op volle capaciteit zal worden gebruikt tijdens de piekuren. Wij gaan er immers meer en meer vanuit dat Frankrijk, hoewel in de regel exporteur naar België buiten de piekuren, tijdens de piek-momenten van een langdurige koudegolf eerst aan zich zelf zal denken en slechts in beperkte mate stroom naar België zal uitvoeren. België heeft veel elektriciteit uit het buitenland nodig. Vandermeiren: Elia kan gemiddeld ongeveer eenderde van het Belgische stroomverbruik invoeren, ofwel 3500 MW. Bij piekmomenten wordt deze stroom overwegend in Nederland en Duitsland geproduceerd. Dit is al een zeer hoog percentage afhankelijkheid van het buitenland. De vraag is dan, kan men dit niet verhogen, tot bijvoorbeeld 40 procent? Elia heeft sinds jaren een versterkingsprogramma voor het hoogspanningsnet naar Nederland in de pipeline, het zogeheten Brabo-project, maar dit project is door een individuele klacht bij de Raad van State sterk vertraagd. Elia blijft er wel verder aan werken. Wij achten het overigens niet raadzaam om tijdens piekmomenten nog meer op het buitenland te blijven rekenen, want ook in Nederland en Duitsland zijn de draaiuren van veel gascentrales zeer beperkt en zullen niet-rendabele centrales gesloten worden. De toename van de interconnectiecapaciteit blijft wel verantwoord voor de dagelijkse uitwisseling van energie buiten de piekmomenten. Jacques Vandermeiren, CEO van Elia: Voor de eerstkomende winters verwachten wij dat alle importcapaciteit uit Nederland op volle capaciteit zal worden gebruikt tijdens de piekuren. Column Wat gaat 2014 ons brengen? De energiewereld is onvoorspelbaarder dan ooit. Vorig jaar konden we alleen hopen dat er ook in Nederland een Energieakkoord zou komen, nu is het er. Dat gasland Nederland niet eens wil zoeken naar nieuwe vormen van gasproductie is even verbazend. Wereldwijd blijft de toename van broeikasgasemissies onzeker: deze vertraagt fors, maar is dat vooral een structuur- of cyclisch effect? Voor 2014 denk ik dat we op drie zaken moeten letten: in Nederland de uitwerking van het Energieakkoord, in Europa de toename van variabiliteit in de elektriciteitsmarkt en de Europese Raad van maart. We hebben een Energieakkoord met 100 acties, een borgingscommissie onder leiding van Ed Nijpels en het gonst en bruist van uitvoeringsactiviteiten en nieuwe analyses. De eerste nieuwe wetgeving is in de maak, gezamenlijk wordt gezocht naar een antwoord op de kritiek van de ACM, regionaal presenteert men met trots de eigen uitwerking. In juni is de borgingscommissie voornemens voortgang van activiteiten te melden, een aantal kennisinstellingen is gevraagd voor september een Nationale Energieverkenning voor te bereiden waarin nieuwe prognoses worden gepresenteerd. Als deze dynamiek behouden blijft, kan het akkoord op eerste successen wijzen en creëert het zijn eigen rugwind. Maar onverwachte tegenvallers liggen altijd op de loer. Het lastigst is hier de voortgang van wind op zee. Wellicht is de snelheid van aanbestedingen daarbij nog oplosbaar, maar wordt de beoogde kostendaling gerealiseerd? Los van de socialisering van de netkosten moeten de kosten in de periode % omlaag, bij een technologie die tot nu toe eerder kostenstijgingen liet zien. Door een meer industriële aanpak en slimmere financiering is dat denkbaar, maar niet vanzelfsprekend haalbaar. En we willen heel veel wind op zee bouwen: in 2023 moet er in Nederland evenveel staan als nu in de hele wereld. Elders staat er uiteraard ook een toename op stapel en in het SER-akkoord is voorzien dat de nieuwe tenders niet doorgaan als de kosten onvoldoende dalen. De een zal dit alles ambitieus noemen, de ander een gok. Verder moet het besparingstempo van huishoudens tussen 2014 en 2020 omhoog van gemiddeld 1,5 naar 2% per jaar dat is veel. De toename van moeilijk stuurbaar aanbod van door wind en zon opgewekte elektriciteit is in Duitsland zo groot dat systeembeheerders (TSO s) zich voor nieuwe taken zien gesteld. En we staan nog maar aan het begin. Tot 2020 verdubbelt het aandeel zon en wind in de Europese Unie, in een klimaatscenario verdubbelt het tot 2035 nogmaals en bedraagt dan eenderde van de elektriciteitsproductie en meer dan 40% van de capaciteit. In Duitsland is dat aandeel aanzienlijk hoger en energetisch zijn we een provincie van dat land. Hoe gaan we daarmee om? Wat betekent dit voor de operationele zekerheid van het systeem en voor de investeringszekerheid? De energieke burger gaat hier een rol in spelen, maar dat is niet genoeg. Kunnen de grote energiebedrijven zich op tijd heruitvinden? Wie gaat dat allemaal financieren? Dit is een fantastische, uitdagende taak voor alle betrokkenen. Laat jonge, capabele mensen naar de energiesector in de brede zin van het woord gaan en scholen en universiteiten hen opleiden! Maar het vraagt ook om een grondige aanpassing van de elektriciteitsmarkt. De Europese oceaanstomer is daartoe niet tijdig in staat. Hopelijk vervalt niet elk land in zijn eigen oplossing, maar gebeurt dat in regionale samenwerkingsverbanden die samen genoeg leerervaring bieden om behulpzaam te zijn bij een Europese aanpak. In januari komt de Europese Commissie met het Witboek voor een klimaat en energiekader In maart volgt dan de Europese Raad die richtinggevende uitspraken moet doen. Zal die er in slagen een passend langetermijndoel te formuleren, gericht op de nodige reductie van broeikasgassen en rechtdoend aan zorgen over concurrentiekracht? Lukt het het innovatievermogen daar een plaats in te geven? Of ontstaat een patstelling tussen Oost en West in Europa, aangewakkerd door die delen van het bedrijfsleven die elke langetermijnoriëntatie van de overheid per definitie bedreigend lijken te vinden? En past bij dit doel ook een begin van een Europees beleidspakket, zodat het niet alleen over woorden en doelen gaat, maar ook over maatregelen? Het lijkt me mogelijk, maar geenszins zeker. Na de Europese verkiezingen kan een nieuwe Commissie met de uitkomst aan de slag. Al met al volop kansen op zinvolle uitkomsten in 2014, maar evenzeer kunnen we in het moeras geraken. Laten de kansen ons inspireren om er daadwerkelijk iets van te maken. Pieter Boot is verbonden aan het Planbureau voor de Leefomgeving.

4 4 THEMA energieakkoord Ed Nijpels, voorzitter bijzondere commissie Borging Energieakkoord Afspraken moeten worden nagekomen, daarover is geen discussie meer mogelijk DOOR ALEXANDER HAJE Het Energieakkoord ligt er op hoofdlijnen. Nu komt het er op aan dat wat is afgesproken ook daadwerkelijk wordt uitgevoerd. De bijzondere commissie Borging Energieakkoord ziet daarop toe. Ze is ingesteld door de Sociaal-Economische Raad (SER) en bewaakt en monitort de voortgang van dat proces. Oud VVD-politicus Ed Nijpels is benoemd tot onafhankelijk voorzitter van de commissie. - Waarom is de keuze op u gevallen voor dit voorzitterschap? Nijpels: Ik ben gevraagd door Wiebe Draijer, voorzitter van de SER. De partijen betrokken bij het energieakkoord hadden een lijstje ingeleverd met mogelijke kandidaten voor het voorzitterschap van de commissie. Mijn naam stond op die lijstjes. Kort voor de verkiezingen van vorig jaar heb ik een debat voorgezeten met alle energiewoordvoerders in de Tweede Kamer. Ik heb ze toen uitgedaagd om, ongeacht de kleur van een nieuw kabinet, over de partijpolitieke grenzen heen een akkoord te sluiten over een consistent energiebeleid voor de komende tien jaar. Vanuit een aantal politieke partijen was er ook al zo n soort beweging op gang gekomen. De SER heeft die beweging voortvarend opgepakt. Als minister van VROM heb ik tijdens Lubbers 2 de eerste wereldklimaatconferentie op ministersniveau in Noordwijk georganiseerd. In de jaren negentig ben ik voorzitter geweest van het Wereld Natuur Fonds en nu ben ik onder meer voorzitter van het Klimaatcentrum van het Internationale Rode Kruis. Kijkend naar mijn verleden is het misschien niet zo verwonderlijk dat mijn naam nu op lijstjes stond. - Had u verwacht dat dit akkoord er zou komen? Namens NL-Ingenieurs, waarvan ik voorzitter ben, heb ik binnen VNO-NCW in een speciale commissie ervoor gepleit dat dit akkoord er moest komen. Linksom of rechtsom. Ik heb van begin af aan gezegd dat het voor ons nationale energiebeleid van het allergrootste belang is om met uiteenlopende partijen als Greenpeace en VNO-NCW harde afspraken te maken. Het is nu of nooit. Tijdens het overleg is het een aantal keren heel spannend geweest of dat wel zou gebeuren. Met name de kolenbelasting en de kolencentrales zorgden voor veel discussie. Het sluiten van vijf nog draaiende kolencentrales is op z n zachtst gezegd een nogal ingrijpend besluit. Ook de doelstelling van 14 en 16% duurzame energie in respectievelijk 2020 en 2023 is een forse ambitie. Zeker als je weet dat Nederland nu met zo n 4% duurzame energie onderaan bungelt op Europese ranglijstjes. - Wat gaat u nu doen als voorzitter van deze commissie? Alle bij het Energieakkoord betrokken partijen zitten in de commissie. Ze heeft als taak de witte vlekken die er nog zijn in te vullen en erop toe te zien dat het akkoord simpelweg wordt uitgevoerd. Daarvoor ben niet ik verantwoordelijk, maar de partijen die deze afspraken hebben gemaakt. Het is immers hun akkoord. De voortgang zal transparant via een dashboard op een website worden weergegeven, zodat iedereen van dag tot dag kan zien hoe het ervoor staat. Als partijen afspraken niet nakomen, met hun armen over elkaar blijven zitten of opnieuw met elkaar gaan onderhandelen, spreek ik hen daarop aan. - U zegt simpelweg. Maar verwacht u ook dat de uitvoering zonder horten of stoten zal verlopen? Het zou een wonder zijn als dit allemaal geruisloos gebeurt. Er ligt een periode van tien jaar voor ons waarin heel veel moet worden aangepakt. Natuurlijk zijn er verschillende interpretaties over gemaakte afspraken. Dat zal, verwacht ik, vanuit mijn voorzitterschap permanente zorg en aandacht vragen. Maar het wordt niet getolereerd als partijen alsnog onder gemaakte afspraken uit willen komen. Dat zij mogelijk naar alternatieven zoeken om doelen te bereiken, kan ik mij voorstellen. Daar moet ruimte voor zijn. - Welke interpretatieverschillen zouden voor discussie kunnen gaan zorgen? Dat is niet exact aan te geven. Er staan afspraken in het akkoord die nog niet allemaal zijn uitgewerkt. Als daar problemen uit voort zouden vloeien, dan moet de commissie ingrijpen. - Kunt u iets explicieter zijn? Ik wil daar nu liever niet op ingaan. De bal ligt nu bij de betrokken partijen. - U geeft zelf aan dat er verschillende interpretaties zijn en dat die zorg en aandacht vragen van de commissie. Dan weet u ook welke dat zijn. Het Energieakkoord bestaat uit zestig pagina s. Als ik die lees met mijn achtergrond als politicus dan kan ik mij voorstellen dat het ene departement dit vindt en het andere departement dat. En dat de milieubeweging daar weer anders tegenaan kijkt. Neem de discussie over decentrale energieopwekking. Daarover heeft in de Tweede Kamer een debat plaatsgevonden. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om de positie van de energiecoöperaties. Daar zouden problemen uit voort kunnen vloeien. Energiecoöperaties eisen terecht een langdurige zekerheid, de politiek heeft dat ingevuld op tien jaar. - En wind op land en wind op zee? Ik denk dat wind op zee een complexe opgave is. De doelstelling daarvoor is heel ambitieus. En ook die race is niet zomaar gelopen. We hebben nu veertien implementatiedomeinen. Daaronder hangen zo n 200 afspraken. Die moeten stuk voor stuk in beeld worden gebracht. Dat is een buitengewoon ingewikkeld schema. We zijn nu bezig om dat in detail uit te werken. Het structureren van de uitvoering, daar gaat het nu om. Dat heeft nu prioriteit. Ed Nijpels: Het zou een wonder zijn als dit allemaal geruisloos zou verlopen. Hans Alders, voorzitter Energie-Nederland De route naar 2023 is uitgezet, op weg naar 2050 Makkelijk was het niet, zegt Hans Alders, voorzitter van Energie-Nederland en een van de hoofdrolspelers bij het sluiten van het nationaal Energieakkoord. Het was in het begin vooral aftasten en kennis nemen van elkaars standpunten. Maar de wil was er om er samen uit te komen en om een consistent beleid vast te leggen in een bindend energieakkoord. Hans Alders: Voor de oplossing van vraagstukken zijn de partijen zelf aan zet. Het is per slot van rekening hun akkoord. Alders: We zaten met een groot aantal partijen aan tafel. Er is in de beginfase lang gesproken over toekomstvisies, vergezichten en idealen. Maar het bleek dat het een onmogelijke opgave was om daar tot een gezamenlijke lijn in te komen. Tegelijkertijd lag wel de kernvraag op tafel hoe de doelen voor 2020 zouden moeten worden gerealiseerd. Er lagen vragen op tafel waar per Kabinet de inzichten over wijzigden of waar de diverse partijen elkaar in gijzeling hielden. Wat wordt het aandeel biomassa in de bij- en meestook van kolencentrales? Wat doen we met wind op zee? Hoe stimuleren we lokaal decentraal opgewekte energie? En hoe gaan we met energiebesparing aan de slag? Gelukt Het is uiteindelijk gelukt een uitvoeringsagenda te maken tot 2023, zegt Alders. En dat is ontzettend belangrijk. We kunnen nu ook echt aan de slag. Dat neemt niet weg dat de vraag hoe we verder gaan in de periode daarna nog beantwoord moet worden. In 2050 moeten we immers 90% CO 2 -reductie hebben gerealiseerd, zoals de Europese Unie ten doel heeft gesteld. - Hoe zwaar woog de kwestie van de afschaffing van de kolentaks en de sluiting van vijf oude kolencentrales voor u tijdens het overleg? Alders: De inzet van de producenten was het krijgen van een helder toekomstkader voor de kolencentrales. Dat wil zeggen: welke ruimte krijgen kolen in de mix? Ook belangrijk was dat er gelijke marktvoorwaarden voor koleninzet zouden zijn, net als elders in Europa. Derde punt was: hoeveel biomassa mag erbij? We zijn daar uitgekomen: sluiting van vijf kolencentrales, gelimiteerde inzet van biomassa en verdwijning van de kolentaks. Over de vormgeving van de sluiting van de kolencentrales wordt in SER-verband nog nagedacht, gegeven de visie hierop van de ACM. - Zijn er momenten geweest dat u dacht: dit gaan we niet redden? Het is nu een kwestie van buigen of barsten? Of er een akkoord zou komen is voortdurend spannend geweest. Het is een goede stap geweest in het eindstadium met een kernteam te werken waarin de hoofdrolspelers echt zaken konden doen. Dat is een zaak van geven en nemen bij iedereen. Wiebe Draijer verdient alle lof dat hij alle partijen aan tafel heeft weten te houden. Knelpunten - Voorziet u in de uitvoering van het akkoord nog concrete knelpunten. Zo ja, welke? En hoe belangrijk is de bijzondere commissie Borging Energieakkoord? Ik citeer graag Willem Elsschot: Tussen droom en daad staan wetten en praktische bezwaren. Met het SER-akkoord zijn we een belangrijke stap dichterbij het realiseren van de doelen gekomen. Maar we zijn er natuurlijk nog lang niet. Het systeem voor de prijsvorming op de elektriciteitsmarkt voldoet niet meer, de bedrijven zijn in zwaar weer terecht gekomen door overcapaciteit en de economische crisis. Hoe komen de investeringen in duurzaam door diezelfde bedrijven dan toch tot stand? Zijn de subsidiebudgetten wel toereikend? Hoe gaan we om met een stroomaanbod dat steeds volatieler wordt en hoe waarborgen we de back up? Hoe gaat de verduurzaming in Duitsland verder en hoe dealen we daarmee in Nederland? Dit zijn vraagstukken die de partijen overstijgen en waar regie aan te pas moet komen om het op te lossen. De borgingscommissie zal er vooral op moeten toezien of de uitvoering van het akkoord loopt en partijen hun verantwoordelijkheid nemen. Ze moet iedereen bij de les houden, signaleren wat niet goed gaat en problemen agenderen. Voor de oplossing van vraagstukken zijn de partijen zelf aan zet. Het is per slot van rekening hun akkoord.