Begrippenlijst H3 Markten I: De arbeidsovereenkomst

Transcriptie

1 Begrippenlijst H3 Markten I: De arbeidsovereenkomst Actieven Dat deel van de beroepsbevolking dat een primair inkomen ontvangt. De verhouding inactieven/actieven speelt in de politiek een rol bij de koppeling van de sociale uitkeringen aan de inkomensontwikkeling in de marktsector. Algemeen verbindend verklaren De minister van sociale zaken kan een CAO voor een gehele bedrijfstak geldend verklaren (algemeen verbindend verklaren). Arbeidsduurverkorting (adv) Een algemene verkorting van de tijd die men beroepsmatig actief/productief is. Adv kan op verschillende tijdseenheden betrekking hebben: - werkuren per week (werkweekverkorting) - werkdagen per jaar (vakantie, studieverlof) - werkjaren per leven (later beginnen met werken, eerder met pensioen) In plaats van adv wordt ook wel atv (arbeidstijdverkorting) gebruikt. Arbeidsinkomen Het bedrag van de beloning voor de productiefactor arbeid dat bestaat uit het looninkomen van werknemers en uit het toegerekend loon voor zelfstandigen. Arbeidskosten De arbeidskosten worden gevormd door de som van het brutoloon en de sociale premies die voor rekening van de werkgever komen. De arbeidskosten kunnen worden uitgedrukt per eenheid product en per werknemer. Arbeidsovereenkomst Afspraak tussen een werkgever en een werknemer over de aard van het werk, de werktijden, de beloning et cetera. De inhoud van de individuele arbeidsovereenkomst kan mede afhangen van een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO). Arbeidsproductiviteit De productie per persoon per tijdseenheid. Arbeidstijd Het aantal beroepsmatige werkuren der dag/per week/per jaar et cetera. Daarbij worden onderscheiden: - voltijd (fulltime): men werkt de volle normale arbeidstijd - deeltijd (parttime): men werkt een deel van de volle normale arbeidstijd - flexibele arbeidstijd: men werkt als er werk is Soms wordt in plaats van over arbeidstijd gesproken over arbeidsduur. Arbeidsvoorwaarden Bepalingen die van kracht zijn volgens de wet en/of een (collectieve) arbeidsovereenkomst. Deze zijn te onderscheiden in primaire arbeidsvoorwaarden (loon en arbeidstijd) en in secundaire arbeidsvoorwaarden (vakantieregeling, pauzes, onkostenvergoedingen, studiefaciliteiten et cetera). Arbeidsvoorwaardenoverleg Kan centraal plaatsvinden tussen de georganiseerde werkgevers en werknemers in de Stichting van de Arbeid met als doel te komen tot een centraal (sociaal) akkoord. De overheid zal in de regel (indirect) bij dit overleg betrokken zijn. Kan ook decentraal plaatsvinden tussen een werkgever of een organisatie van werkgevers enerzijds en een organisatie van werknemers op bedrijfs(tak)niveau anderzijds met als doel te komen tot een CAO. Collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) Overeenkomst tussen werkgever(s) en georganiseerde werknemers over de lonen en andere arbeidsvoorwaarden die in de individuele arbeidsovereenkomst moet worden gerespecteerd. De minister van sociale zaken kan een CAO voor een gehele bedrijfstak geldend verklaren (algemeen verbindend verklaren).

2 Categoriale bonden Bonden die een specifieke beroepsgroep vertegenwoordigen, sterk gericht zijn op directe belangenbehartiging en niet zijn aangesloten bij de grote werknemerscentrales. Centraal akkoord Afspraak tussen georganiseerde werknemers en werkgevers in de Stichting van de Arbeid over de ontwikkeling van de arbeidsvoorwaarden in de komende periode. Meestal is daarbij ook de overheid direct of indirect betrokken. Centraal overleg Afspraak tussen georganiseerde werknemers en werkgevers in de Stichting van de Arbeid over de ontwikkeling van de arbeidsvoorwaarden in de komende periode. Meestal is daarbij ook de overheid direct of indirect betrokken. Centraal Economisch Plan (CEP) Jaarlijkse publicatie van het Centraal Planbureau waarin de ontwikkeling van de Nederlandse economie voor het komend jaar wordt geschetst. Centraal Planbureau (CPB) Instantie die economische ontwikkelingen bijhoudt en prognoses over toekomstige ontwikkelingen geeft. CNV Overkoepelende organisatie van overwegend christelijke vakbonden. FNV Overkoepelende organisatie van overwegend katholieke en neutrale vakbonden. Herbezetting Het vervullen van ontstane vacatures. Koppeling De ontwikkeling van een grootheid wordt afhankelijk gesteld van de ontwikkeling van een andere grootheid, bijvoorbeeld de stijging van de sociale uitkeringen wordt afgestemd op de loonstijging in het bedrijfsleven. Loon De beloning voor het ter beschikking stellen van de productiefactor arbeid voorzover verdient in loondienst (als werknemer). Loondienst Iemand werkt in loondienst als hij als werknemer door een werkgever tegen betaling van loon in dienst genomen is. Loonmaatregel (algemene) De regering grijpt in de loonvorming in door een tijdelijke loonstop af te kondigen. De regering kan dat doen indien de economie door externe oorzaken plotseling in een grote onevenwichtigheid dreigt te komen. Loonruimte De maximale loonstijging die niet leidt tot een aantasting van de winst van de bedrijven. Deze wordt gelijk gesteld aan de som van de procentuele stijging van de arbeidsproductiviteit en de procentuele prijsstijging. Loonstop (algemene) De regering grijpt in de loonvorming in door een tijdelijke loonstop af te kondigen. De regering kan dat doen indien de economie door externe oorzaken plotseling in een grote onevenwichtigheid dreigt te komen. Macro Economische Verkenning (MEV) Publicatie van het Centraal Planbureau die gelijk met de Miljoenennota verschijnt. De MEV bevat een prognose van de economische ontwikkeling in het komend jaar in het licht waarvan de rijksbegroting mede beoordeeld kan worden. Miljoenennota Regeringsnota die jaarlijks op Prinsjesdag verschijnt. Deze bevat een beschrijving van de sociaal-

3 economische situatie, een samenvatting van de rijksbegroting en een toelichting op het begrotingsbeleid. Nominale loonstijging De stijging van het loon zonder dat deze stijging is gecorrigeerd voor de prijsontwikkeling. Overlegeconomie Situatie waarin economische beslissingen pas genomen worden na overleg met betrokken partijen. Dat overleg kan zich op allerlei niveaus afspelen: in de onderneming (directie en ondernemingsraad), in de bedrijfstak (bedrijfschap), landelijk (regering met Stichting van de Arbeid) et cetera. Productiviteit De productieomvang gedeeld door de ingezette hoeveelheid van een productiefactor. Meestal gaat het om de arbeidsproductiviteit. Reële arbeidskosten Het reële loon (loonniveau / prijsniveau) gedeeld door de arbeidsproductiviteit per werknemer (productieomvang / aantal werknemers). Dit komt overeen met de arbeidsinkomensquote van bedrijven (inkomen werknemers / toegevoegde waarde van bedrijven). Reële loonstijging De loonstijging (bruto of netto) gecorrigeerd voor prijsstijgingen. Secundaire arbeidsvoorwaarden De niet primaire arbeidsvoorwaarden die van kracht zijn volgens de wet en/of een (collectieve) arbeidsovereenkomst zoals vakantieregeling, pauzes, onkostenvergoedingen, studiefaciliteiten et cetera. Sociaal Economische Raad (SER) Een adviesorgaan van de regering op het gebied van de sociale en economische politiek. De SER telt 45 leden (vanaf 1996 waarschijnlijk 33 leden) waarvan de regering, de werkgeverscentrales en de werknemerscentrales ieder een derde benoemt. De adviezen van de SER dienen vooral de politieke en maatschappelijke haalbaarheid van het beleid. Sociale onrust Hiermee wordt in het algemeen bedoeld dat groepen mensen in een land ontevreden zijn met hun situatie (werkomstandigheden, woon- en leefsituatie, loon) en acties voeren om die situatie te verbeteren. Er ontstaat dan sociale onrust als die acties invloed hebben op de gang van zaken in dat land, bijvoorbeeld als door stakingen bij de spoorwegen mensen niet op hun werk kunnen komen. Sociale partners De georganiseerde werkgevers en werknemers. Stichting van de Arbeid Overlegorgaan van de centrales van werkgevers en werknemers. Vakbond Organisatie van werknemers (meestal per bedrijfstak). Vakcentrale Overkoepelende organisatie van vakbonden. VNO/NCW Overkoepelende organisatie van werkgeversverenigingen. Werkgeverscentrale Overkoepelende organisatie van werkgeversverenigingen. De belangrijkste werkgeverscentrales zijn MKB Nederland (ondernemingen in midden- en kleinbedrijf), LTO (ondernemingen in land- en tuinbouw) en VNO/NCW (overige ondernemingen). Synoniem met werkgeversverbond. Werkgeversverbond Overkoepelende organisatie van werkgeversverenigingen. De belangrijkste werkgeverscentrales zijn MKB Nederland (ondernemingen in midden- en kleinbedrijf), LTO (ondernemingen in land- en tuinbouw) en VNO/NCW (overige ondernemingen). Synoniem met werkgeverscentrale. Werkgeversvereniging Organisatie van werkgevers (meestal per bedrijfstak). Werknemerscentrale

4 Overkoepelende organisatie van vakbonden. De belangrijkste werknemerscentrales zijn FNV (overwegend katholieke en 'neutrale' vakbonden), CNV (overwegend christelijke vakbonden), MHP (overwegend vakbonden van middelbaar en hoger personeel) en AVC (overwegend vakbonden van ambtenaren). Werknemersorganisatie Organisatie van werknemers (meestal per bedrijfstak). Werknemersvereniging Organisatie van werknemers (meestal per bedrijfstak). Begrippenlijst H4 markten I: De werkenloosheid Aanbodfactoren De hoeveelheid (beschikbaarheid), de kwaliteit (productiviteit) en de ontwikkeling van de productiefactoren waardoor de omvang en de groei van de productiecapaciteit bepaald wordt. Anticyclische begrotingspolitiek De overheid probeert door haar uitgaven en/of inkomsten de conjunctuurcyclus te dempen: bij onderbesteding een groter begrotingstekort (lagere belastingen, meer uitgaven) en bij overbesteding een kleiner begrotingstekort (hogere belastingen, minder uitgaven). Arbeidsintensief Productie waarbij in verhouding veel arbeid en weinig kapitaal wordt ingeschakeld. Bestandsvervuiling Het feit dat de werkloosheidcijfers van het arbeidsbureau (regionaal bureau arbeidsvoorziening) geen goed beeld geven van de feitelijke werkloosheidssituatie omdat mensen die al een baan gevonden hebben nog niet zijn uitgeschreven, mensen die een baan zoeken nog niet zijn ingeschreven, mensen die al een baan hebben een andere baan zoeken et cetera. Breedte-investering Een investering waarbij de verhouding tussen het aantal machines en het aantal mensen gelijk blijft. Het kan gaan om een uitbreidingsinvestering (er komen meer machines en tegelijkertijd meer mensen) of om een vervangingsinvestering (een oude machine wordt vervangen door een nieuwe waarbij evenveel mensen nodig zijn). Brutoloon Het loon vóór aftrek van loon/inkomstenbelasting en sociale premies. Conjunctureel De vraagkant (de bestedingen) betreffend. Deze bepaalt de economische ontwikkeling op korte termijn bij een gegeven productiecapaciteit. Conjunctuur De vraagkant van de economie: de hoogte van het nationale inkomen wordt bepaald door de omvang van de nationale bestedingen. Conjunctuurcyclus De opeenvolging van perioden met toe- en afnemende groei van het nationale inkomen. Een volledige conjunctuurcyclus loopt van dal tot dal of van top tot top en wordt met conjunctuurgolf aangeduid. Conjunctuurwerkloosheid Werkloosheid die een gevolg is van het tekort schieten van de bestedingen ten opzichte van de productiecapaciteit (onderbesteding) waardoor het beschikbare arbeidspotentieel niet volledig kan worden benut. Diepte-investering Er komen modernere kapitaalgoederen waardoor er minder mensen nodig zijn om evenveel of zelfs meer goederen te maken: de verhouding tussen het aantal machines en het aantal mensen stijgt. Hierbij kan het gaan om een uitbreidingsinvestering maar ook om een vervangingsinvestering. Enquête beroepsbevolking Doorlopende enquête van het CBS naar de arbeidsmarktsituatie van huishoudens: wie werken er, wie zijn

5 werkloos, wie zoeken er een baan et cetera. De uitkomsten geven een beter beeld van de werkloosheidssituatie dan de gegevens van de arbeidsbureaus vanwege de daar bestaande bestandsvervuiling. Frictiewerkloosheid Werkloosheid die een gevolg is van het feit dat er tussen het ontstaan van een vacature en het vervullen ervan tijd verloren gaat omdat een werkzoekende tijd nodig heeft om de baan te vinden en een werkgever tijd nodig heeft om een persoon te vinden. Geregistreerde werkloosheid (personen) De bij een arbeidsbureau ingeschreven personen in de leeftijd tussen 15 en 65 jaar die geen werkkring hebben en tenminste 12 uur per week in loondienst willen werken en op korte termijn kunnen beginnen. Investeren Het aanschaffen van kapitaalgoederen door bedrijven (particuliere investeringen) en overheid (overheidsinvesteringen). Kapitaalgoederen De fabrieken, machines, gereedschappen, grondstoffen en voorraden eindproduct die bij de productie worden ingezet. Onderscheiden worden vaste kapitaalgoederen (die meer dan een productieproces meegaan zoals gebouwen) en vlottende kapitaalgoederen (die tijdens een productieproces verbruikt worden zoals grondstoffen). Kapitaalintensief Productie waarbij in verhouding veel kapitaal en weinig arbeid wordt ingeschakeld. Productie wordt kapitaalintensiever als de kapitaal-arbeidverhouding (kapitaalintensiteit) toeneemt. Knelpuntfactor De schaarse productiefactor die volledige bezetting van de overige productiefactoren belemmert en die de feitelijke omvang van de productiecapaciteit bepaalt. Kwalitatieve structuurwerkloosheid Werkloosheid waarbij er wel banen zijn maar de werklozen kunnen die banen niet vervullen vanwege een scholing waar geen vraag naar is, geringe mobiliteit, gebrekkige motivatie et cetera. Er is dus een gebrek aan geschikte banen. Kwantitatieve structuurwerkloosheid Werkloosheid waarbij er ten opzichte van de omvang van de beroepsbevolking onvoldoende banen zijn vanwege diepte-investeringen, slechte internationale concurrentiepositie, reorganisaties, verzadiging van de markt et cetera. Laagconjunctuur Fase in de neergaande fase van de conjunctuurgolf: de groei van het nationale inkomen is kleiner dan de trendmatige groei. In plaats van laagconjunctuur wordt vaak gesproken van recessie. Nettoloon Het brutoloon verminderd met de loonheffing (loonbelasting en sociale premies volksverzekeringen) en sociale werknemerspremies. Onderbesteding De bestedingen zijn kleiner dan de productiecapaciteit. Dat kan tot prijsdalingen aanleiding geven en gaat gepaard met conjuncturele werkloosheid. Passende arbeid Alle arbeid die voor de krachten en bekwaamheden van de werknemer is berekend, tenzij aanvaarding om redenen van lichamelijke, geestelijke of sociale aard niet van hem kan worden gevergd. Het begrip passende arbeid is in het kader van de WAO-wetgeving verruimd tot 'gangbare arbeid' waarbij opleiding en werkervaring niet meer doorslaggevend zijn. Procyclische begrotingspolitiek De overheid versterkt door haar uitgaven en/of inkomsten de conjunctuurcyclus: indien de conjunctuur aantrekt een groter begrotingstekort (lagere belastingen, meer uitgaven) en indien de conjunctuur stagneert een kleiner begrotingstekort (hogere belastingen, minder uitgaven).

6 Productiecapaciteit De maximale omvang van het goederen- en dienstenpakket dat in een economie of in een bedrijf in een jaar kan worden voortgebracht. Productiefactoren Arbeid, ondernemersactiviteiten, natuur(lijke hulpbronnen) en kapitaal. Productietechniek Een bepaalde combinatie van productiefactoren. Seizoenswerkloosheid Werkloosheid die het gevolg is van het wegvallen van productie in bepaalde jaargetijden zoals in de toeristische sector. Structuur Heeft betrekking op de aanbodkant van de economie, de productiecapaciteit. Structuurwerkloosheid Werkloosheid die ontstaat aan de aanbodkant van de economie: er zijn te weinig banen om iedereen te kunnen laten werken. Structuurwerkloosheid wordt onderscheiden in kwantitatieve en kwalitatieve structuurwerkloosheid. Uitbreidingsinvestering (Netto) investering die dient om de vaste kapitaalgoederenvoorraad te vergroten ter onderscheiding van de (netto) investering in voorraden. Verborgen werkgelegenheid Werkgelegenheid die niet in de officiële cijfers tot uitdrukking komt, bijvoorbeeld vacatures die niet aangemeld worden omdat men bijvoorbeeld verwacht er geen mensen voor te vinden, maar ook werk dat zwart wordt gedaan. Verborgen werkloosheid Werkloosheid die niet in de officiële cijfers tot uitdrukking komt, bijvoorbeeld mensen die zich niet laten inschrijven bij het arbeidsbureau, maar ook de werkloosheidscomponent in de arbeidsongeschiktheid. Vervroegd uittreden (vut) Regeling waarbij werknemers voor het bereiken van de pensioenleeftijd met werken kunnen stoppen. Wig Het verschil tussen de loonkosten van de werkgever (brutoloon plus sociale werkgeverspremies) en het nettoloon dat de werknemer ontvangt. De wig bestaat derhalve uit de loonbelasting, de sociale premies betaald door de werknemer zelf en de sociale premies betaald door de werkgever.