Jaarverslag Platform Bèta Techniek 13

Transcriptie

1 Jaarverslag Platform Bèta Techniek

2 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 2 Inhoudsopgave In het kort 3 Bètatechniek: primair onderwijs, voortgezet onderwijs, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking 5 Excellentie 10 Professionalisering: School aan Zet, Eerst de Klas, Onderwijs Traineeship en Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek 12 Financieel verslag 14 Voorwoord In mei 20 sloten kabinet, werkgevers, onderwijs en werknemers het Techniekpact 2020, waaraan het Platform Bèta Techniek een substantiële bijdrage heeft geleverd. Na het Deltaplan en het Masterplan vormt het pact de derde fase in de aanpak van de techniektekorten. Het bevat concrete afspraken tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheid om de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in de technieksector te verbeteren. Het Techniekpact 2020 betekent een grote, structurele verandering in het organiseren en (doen) uitvoeren van de bètatechniekagenda. Naast landelijk is het Platform regionaal betrokken door de vijf landsdelen te ondersteunen bij de uitvoering van het pact (Noordvleugel, Noord, Oost, Zuidoost, Zuidwest). Het Platform heeft in het kader van de sectorinvesteringsplannen mbo en hbo veel vorderingen gemaakt met de oprichting en ontwikkeling van Centra voor innovatief vakmanschap en Centres of expertise. Op het thema excellentie is ingezet via onder andere Sirius, maar ook via de bètatechniekprogramma s TalentenKracht en de Wetenschapsknooppunten. Voor het primair en voortgezet onderwijs is de dienstverlening binnen School Aan Zet verder ontwikkeld op basis van de wensen en verwachtingen van de deelnemende scholen. Scholen kwamen daarmee werkelijk zelf aan zet. De ontwikkeling en verdere verfijning van de programma s van het Platform de afgelopen jaren beginnen hun vruchten af te werpen. Dat geldt ook voor de verbindingen die het Platform is aangegaan met andere partijen en voor het verder aansluiten op landelijke en regionale agenda s. Het Platform heeft daarmee in 20 een goede uitgangspositie gekregen voor de uitvoering van de programma s. Het komende jaar wordt cruciaal voor de realisatie van de gestelde doelen. Het merendeel van de programma s heeft een looptijd tot en met 2015; 2014 staat daarom ook in het teken van het vinden van de juiste weg naar de toekomst en de positionering van het Platform. Hans Corstjens Directeur Platform Bèta Techniek

3 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 3 In het kort Het Techniekpact 2020 vormt de leidraad voor de bètatechniekaanpak. Daarnaast zet het Platform zich sinds 2011 in voor bredere thema s, die vaak raakvlakken hebben met bètatechniek/wetenschap en techniek, zoals excellentie en professionalisering. Dat doet het Platform met een aanpak van versterken door te verbinden.

4 In het kort... Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 4 Bètatechniek Ten aanzien van bètatechniek zet het Platform in op een uitstroom uit het onderwijs (vmbo, havo, vwo, mbo, hbo en wo) op de middellange termijn van 4 op de 10 mensen met een bètatechnische opleiding. Toptechniek in bedrijf is uitgerold in zeventien regio s en heeft bijna een landelijke dekking. Het vormt voor alle landsdelen een belangrijke infrastructuur bij de aanpak van hun techniekagenda voor het vmbo en mbo. Het programma Meer en Betere Bèta s heeft in 20 een positieve review gekregen. Het Platform heeft veel vooruitgang geboekt bij Centra voor innovatief vakmanschap en Centres of expertise. Er zijn nu achttien Centra voor innovatief vakmanschap en vierentwintig Centres of expertise. Deze initiatieven in publiek-private samenwerking hebben een breed draagvlak en een groot bereik bij de verscheidene topsectoren en regio s. Het Platform helpt de topsectoren bij de uitvoering van de Human Capital agenda s en het Masterplan Bèta en Technologie van de negen topsectoren. Excellentie Het thema excellentie komt terug in onder andere het Sirius Programma, maar ook binnen TalentenKracht en Wetenschapsknooppunten. Excellentiebevordering neemt een steeds belangrijkere plek in in het onderwijs. Professionalisering Het School aan Zet-programma heeft zich in 20 doorontwikkeld. Er is gewerkt aan een vernieuwde programmering in het voortgezet onderwijs, die beter aansluit op de ontwikkelbehoeftes van scholen. Ook is een verkenning gedaan naar een vergelijkbare doorontwikkeling in het primair onderwijs. Het Platform is steeds meer actief in de bestrijding van de tekorten aan (bètatechnische) docenten. Naast Eerst de Klas is er nu ook het programma Onderwijstraineeship.

5 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 5 Bètatechniek: po, vo, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking

6 Bètatechniek: po, vo, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 6 Scholen en andere betrokkenen zijn tevreden over de activiteiten en de manier van werken van het Platform, zo blijkt uit de midterm-review van het programma Meer Betere Bèta s voor het primair en voortgezet onderwijs. De Verkenningscommissie Wetenschap en Technologie heeft haar werk afgerond en de Kenniscentra Wetenschap & Techniek hebben de aanbevelingen ter harte genomen. Jet-Net is een succesvolle aanpak en krijgt navolging in het buitenland. In het hbo zal het aantal technische bachelors worden teruggebracht naar enkel brede bachelors. Het Platform ondersteunt bij uitvoering van het Techniekpact 2020 en Toptechniek in bedrijf. De Centra voor innovatief vakmanschap en Centres of expertise hebben een breed draagvlak en een groot bereik. Bètatechniek: primair onderwijs, voortgezet onderwijs en mbo Verkenningscommissie Wetenschap en Technologie De Verkenningscommissie Wetenschap en Technologie in het primair onderwijs heeft aanbevelingen gedaan over het duurzaam invoeren van Wetenschap en Technologie (W&T) in het primair onderwijs. Deze aanbevelingen zijn grotendeels overgenomen in het Techniekpact Kenniscentra Wetenschap & Techniek In de verschillende regio s wordt hard gewerkt aan de realisatie van de aanbevelingen van de verkenningscommissie. De zeven regionale netwerken in het primair onderwijs hebben een centrale rol bij het invoeren van W&T op alle basisscholen in 2020, een van de ambities uit het Techniekpact. De netwerken van schoolbesturen faciliteren de samenwerking tussen basisscholen ter stimulering van W&T. Ze zorgen ook voor de verbinding met de pabo s, universiteiten (wetenschapsknooppunten) en onderwijsondersteuners in de regio. VTB-scholen Het Platform heeft een onderzoek laten uitvoeren naar de aandacht voor W&T op scholen die in 2010, na het programma Verbreding Techniek Basisonderwijs, intensief met W&T bezig waren. Over het geheel genomen was dit significant afgenomen: ongeveer 60% van de scholen besteedde nog aandacht aan W&T (waarvan sommige heel intensief). Scholen noemen als redenen de onduidelijke financiële situatie met betrekking tot W&T en het feit dat andere onderwerpen (rekenen en taal) veel aandacht vragen en door de Inspectie belangrijker gevonden worden. Jet-Net Bedrijven en scholen werken binnen Jet-Net samen om havo/vwo-leerlingen een reëel beeld te geven van bèta en technologie en hen te interesseren voor een bèta- en/of technische vervolgopleiding. Het Jongeren en Technologie Netwerk Nederland is sinds 2002 gegroeid naar 91 bedrijven, 32 partnerorganisaties en 179 havo/vwo-scholen. Tien nieuwe bedrijven hebben zich aangesloten bij Jet-Net, drie bedrijven zijn gestopt. De regionalisering van Jet-Net is doorgezet; Jet-Net heeft zes regiocoördinatoren. Uit onderzoek van Jet-Net blijkt dat twintig bedrijven met ongeveer vierhonderd basis scholen samenwerken. Het is de bedoeling dat Jet-Net Junior nog verder wordt uitgerold. Jet-Net is ook in Denemarken gelanceerd, met activiteiten als Girlsday en Career Days. In Estland en Portugal is er interesse voor het opzetten van Jet-Net. Bedrijven en scholen werken binnen Jet-Net samen om havo/vwo-leerlingen te interesseren voor een bèta/ technische vervolgopleiding.

7 Bètatechniek: po, vo, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 7 TalentenKracht TalentenKracht is een onderzoeksprogramma van zeven universiteiten naar de ontwikkeling van talent voor wetenschap en techniek bij jonge kinderen. Het onderzoek wordt onder andere uitgevoerd op 47 scholen. TalentenKracht presenteerde onderzoeksuitkomsten op bijeenkomsten voor het primair onderwijs en deed mee met het Weekend van de Wetenschap. Overal in het land konden kinderen TalentenKracht-experimenten doen. Er zijn onder andere apps, videoclips en een coachingsprogramma gemaakt. Wetenschapsknooppunten Er zijn negen regionale wetenschapsknooppunten, waarbij in totaal twaalf universiteiten zijn betrokken. Naast een universiteit bestaat een wetenschapsknooppunt uit basisscholen en een intermediair, bijvoorbeeld een pabo of science centrum. De knooppunten zijn bedoeld voor een betere afstemming tussen vraag en aanbod van wetenschappelijke kennis voor het basisonderwijs. Ze maken doorgaans gebruik van TalentenKracht voor de ontwikkeling van lessenreeksen en activiteiten. In sommige regio s is er een nauwe samenwerking met TalentenKracht. Zeven knooppunten ontvangen subsidie van het Platform en de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, twee opereren zonder financiële bijdrage. TechNet TechNet bestaat sinds 2008 en is vergelijkbaar met Jet-Net, maar dan voor vmbo en mbo. Er zijn meer dan 120 TechNet-kringen van scholen en bedrijven. Naar aanleiding van de evaluatie in 2012 en onvoldoende verbetervoorstellen van Er zijn negen regionale wetenschapsknooppunten, waarbij in totaal twaalf universiteiten zijn betrokken. TechniekTalent.nu heeft het Platform besloten om de resterende financiële middelen te reserveren voor mogelijke toekomstige, gezamenlijke activiteiten van het Platform en TechniekTalent.nu in het kader van het Techniekpact. Docentstages en gastlessen Het programma Docentstages en gastlessen versterkt het contact tussen leraren en het technische bedrijfsleven. Het sluit aan op de infrastructuur van Jet-Net, TechNet en topsectoren en bevat de elementen: bedrijfsstages voor zittende docenten in hun vakgebied, bedrijfs-stages als onderdeel van de lerarenopleiding en gastlessen van het bedrijfsleven in het onderwijs. Het programma is in 20 voorbereid en gaat in 2014 van start. VHTO VHTO, landelijk expertisebureau voor meisje/ vrouwen en bètatechniek, heeft haar activiteitenprogramma aangeboden op 150 havo/ vwo-scholen. Ook heeft VHTO workshops gegeven in basisschoolklassen. Een programma is opgezet met JINC (organisatie die jongeren op weg helpt naar een goede start op de arbeidsmarkt) en Forum (Instituut voor multiculturele vraagstukken) waarbij bedrijven aan allochtone jongeren en hun ouders laten zien welke carrièremogelijkheden bètatechniek biedt. Het gaat van start in 2014.

8 Bètatechniek: po, vo, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 8 Bètatechniek: hoger onderwijs Regionale bètasteunpunten Tien van de elf regionale bètasteunpunten hebben geld ontvangen voor onder andere hun aansluitingsprogramma s voor bètatechniek tussen voortgezet en hoger onderwijs en professionalisering op het voortgezet onderwijs in samenwerking met het hoger onderwijs. De focus van de steunpunten zijn bètadocenten. Elk steunpunt werkt vanuit een efficiënte koppeling met andere netwerken, lerarenopleiding(en) en bedrijfsleven. De steunpunten hebben in 20 veel gedaan aan onderlinge kennisdeling. Er wordt toegewerkt naar landelijke samenwerking, zodat ze van elkaar kunnen leren en hoge kwaliteit kunnen realiseren. Ook wordt samenwerking gezocht met de VO-HO netwerken, die vooral gericht zijn op leerlingen. VO-HO-netwerken VO-HO-netwerken zijn samenwerkingsverbanden tussen hoger (hbo en wo) en voortgezet onderwijs. Met in totaal 2 miljoen euro functioneren er negen netwerken, die bijdragen aan de landelijke doelstellingen voor excellentie en bètatechniek. In de eerste twee jaar willen de VO-HO-netwerken in totaal tweehonderd scholen bedienen en daarna groeien tot vierhonderd scholen. Verbredingsoperatie HTNO (hbo-techniekonderwijs) De Algemene Vergadering van de Vereniging Hogescholen heeft eind 20 besloten de vele technische bachelors terug te brengen naar enkele brede bachelors. De beoogde invoeringsdatum is 1 september De verbredingsoperatie wordt gezien als eerste stap voor een meerjarig hbo-techniek vernieuwingsproces. Toptechniek in bedrijf heeft een praktijkgerichte aanpak met oog voor de kracht van regio s. Sectorplan Natuur- & Scheikunde Het Sectorplan Natuur- en Scheikunde heeft tot doel het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in de natuurkunde en scheikunde aan de algemene en technische universiteiten structureel te versterken. Uit een tussentijdse update van het Platform blijkt dat de instroom in de bachelor scheikunde zich iets heeft hersteld ten opzichte van natuurkunde. 3TU Sectorplan Technologie Het 3TU Sectorplan Technologie bevat de plannen op het gebied van onderwijs, onderzoek en valorisatie, en vormt de basis voor de samenwerking tussen de drie technische universiteiten (Delft, Twente en Eindhoven). Najaar 20 blijkt dat het ministerie van OCW de financiën zal aanpassen voor de uitvoering van het 3TU Sectorplan Technologie. Oorspronkelijk zou er vanaf 2012 tot miljoen beschikbaar zijn. Bètatechniek: publiek-private samenwerking Techniekpact Het Platform was nauw betrokken bij de totstandkoming van het Techniekpact 2020 dat het kabinet in mei 20 sloot met werkgevers, het onderwijs en werknemersorganisaties. Het pact heeft als doel de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt in de technieksector te verbeteren en daarmee het tekort aan technisch personeel terug te dringen. In het Techniekpact staan de afspraken hierover tussen bedrijfsleven, onderwijs en overheid. Het Platform verbindt het landelijke en regionale beleid, maakt arrangementen met regio s, ondersteunt de landelijke aanjager (die partijen bij elkaar brengt en ondersteunt bij de uitvoering van het Techniekpact) en verzorgt de landelijke communicatie.

9 Bètatechniek: po, vo, mbo, hoger onderwijs en publiek-private samenwerking Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 9 Toptechniek in bedrijf Met het in 2012 gestarte programma Toptechniek in bedrijf worden onderwijs, bedrijfsleven en overheid in de regio uitgedaagd en (financieel) ondersteund om te werken aan voldoende goedgeschoolde technische vmbo- en mbo-vakkrachten voor nu en in de toekomst. Toptechniek in bedrijf heeft een praktijkgerichte aanpak met oog voor de kracht van regio s. Het Platform ondersteunt de zeventien regio s bij de uitvoering van het programma. Er zijn tweehonderd onderwijsinstellingen (vmbo en mbo), honderd bedrijven en regionale overheden bij betrokken. Het gaat om: Industrie, Logistiek en Energie. De centra zijn publiek-private samenwerkingsverbanden gericht op het mbo, met een focus op een economische topsector in de regio. Het doel is het leveren van voldoende bètatechnici voor de innovatieve bedrijven, het vraaggericht bieden van post-initieel onderwijs voor bedrijven (om-, bij- en nascholing) en het uitvoeren van praktijkgericht onderzoek voor de sector. Topsectoren Het Platform ondersteunt in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken, de negen topsectoren bij de uitvoering van hun Human Capital Agenda. Ook helpt het Platform bij de verduurzaming. Na een periode van opstart en ontwikkeling, werden in 20 diverse activiteiten geïmplementeerd. De topsectoren zijn mede-ondertekenaar van het Techniekpact. Toptechniek in bedrijf heeft een praktijkgerichte aanpak met oog voor de kracht van regio s. - een hogere in-, door-, en uitstroom in de technische sectoren - het aantrekkelijker maken van leerroutes vmbo-mbo - meer samenwerking met het bedrijfsleven - een doelmatig aanbod van opleidingen Uit de audit blijkt dat de meeste regio s op koers liggen om de prestatieafspraken te halen. Er zijn aandachtspunten: de theoretische leerweg van het vmbo, de verankering van de regiovisie en inbedding in het Techniekpact. Centra voor innovatief vakmanschap Er zijn in totaal achttien Centra voor innovatief vakmanschap gestart. Alle topsectoren hebben één of meerdere centra, behalve de Creatieve Centres of expertise Centres of expertise hebben dezelfde opzet en doelen als de Centra voor innovatief vakmanschap, maar zijn gericht op het hbo. De drie Centres of expertise die in 2010 zijn gestart, zijn eind 20 geaudit voor de midterm-review. Ze liggen goed op koers om in 2015 zelfvoorzienend te kunnen zijn. Bij de 23 Centres die in 2012 zijn gestart (en voor de topsectoren Agri & Food en Tuinbouw & Uitgangsmaterialen: 20) blijken er koplopers, een middengroep en achterblijvers te zijn. Voor de achterblijvers is de ondersteuning geïntensiveerd. Ze hebben afgesproken studiebeurzen uit te reiken, deel te nemen aan Jet-Net / TechNetachtige activiteiten en te investeren in publiekprivate samenwerkingen.

10 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 10 Excellentie

11 Excellentie Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 11 Excellentie: Sirius Het Platform is door middel van de bètatechniekprogramma s TalentenKracht (2006) en Wetenschapsknooppunten (2009) al jaren betrokken bij excellentie in het primair onderwijs. Het Sirius Programma stelt hogescholen en universiteiten in staat de beste studenten uit te dagen het beste uit zichzelf te halen. Het programma is gericht op excellentiebevordering, breder dan bij bètatechniek. op excellentie. Hieruit blijkt een voortdurende inzet op studenten die meer kunnen en willen. Sirius mbo In samenwerking met de MBO Raad heeft het Sirius Programma twee verkennende sessies met mbo-instellingen georganiseerd over excellentiebevordering. De uitkomsten zijn besproken met onder ander het ministerie van OCW. Nagegaan wordt of een soort Sirius Programma kan worden opgezet voor het mbo en voortgezet onderwijs. Het Sirius Programma stelt hogescholen en universiteiten in staat de beste studenten uit te dagen het beste uit zichzelf te halen. Sirius Programma Het Sirius Programma is gericht op excellentiebevordering van studenten in het hbo en op universiteiten. Uit de monitor & audit blijkt dat excellentieonderwijs niet meer weg te denken is binnen de onderwijsinstellingen. Een aantal instellingen heeft al een deelname gerealiseerd van 5% of meer studenten aan excellentietrajecten, wat de ambitie is voor Twaalf instellingen die verbonden zijn aan het Sirius Programma hebben in het kader van de prestatieafspraken (die hogescholen en universiteiten hebben gemaakt met het kabinet) ingezet

12 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 12 Professionalisering: School aan Zet, Eerst de Klas, Onderwijs Traineeship en Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek

13 Professionalisering Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina Het Platform heeft programma s voor de professionalisering van docenten en kwaliteitsverbeteringen in het onderwijs. Zo helpt het Platform scholen in het primair en voortgezet onderwijs met School aan Zet. Ten behoeve van excellente docenten in het voortgezet onderwijs is er Eerst de Klas. Nieuw is de pilot Onderwijstraineeship, een tweejarig leerwerktraject tot eerstegraads docent voor ambitieuze academici. De Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek bevordert de voortgang van de prestatieafspraken van universiteiten en hogescholen. School aan Zet In 20 namen scholen van ruim 700 besturen deel aan School aan Zet: 2.9 scholen uit het primair onderwijs (inclusief 187 speciaal onderwijs scholen) en 556 scholen uit het voortgezet onderwijs. Sinds de start zijn er gesprekken gevoerd met scholen. Veel scholen gaven aan vooral breed in te willen zetten op een verbetering van hun veranderkundig vermogen (human resource management/lerende organisatie en opbrengstgericht werken), niet zozeer op een specifiek thema (bijvoorbeeld taal of omgaan met verschillen ). Naar aanleiding daarvan is School aan Zet voor het voortgezet onderwijs verdiept naar een integrale aanpak, die is ontwikkeld met dertien scholen. Centraal staat hierbij de school als lerende organisatie. Daarbij wordt onder meer gebruik gemaakt van het Ontwikkelmodel Lerende Organisatie, leernetwerken voor docenten, regionale bijeenkomsten en een catalogus met succesvolle aanpakken van scholen. In september 20 zijn alle deelnemende scholen met deze aanpak aan de slag gegaan. Eind 20 is een verkenning gestart om na te gaan of een vergelijkbare aanpak in het primair onderwijs mogelijk is. Eerst de Klas Eerst de Klas is een tweejarig traineeprogramma voor excellente, recent afgestudeerde academici, die in dit programma werken als docent, hun eerstegraad bevoegdheid halen en deelnemen aan een leiderschapsprogramma bij bedrijven. Eerst de Klas telt per 20 honderdvijftig deelnemers, verdeeld over vijf lichtingen. Inmiddels hebben 87 deelnemers hun bevoegdheid behaald. Van eerste drie lichtingen is ruim 65% in het onderwijs blijven werken, een aantal van hen parttime in combinatie met werk in het bedrijfsleven, een onderzoek of een eigen onderneming. Onderwijstraineeship Een pilotgroep met 21 recent afgestudeerde, ambitieuze academici ging van start met het Onderwijstraineeship, een tweejarig leerwerktraject dat opleidt tot eerstegraads docent in het voortgezet onderwijs in een vak waar een tekort aan leraren voor dreigt. Ze zijn geselecteerd op didactische vaardigheden, motivatie, flexibiliteit, (emotionele) intelligentie en zelfkritisch vermogen. Na een korte introductieperiode met trainingen van gerenommeerde onderwijsadviesbureaus, gingen ze direct drie à vier dagen per week aan het werk op een middelbare school. Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek Eind 2011 zijn de hoofdlijnenakkoorden tussen het ministerie van OCW en de universiteiten (VSNU) en de hogescholen (Vereniging Hogescholen, destijds nog HBO-raad) getekend. Daarin staat welke prestaties met betrekking tot kwaliteit, profilering en differentiatie de instellingen in 2015 gerealiseerd moeten hebben en welke maatregelen het ministerie neemt om deze prestaties mogelijk te maken. De Reviewcommissie Hoger Onderwijs en Onderzoek, waarvoor het Platform het secretariaat voert, adviseert de staatssecretaris van OCW over de prestatieafspraken. In 20 hield de commissie een lichte voortgangstoets op sectorniveau. Daarnaast zijn de instellingsplannen door de leading experts van het Sirius Programma bekeken op het onderdeel excellentie. De Reviewcommissie heeft drie van de vier plannen voor Centres of expertise in het groene domein positief beoordeeld.

14 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 14 Financieel verslag 20

15 Financieel verslag 20 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 15 Baten Lasten Exploitatie Bestemmingsfonds Bestemmingsfonds Bestemmingsfonds 20 euro * euro * euro * euro * Mutatie euro * euro * Bèta Techniek primair- & voortgezet onderwijs (1.063) (4.032) 163 Bèta Techniek (beroeps)onderwijs / arbeidsmarkt (8.445) (4.500) Excellentie & Kwaliteit (66) Overige projecten & algemene middelen (916) Totaal / bandbreedte (554) (9.514)

16 Jaarverslag Platform Bèta Techniek pagina 16 Colofon Uitgave Platform Bèta Techniek Lange Voorhout 20, 2514 EE Den Haag Postbus 556, 2501 CN Den Haag T (070) F (070) info@platformbetatechniek.nl Tekstproductie Brechje Hollaardt, Hypertekst Communicatie Begeleiding Hans Corstjens en Beatrice Boots Fotografie Workhouse, Jeroen Bouman, Hollandse Hoogte, Joris Hetsen,Voermans en Van Bree, Istock, DigiDaan, Oortgiese Interieurbouw, Jos Poeder, VHTO, Bureau Top, Rob Nelisse, Rogier Alleblas fotografie, Erik Kottier Vormgeving Ambitions, s-hertogenbosch Maart 2015 Platform Bèta Techniek Auteursrechten voorbehouden. Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld.