deelrapport Ziekten en aandoeningen

Transcriptie

1 deelrapport Ziekten en aandoeningen Regionale Volksgezondheid Toekomstverkenning Zeeland 2012

2 Inhoud Kernboodschappen 3 En ze leefden nog lang en gelukkig... 4 Ziekten en aandoeningen in Zeeland 5 Toekomst 10 Beleidsaanbevelingen 11 Literatuur en websites 12 Gegevensbronnen 12 Lijst met afkortingen 12 L.M. de Bruijne, GGD Zeeland Goes, mei

3 Kernboodschappen Meeste ziektelast door coronaire hartziekten, beroerte, angst, depressie en diabetes mellitus De grootste bedreiging voor de Nederlandse volksgezondheid op basis van de totale ziektelast wordt gevormd door coronaire hartziekten, beroerte, angststoornissen, depressie en diabetes mellitus. Minder participatie en grotere zorgvraag van chronisch zieken Gezondheid is van invloed op arbeidsparticipatie. Mensen met een chronische ziekte of een slechtere ervaren gezondheid hebben minder vaak werk en een lager inkomen dan mensen zonder chronische ziekte of lichamelijke beperking. Dit geldt nog sterker voor mensen met een lagere sociaaleconomische status. Zo werkt de helft van de chronisch zieken in Zeeland met een lage opleiding, terwijl dit onder hoogopgeleide chronisch zieken 80% is. Daarnaast gaan chronisch zieken vaker naar de huisarts of specialist, gebruiken ze meer medicijnen en maken ze ook meer gebruik van andere zorgvoorzieningen. Driekwart van de Zeeuwse ouderen heeft ten minste een chronische aandoening Het percentage mensen met een chronische aandoening neemt sterk toe met de leeftijd. Van de Zeeuwse 14- en 15- jarigen heeft 27% een of meerdere chronische aan - doeningen vastgesteld door een arts. Bij volwassenen is dat 40% en bij de ouderen 75%. Zowel bij volwassenen als bij ouderen is een hoge bloeddruk de meest gerapporteerde chronische aandoening. Bij jongeren is dat astma/ bronchitis. Vanaf ongeveer 55 jaar neemt de kans op het hebben van meer dan één ziekte tegelijk (multimorbiditeit) sterk toe. Dit gelijktijdig optreden van meerdere ziekten bij één patiënt stelt de nodige eisen aan de zorgverlening. Forse toename chronische ziekten in Zeeland Op basis van demografische projecties (waarbij we veronderstellen dat het vóórkomen van de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet verandert) stijgt het aantal patiënten, voor de meeste veelvoorkomende chronische ziekten tussen 2007 en 2030, naar verwachting met bijna 40%. Het aantal patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van toekomstige bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen in de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht en leefstijl) en van ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van patiënten). Zo zal het aantal mensen met diabetes mogelijk nog groter zijn (meer dan 100%) als het percentage mensen met overgewicht blijft stijgen. Van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag 3 In eerste instantie moet worden voorkomen dat mensen ziek worden. Maar als mensen toch ziek zijn, willen we een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven voor chronisch zieken. Een programmatische aanpak die voorziet in een sluitende keten van preventie, vroegsignalering, vroegtijdige onderkenning, zelfmanagement en beter afgestemde multidisciplinaire zorg is een veelbelovend concept. De vergrijzing en het afnemen van het aantal hulpverleners in de toekomst benadrukken het belang van het stimuleren van de eigen verantwoordelijkheid van mensen in ziekte ontwikkeling en ervaren beperkingen. De omslag binnen de gezondheidszorg van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag moet gemaakt worden!

4 En ze leefden nog lang en gelukkig... Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde: lang en gezond leven. Met het ouder worden neemt de kans op het ontwikkelen van ziekte en beperkingen toe. In Zeeland worden we al ouder dan gemiddeld in Nederland en er zullen ook meer ouderen bij komen (zie deelrapport Levens - verwachting en sterfte). Uitdaging zal zijn om iedereen zo gezond mogelijk te houden en actief deel te laten nemen aan de samenleving. Dit deelrapport beschrijft hoeveel en hoe vaak ziekten in de Zeeuwse bevolking voorkomen en hoe dit is verdeeld over de bevolking. Ook wordt ingegaan op de gevolgen van het hebben van één of meerdere ziekten op het kunnen meedoen in de maatschappij en het zorggebruik van chronisch zieken. Ten slotte maken we een schatting van het aantal chronisch zieken in Zeeland in de toekomst en welke gevolgen dit voor Zeeland met zich meebrengt. Overzicht van gehanteerde gezondheidsmaten Wat is prevalentie? De prevalentie is het aantal personen met een bepaalde ziekte op een bepaald moment (puntprevalentie), of het aantal personen dat een bepaalde ziekte heeft gehad in een bepaald jaar (jaarprevalentie). Wat is incidentie? De incidentie geeft het aantal nieuwe gevallen van of nieuwe personen met een bepaalde ziekte in een bepaalde periode. Wat is ziektelast? De ziektelast is de hoeveelheid gezondheidsverlies in een populatie die veroorzaakt wordt door ziekten. De ziektelast wordt uitgedrukt in DALY s (Disability Adjusted Life- Years). De DALY is opgebouwd uit twee componenten: de jaren verloren door vroegtijdige sterfte en de jaren geleefd met ziekte, gewogen voor de ernst van de ziekte. Het totale verlies aan gezondheid kan hierdoor toegeschreven worden aan specifieke ziekten. Het gaat bij de berekening van ziektelast vooral om de gevolgen van ziekten die dicht bij de patiënt zelf blijven (pijn, beperkingen, geestelijke gesteldheid). Bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid (RIVM). 4

5 Ziekten en aandoeningen in Zeeland Meeste ziektelast door coronaire hartziekten, beroerte, angst, depressie en diabetes mellitus De grootste bedreiging voor de Nederlandse volksgezondheid op basis van de totale ziektelast wordt gevormd door coronaire hartziekten, beroerte, angststoornissen, depressie en diabetes mellitus (Hoeymans et al., 2010). Informatie over ziektelast is niet op regionaal niveau beschikbaar. Artrose, diabetes mellitus en coronaire hartziekten zijn de meest voorkomende chronische ziekten in Nederland Op basis van zorgregistraties zijn artrose, diabetes mellitus en coronaire hartziekten de meest voorkomende chronische ziekten in Nederland. De meest voorkomende (sub)acute aandoeningen zijn luchtweginfecties, nek- en rugklachten en urineweginfecties (Hoeymans et al., 2010). Ook deze cijfers zijn niet op regionaal niveau beschikbaar, maar de nationale cijfers kunnen worden vertaald naar regionaal niveau op basis van de regionale bevolkingsopbouw. Hierbij wordt verondersteld dat het aantal mensen met een bepaalde ziekte (per 1000 mannen of vrouwen in een bepaalde leeftijdsgroep) regionaal hetzelfde is als in Nederland (tabel 1). Op basis hiervan zijn coronaire hartziekten, artrose en diabetes mellitus de meest voorkomende ziekten in Zeeland. Coronaire hartziekten, longkanker en beroerte zijn de meest voorkomende doodsoorzaken in Nederland. Zeeland scoort voor de meeste aandoeningen lager dan Nederland. De sterfte aan hartfalen ligt in Zeeland echter hoger dan in Nederland. Tabel 1. Schatting van het aantal patiënten in Zeeland in 2010 (puntprevalentie per 1 januari 2007) voor de top 5 van de meest voorkomende chronische ziekten Coronaire hartziekten totaal: mannen: vrouwen: Artrose totaal: mannen: vrouwen: Diabetes mellitus totaal: mannen: vrouwen: Ouderdoms- en lawaaidoofheid totaal: mannen: vrouwen: Gezichtsstoornissen totaal: mannen: vrouwen: Lees verder in deelrapport Levensverwachting en sterfte Driekwart van de ouderen heeft ten minste één chronische aandoening Van de Zeeuwse 14- en 15-jarigen heeft 27% één of meerdere chronische aandoeningen vastgesteld door een arts. Bij volwassenen is dat 40% en bij de ouderen 75%. Het percentage mensen met een chronische aandoening neemt sterk toe met de leeftijd (figuur 1). Bij jongeren (14- en 15-jarigen) is astma/bronchitis de meest gerapporteerde aandoening (tabel 2). Zowel bij volwassenen als bij ouderen is dat hoge bloeddruk (zie tabel 3 en 4). Ten opzichte van 2007 is het aantal ouderen in Zeeland met diabetes mellitus toegenomen (zie tabel 4). Ook het aantal ouderen met astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD is toegenomen van 8% in 2007 naar 11% in Bron VTV-2010, gegevens bewerkt door GGD Zeeland. Figuur 1. Chronische aandoeningen in Zeeland per leeftijdscategorie (Bron: Volwassenenmonitor 2009, Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland). 5

6 Tabel 2. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen bij jongeren (14-15 jaar) in Zeeland in 2007 en 2011 (Bron: Jeugdmonitor klas 3 VO 2007 en 2011) jr% Astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD 11,1 11,4 Chronisch eczeem 7,9 7,3 Migraine of regelmatige ernstige hoofdpijn 5,9 5,3 Buikklachten > 3mnd 3,5 4,1 Chronische vermoeidheid 3,1 3,1 Tabel 3. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen bij volwassenen (19 t/m 64 jaar) in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) jr% 2009 Hoge bloeddruk 10,5 Gewrichtsslijtage van heupen en knieën 8,5 Ernstige of hardnekkige aandoeningen van rug 8,4 Astma, chronische bronchitis, longemfyseem, CARA/COPD 7,5 Andere ernstige aandoening van nek of schouders 6,4 Tabel 4. Top 5 van zelfgerapporteerde, door een arts vastgestelde aandoeningen bij ouderen (65+ jaar) in Zeeland in 2007 en 2010 (Bron: Ouderenmonitor 2007 en 2010, GGD Zeeland) 65+ jr% Hoge bloeddruk 23,9 34,4 Gewrichtsslijtage van heupen en knieën 28,5 28,4 Diabetis mellitus 12,3 14,1* Botontkalking (osteoporose) - 12,6 Ernstige of hardnekkige aandoeningen van rug 11,1 11,3 *significant verschil met voorgaande periode Ontwikkeling diabetes mellitus in Zeeland ongunstig Met gegevens van de landelijke gezondheidsenquêtes van het Centraal Bureau van de Statistiek (CBS) kunnen we de gezondheid van inwoners in Zeeland vergelijken met de gemiddelde gezondheid in Nederland. Het vóórkomen van de aandoeningen in tabel 5 is in Zeeland voor migraine of ernstige hoofdpijn en gewrichtsslijtage anders dan in Nederland. Migraine of ernstige hoofdpijn komt in Zeeland minder voor en gewrichtsslijtage komt meer voor in Zeeland dan Nederland. Landelijk zien we dat diabetes mellitus en het krijgen van een beroerte is toegenomen ten opzichte van Migraine of ernstige hoofdpijn komt minder voor. Ook in Zeeland zien we een stijging van het aantal mensen met diabetes mellitus van 2,3% in naar 2,9% in Uit recente cijfers van de GGD enquête (zoals hierboven beschreven) blijkt dat diabetes mellitus bij ouderen is toegenomen van 12% in 2007 tot 14% in

7 Tabel 5. Gerapporteerde aandoeningen in Zeeland en Nederland Zeeland Nederland Migraine of ernstige hoofdpijn Gewrichtsslijtage Rugaandoening Chronische aandoening luchtwegen Diabetes mellitus Hartinfarct (ooit) Beroerte (ooit) 12,9 9,5** 13,3 12,0** 10,4 12,6** 9,0 9,8 6,8 8,5 8,3 8,7 7,3 7,8 7,3 7,7 2,3 2,9 2,8 3,7* 1,9 2,1 2,2 2,2 1,9 1,7 1,5 1,9* Bron: Zorgatlas, op basis van CBS enquêtes (bevolking 0 jaar en ouder) * significant verschil met eerdere periode ** significant verschil met Nederland Gezondheid ook in Zeeland ongelijk verdeeld Evenals in Nederland zijn in Zeeland veel indicatoren voor gezondheid en determinanten van de gezondheid gerelateerd aan het opleidingsniveau (zie figuur 2). Uit de monitorgegevens van de GGD komt naar voren dat 61% van de laag opgeleiden tenminste één chronische aandoening heeft in tegenstelling tot 32% van de hoogst opgeleide volwassenen. Als we kijken naar twee belangrijke leefstijlfactoren, in verband met een verhoogde kans op het krijgen van chronische aandoeningen (roken en overgewicht), dan zien we bij laagopgeleiden een percentage met ernstig overgewicht van 25% en bij hoogopgeleiden het percentage van 8%. Voor roken zijn de percentages respectievelijk 39% en 16%. Veel mensen met een ziekte voelen zichzelf toch gezond De ervaren gezondheid hangt onder andere samen met de leeftijd en met de aan- of afwezigheid van chronische ziekten. Dit betekent echter niet dat iedereen met een ziekte of aandoening de eigen gezondheid als niet goed beoordeelt (Van der Lucht & Polder, 2010). Dit hangt niet alleen af van de ernst en gevolgen van de ziekte of beperking, maar ook van de persoon zelf en zijn of haar omgeving. Van de Zeeuwse volwassenen met een chronische aandoening beoordeelt 78% de eigen gezondheid als goed in vergelijking met 96% van de volwassenen zonder chronische aandoening. Lees verder in deelrapport Effectieve preventie Figuur 2. Leefstijl en gezondheid in relatie tot opleiding bij volwassenen in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) % Rokers Obesitas Diabetes mellitus Chronische ziekte Hoog risico op angststoornis/ depressie Matig/slecht ervaren gezondheid Hoog Midden 2 Midden 1 Laag 7

8 Minder participatie van chronisch zieken Gezondheid is van invloed op arbeidsparticipatie. Van de mensen met een lichamelijke chronische ziekte of lichamelijke beperking heeft 37% in 2007 in Nederland een betaalde baan van ten minste 12 uur per week. Ter vergelijking; in dat jaar was dat 66% onder de algemene bevolking (Post et al., 2010). Ook blijkt dat bij mensen met lichamelijke beperkingen gezondheidsproblemen een belangrijke reden is om te stoppen met werken. Uit de nationale VTV blijkt dat mensen met een chronische ziekte minder vaak werken en een lager inkomen hebben dan mensen zonder chronische ziekte of lichamelijke beperking. Dit geldt nog sterker voor mensen met een lagere sociaaleconomische status. Zo werkt de helft van de chronisch zieken met een lage opleiding, terwijl dit onder hoogopgeleide chronisch zieken 80% is (Hoeymans et al., 2010). Ook in Zeeland zien we een vergelijkbaar beeld onder volwassenen (figuur 3). Naast de aanwezigheid van ziekte heeft ook de ervaren gezondheid een grote invloed op de arbeidsparticipatie (figuur 4). Mensen die hun gezondheid als slechter ervaren, hebben minder vaak betaald werk. Ook hier zien we dat dit nog sterker geldt voor mensen met een lager opleidingsniveau. Grotere zorgvraag chronisch zieken Mensen met een chronische ziekte gebruiken veel en langdurig zorg: ze bezoeken regelmatig de huisarts of een medisch specialist, ze gebruiken veel geneesmiddelen en maken geregeld gebruik van bijvoorbeeld paramedische zorg, thuiszorg of hulpmiddelen (Schellevis, 2011). In figuur 5 en 6 is te zien dat ook in Zeeland het gebruik van zorg samenhangt met de aanwezigheid van chronische ziekten. Figuur 3. Arbeidsparticipatie in relatie tot opleidingsniveau voor volwassenen (19-64 jaar) met en zonder chronische ziekte(n) in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) % Laag Midden laag Midden hoog Hoog Chronische ziekte Zonder Chronische ziekte Figuur 4. Arbeidsparticipatie in relatie tot opleidingsniveau voor volwassenen (19-64 jaar) met een goede of minder goede ervaren gezondheid in Zeeland (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland). 0 % Laag Midden laag Midden hoog Hoog 8 Matig/slechte ervaren gezondheid Goede ervaren gezondheid

9 Figuur 5. Zorggebruik van volwassenen in Zeeland in relatie tot de aanwezigheid van (tenminste één) chronische ziekte(n) (Bron: Volwassenenmonitor 2009, GGD Zeeland) % Huisarts bezocht in afgelopen 2 maanden Medische specialist bezocht afgelopen jaar Medicijnen op recept afgelopen jaar Chronische ziekte Zonder chronische ziekte Figuur 6. Zorggebruik van ouderen in Zeeland in relatie tot de aanwezigheid van (tenminste een) chronische ziekte(n) (Bron: Ouderenmonitor 2010, GGD Zeeland) % Huisarts bezocht in afgelopen 2 maanden Krijgt momenteel mantelzorg Heeft gebruik gemaakt van wmo- voorzieningen in afgelopen jaar Chronische ziekte Zonder chronische ziekte 9

10 Toekomst Tabel 6. Geschatte puntprevalentie van chronische ziekten (top 5) voor Zeeland in 2030 op basis van demografische projecties (Bron VTV-2010, gegevens bewerkt door RIVM en GGD) Absoluut aantal patiënten in Zeeland in 2030 Stijging ten opzichte van 2010 Mannen Vrouwen Totaal Coronaire hartziekten Artrose Diabetes mellitus Ouderdoms- en lawaaidoofheid Gezichtsstoornissen % % % % % Forse toename chronische ziekten in Zeeland Bevolkingsprognoses van de Provincie Zeeland (PRIMOS, 2012) laten zien dat de bevolking in Zeeland in de periode zal krimpen met -1,7%. Echter, doordat het aantal ouderen wel sterk toeneemt en we ook steeds ouder worden, zal het aantal patiënten met chronische ziekten fors toenemen. Ziekten worden ook eerder opgespoord en door betere zorg blijven mensen met een ziekte langer in leven (Van der Lucht & Polder, 2010). Daarnaast kent het begrip ziekte een verbreding. Alledaagse klachten zoals schimmelnagels of een overactieve blaas veranderen door de medicalisering in behandelbare aandoeningen. Kinderen die vroeger als druk werden getypeerd, hebben nu ADHD (Van der Lucht & Polder, 2010). Op basis van demografische projecties (waarbij we veronderstellen dat het vóórkomen van de ziekte naar leeftijd en geslacht in de tijd niet verandert) stijgt het aantal patiënten, voor de meeste veelvoorkomende chronische ziekten tussen 2010 en 2030, naar verwachting met bijna 40%. Het geschatte aantal patiënten in Zeeland in 2030 voor de top vijf van de meest voorkomende ziekten in 2010 staat weergegeven in tabel 6. Toename afhankelijk van meerdere factoren Het aantal patiënten in de toekomst is echter niet alleen afhankelijk van toekomstige bevolkingsaantallen en de verwachte bevolkingsopbouw, maar ook van ontwikkelingen in de determinanten van de ziekten (bijvoorbeeld overgewicht en leefstijl) en van ontwikkelingen in preventie en zorg (betere opsporing en/of betere overleving van patiënten). Zeker in Zeeland blijft er in de toekomst ook altijd de dreiging van (nieuwe uitbraken van) infectieziekten, zoals bijvoorbeeld mazelen. Door de lage vaccinatiegraad in de zogenaamde bible-belt en de internationale havens in Terneuzen en Vlissingen ligt het gevaar van verspreiding van infectieziekten op de loer. Het verwachte aantal mensen met bepaalde infectieziekten is echter niet (goed) te kwantificeren. Lees verder in deelrapport Ziektepreventie Sterke toename van diabetes mellitus in Nederland en Zeeland Bij veel ziekten is de veronderstelling, dat de prevalentie per leeftijdsgroep niet verandert over de tijd, niet terecht. Bij diabetes mellitus bijvoorbeeld zullen meer patiënten bijkomen door een toename van overgewicht en een betere opsporing en zal de uitstroom van patiënten lager zijn, omdat de overlevingskansen beter zijn. Op basis van demografische projecties, berekende het RIVM dat het aantal mensen met diabetes mellitus in Nederland tussen 2005 en 2025 naar verwachting met 30% zal toenemen. In Zeeland zal het percentage mensen met diabetes mellitus in 2030 met 26% toenemen (zie tabel 6). De stijging is naar verwachting nog groter (ruim 100%) als het percentage Nederlanders met overgewicht blijft stijgen (Baan et al., 2009). In Zeeland zien we nog geen stijging in het percentage overgewicht bij ouderen in vergelijking met Bij volwassenen in de Oosterschelderegio is het percentage volwassenen met overgewicht toegenomen van 45% in 2005 naar 49% in Bij de Zeeuwse jeugd zien we dat bij 10-jarigen het percentage overgewicht is gestegen van 14% in 2006 naar 19% in Bij de andere leeftijdsgroepen in de jeugd is dit stabiel gebleven. Forse toename aantal mensen met dementie Als gevolg van de snelle vergrijzing zal het aantal mensen met dementie in Nederland naar verwachting stijgen tot meer dan een half miljoen patiënten in 2050 (Alzheimer Nederland, 2010). Op basis van demografische prognoses stijgt het aantal mensen met dementie (geregistreerd bij huisartsen en in verpleeghuizen) in Zeeland van in 2007 tot in 2030 (toename van 74%) (gegevens VTV2010, bewerkt door RIVM en GGD). TNO Kwaliteit van leven heeft berekend dat er in de meeste gemeenten tussen 2010 en 2030 sprake zal zijn van een verdubbeling van het aantal patiënten (Horizonline, 2009). De verwachtingen per gemeente zijn te vinden op de website: 10

11 Beleidsaanbevelingen Beïnvloeding van leefstijlfactoren voorkomt chronische ziekten De ontwikkeling van (on)gezondheid is afhankelijk van vele persoonlijke factoren (zoals erfelijke aanleg en leefstijl) en overige factoren zoals bijvoorbeeld milieufactoren, de sociale omgeving en de kwaliteit van zorg. Ziekte kan het gevolg zijn van meerdere factoren, waarvan de effecten zich pas op latere leeftijd manifesteren. De kans op lichamelijke beperkingen neemt toe met de leeftijd, terwijl de kans op herstel juist afneemt. Vele chronische ziekten zijn gerelateerd aan leefstijlfactoren. Door het beïnvloeden van deze factoren vroeg in het leven van de mens, kunnen we het optreden van chronisch ziekte (voor een deel) voorkomen of uitstellen. De toenemende zorgvraag van de vergrijzende populatie en het geringe aantal mensen dat beschikbaar zal zijn om aan deze zorgvraag tegemoet te komen, is een extra impuls hiertoe. De gezondheidszorg zal de komende tien jaren een grote veranderingsslag moeten gaan maken: van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag. Lees verder in deelrapport Effectieve preventie Programmatische (integrale) aanpak van chronische ziekten een veelbelovend concept Zoals eerder gezegd wil het hebben van één of meerdere chronische ziekten, nog niet zeggen dat mensen zich ongezond voelen en dat zij hun dagen in afhankelijkheid en met voortdurend lijden slijten. Driekwart van de Zeeuwse volwassenen en tweederde van de Zeeuwse ouderen met een chronische aandoening ervaart een goede gezondheid. Om ook de mensen met een chronische ziekte de kans te geven om een zo hoog mogelijke kwaliteit van leven te bereiken is een programmatische (integrale) aanpak van chronische ziekten een veelbelovend concept. Hierbij staat de patiënt centraal. Een dergelijke aanpak wordt gezien als middel om de toename van het aantal mensen met chronische ziekten af te remmen en de leeftijd waarop de chronische ziekte zich manifesteert uit te stellen. Ook verwacht men dat complicaties, als gevolg van de ziekte, beter voorkomen of uitgesteld kunnen worden. Meer aandacht voor multimorbiditeit Veel mensen hebben meer dan één ziekte tegelijk (multi - morbiditeit). Als voorbeeld: een persoon lijdt zowel aan coronaire hartziekte, als aan diabetes als aan artrose van het heupgewricht. Tot ongeveer de leeftijd van 55 jaar is multimorbiditeit nog relatief zeldzaam. Maar één op de drie 75-plussers in Nederland heeft meer dan één chronische ziekte (Polder & Lucht van der, 2011). Door de vergrijzing neemt dit aantal toe, en daarmee is multimorbiditeit een belangrijk thema voor de toekomst van de volksgezondheid en de gezondheidszorg. Het gelijktijdig optreden van meerdere ziekten bij één patiënt stelt namelijk de nodige eisen aan de zorgverlening. Multimorbiditeit vraagt om multidisciplinaire en patiëntgerichte zorg. De huisarts vervult daarin een belangrijke rol en financieringssystemen moeten daarop worden afgestemd (Luijben & Kommer, 2010). Stimuleer de eigen verantwoordelijkheid Het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid voor ziekte ontwikkeling en ervaren beperkingen wordt bij een toenemend aantal chronisch zieken en een afnemend aanbod aan hulpverleners steeds belangrijker. Programma s en middelen die deze ontwikkeling bevorderen, dienen geëxploreerd en op grote schaal ingezet te worden. In internationale termen wordt de programmatische (integrale) aanpak aangeduid met disease management. Een programmatische aanpak voorziet in een sluitende keten van preventie, vroegsignalering, vroegtijdige onderkenning, zelfmanagement en beter afgestemde multidisciplinaire zorg (Luijben & Kommer, 2010). De uitwerking ervan is nog het verst gevorderd voor diabetes mellitus patiënten in Nederland. 11

12 Literatuur en websites Alzheimer Nederland. Cijfers en feiten over dementie /feiten%20en%20cijfers.pdf (geraadpleegd april 2012). Bunnik: Alzheimer Nederland, Baan CA, van Baal PHM, Jacobs-van der Bruggen MAM, Verkleij H, Poos MJJC, Hoogeveen RT, Schoemaker CG. Diabetes mellitus in Nederland: schatting van de huidige ziektelast en prognose voor Nederlands tijdschrift voor geneeskunde 2009; 153: A580. Hoeymans N, Melse JM, Schoemaker CG. Gezondheid en determinanten. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport nr Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Horizonline, Grip op wonen, zorg en welzijn in uw gemeente. (geraadpleegd april 2012). Delft: TNO, Lucht van der F, Polder JJ. Van gezond naar beter. Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Luijben AHP, Kommer GJ. Tijd en toekomst. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVM-rapport Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, Polder JJ, Lucht F van der (RIVM). Hoofdstuk 7 Gezondheid, preventie en zorg. De sociale staat van Nederland Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), Den Haag, november Post NAM, Zwakhals SLN, Polder JJ. Maatschappelijke baten. Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. RIVMrapport Houten: Bohn Stafleu Van Loghum, PRIMOS, bevolkingsprognose Zeeland. Provincie Zeeland, Middelburg: PRIMOS, Schellevis FC (NIVEL), Hoeymans N (RIVM). Wat zijn de gevolgen van multimorbiditeit voor de zorg? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, Nationaal Kompas Volksgezondheid\Gezondheid en ziekte\ziekten en aandoeningen\chronische ziekten en multimorbiditeit, 22 september Lijst met afkortingen Gegevensbronnen ADHD CARA CBS COPD DALY GGD RIVM TNO VTV Attention-Deficit Hyperactivity Disorder; aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit Chronische Aspecifieke Respiratoire Aandoeningen Centraal Bureau voor de Statistiek Chronic Obstructive Pulmonary Disease; chronische obstructieve longziekten Disability-Adjusted Life Year Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu Nederlandse organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek Volksgezondheid Toekomst Verkenning CBS StatLine De elektronische databank van het CBS; statistieken gezondheidstoestand CBS-POLS Periodiek Onderzoek Leef Situatie van het Centraal Bureau voor de Statistiek GGD Zeeland Monitor Gezondheid 12 t/m 18 jarigen (2010), Volwassenenmonitor 19 t/m 64 jarigen (2009) en Ouderenmonitor 65 jaar en ouder (2010) PRIMOS Bevolkingsprognose Zeeland van de Provincie Zeeland SCOOP Jeugdmonitor klas 3 voortgezet onderwijs (2011) 12

13 gezond gemeente ouderen zorgverzekeraars risicogebied jeugd sociaaleconomische status overgewicht visie wijk krimp vergrijzing roken ketenzorg parel kwetsbaar Zeeland zorg provincie preventie ziek water signaleren alcohol omgeving weerbaarheid lyme teek jongeren volwassenen transitie innovatie buurt participatie burgers bewegen werk vergrijzing gedrag beleid havens integraal lokaal wmo ses groen Zeeuw weerbaar school