Balanceren op een koord

Transcriptie

1 Goed hulpverlenen in samenwerking met de zedenpolitie Balanceren op een koord 10/7/2013 1

2 Astrid Smit Rechercheur Zedenpolitie en Studioverhoorder District IJsselland Simone Ebbers-Mennink GZ-psycholoog, Seksuoloog en Orthopedagoog Vitree

3 PROGRAMMA Taxatiegesprekken Aangifte of melding? Studioverhoor Eerste opvang van cliënten 10/7/2013 3

4 Prevalentie van seksueel misbruik Algemeen: Seksueel geweld: 39% 7% Verkrachting 10% 1 % Mensen met een verstandelijke beperking: Seksueel geweld: 61% 23% Verkrachting 23% 7 % Daarnaast: Misbruik duurt vaak langer Risico op revictimisatie is groot. (Beperkt Weerbaar-van Berlo 2011)

5 Omringd door zorg, toch niet veilig Samson 2012 Kinderen in een residentiële instelling worden drie tot vier maal zo vaak slachtoffer van seksueel misbruik i.v.m. gemiddelde Nederlandse kinderen Kinderen met een LVB worden nog eens drie keer zo vaak slachtoffer dan normaal begaafde kinderen in de residentiële jeugdzorg. Dit betekent concreet: 9,7 van de 1000 kinderen met een LVB is in 2010 slachtoffer geweest van seksueel misbruik met lichamelijk contact. Dit zijn de resultaten uit onderzoek onder intermediairs, dus niet onder cliënten zelf..

6 Wie misbruiken mensen met een verstandelijke beperking? Meerderheid van de plegers zijn mannen. Meerderheid van de plegers is een bekende van het slachtoffer. (70 tot 80% Berlo) Bij 17% van de VB-slachtoffers is hun partner de pleger (Berlo) 67% waren de plegers andere jongeren uit de instelling (Samson) 5% (cliënten) 12% (ouders) noemen hulpverlener als pleger van de VB-slachtoffers (Berlo) 3% tot 6% taxichauffeurs (Berlo) en familie en huisvrienden

7 Eventueel bijlage Basisdiagram Overgenomen uit cursusmateriaal cursus taxatiegesprekken Aafke Scharloo januari 2008 Melding van vermoedens Medewerkers zijn altijd verplicht te melden! Spontane onthulling (er is iets verteld, er is tekst) Heterdaad (iets zien gebeuren) Indirecte signalen Tekst is helder Tekst is niet helder Vermoeden strafbaar feit Grote twijfels of het een strafbaar feit betreft Diagnostiek Aangifte of melding bij politie Hulp Verlenings traject Taxatie gesprek Aangifte of melding politie. Liefst binnen 72 uur i.v.m afname zedenkit Onderzoek, eventueel taxatiegesprek Diagnostisch interview, dossieronderzoek, andere psychologisch onderzoek Aangifte of melding bij politie Hulp Verlenings traject Aangifte of melding bij politie Hulp Verlenings traject Aangifte of melding bij politie Hulp Verlenings traject 10/7/ 7

8 TAXATIEGESPREKKEN Een taxatiegesprek is een hulpverleningsgesprek met als doel het op methodische wijze verhelderen van onduidelijke signalen, die zouden kunnen wijzen op seksueel misbruik en/of mishandeling. Het voeren van een taxatiegesprek voorkomt dat er op een suggestieve en manier wordt gesproken over de vermoedens. De methodiek die daarbij wordt gehanteerd, is erop gericht eventueel later politieonderzoek niet te belemmeren. Door gedragsdeskundigen die daarvoor een specifieke training hebben gevolgd. Een taxatiegesprek is altijd onderdeel van een protocol. (Zie richtlijnen van de Vereniging gehandicapten zorg Nederland -VGN) Een taxatiegesprek is niet bedoeld om vast te stellen of er sprake is van seksueel misbruik: waarheidsvinding is een taak van politie en justitie!

9 Taxatiegesprek en politie-onderzoek Een taxatiegesprek is nodig als er onduidelijkheid is; dus niet standaard inzetten bij vermoedens! Overleg standaard (eventueel anoniem) met politie of een taxatiegesprek noodzakelijk is. Zo wordt vanaf het begin getracht onbedoelde schade voor de cliënt, en het politieonderzoek, vermeden. Indien er op grond van het taxatiegesprek aanleiding is strafbare feiten te veronderstellen, wordt (weer) contact opgenomen met politie.

10 Verslag taxatiegesprek In het taxatieverslag wordt het gesprek letterlijk uitgewerkt mbt de gebeurtenis Verslag hoort in cliëntendossier van betrokken cliënten Verslag wordt bij aangifte aan de politie verstrekt, en wordt dus bijgevoegd in strafdossier

11 Verschil melden en aangifte MELDEN leidt slechts tot registratie info kan wel worden betrokken worden bij eventuele andere aangiftes of aangifte in de toekomst. AANGIFTE leidt tot politieonderzoek en eventueel tot vervolging politie bepaalt hoe het onderzoek eruit gaat zien (en wie erin wordt betrokken); aangifte kan niet meer ingetrokken worden Let op! Het is bij melding mogelijk dat de officier besluit de zaak ambtshalve toch op te nemen. Dit gebeurt alleen in ernstige gevallen. Politie werkt daarin slachtoffergericht.

12 Afweging melden of aangifte doen? * Aangifte doen betekent een vraag naar opsporing van de dader. Draagkracht-draaglast De praktijk wijst echter dat het gehoord worden vaak het begin is van het verwerkingsproces Het aangifteproces is vaak een langdurige kwestie. Seksueel misbruik is lastig te bewijzen en het komt dus vaak niet tot een rechtszaak en veroordeling. Het is van belang betrokkenen goed te informeren en verwachtingen te bespreken.

13 Informatief gesprek Een informatief gesprek bestaat uit: A. Info over procedure van aangifte doen B. Vermoedelijk misdrijf wordt in grote lijnen besproken Informatief gesprek wordt gehouden met: - Slachtoffer - In geval van kinderen of mensen met een beperking, vindt het informatief gesprek plaats met ouders/gezaghebbenden of begeleiding. Daarin wordt meegenomen wat de beperking is, en wordt afweging gemaakt voor vervolg. Informatief gesprek wordt gevoerd door: - een zedenrechercheur - Indien noodzakelijk deel A door betrokken gedragsdeskundige, die in de communicatie rekening kan houden met de mogelijkheden en beperkingen van de cliënt. Het informatieve gesprek wordt auditief of audiovisueel opgenomen!

14 Wie doet de aangifte? Iedereen kan aangifte doen van (vermoeden van) een strafbaar feit! Zonder de getuigenis van het slachtoffer, is er echter vaak geen zaak Politie heeft de plicht slachtoffers van boven de 12 jaar te horen omtrent de wenselijkheid van vervolging. Degene die aanwezig is bij de aangifte, kan zelf niet meer als getuige worden gehoord. Het is mogelijk het adres van je organisatie te gebruiken bij de aangifte; anders zijn je persoonlijke gegevens beschikbaar voor alle betrokkenen.

15 Geen medewerking van slachtoffer, geen zaak? Casus Roos

16 Volwassenen met een verstandelijke beperking hebben een zwakke rechtspositie In Wetboek van Strafrecht wordt strafbaar gesteld: seksuele handelingen met iemand van wie hij weet dat hij in staat van bewusteloosheid, verminderd bewustzijn of lichamelijke onmacht verkeert, dan wel aan een zodanige gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis van zijn geestvermogens lijdt dat hij niet of onvolkomen in staat is zijn wil daaromtrent te bepalen of kenbaar te maken of daartegen weerstand te bieden. Politietaak: wat weet iemand over de beperking van een ander (wordt meegenomen in het verhoor van verdachte) Gedragsdeskundige: onderzoek seksuele wilsbekwaamheid.

17 Wanneer is iemand seksueel wilsonbekwaam? Seksueel contact tussen een normaal begaafd persoon en iemand met een verstandelijke beperking is niet per definitie seksueel misbruik. Voorwaarde is wel dat ze in staat zijn om in te stemmen met seksueel contact. Seksuele wilsbekwaamheid impliceert het begrijpen én kunnen toepassen van de informatie en/of kennis die noodzakelijk is om op vrijwillige basis tot een beslissing te komen. (Gevolgen overzien?)

18 Casus buschauffeur

19 Wilsbekwaamheid In de Voorlopige Richtlijn Wettelijk Kader Orthopedagogische Behandelcentra wordt wilsbekwaamheid gedefineerd als: 1. het vermogen om een keuze te maken en uit te drukken; 2. het vermogen om informatie te begrijpen; 3. het vermogen om de situatie te waarderen; 4. het vermogen om gegevens rationeel te hanteren. Als aan een van de genoemde criteria niet voldaan kan worden, is er sprake van wilsonbekwaamheid (Gebaseerd op de maatstaven voor bepaling van wils(on)bekwaamheid, volgens Appelbaum en Grisso.)

20 Hoe de seksuele wilsbekwaamheid bepalen? YAI-Tool for Assessing Informed Sexual Consent Dit instrument is bedoeld om de seksuele wilsbekwaamheid te meten en te signaleren op welke gebieden iemand met een verstandelijke beperking, als het gaat om seksualiteit, mogelijk nog nadere scholing en training nodig heeft. (Het YAI resource center uit New York) FACTS-Forensic Assessment of Consent to Sex een interviewinstrument om de wilsbekwaamheid van volwassen mensen met een verstandelijke beperking, ten aanzien van seksuele relaties, te onderzoeken door middel van een inventarisatie van de aard en consequenties van specifieke seksuele handelingen. (Nora J. Baladarian uit de Verenigde Staten)

21 Hoe helpen hulpverleners de politie om sporen veilig te stellen? Bij recent misbruik: neem zsm contact op met de politie die vervolgens een GGD-arts kan inschakelen om een zedenkit af te nemen. Ook onderzoek gericht op zwangerschap, SOA s en inwendige verwondingen dient, in overleg met de politie, te gebeuren door een arts.. Was kleding en beddengoed niet. Voorkom toiletgang indien mogelijk (eventueel urine en ontlasting opvangen en meenemen) Bij oraal contact; geen drinken aanbieden! Bewaar kleding of andere voorwerpen in papier (zeker niet in plastic!).

22 Maar sporen zeggen ook niet alles.. Als er geen lichamelijke aanwijzingen worden gevonden voor seksueel misbruik, betekent dat niet dat het niet heeft plaatsgevonden. Sommige seksuele handelingen hebben geen zichtbare schade tot gevolg. Soms is het misbruik zo lang geleden dat verwondingen zijn genezen.

23 Verhoor van kinderen en mensen met een verstandelijke beperking? Er zijn heel weinig kinderen die fantaseren over seks. Als ze fantaseren dan hebben ze veelal iets gezien of ervaren. Het is lastig te fantaseren over iets wat je niet kent! Mensen met een verstandelijke beperking leggen even accurate verklaringen af als mensen die geen verstandelijke beperking hebben!!. mits.de vraagstelling aansluit bij het niveau van functioneren! Wel vermelden ze minder details. Valse verklaringen? Een verzonnen verhaal gaat van a tot z, terwijl een echt verhaal vaak van de hak op de tak gaat en er veel details in voorkomen. Als een verhaal verzonnen is, dan mist de vulling. Bij een echt verhaal zijn de kerngebeurtenissen meestal zeer betrouwbaar, de perifere gebeurtenissen zijn vaker suggestibel (bijvoorbeeld: welke kleur had de auto? ).

24 Welke informatie over cliënt is essentieel voor politie? - IQ-gegevens (en uitleg over wat dat betekent voor dagelijks functioneren en communiceren) - Psychiatrische diagnoses (en uitleg over wat dat betekent voor dagelijks functioneren en communicereb) - Communicatiemiddelen (picto s etc.) - Namen en foto s van mensen uit netwerk (groepsgenoten, familie, dagbesteding, hulpverleners etc.) - Foto s of plattegrond van locaties waar cliënt regelmatig verblijft. - Verslag van Interne melding - Rapportage indien bijzonder gedrag/uitlatingen - Eventueel verslag taxatiegesprek - Eventueel info over eerdere incidenten - Eventuele angst voor de politie Alleen als politie beschikt over adequate informatie kan ze aansluiten op het niveau van ontwikkeling!

25 Kindvriendelijke interviewstudio

26 Voor wie is het studioverhoor? Kinderen van 4 tot 12 jaar Mensen met een verstandelijke beperking en/of informatieverwerkingsstoornis(zowel getuigen, slachtoffers als verdachten) - IQ van 85 of lager - in geval van bijkomende (gedrags)problemenen/of psychopathologie

27 Volgens de aanwijzingen van de procureurs generaals geldt in zedenzaken: Verhoor wordt gedaan in kindvriendelijke studio door hiervoor speciaal opgeleide politieagenten; de studioverhoorders. Verhoor wordt opgenomen. Er kan gebruik gemaakt worden van externe deskundigen (die gespecialiseerd zijn in het horen van personen met een verstandelijke beperking) die adviseren mbt voorbereiding en (vanuit de regiekamer) adviseren mbt de uitvoering. Indien de complexiteit van de beperking dat vraagt, kan aan officier van justitie toestemming worden gevraagd voor het inzetten van gecertificeerde externe deskundigen uit de verhoorpool in de verhoorkamer.

28 Drie verhoorscenario s 1. Free-call 2. Vragen naar leefomgeving via uipelmethode 3. Inbrengen van voorinformatie Studioverhoor wordt letterlijk uitgewerkt en indien nodig- beoordeeld door LEBZ (Landelijke Expertisegroep Bijzondere Zedenzaken)

29 Casus Fransje Verstandelijke beperkte vrouw 39 jaar Spastisch Geen taalproductie, wel taalbegrip Trage informatieverwerking Een getuige meldt gezien te hebben dat een taxichauffeur Fransje aan haar borsten betast en zoent.

30 Maar een verhoor levert niet altijd wat op CASUS DE OPPAS

31 Politie en hulpverleners hebben zelfde doel, maar een andere focus Tips voor een goede samenwerking: Zorg voor een duidelijke (bereikbare) contactpersonen Zoek overleg in een zo vroeg mogelijk stadium! Communicatie: - informatie over cliënt en incident - afspraken over welke info naar buiten kan worden gebracht - afspraken wie,wanneer betrokkenen informeert Spoedig verhoor van cliënt is essentieel! Evalueer samenwerking met politie

32 Praten met een cliënt voor deze door de politie is gehoord cliënt als getuige in een strafzaak zo min mogelijk beïnvloeden. de gesprekken met het slachtoffer niet vragen naar feitelijkheden (wie, wat, waar, wanneer en hoe) niet doorvragen op die feiten Wel kan geluisterd worden naar het verhaal van de cliënt, Benadruk dat cliënt nu veilig is (als dat tenminste het geval is) Becomplimenteer het feit dat het verhaal verteld is (niet de inhoud van het verhaal) De focus op psycho-educatie over de mogelijke klachten en omgaan ermee De veiligheid en het belang van de cliënt dient te alle tijde leidend te zijn! Soms moet toch zsm gestart worden met traumabehandeling!

33 Advocaten voor slachtoffers zijn vaak noodzakelijk! Rechtshulp aan slachtoffers van ernstige geweldsdelicten, waaronder zedenmisdrijven is (onder bepaalde voorwaarden) kosteloos. Voorwaarde is wel dat er vervolging is ingesteld. Slachtofferhulp LANZS Landelijk Advocaten Netwerk Zeden Slachtoffers richt zich op de juridische bijstand aan slachtoffers van zedenmisdrijven. JOS-advocaten Juridische Opvang Slachtoffers seksueel geweld. in Alkmaar, Rotterdam en Utrecht

34 Juridisch vs. Klinisch bewezen Soms zijn hulpverleners van mening dat seksueel misbruik eerst bewezen dient te worden, voordat men tot handelen kan overgaan. Het feit dat (nog) niets bewezen is, betekent echter niet dat hulpverleners hun werk niet kunnen doen. In de hulpverlening is de beleving van de cliënt altijd het uitgangspunt. De beleving van vermoedelijke slachtoffers kan ook worden begeleid zonder bewijsvoering en/of een gerechtelijke uitspraak.

35 Juridisch vs. Klinisch bewezen Seksueel misbruik is alleen juridisch bewezen als het binnen het strafrechtelijk proces tot een veroordeling is gekomen. Seksueel misbruik kan klinisch bewezen worden geacht als twee GZ-psychologen, onafhankelijk van elkaar, gedragssignalen van cliënten als indicatief voor seksueel misbruik beschrijven. (is geen beschuldiging richting bepaalde verdachten!) Een term als klinisch bewezen legitimeert het treffen van veiligheidsmaatregelen, een term als vermoedens zet doorgaans niet aan tot handelen in dit opzicht

36 SOS-Snelle Opvang veiligheid creëren situatie stabiliseren reconstrueren en ordenen van het seksueel misbruik (psychologisch herkauwen) de emotionele ondersteuning (uiten van gedachten en gevoelens in veilige context) (traumagerelateerdethema s zoals: veiligheid, zorgen,pijn,angst agressie, ontspanning en perspectief) ( Kuban &Steele) psycho-educatie mbt trauma en seksueel misbruik voorkomen en vroegtijdige herkenning van trauma

37 Soms is ons werk ook leuk. Hij heeft me aan mijn lichaam aangeraakt.. en ook fiscaal

38 Soms is ons werk ook leuk. Politie: Hoe lag jij in bed? Slachtoffer: Heel erg schattig.

39 Soms is ons werk ook leuk. Politie: Wie deed zijn kleren uit? Slachtoffer: Hij zelf heb ze uit gedaan. Hij is zelfstandig dus.

40 Astrid Smit Rechercheur Zedenpolitie en Studioverhoorder District IJsselland Simone Ebbers-Mennink GZ-psycholoog, Seksuoloog en Orthopedagoog Vitree