CONGRES POSITIEVE PSYCHOLOGIE 11 november 2013 COMPASSIETRAINING. Meer vermogen met mededogen. Erik van den Brink & Frits Koster

Transcriptie

1 CONGRES POSITIEVE PSYCHOLOGIE 11 november 2013 COMPASSIETRAINING Meer vermogen met mededogen Erik van den Brink & Frits Koster

2 INHOUD Relatie mindfulness (zelf)compassie? Wat weten we uit onderzoek? Waarom compassietraining en voor wie? Waaruit bestaat de training?

3 David S. Black, Institute for Prevention Research, Keck School of Medicine, University of Southern California

4 Mindfulness-Based Interventies MBSR (Kabat-Zinn 1990) gemengde groepen (chronische pijn, fysieke and stressgerelateerde aandoeningen); kanker; psoriasis; angststoornissen; niet-klinische groepen (studenten, hulpverleners, werknemers) MBCT (Segal ea 2000) depressie MBCT-Ca (Bartley 2012) kanker MB Pain Management (Burch 2008) chronische pijn/ziekte MB Relapse Prevention (Marlatt 1985; Witkiewitz ea 2005) verslaving MB Eating Awareness Training (Kristeller & Hallett 1999) eetstoornissen Aangepaste modules psychosen (Chadwick 2006) adhd (Zylowska 2008) autismespectrumst (Spek 2010) persoonlijkheidsst (Vreeswijk ea 2009) partnerrelaties (Carson ea 2004) birthing (Bardake 2012) parenting (Bögels, Hellemans ea 2012) kinderen(goodman & Kaiser Greenland, 2009) adolescenten (Dewulf 2009) ouderen (Smith 2004) Dialectische Gedragstherapie (Linehan 1993) bps; eetst; verslaving Acceptance & Commitment Therapy (Hayes ea1999) brede toepassing

5 3 componenten van mindfulness Shapiro et al Intentie Waarom? Stressreductie, gezondheid, persoonlijke of spirituele groei Aandacht Wat? Aandacht voor de huidige ervaring van moment tot moment Attitude Hoe? - Open: niet-oordelend, onderzoekend - Mild: vriendelijk en mededogend

6 Zelfcompassie Verdient een meer centrale plaats in ggz: argumenten uit evolutionaire psychologie, hechtingstheorie, cgt; groeiende hoeveelheid onderzoek Gilbert 2005, 2009, 2010; Germer 2012; Davidson 2012; Barnard & Curry 2011; Hofmann ea 2011; Neff 2012 Mogelijk een krachtiger voorspeller voor welzijn dan mindfulness Van Dam e.a Mogelijk een centraal mechanisme in de werking van mindfulness Baer 2010 Mediator voor stressreductie bij MBSR Shapiro e.a. 2005, 2007 en voor terugvalpreventie bij MBCT Kuyken e.a. 2010

7 Zelfcompassie correleert positief met... (Voor reviews zie Barnard & Curry 2011; Hofmann e.a. 2011; Neff, 2012) Psychologisch welzijn en levensvoldoening Emotionele intelligentie en positieve emoties Mindfulness Betere coping bij stressvolle omstandigheden (academisch falen, gevolgen van trauma, scheiding, chronische pijn) Sociale verbondenheid, empathie, altruïsme, vergevingsgezindheid Gezondheidsbevorderend gedrag (eten; bewegen; minder roken)

8 Interventiestudies Gecontroleerd onderzoek Metta meer positieve emoties, levensvoldoening, sociale steun; minder depressieve symptomen Frederickson e.a Tibetaanse compassiemeditatie pos. effect op immuunfunctie, neuro-endocriene reactie en gedragsrespons bij stress Pace e.a Mindful Self-Compassion sign. verbeteringen op mindfulness, compassie zelf/ander, sociale verbondenheid, levensvoldoening en geluk; afname van depressie, angst, stress en vermijding van onaangename gedachten en gevoelens Neff & Germer 2012 Compassion Focused Therapy ptn met schizofrenie: sign. beter klinisch functioneren; toename compassie gepaard met afname depressieve klachten en beleving van sociale uitsluiting Braehler e.a. 2012

9 Hersenonderzoek train your brain Compassiemeditatie gaf bij ervaren meditatoren > beginners Meer gamma-activiteit en synchroniciteit op EEG Lutz e.a Meer activiteit in gebieden geassocieerd met empathie en emotieregulatie op fmri; meer respons bij anderen in nood Lutz e.a Bij onervaren proefpersonen gaf 2 wkn ½ uur/dag oefenen via internet vergeleken met actieve controlegroep Meer activiteit in circuit geassocieerd met pos. emoties Meer vrijgevigheid Davidson 2012

10 Compassietraining Mindfulness-Based Compassionate Living MBCL Van den Brink & Koster 2012 Vervolg op de mindfulnesscursus (MBSR/MBCT) Vanuit behoefte aan verdieping (cliënten, trainers) Gezondheidszorg; los van religieuze tradities Transdiagnostisch EB ingrediënten (visualisaties, oefeningen, CFT) 8 sessies van 2,5 uur per 1 à 2 weken + 1 stiltesessie Thuis oefenen 1 uur per dag deelnemers

11 Voor wie? Baat bij MBSR/MBCT, echter Moeite met integreren in dagelijks leven Moeite met milde houding naar zichzelf en/of anderen Moeite met accepteren beperkingen Dominante innerlijke pestkop : overmatige zelfkritiek, schaamte, schuld Recidive-gevoelig: depressie, angst, burn-out, verslaving Hardnekkige ongezonde patronen

12 Ook voor hulpverleners? We zijn toch al empathisch Compassiemoeheid is eigenlijk empathiemoeheid

13 Compassie Het vermogen ons betrokken te voelen bij pijn en lijden van onszelf en anderen, dat samengaat met de wens dit te verlichten en de bereidheid daarin verantwoordelijkheid te nemen. Algemeen menselijke eigenschap: bij ieder in aanleg aanwezig is; vaak onvolledig tot bloei gekomen. Door beoefening wel te ontwikkelen en te verdiepen = doel van compassietraining.

14 Allemaal in hetzelfde schuitje Met een brein, lichaam, emoties en een sociaal gevormd zelf, waar we niet voor gekozen hebben. In een leven vol tragedies: bedreiging, verlies, ziekte, verval, dood. Veel van wat in ons omgaat is niet ons ontwerp en dus NIET ONZE FOUT. Compassie begint met de erkenning van dit onvermijdelijke lijden. WEL ONZE VERANTWOORDELIJKHEID. Paul Gilbert (2009)

15 Het gelaagde brein MacLean 1990 Taal- en conceptvorming, voorstellen, terug- en vooruitkijken, fantaseren, piekeren, begrip van zelf en ander Verdediging territorium, jacht, seks Hechting en verzorging, spel, groepsvorming, rivaliteit, status

16 Hoe socialer de soort, hoe dikker de cortex ME FIRST WE FIRST Hoe meer verzorging en bescherming na de geboorte nodig, hoe minder instinctief het brein en hoe groter het leervermogen

17 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig Gericht op zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend Serotonine Gericht op sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek Gericht op beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend Oxytocine Endorfines Dopamine SYMP. PARASYMP. ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden Naar Gilbert 2009

18 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig Gericht op zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek Gericht op beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend Gericht op sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden SYMPATHICUS PARASYMP. Naar Gilbert 2009

19 GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig Gericht op zelfbescherming Vechten, vluchten, verstijven Activerend/ remmend JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek Gericht op beloning Willen, streven, presteren, consumeren Activerend Gericht op sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid Kalmerend ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden SYMPATHICUS PARASYMP. Naar Gilbert 2009

20 REACTIES OP STRESS Neff 2003 FYSIEK DREIGING PSYCHOLOGISCH ZELF-COMPASSIE FIGHT ZELF-KRITIEK SELF-KINDNESS FLIGHT ZELF-ISOLATIE COMMON HUMANITY FREEZE ZELF-ABSORPTIE OVER-IDENTIFICATIE MINDFULNESS TEND & BEFRIEND

21 Hoe het nieuwe brein tegen ons kan werken... You re no good! De innerlijke pestkop groeit door overmatige schaamte en schuld

22 Zelfkritiek vanuit innerlijke pestkop Zelfcorrectie vanuit innerlijke helper Gevaarmodus Compassiemodus

23 Zelfwaardering Zelfcompassie Neff & Vonk 2009 Rivaliteit Externe waardering Afhankelijk van anderen Ik moet goed/beter zijn Minder welzijn Competitiemodus Common humanity Innerlijke waarde Onafhankelijk van anderen Ik mag fouten maken Meer welzijn Compassiemodus

24 Seksuele activiteit Beschamen Bestraffen Eten Seks Schaamte Zelfkritiek Zorgzaamheid Vriendelijkheid Maaltijd Compassie LIMBISCH SYSTEEM Speekselvloed Maagzuur Arousal Stressreactie Angstig, depressief Relaxatierespons Kalm, tevreden INNERLIJKE HELPER Naar Gilbert 2009 INNERLIJKE PESTKOP

25 Plasticiteit van het brein Neurons that fire together, wire together. (Hebb 1949) When you don t use it, you lose it. Zwak zorgsysteem kan krachtiger worden mbv ons voorstellingsvermogen.

26 De Compassiemodus (Compassionate Mind) warmte Aandacht Emoties KWALITEITEN Gevoelig voor noden Redeneren Sympathie zelf/ander Zorg voor welzijn VAARDIGHEDEN Compassie Niet-oordelen Voorstelling Tolerantie ongemak Empathie kalmte Gedrag vriendelijkheid Motivatie Gilbert 2009 speelsheid

27 Compassie als flow Oefenmogelijkheden Ander Zelf Zelf Zelf Zelf Ander Kalmerend ademritme Veilige plek; Compassionele metgezel; Compassiemodus Mildheidmeditatie: zelf & anderen (dierbaar, neutraal, moeilijk) Compassievol omgaan met weerstand en verlangen Informele oefeningen (ademruimtes met compassie) Compassionele brieven; Vergevingsgezindheid Ontdekken wat bijdraagt aan geluk; Taking in the good

28 The fear of compassion Gilbert 2010 Backdraft Germer 2009 Bij personen met onveilige hechting/ traumatisering/ affectieve verwaarlozing kunnen warme gevoelens het gevaarsysteem activeren i.p.v. kalmeren. Ook bij mensen met een meer stabiele achtergrond kunnen oude pijn en de oceaan van levensverdriet meer voelbaar worden. Begeleiding: normaliseren en mogen doseren.

29 Met dank voor de aandacht

30 Zonder modder geen lotus

31 Met dank voor de aandacht