De oplevering van verwarmingssystemen van type 1

Transcriptie

1 Regelgeving verwarming EPB Technische inhoud voor opleidingsinstellingen De oplevering van verwarmingssystemen van type 1 Voor verwarmingsspecialisten: erkende verwarmingsinstallateurs Versie oktober 2010 Meer informatie: Professionelen Energie EPB en binnenklimaat Technische installaties EPB Leefmilieu Brussel - BIM Departement EPB verwarmingepb@ibgebim.be

2 DE OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYTEMEN VAN TYPE 1 INHOUDSOPGAVE Reglementaire aspecten HOOFDSTUK 1: OPDRACHTEN VAN DE ERKENDE VERWARMINGSINSTALLATEUR ALGEMEEN GEBEURTENISSEN DIE AANLEIDING GEVEN TOT DE OPLEVERING VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM VERWARMINGSSYSTEMEN DIE ONDERWORPEN ZIJN AAN DE OPLEVERINGSPLICHT INHOUD VAN DE OPLEVERING IN HET KORT... 7 HOOFDSTUK 2: OPENINGEN VOOR VERBRANDINGSCONTROLE... 7 HOOFDSTUK 3: AAN VERWARMINGSKETELS GESTELDE EISEN OP HET VLAK VAN VERBRANDING EN EMISSIE... 7 CHAPITRE 4: EIS MET BETREKKING TOT DE DIMENSIONERINGSNOTA VOOR VERWARMINGSKETELS ALGEMEEN PRINCIPE METHODE VOOR GEBOUWEN ONDERWORPEN AAN DE EPB-PROCEDURE MET BEREKENING VAN HET E-NIVEAU MÉTHODE VOOR GEBOUWEN MET EEN BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM METHODE VOOR BESTAANDE GEBOUWEN ZONDER BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM... 8 HOOFDSTUK 5: EIS MET BETREKKING TOT DE VERMOGENSMODULATIE VAN BRANDERS... 8 HOOFDSTUK 6: TREKVERMOGEN VAN DE SCHOORSTEEN... 9 HOOFDSTUK 7: VENTILATIE VAN DE STOOKRUIMTE... 9 HOOFDSTUK 8: DICHTHEID VAN HET SYSTEEM VOOR DE AFVOER VAN DE VERBRANDINGSGASSEN EN VOOR DE LUCHTAANVOER... 9 HOOFDSTUK 9: EIS MET BETREKKING TOT DE THERMISCHE ISOLATIE VAN LEIDINGEN EN ACCESSOIRES VAN HET VERWARMINGSSYSTEEM ALGEMEEN PRINCIPE TOEPASSINGSGEBIED Op welke gebouwen is de eis van toepassing? Op welke verwarmingssystemen is de eis van toepassing? Op welke distributienetten is de eis van toepassing? Op welke distributieleidingen is de eis van toepassing? ISOLATIEKLASSE, GEBRUIKT VOOR DE THERMISCHE ISOLATIE CLASSIFICATIE VAN DE OMGEVING VAN DE LEIDINGEN THERMISCHE ISOLATIE VAN DE LEIDINGEN VOOR VERWARMINGSWATER EN SWW Algemeen Bijzondere gevallen Samenvatting Voorbeelden van waterleidingen die thermisch moeten worden geïsoleerd THERMISCHE ISOLATIE VAN LUCHTCIRCULATIELEIDINGEN Principes Type vervoerde lucht: Samenvatting Voorbeelden van situaties waarbij luchtkokers geïsoleerd moeten worden THERMISCHE ISOLATIE VAN VERWARMINGS EN SWW- ACCESSOIRES Tekst van de regelgeving: Identificatie van de betrokken accessoires: Eisen overeenkomstig de norm NBN D Voorbeelden van thermische isolatie, uitgevoerd volgens NBN D30-041: Bijzondere informatie over circulatiepompen en pompen Bijzondere informatie over gemotoriseerde afsluiters Plaatsen waar de eis met betrekking tot de thermische isolatie van accessoires van toepassing is Praktische voorbeelden van accessoires die thermisch geïsoleerd moeten worden: BLADZIJDE 2 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

3 7.9 Afwijkingen Afwerking van de thermische isolatie van leidingen en accessoires HOOFDSTUK 10: EISEN MET BETREKKING TOT DE VERDELING ALGEMEEN PRINCIPE TOEPASSINGSGEBIED Welke gebouwen zijn aan de eisen onderworpen? Welke distributienetten zijn aan de eisen onderworpen? Welke verwarmingssystemen zijn aan de eis onderworpen? EISEN VOOR NIEUWE SYSTEMEN Principes Afsluitvoorzieningen Samenvatting EISEN VOOR GEWIJZIGDE SYSTEMEN HOOFDSTUK 11: EIS BETREFFENDE DE REGELING VAN DE VERWARMINGSSYSTEMEN INWERKINGTREDING VAN DE EIS NOODZAAK OM DE REGELING TE DEFINIEREN INDIVIDUELE REGELING VOOR NORMALE WERKING Regeling op basis van de gemeten temperatuur in het lokaal Weersafhankelijke regeling REGELING VOOR VERMINDERD EN VORSTVRIJ REGIME Verminderd regime Vorstvrij en condensatievrij regime Regelsystemen PROGRAMMERING VAN DE REGIMEOMSCHAKELINGEN Kloktimer en optimisers Beheer van de omschakeling tussen twee regimes Samenvatting AUTOMATISCHE UITSCHAKELING VAN DE VERWARMING BEHEER VAN CIRCULATIEPOMPEN EN POMPEN REGELING VAN HET GEHEEL VAN VERWARMINGSKETELS VAN EENZELFDE VERWARMINGSSYSTEEM HOOFDSTUK 12: BIJHOUDING VAN EEN LOGBOEK WAT IS EEN LOGBOEK? ALGEMEEN PRINCIPE MINIMUMINHOUD VAN HET LOGBOEK BIJZONDERHEDEN OVER BESTAANDE VERWARMINGSSYSTEMEN OPDRACHT VAN DE ERKENDE VERWARMINGSINSTALLATEUR MET BETREKKING TOT HET LOGBOEK HOOFDSTUK 13: GEVRAAGDE AANVULLENDE GEGEVENS TEN BEHOEVE VAN DE CERTIFICERINGSINSTELLINGEN DOEL VAN DEZE GEGEVENS GEVRAAGDE ANTWOORDEN MOEILIJKHEDEN BIJ HET ANTWOORDEN HOOFDSTUK 14: VERKLARING VAN OVEREENSTEMMING EN OPLEVERINGSATTEST HOOFDSTUK 15: GEBREKEN EN MAATREGELEN GEBREKEN DIE WERDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP GEBREKEN DIE NIET KONDEN WORDEN VERHOLPEN TIJDENS DEZE INGREEP MAATREGELEN DIE MOETEN WORDEN GENOMEN OM DEZE GEBREKEN TE VERHELPEN HOOFDSTUK 16: HET STAPPENPLAN INVULLEN HOOFDSTUK 17: SAMENVATTING VAN DE WERKZAAMHEDEN DIE MOETEN WORDEN UITGEVOERD BIJ DE OPLEVERING BIJLAGE 1: UITVOERING VAN DE MEETOPENINGEN INLEIDING NIET-GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE B) Warmtegeneratoren met gas- of oliegestookte ventilatorbrander Warmtegeneratoren met terugslagbeveiliging/trekonderbreker (generatoren met gasvormige brandstoffen) GESLOTEN WARMTEGENERATOREN (TYPE C) BLADZIJDE 3 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

4 BIJLAGE 2: STAPPENPLAN VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM BIJLAGE 3: CONCEPT VAN BESCHERMD VOLUME IN EEN GEBOUW BESCHERMD VOLUME (BV) OEPB-ordonnantie BIJLAGE 4: AUTOMATISCHE REGELCONCEPTEN REGELCONCEPTEN Wat is een regeling? Regelkring Regelkring in verwarmingstoepassingen WERKINGSPRINCIPES VAN REGELAARS Alles of niets (AON) Alles Of Niets (AON) met Hysteresis (positieve en/of negatieve vertraging t.o.v. richtwaarde) Proportioneel (P) Proportioneel, Integrerend, Differentiërend (P.l.D.) Regelaar met onafhankelijke (constante) richtwaarde Regelaar met afhankelijke richtwaarde VERSCHIL TUSSEN REGELING EN BEDIENING BIJLAGE 5 : THERMOSTATISCHE KRANEN WERKINGSPRINCIPE TOT BESLUIT WELKE RICHTWAARDE? MONTAGEPLAATS VAN DE THERMOSTATISCHE KRANEN TYPES VAN THERMOSTATISCHE KRANEN BIJLAGE 6: MINIMUMINHOUD VAN HET OPLEVERINGSATTEST VOOR EEN VERWARMINGSSYSTEEM VAN TYPE BLADZIJDE 4 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

5 INHOUD Deze syllabus bespreekt de bepalingen van de regelgeving met betrekking tot de oplevering van verwarmingssystemen van type 1, zoals bedoeld in het besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering van 3 juni 2010 betreffende de voor de verwarmingssystemen van gebouwen geldende EPB-eisen bij hun installatie en tijdens hun uitbatingsperiode. DOELGROEP De verwarmingsdeskundigen die het bekwaamheidsattest als erkend verwarmingsinstallateur wensen te behalen. BLADZIJDE 5 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

6 HOOFDSTUK 1: OPDRACHTEN VAN DE ERKENDE VERWARMINGSINSTALLATEUR 1. ALGEMEEN Het loont de moeite de opdrachten van de erkende verwarmingsinstallateur in het kader van de verwarmingshervorming even op te frissen. De erkenning als erkende verwarmingsinstallateur is verplicht om één van de volgende reglementaire handelingen uit te voeren: - de oplevering van verwarmingssystemen van type 1 - de diagnose van verwarmingssystemen van type 1 2. GEBEURTENISSEN DIE AANLEIDING GEVEN TOT DE OPLEVERING VAN EEN VERWARMINGSSYSTEEM Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus regelgeving over het "Verwarmingsbesluit". De VTI moet het verwarmingssysteem van type 1 bij de indienststelling door een erkend verwarmingsinstallateur laten opleveren in elk van de volgende gevallen: 1. na de installatie van een nieuwe of gebruikte verwarmingsketel; 2. na de vervanging van de bestaande ketel in een verwarmingssysteem (typisch geval: onherstelbaar defect in de warmtewisselaar. De brander wordt verder gebruikt); 3. na de vervanging van de brander van een bestaande ketel in een verwarmingssysteem. De nieuw geplaatste brander kan nieuw zijn of al gebruikt zijn. De ketel zelf wordt verder gebruikt; 4. na de verplaatsing van een bestaande ketel in een verwarmingssysteem, als de ketel na deze verandering nog deel uitmaakt van hetzelfde verwarmingssysteem. Voorbeeld: een ketel die in een kelder stond, verhuist na een verbouwing van de kelder naar de zolder, en levert zijn warmte via nieuwe leidingen af aan hetzelfde verwarmingssysteem. De VTI doet een beroep op een erkende verwarmingsinstallateur van zijn keuze. Het kan gaan om de vakman die de verwarmingsketel of het verwarmingssysteem geïnstalleerd heeft, of die het onderhoud uitvoert, OF om iedere andere vakman voor zover hij op het ogenblik van de handeling over een geldige erkenning beschikt en hij niet door een arbeids- of associatieovereenkomst gebonden is aan de VTI van het verwarmingssysteem dat hij oplevert. Ter herinnering, de VTI is: - de aanvrager van de milieuvergunning, - de houder van de milieuvergunning, - de eigenaar van het verwarmingssysteem, in afwezigheid van een milieuvergunning, - de mede-eigendom van het verwarmingssysteem, in afwezigheid van een milieuvergunning). Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikelen 2 en VERWARMINGSSYSTEMEN DIE ONDERWORPEN ZIJN AAN DE OPLEVERINGSPLICHT Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus "Regelgeving over het verwarmingsbesluit". De oplevering is verplicht voor verwarmingssystemen met een één of meer ketels: - met een nominaal vermogen van meer dan 20 kw, en - die op vloeibare of gasvormige brandstof werken, en - die water verwarmen als warmtevoerend medium. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 2. BLADZIJDE 6 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

7 4. INHOUD VAN DE OPLEVERING IN HET KORT Dit is een herhaling. Dit onderwerp wordt besproken in de cursus "Regelgeving over het Verwarmingsbesluit". De oplevering van een verwarmingssysteem van type 1 heeft tot doel te controleren of het in overeenstemming is met de volgende eisen: - openingen voor verbrandingscontrole, - eisen betreffende de verbranding en de emissie van de werkende verwarmingsketels, - eis betreffende de dimensionering van de ketels, - eis betreffende de modulatie van het vermogen van de branders, - trekvermogen van de schoorsteen, - ventilatie van de stookruimte, - dichtheid van het systeem voor de afvoer van de verbrandingsgassen en voor de luchtaanvoer, - eis betreffende de thermische isolatie van leidingen en accessoires, - eisen betreffende de verdeling, - eis betreffende de regeling van de verwarmingssystemen, - bijhouding van een logboek. Overzicht van de eisen: Tabel 1.1: overzicht van de eisen Technische eisen Periodieke controle Oplevering Nr. Aard Type1 Type Meetopening op verwarmingsketel Verbranding & rookemissie (metingen) Vermogensmodulatie (brander) Trekvermogen schoorsteen Ventilatie stookruimte en schoorsteen Dichtheid afvoer verbrandingsgassen en luchttoevoer Dimensionering verwarmingsketel Thermische isolatie leidingen & accessoires Warmte- en luchtverdeling in zones Regeling en programmering Logboek Energiemetingen verwarmingsketel Elektriciteitsmetingen ventilatoren Warmteterugwinning luchtafvoer Regeling van het verseluchtdebiet Energieboekhouding HOOFDSTUK 2: OPENINGEN VOOR VERBRANDINGSCONTROLE Zie "Module over de periodieke controle" HOOFDSTUK 3: AAN VERWARMINGSKETELS GESTELDE EISEN OP HET VLAK VAN VERBRANDING EN EMISSIE Zie "Module over de periodieke controle". BLADZIJDE 7 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

8 CHAPITRE 4: EIS MET BETREKKING TOT DE DIMENSIONERINGSNOTA VOOR VERWARMINGSKETELS 1. ALGEMEEN PRINCIPE Voor nieuw geïnstalleerde verwarmingsketels moet het noodzakelijk calorisch vermogen vooraf worden bepaald volgens een methode die kan verschillen naargelang de bestemming van het gebouw waarvoor het verwarmingssysteem dient en naargelang het om een nieuw of een bestaand gebouw gaat. De «nieuw geïnstalleerde» verwarmingsketels hebben betrekking op de nieuwe en de bestaande, opnieuw gebruikte ketels. Deze methode zal worden vastgelegd in een besluit van de minister van energie, dat momenteel wordt opgesteld. Zij voorziet in de volgende 3 gangbare situaties: - SITUATIE 1 : nieuw verwarmingssysteem in een nieuw gebouw waarvoor een berekening van het E- niveau vereist is - SITUATIE 2 : vernieuwing van één of meer verwarmingsketels van een bestaand verwarmingssysteem - SITUATIE 3 : nieuw verwarmingssysteem voor een bestaand gebouw. Bij het logboek moet bovendien een dimensioneringsnota worden gevoegd die de correcte toepassing van de methode aantoont. Het besluit van de BHR van 3 juni 2010 preciseert niets omtrent de persoon die bevoegd is om deze dimensioneringsnota op te stellen. Zoals voor alle eisen is de verantwoordelijke voor de technische installaties verantwoordelijk voor het bestaan van deze dimensioneringsnota, maar hij mag een persoon van zijn keuze vragen om hem op te stellen (verwarmingsinstallateur, studiebureau, raadgevend ingenieur, ). In een eerste fase heeft de eis uitsluitend betrekking op het bestaan van deze nota. Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel METHODE VOOR GEBOUWEN ONDERWORPEN AAN DE EPB-PROCEDURE MET BEREKENING VAN HET E-NIVEAU Hierover is een specifiek document beschikbaar. 3. MÉTHODE VOOR GEBOUWEN MET EEN BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM Hierover is een specifiek document beschikbaar. 4. METHODE VOOR BESTAANDE GEBOUWEN ZONDER BESTAAND VERWARMINGSSYSTEEM Hierover is een specifiek document beschikbaar. HOOFDSTUK 5: EIS MET BETREKKING TOT DE VERMOGENSMODULATIE VAN BRANDERS Zie "Module over de periodieke controle". Belangrijk praktisch gevolg: net als voor de verwarmingssystemen van type 1 is het vermogen nooit groter dan 100Kw. Het is enkel van toepassing op condensatieketels met een modulatievereiste. BLADZIJDE 8 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

9 HOOFDSTUK 6: TREKVERMOGEN VAN DE SCHOORSTEEN Zie "Module over de periodieke controle". HOOFDSTUK 7: VENTILATIE VAN DE STOOKRUIMTE 1 Zie "Module over de ventilatie van nieuwe stookruimten" HOOFDSTUK 8: DICHTHEID VAN HET SYSTEEM VOOR DE AFVOER VAN DE VERBRANDINGSGASSEN EN VOOR DE LUCHTAANVOER Zie "Module over de periodieke controle". HOOFDSTUK 9: EIS MET BETREKKING TOT DE THERMISCHE ISOLATIE VAN LEIDINGEN EN ACCESSOIRES VAN HET VERWARMINGSSYSTEEM 1. ALGEMEEN PRINCIPE De leidingen en accessoires, geplaatst na 1 januari 2011, moeten thermisch geïsoleerd worden overeenkomstig bepaalde voorschriften. Alle niet-geïsoleerde leidingen en accessoires die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn in een verwarmingssysteem, moeten volgens dezelfde voorschriften geïsoleerd worden zodra één of meer nieuwe verwarmingsketels worden aangesloten op dit verwarmingssysteem. De leidingen die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn, worden als thermisch geïsoleerd beschouwd: - als ze bekleed zijn met een materiaal dat na plaatsing meer dan 5 mm dik is, voor zover dit materiaal vóór 1 januari 2011 werd aangebracht; - als ze vóór 1 januari 2011 bekleed worden met een klasse 1 of 2 isolatiemateriaal waarvan de dikte gelijk is aan of groter is dan de waarden die van toepassing zijn voor nieuwe leidingen. De accessoires die vóór 1 januari 2011 aanwezig zijn, worden als thermisch geïsoleerd beschouwd: - als ze bekleed zijn met een materiaal dat na plaatsing meer dan 5 mm dik is, voor zover dit materiaal vóór 1 januari 2011 werd aangebracht; - als ze vóór 1 januari 2011 bekleed worden met een materiaal dat voldoet aan de norm NBN D Alleen leidingen en accessoires die lucht, verwarmingswater en SWW overbrengen, moeten thermisch geïsoleerd worden. De dikte van het isolatiemateriaal is afhankelijk van: - de klasse van het isolatiemateriaal, bepaald door het isolerend vermogen van het materiaal; - de omgeving van de leiding of het accessoire; - de diameter voor leidingen die verwarmingswater of SWW overbrengen; - de grootte van het accessoire, gebaseerd op de diameter van de koppeling op een leidingsysteem; - het luchttype voor leidingen die lucht overbrengen. Nieuwe leiding voor water thermische isolatie verplicht Nieuwe luchtkoker thermische isolatie verplicht Nieuw accessoire voor water thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde waterleidingen na nieuwe verwarmingsketel thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde luchtkokers na nieuwe verwarmingsketel thermische isolatie verplicht Bestaande niet-geïsoleerde accessoires voor water thermische isolatie verplicht Referentie in de wetgeving: verwarmingsbesluit, artikel 11 en bijlage 3. 1 Krachtens het besluit maken de luchtaan- en -afvoersystemen en de afvoersystemen voor verbrandingsgassen deel uit van de stookruimten. BLADZIJDE 9 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

10 2. TOEPASSINGSGEBIED 2.1 Op welke gebouwen is de eis van toepassing? Alle gebouwen, ongeacht hun bestemming. 2.2 Op welke verwarmingssystemen is de eis van toepassing? De bestaande verwarmingssystemen zijn niet onderworpen aan de eisen inzake thermische isolatie voor zover ze geen enkele wijziging ondergingen na 1 januari Op welke distributienetten is de eis van toepassing? De eis is van toepassing op de distributiekanalen: - bestemd voor het transport van water voor verwarming (warmtevoerend medium) of water dat tijdens een deel van het jaar kan worden verwarmd); - bestemd voor het transport van hygiënische ventilatielucht die kan worden verwarmd; - bestemd voor het transport van warm water voor verwarmingslichamen van alle types zoals radiatoren, convectoren, inductieconvectoren, stralingspanelen (ongeacht het oppervlak: vloer, plafond, muur), luchtverhitters, luchtverwarmingselementen; - bestemd voor het transport van warm water voor eindtoestellen die een deel van het jaar voorzien worden van warm water. Deze toestellen kunnen van alle types zijn, bijvoorbeeld inductieconvectoren, ventiloconvectoren, stralingspanelen warm/koud, warme-/koudeluchtelementen; - bestemd voor het transport van sanitair warm water (SWW), voor elk deel waar er minimaal uur/jaar gedwongen circulatie is. De eis is dus niet van toepassing op: - SWW-circuits die volgens het thermosifonprincipe werken; - alle delen van het verdeelsysteem voor verwarmingswater die volgens het thermosifonprincipe werken. Delen die volgens het thermosifonprincipe werken zijn een bijzonder geval, omdat het verschil in watertemperatuur tussen de verschillen delen het water doet circuleren. 2.4 Op welke distributieleidingen is de eis van toepassing? Noch de aard van de materialen waarvan de leidingen en accessoires gemaakt zijn, noch hun vorm moet in aanmerking worden genomen. Leidingen van kleine afmetingen zijn niet aan de eis onderworpen. - Leidingen die warm verwarmingswater of sanitair warm water transporteren en een buitendiameter van minder dan 20 mm hebben. - Luchtkokers waarvan de vrije doorlaat in rechte stroken kleiner is dan of gelijk is aan 0,025 m². Afvoer- en toevoerleidingen en -kokers Waterleidingen buitenø. < 20 mm thermische isolatie niet verplicht Luchtkoker met binnendiameter in rechte stroken 0,025 m² thermische isolatie niet verplicht Cilindervormige luchtkoker binnenø 178 mm thermische isolatie niet verplicht BLADZIJDE 10 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

11 3. ISOLATIEKLASSE, GEBRUIKT VOOR DE THERMISCHE ISOLATIE De isolatiematerialen zijn ingedeeld in 2 klassen: - klasse 1 : isolatiemateriaal met een warmtegeleidingsvermogen van minder dan 0,035 W/mK - klasse 2 : isolatiemateriaal met een warmtegeleidingsvermogen hoger dan of gelijk aan 0,035 W/mK, maar lager dan of gelijk aan 0,045 W/mK. Het warmtegeleidingsvermogen van het isolatiemateriaal is de waarde die bepaald wordt - volgens de normen: NBN EN ISO 8497 voor materialen die worden aangebracht rond cilindervormige leidingen; NBN EN voor materialen die in een vlak worden aangebracht, - bij een temperatuur van +10 C. Materialen met een geleidingsvermogen hoger dan 0,045 W/mK worden niet als isolatie beschouwd. 4. CLASSIFICATIE VAN DE OMGEVING VAN DE LEIDINGEN De omgeving van de leidingen kan tot de volgende 2 categorieën behoren. Tabel 9.1: Classificatie van de omgeving van de leidingen Situatie I Situatie II Leidingen en accessoires: a. in de vloer, buiten; b. in elke ruimte die geen deel uitmaakt van het beschermd volume van het gebouw; De leidingen en accessoires die zich binnen het beschermd volume van het gebouw bevinden: a. in een stookruimte of een technisch lokaal, in technische kokers; b. zichtbaar gemonteerd in ruimten die niet over een verwarmingssysteem beschikken en al dan niet zijn uitgerust met een airconditioningsysteem; c. zichtbaar gemonteerd in iedere ruimte die is uitgerust met een verwarmings- en een airconditioningsysteem; d. in verlaagde plafonds, in verhoogde vloeren, de ononderbroken bekleding van eindtoestellen. Opgelet voor situatie I b: Identificatie van de wanden die het beschermd volume (BV) begrenzen. Het begrip "beschermd volume" wordt besproken in bijlage 3 van deze cursus. Wanneer het verwarmingssysteem bestemd is voor het verwarmen van ruimten in een gebouw waarvoor een EPB-dossier bestaat, moet de erkende verwarmingsinstallateur aan de EPB-adviseur informatie vragen over de grenzen van het beschermd volume. Wanneer het verwarmingssysteem bestemd is voor het verwarmen van ruimten in een gebouw waarvoor geen EPB-dossier bestaat, moet de verwarmingsinstallateur aan de architect informatie vragen over de grenzen van het beschermd volume. 5. THERMISCHE ISOLATIE VAN DE LEIDINGEN VOOR VERWARMINGSWATER EN SWW 5.1 Algemeen 1. Onder leidingen dienen te worden verstaan, de rechte stroken, de bochten, elke andere richtingverandering, de delen die buizen met verschillende doorsnede met elkaar verbinden, hetzij bruusk, hetzij geleidelijk, de aftakkingen of verzamelstukken, en dit ongeacht hun richting in de ruimte. 2. De eis om alle verwarmings- en SWW-leidingen thermisch te isoleren, is afhankelijk van: hun situatie, zoals aangegeven in Tabel 6, hun buitendiameter, de isolatieklasse van het materiaal dat gebruikt wordt voor de thermische isolatie. Tabel 9.2 geeft de minimale dikte in mm na plaatsing van isolatiematerialen klasse 1 en 2 die op de leidingen worden geplaatst. BLADZIJDE 11 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

12 Tabel 9.2: Dikte van het isolatiemateriaal volgens de afmetingen van de leidingen Buitendiameter van de leiding in mm Isolatie van klasse 1 Dikte van het isolatiemateriaal na plaatsing in mm Situatie 1 Situatie 2 Isolatie van klasse 2 Isolatie van klasse 1 Isolatie van klasse 2 20 tot 24, tot 29, tot 39, tot 60, tot 89, tot 114, tot 159, tot 229, tot 329, De thermische isolatie mag niet onderbroken zijn ter hoogte van de bevestigingen van de leidingen. 4. De delen van de leidingen die door de wanden van het gebouw lopen, zowel horizontaal als verticaal, moeten thermisch geïsoleerd worden overeenkomstig de volgende voorschriften: elke doorvoering van 50 cm of langer wordt beschouwd als een situatie II" voor elke doorvoering over een lengte van meer dan 15 cm maar minder dan 50 cm, moet het deel dat door de wand loopt, thermisch geïsoleerd worden met een dikte van minimaal 10 mm (ongeacht de isolatieklasse van het gebruikte materiaal), voor zover de thermische isolatie verplicht is voor minimaal één van de twee stroken die zich aan elke zijde van de betrokken wand bevinden. 5. Uitgezonderd de doorvoeringen in wanden, zoals hiervoor beschreven, is het niet verplicht in de wanden ingebouwde leidingen thermisch te isoleren, in tegenstelling tot wat bepaald wordt in bijlage VIII van het EPB-eisenbesluit. Zo hoeven, meer in het bijzonder, de in ondervloeren gegoten verwarmings- en SWWleidingen niet thermisch te worden geïsoleerd. 6. Moeten thermisch worden geïsoleerd met een minimumdikte van 15 mm voor isolatiemateriaal van klasse 1 en van 20 mm voor isolatiemateriaal van klasse 2, alle leidingen voor het transport van warm verwarmingswater die zichtbaar gemonteerd zijn in een verwarmd lokaal zonder airconditioning, die een diameter hebben groter dan of gelijk aan 50 mm, en waarin de circulatie niet wordt onderbroken wanneer de verwarmingslichamen in deze ruimte worden uitgeschakeld. BLADZIJDE 12 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

13 5.2 Bijzondere gevallen 1. Stalen verwarmingsbuizen overeenkomstig de normen NBN A en NBN A : Tabel 9.3: Dikte van isolatiemateriaal afhankelijk van de ligging van de buizen in STAAL Leidingen NBN A / 104 Leidingen NBN A / 104 Situatie II Diameter DN Diameter DN Isolatieklasse 1 Isolatieklasse 2 Isolatieklasse 1 Isolatieklasse ,2 Thermische isolatie niet verplicht 15 21, , , , , , , , , , , , , , Koperen leidingen voor sanitaire installatie en verwarming overeenkomstig de normen NBN EN 1057 (2006) en NBN P : Tabel 9.4: Dikte van isolatiemateriaal afhankelijk van de ligging van de leidingen in KOPER Diameter Buitendiameter leiding mm NBN EN 1057 (2006) Situatie I Dikte van het isolatiemateriaal in mm Situatie II Isolatieklasse 1 Isolatieklasse 2 Isolatieklasse 1 Isolatieklasse 2 10,12,15,18 Thermische isolatie niet verplicht 22x1 26, x1 33, x1 42, x1,5 48, x2 60, NBN P x1 88,9 Thermische isolatie verplicht 22x1 114, BLADZIJDE 13 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

14 3. Niet-cilindrische leidingen: als een niet-cilindrische leiding wordt gebruikt, bereken dan de equivalente buitendiameter De. Dit is de diameter van een cilindervormige leiding die in het rechte deel dezelfde buitenomtrek p heeft als de niet-cilindrische leiding. Hieruit kan de volgende klassieke berekeningsformule worden afgeleid: De = p π Voorbeeld: in een buis met een rechthoekige doorsnede van 27 x 38 mm (buitenafmetingen) circuleert water. De berekening geeft als resultaat: omtrek p = 2x (27+38) = 130 mm en D e =130/Л = 41,4mm. Bijgevolg moet de eis voor buitendiameters van 40 tot 60,9 mm worden toegepast, zoals aangegeven in Tabel 9.2. Belangrijke opmerking: niet-cilindrische leidingen zijn niet interessant vanuit het standpunt van de thermische isolatie. Voor eenzelfde doorsnede heeft het isolatiemateriaal immers een grotere oppervlakte, en de eis kan soms hoger zijn. De D e is immers groter dan de maximumwaarde, zodat de leiding ook tot een hoger diameterbereik kan behoren. 5.3 Samenvatting De volgende tabel geeft een overzicht vanuit een andere invalshoek: Tabel 9.5 : samenvatting dikte isolatiemateriaal Geval Leidingen geplaatst.. Diameters Aanvullende voorwaarde Minimumdikte 1 - buiten Ø > 20 mm Tabel 6, situatie I 2 - ingegraven in de grond, - in een geul in de grond Ø > 20 mm 3 - in elke ruimte buiten het BV Ø > 20 mm 4 - in BV en in stookruimte, - in BV en in technisch lokaal, - in BV en in een technische koker Ø > 20 mm Tabel 9.2, situatie I Tabel 9.2, situatie I Tabel 9.2, situatie II 5 - in BV en in verlaagde plafonds (1) (2) - in BV en in verhoogde vloeren (2) - in BV en in de ononderbroken bekleding van een eindtoestel (2) Ø > 20 mm Tabel 9.2, situatie II in BV, zichtbaar en in een ruimte zonder verwarmingslichamen en zonder koellichamen - in BV, zichtbaar en in een ruimte zonder verwarmingslichamen maar met koellichamen - in BV, zichtbaar en in een ruimte met verwarmingslichamen en met koellichamen - in BV, zichtbaar en in een ruimte met verwarmingslichamen en zonder koellichamen Ø >20 mm Ø >20 mm Ø >20 mm Ø 50 mm Strook waar de watercirculatie doorgaat wanneer de circulatie in alle verwarmings- en koellichamen wordt onderbroken. Tabel 9.2, situatie II Tabel 9.2, situatie II Tabel 9.2, situatie II 15 mm indien isolatieklasse 1 of 20 mm indien isolatieklasse 2 (1): geldig voor gesloten verlaagde plafonds en voor verlaagde vakwerkplafonds waarbij de openingen 75% van de oppervlakte vertegenwoordigen. (2): geldig indien het verlaagde plafond, de verhoogde vloer of de bekleding in contact is met een ruimte die al dan niet uitgerust is met verwarmingslichamen en/of koellichamen. BLADZIJDE 14 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

15 Uit geval 9 leiden wij af dat, in de situatie van een verwarmd lokaal (niet uitgerust met koellichamen), weergegeven in de volgende figuur, geen enkele leiding thermisch moet worden geïsoleerd. Figuur 9.1: Geval waarbij thermische isolatie niet verplicht is BLADZIJDE 15 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

16 5.4 Voorbeelden van waterleidingen die thermisch moeten worden geïsoleerd Voorbeeld 1: geval van een (niet gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf het gesloten verlaagd plafond. Deel 1 : DN50 of Ø = 60,3 mm >50 mm Thermisch te isoleren met isolatiemateriaal klasse 1 met een minimumdikte van 15 mm, stemt overeen met geval 9 van Tabel 9.5 Deel 2 : DN32 of Ø = 42,4 mm <50 mm Thermische isolatie niet verplicht. nietgekoeld lokaal (2) DN 32 (3) Verlaagd plafond (1) DN50 Deel 3 : In verlaagd plafond: pvc, Ø=77 mm, afvoer en toevoer thermisch te isoleren met minimaal 25 mm dik isolatiemateriaal klasse 1 of 37 mm isolatiemateriaal klasse 2, stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5 Figuur 9.2: Voorbeeld 1 Voorbeeld 2 : Geval van een (gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf het gesloten verlaagd plafond. Deel 1 : DN50 of Ø=60,3 mm > 20 mm. Thermisch te isoleren volgens de dikten, vermeld in Tabel 9.2, situatie II. Stemt overeen met geval 8 van Tabel 9.5 Deel 2 : DN32 of Ø=42,4 mm > 20 mm. Thermisch te isoleren volgens de dikten, vermeld in Tabel 6, situatie II. Stemt overeen met geval 8 van Tabel 9.5. Thermische isolatie niet verplicht. Deel 3 : In verlaagd plafond: pvc en Ø = 77 mm, afvoer- en toevoerleidingen thermisch te isoleren met minimaal 25 mm dik isolatiemateriaal klasse 1 of minimaal 37 mm dik isolatiemateriaal klasse 2. Stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5. Gekoeld lokaal (2) DN 32 (3) Figuur 9.3: Voorbeeld 2 verlaagd plafond (1) DN50 BLADZIJDE 16 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

17 Voorbeeld 3: Geval van een (niet gekoeld) lokaal dat verwarmd wordt door 2 radiatoren, gevoed vanaf een zichtbaar gemonteerde kolom. Deel 1 : DN32 of Ø = 42,4 mm < 50 mm Er is nog circulatie wanneer de 2 radiatoren uitgeschakeld zijn. Stemt overeen met geval 9 van Tabel 9, maar aangezien Ø < 50 mm, is thermische isolatie niet verplicht. Deel 2: DN25. Deel 3: DN15. Deel 4: DN20. Voor de delen 2, 3 en 4 houdt de watercirculatie op wanneer de 2 radiatoren uitgeschakeld worden. Stemt overeen met geval 9 van Tabel 9, maar aangezien de circulatie onderbroken wordt, is thermische isolatie niet verplicht. (1) DN32 (4) DN20 (2) (3) DN15 Figuur 9.4: Voorbeeld 3 BLADZIJDE 17 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

18 6. THERMISCHE ISOLATIE VAN LUCHTCIRCULATIELEIDINGEN 6.1 Principes Onder luchtcirculatieleidingen dienen te worden verstaan, de rechte stroken, de bochten, elke andere richtingverandering, de delen die buizen met verschillende doorsnede met elkaar verbinden, hetzij bruusk, hetzij geleidelijk, de aftakkingen of verzamelstukken, en dit ongeacht hun richting in de ruimte. De eis inzake thermische isolatie van luchtleidingen wordt uitdrukt in de vorm van een minimumdikte voor de isolatielaag na plaatsing, ongeacht de vorm van de rechte doorsnede van de leiding. De eis inzake thermische isolatie van de luchtleidingen is afhankelijk van: de installatieplaats van de luchtleiding, gekenmerkt door de hierboven vermelde situaties; het luchttype in de zin van de norm NEN :2004 ; de temperatuur van de lucht die in de leiding wordt overgebracht, d.w.z. de nominale dimensioneringstemperaturen van de installaties meteen na behandeling, die overeenstemmen met de basiswaarden voor winter- en zomertemperatuur volgens de geldende normen; de hierboven gepreciseerde klasse van de thermische isolatie; de aanwezigheid van specifieke uitrusting. De minimumdikte na plaatsing (in mm) voor de thermische isolatie wordt aangegeven in Tabel 9.6 hieronder: Tabel 9.6: dikte van het isolatiemateriaal. Luchtleidingen Type lucht in de leiding Verse lucht Voorwaarden Temperatuur van de overgebrachte lucht Zonder belang Situatie van de leiding 2 Alle situaties uitgezonde rd Ia. Minimumdikte van de thermische isolatie (in mm) Isolatie van klasse Isolatie van klasse 2 35 C I Afgeleverde lucht, 25 C en 35 C > 35 C II I II Recirculatielucht, Menglucht, Lucht teruggevoerd in aanwezigheid van een warmteterugwinningsvoorzieni ng of een recirculatiesysteem stroomafwaarts Zonder belang I Zonder belang II Ter herinnering: Cirkelvormige luchtkokers met een diameter van 80, 100, 125, 150 en 160 mm zijn niet onderworpen aan de verplichting inzake thermische isolatie. Voorbeeld: Figuur Zie tabel 9.1 BLADZIJDE 18 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

19 Figuur 9.5 : afbeelding van thermisch te isoleren buizen 6.2 Type vervoerde lucht: Volgens de norm NEN 13779: 2004: (1) lucht die voor enige behandeling het systeem bereikt of via een opening naar buiten (2) Toevoerlucht: lucht die de ruimte met luchtbehandeling bereikt of die het systeem bereikt na behandeling (5) Retourlucht: luchtstroom die de ruimte met luchtbehandeling verlaat (6) Recirculatielucht: gerecirculeerde lucht die opnieuw in het luchtbehandelingssysteem wordt gebracht (7) Afvoerlucht: luchtstroom die in de atmosfeer wordt uitgestoten (12) Gemengde lucht: lucht die stromen van twee of meer types bevat. Al deze luchttypes worden weergegeven in Figuur 9.6 hieronder: Figuur 9.6 : illustratie van de luchttypes volgens NEN BLADZIJDE 19 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

20 Oorsprong van de luchtcirculatie. De betrokken leidingen zijn die welke circulerende lucht geleiden. Aangezien de oorsprong van die circulatie nergens wordt gepreciseerd, zijn de eisen inzake thermische isolatie van toepassing op gedwongen (met ventilatoren) en natuurlijke (thermosifon) circulatie. Luchtleidingen die onderworpen zijn aan de eisen. De eisen zijn van toepassing op leidingen die deel uitmaken van: 1. elk systeem voor hygiënische ventilatie dat deel uitmaakt van een verwarmingssysteem d.w.z. van zodra er verwarming van de lucht is (gecentraliseerd of gedecentraliseerd een verwarmingssysteem met verse lucht: natuurlijk of gedwongen; 2. een gecombineerd systeem hygiënische ventilatie en verwarming met verse lucht; 3. een airconditioningsysteem waarbij de lucht gedurende een bepaalde periode van het jaar wordt verwarmd, al dan niet in combinatie met een hygiënische verwarming. Leidingen die tot de volgende systemen behoren, zijn niet onderworpen aan de eisen inzake thermische isolatie. 1. een systeem voor hygiënische ventilatie zonder verwarming van de lucht anders dan door een warmterecuperatie op de afgezogen lucht of op de afgevoerde lucht en dat ongeacht het type (A of B of C of D): 2. een verwarmingssysteem met warme lucht waarbij geen aangevoerde warmte wordt geproduceerd door een verwarmingsketel (warmtevoerend medium = water); 3. een VMC-ventilatiesysteem op gas; 4. een airconditioningsysteem met lucht, waarbij de lucht alleen worden gekoeld (zie volgend besluit betreffende de airconditioningsystemen). Pro memorie: classificatie van de 4 systemen voor hygiënische ventilatie Aanvoer van verse lucht op natuurlijke wijze mechanische wijze Afvoer van lucht op natuurlijke wijze mechanische wijze Systeem A Systeem C (afvoer enkele stroom) Systeem B (aanvoer enkele stroom) Systeem D (dubbele stroom) De volgende kenmerken van de luchtcirculatieleidingen dienen niet in beschouwing genomen te worden voor de thermische isolatie-eis : - de vorm van de sectie van het luchtkanaal : rond, rechthoekig, enz - het tracé van het luchtkanaal: recht, gebogen, enz - de aard van het materiaal : staal, pvc, enz. - de aanwezigheid van een geluidsdemper - de stijfheid van het luchtkanaal : soepel, stijf. BLADZIJDE 20 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

21 6.3 Samenvatting Explicieter en meer gedetailleerd volgens de installatieplaats (van buiten naar binnen): Tabel 9.7: samenvatting dikte isolatie voor luchtcirculatieleidingen Kenmerken van de leiding Voorwaarden Minimumdikte thermische isolatie (in mm) Situatie nr. Installatieplaats van de luchtcirculatieleiding Vervoerde lucht Isolatie klasse 1 Isolatie klasse 2 Toevoer van verse lucht Toevoerlucht t air 35 C t air > 35 C buiten, ingegraven Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht Geen terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Indien terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Toevoer van verse lucht Toevoerlucht t lucht 35 C t lucht > 35 C Buiten BV Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht Geen terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Indien terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Toevoer van verse lucht Toevoerlucht t lucht < 25 C C t air 35 C Overal in BV uitgezonderd zichtbaar gemonteerd in lokaal dat alleen verwarmd wordt Recirculatielucht, Gemengde lucht Retourlucht t lucht > 35 C Geen terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Indien terugwinningsvoorziening (1) stroomafwaarts Zichtbaar gemonteerd in ieder lokaal dat alleen verwarmd wordt Toevoer van verse lucht Toevoerlucht Recirculatielucht Gemengde lucht Retourlucht (1) : voorziening voor energieterugwinning, statische warmtewisselaar, roterende warmtewisselaar (wiel), thermodynamisch terugwinningsysteem (WP). 6.4 Voorbeelden van situaties waarbij luchtkokers geïsoleerd moeten worden A. Geval van een ventilatie- en verwarmingssysteem: Een toevoergroep TG voert lucht naar de turnzaal van een school. Een kamerthermostaat stuurt de verwarmingsbatterij P aan om de verliezen te compenseren en de zaal te verwarmen. BLADZIJDE 21 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

22 De afvoergroep AG voert de gebruikte lucht uit de zaal af (bv. op 18 C tijdens de verwarmingsperiode) en voert ze naar een warmteterugwinningsvoorziening TV die haar warmte afgeeft aan de batterij R. Alle uitrustingen van A tot D zijn opgesteld in een klein technisch lokaal dat zich in het BV bevindt. Alle uitrustingen E tot H bevinden zich in een cabine op het dak buiten het BV. Klep 1 is normaal geopend en V2 normaal gesloten wanneer de temperatuur op punt ta < 20 C. Wanneer ta > 21 C, sluit V1 en opent V2, zodat een bypass word t gelegd om de voorverwarmingsbatterij R. Figuur 9.7: thermische isolatie voor een VMC-ventilatie met dubbele flux en met terugwinningsvoorziening (Bron BIM en Energie +) Wat zijn de eisen inzake thermische isolatie in klasse 1? Toevoergedeelte: tijdens de piekperiode in de winter - delen AB, BR, BC (via de bypass) : verse lucht in BV, dus 20 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 13); - delen RCP: toevoerlucht (want reeds behandeld door "R") in BV, tc ~12 C, dus thermische isolatie n iet verplicht (situatie nr. 14); - delen PD: toevoerlucht (want reeds behandeld door "P") in BV, td ~40 C BV, dus 40 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 16) ; - delen DS: toevoerlucht (want reeds behandeld door "P"), zichtbaar gemonteerd in een lokaal dat alleen verwarmd wordt (zaal), dus geen thermische isolatie (situatie nr. 21). Afvoergedeelte: tijdens de piekperiode in de winter. - delen SE: luchtretourleiding zichtbaar gemonteerd in een lokaal (zaal) dat alleen verwarmd wordt geen thermische isolatie (situatie nr. 21) ; - delen EF: luchtretourleiding buiten BV met stroomafwaarts een terugwinningsvoorziening, 40 mm dikke thermische isolatie (situatie nr. 12) ; - delen GH: luchtretourleiding buiten BV met terugwinningsvoorziening stroomopwaarts, geen thermische isolatie (situatie nr.11). B. Geval van een ventilatiesysteem met dubbele flux en neutrale toevoer. Neutrale toevoer: toevoer van hygiënische lucht op een temperatuur die zeer dicht bij de aanbevolen temperatuur van de lucht in de verwarmde lokalen (kamertemperatuur) ligt. Kantoorgebouw: typische waarden 1. aanbevolen kamertemperatuur: 21 C, 2. aanbevolen temperatuur van de toevoerlucht: 21 C + 1 = 22 C, Montage van de kokers overeenkomstig Figuur 14 hieronder, volledig zichtbaar. Toevoernet stroomafwaarts van P: volgens de regelgeving hoeft geen enkele koker thermisch geïsoleerd te worden aangezien t toevoerlucht < 25 C. Zie situaties nr. 14 en 21. Toevoernet stroomopwaarts van E: volgens de regelgeving hoeft geen enkele koker thermisch geïsoleerd te worden. Zie situaties nr. 18 en 21. BLADZIJDE 22 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

23 Figuur 9.8 : thermische isolatie voor een VMC met dubbele flux en verwarmde toevoer (bron BIM en Energie +) Bijzonder geval: Ventilatie met dubbele flux en niet-verwarmde toevoer, zoals aangegeven in Figuur 9.9. Dit ventilatiesysteem maakt geen deel uit van het verwarmingssysteem. De warmte-isolatievereisten zijn er niet van op toepassing. Reglementair moet niet geisoleerd worden. Opgelet evenwel voor het zeer reële risico van condensatie gedurende een deel van het jaar. Figuur 9.9: thermische isolatie voor een VMC met dubbele flux en niet-verwarmde toevoer (bron BIM en Energie +) 7. THERMISCHE ISOLATIE VAN VERWARMINGS EN SWW- ACCESSOIRES 7.1 Tekst van de regelgeving: De accessoires, met inbegrip van de (eventuele) koppelflenzen, waarvan de maat overeenstemt met een aansluiting op een leiding met een buitendiameter van meer dan 50 mm, worden thermisch geïsoleerd overeenkomstig de norm NBN D30-041, als zij in één van de volgende situaties worden geplaatst 3 : I, IIa, IIb,IIc 3 Zie tabel 9.1 BLADZIJDE 23 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

24 7.2 Identificatie van de betrokken accessoires: Worden als verwarmings- en SWW-accessoires beschouwd: 1. gemotoriseerde of manuele 2-wegafsluiters: isolatie, balancering, meting, regeling, alle types: met ronde kraankop, vlinderkraan, klep met schuine of rechte zitting, met membraan enz; 2. 3-wegafsluiters met diverse functies: afstelling, gemotoriseerde of manuele regeling, alle types: met schuine zitting, vlinderkraan, klep met rechte zitting; 3. 4-wegafsluiters met diverse functies: afstelling, gemotoriseerde of manuele regeling, alle types: met ronde kraankop, vlinderkraan, klep met rechte zitting; 4. zeefhouder, vuilafscheider; 5. ontluchtingsklok; 6. evenwichtsfles; 7. filter; 8. terugslagklep; 9. flenzen; 10. pomphuizen en circulatiepompen; 11. watermeters; 12. koppelstukken; 13. drukverschilventiel. Behoren niet tot het toepassingsgebied: expansietanks, vaten, opslagtanks. Figuur 9.10: kogelafsluiter en flenspaar BLADZIJDE 24 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

25 Figuur 9.11: isolatiekranen, voorzien van een klep met rechte zitting Figuur 9.12: isolatiekranen, voorzien van een klep met schuine zitting Figuur 9.13: vlinderkranen voor regeling en flenspaar BLADZIJDE 25 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

26 Figuur 9.14: vlinderkraan Figuur 9.15: gemotoriseerde 3-wegregelafsluiter BLADZIJDE 26 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

27 Figuur 9.16: filter Figuur 9.17: thermisch te isoleren zeefhouder Figuur 9.18: ventilator BLADZIJDE 27 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

28 Figuur 9.19: warmwatermeter Figuur 9.20: verbindingsstukken Figuur 9.21: verschildrukventiel BLADZIJDE 28 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

29 Evenwichtscollectoren en evenwichtsflessen worden niet als accessoires beschouwd, maar als een groep van leidingen die als dusdanig thermisch geïsoleerd moeten worden. Figuur 9.22: evenwichtsfles op de secundaire circuits Figuur 9.23: evenwichtsfles op het primaire circuit Figuur 9.24: evenwichtsfles BLADZIJDE 29 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

30 7.3 Eisen overeenkomstig de norm NBN D De norm NBN D bevat de voorschriften voor de thermische isolatie van afsluiters en accessoires van leidingen, en preciseert het toepassingsgebied. Deze voorschriften zijn van toepassing op: - alle accessoires en afsluiters die warm verwarmingswater of sanitair warm water vervoeren, ongeacht de temperatuur van het water (anders dan gezegd wordt in 7.1 van de norm, die over t > 60 C spreekt); - de maten voor de aansluiting van leidingen met een buitendiameter van meer dan 50 mm (anders dan gezegd wordt in 7.1 van de norm, die betrekking heeft op Ø > DN40 (buitendiameter = 48 mm)). Tabel 9.8: dikte thermische isolatie accessoires Technische oplossing Omhulsel Isolatiemateriaal Isolerend vermogen Anorak: geprefabriceerde soepele mat Soepel, later niet afgesneden. Steenwol met ρ 40 kg/m³ Glaswol met ρ 24 kg/m³ Minimale begindikte = 60 mm Kap: geprefabriceerde kast Aluminiumplaat, dikte 0,8 mm of synthetisch materiaal met vergelijkbare stijfheid Minerale wol waarvan λ niet wordt aangetast door water. Thermische weerstand 1,5 m²k/w (1) (1) Op basis van de gangbare λ van minerale wol, λ = 0,04 W/mK, verkrijgen we een minimale dikte van E = 1,5 x 0,04 = 0,06 m of 60 mm. In de praktijk zijn de twee vereiste minimumdiktes dus identiek voor de twee technieken. 7.4 Voorbeelden van thermische isolatie, uitgevoerd volgens NBN D30-041: Figuur 9.25: thermische isolatie van accessoires met isolatiedekens BLADZIJDE 30 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

31 Figuur 9.26: plaatsing van mantels Figuur 9.27: gedemonteerd voor afsluiter BLADZIJDE 31 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

32 Figuur 9.28: op een afsluiter gemonteerde kap 7.5 Bijzondere informatie over circulatiepompen en pompen a) Voor circulatiepompen is thermische isolatie niet verplicht omdat de werking van het gedeelte met de wikkeling van de elektromotor beïnvloed kan worden door de temperatuursverhoging, veroorzaakt door de isolatiedeken. Het gaat om het deel aangeduid met "NC" in Figuur 9.30 hieronder. Alleen het gedeelte met het eigenlijke pomphuis moet thermisch geïsoleerd worden. Als de circulatiepomp gemonteerd wordt met een door de fabrikant van de circulatiepomp geleverde, voorgevormde isolatieschaal, zoals weergegeven in Figuur 9.29, wordt deze oplossing aanvaard ter vervanging van die welke wordt voorgeschreven door de norm NBN D b) Voor pompen geldt hetzelfde principe als voor circulatiepompen. Zoals Figuur 9.31 aangeeft, moet het gedeelte, aangeduid met "C", thermisch geïsoleerd worden (indien buitendiameter > 50 mm), voor het gedeelte, aangeduid met "NC", is dit toegestaan maar niet verplicht. Figuur 9.29: voorgevormde isolatieschaal voor het circulatiepomphuis BLADZIJDE 32 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

33 Figuur 9.30: NC, niet te isoleren deel Figuur 9.31: pomp met gescheiden motor 7.6 Bijzondere informatie over gemotoriseerde afsluiters. Voor gemotoriseerde afsluiters geldt: a) het "motorgedeelte": thermische isolatie niet verplicht omdat ze de werking van de wikkeling van de elektrische of de thermische motor kan beïnvloeden; BLADZIJDE 33 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

34 b) het eigenlijke afsluitergedeelte moet thermisch geïsoleerd worden indien de voorwaarden (diameter) vervuld zijn. Figuur 9.32 Gemotoriseerde 3-wegafsluiter 7.7 Plaatsen waar de eis met betrekking tot de thermische isolatie van accessoires van toepassing is a) Accessoires waarop de eis met betrekking tot de thermische isolatie van toepassing is, moeten geïsoleerd worden ongeacht ze zich aan de afvoer- of de retourzijde bevinden of in welk ander deel van een warmwatercircuit ook. b) De eis met betrekking tot de thermische isolatie moet worden onderzocht indien het accessoire zich in de situatie 1, 2, 3, 4, 7, 8, of 9 van Tabel 9.5 bevindt 7.8 Praktische voorbeelden van accessoires die thermisch geïsoleerd moeten worden: Voorbeeld 1: een verwarmde (maar niet gekoelde) ruimte met 2 radiatoren die gevoed worden vanaf het gesloten verlaagd plafond. Deel 1: DN50 hetzij Ø = 60,3 mm >50mm Accessoire A1 moet thermisch geïsoleerd worden want stemt overeen met geval 9 van Tabel 9.5. Deel 2: DN32 hetzij Ø = 42,4 mm <50mm Thermische isolatie van accessoire A2 is niet verplicht wegens te klein. Deel 3: in verlaagd plafond: in pvc en Ø=77 mm, Thermische isolatie van accessoire A3 is niet verplicht want stemt overeen met geval 5 van Tabel 9.5 Figuur 9.33: voorbeeld 1 BLADZIJDE 34 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010

35 Voorbeeld 2: geval van een verwarmde (maar niet gekoelde) ruimte met 2 radiatoren die gevoed worden vanuit een technische koker. Deel 1: DN65 hetzij Ø = 76 mm > 50 mm Accessoire A1 moet thermisch geïsoleerd worden want stemt overeen met geval 4 van Tabel 9.5 Deel 2: DN50 soit Ø = 60,3 mm < 50 mm Thermische isolatie van accessoire A2 is niet verplicht, want stemt overeen met het hierboven genoemde geval 9: er is geen watercirculatie wanneer de 2 radiatoren worden uitgeschakeld. Figuur 9.34: voorbeeld Afwijkingen a) Van de voorschriften betreffende de thermische isolatie kan worden afgeweken voor leidingen en accessoires die vóór 01/01/2011 bestonden en niet bereikbaar zijn. b) Uitgezonderd in nieuwe gebouwen kan van de voorschriften betreffende de dikte van de thermische isolatie van leidingen en accessoires worden afgeweken indien de rechtstreekse omgeving van deze leidingen en accessoires problemen stelt op dat vlak. In dat geval moeten de leidingen en accessoires thermisch geïsoleerd worden met de grootste mogelijke dikte, rekening houdend met de beperkingen van de rechtstreekse omgeving. Te volgen procedure:: 1) Aanleiding: aanwezigheid van een nieuwe ketel? Ja, want we bevinden ons in de opleveringsfase. 2) Dateert de leiding van vóór 1/1/2011? Zo niet is de hierboven beschreven algemene regelgeving van toepassing. Zo ja, naar stap 3 gaan. 3) Is de leiding bereikbaar? Zo niet wordt de leiding in haar huidige toestand gehouden, d.w.z. geen thermische isolatie. Overgaan tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo ja, naar stap 4 gaan. 4) Is momenteel een bekleding (ongeacht het materiaal) aangebracht rond de leiding? Zo niet, naar stap 9 gaan. Zo ja, naar stap 5 gaan. 5) Werd de huidige bekleding vóór 1/1/2011 aangebracht? Zo niet, naar stap 7 gaan. Zo ja, naar stap 6 gaan. 6) Is de dikte van de huidige bekleding 5 mm? Zo ja wordt de leiding in de huidige toestand gehouden, d.w.z. geen nieuwe thermische isolatie (want de leiding wordt als thermisch geïsoleerd beschouwd). Overgaan tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo niet, naar stap 9 gaan. 7) De thermische isolatie werd dus aangebracht na de inwerkingtreding van het verwarmingsbesluit. Controleer de geldigheid van het gebruikte materiaal door u de vraag te stellen: is het geleidingsvermogen van het isolatiemateriaal > 0,045 W/mK? Zo niet heeft de thermische isolatie een voldoende hoog isolerend vermogen en mag u naar stap 8 gaan. Zo ja, naar stap 9 gaan. 8) Heeft de huidige thermische isolatie een dikte de waarden, voorgeschreven in dit verwarmingsbesluit? Zo ja is deze leiding conform. Ga over tot het onderzoek van de andere leidingen. Zo niet, naar stap 9 gaan. 9) Zijn er plaatsbeperkingen in de onmiddellijke omgeving van de leiding die de plaatsing van thermische isolatie met de voorgeschreven dikte verhinderen? Onder beperkingen verstaan we wanden, structuurwanden, machines, andere leidingen enz., d.w.z. ieder voorwerp waarvan de afbraak- of verplaatsingskosten niet in verhouding staan tot de kosten voor de eigenlijke thermische isolatie. Die inschatting is een kwestie van gezond verstand! Een voorbeeld: de kast van de conciërge, vergeten matrassen, de zoutbak worden niet als hindernissen beschouwd. Zo niet, moet de thermische isolatie in overeenstemming zijn met de EPB-eisen. Ga daarna naar de volgende leiding. Zo ja, moet de thermische isolatie worden uitgevoerd met een materiaal met een geleidingsvermogen λ < 0,045 W/mK en moet de grootste mogelijke dikte worden gebruikt, rekening houdend met de rechtstreekse omgeving. 10) Ga daarna naar de volgende leiding. BLADZIJDE 35 VAN 78 OPLEVERING VAN VERWARMINGSSYSTEMEN VAN TYPE 1 OKTOBER 2010