Rabobank Pensioenfonds: beleid duurzaam beleggen

Transcriptie

1 1 Rabobank Pensioenfonds: beleid duurzaam beleggen Aanleiding Het Rabobank Pensioenfonds (RPF) heeft duurzaam beleggen hoog in het vaandel staan. De ambitie is om op dit gebied een vooraanstaand fonds te zijn. Het RPF heeft de Principles for Responsible Investment van de Verenigde Naties ondertekend en leeft deze principes actief na. In de praktijk doet het RPF veel aan duurzaam beleggen: een verscheidenheid aan instrumenten wordt ingezet om onze beleggingen het predicaat duurzaam te kunnen geven en er wordt gecommuniceerd met stakeholders en met externen. In het jaarverslag wordt een apart hoofdstuk gewijd aan duurzaam beleggen. Doelstelling In het beleggingsproces van het RPF wordt rekening gehouden met de belangen van mens, maatschappij en milieu zoals die kunnen worden afgeleid uit internationale verdragen, breed gedragen principes zoals neergelegd in diverse Verklaringen van internationale organisaties, nationale wet- en regelgeving en specifieke opvattingen van de Rabobankorganisatie. Het fonds moet over zijn beleggingen een financieel rendement realiseren dat voldoende bijdraagt aan de opdracht van het fonds, namelijk het uitbetalen van toegezegde pensioenuitkeringen. Het fonds legt zich echter bij de inspanningen om het doelrendement te halen beperkingen op. Sommige beleggingsinstrumenten worden gemeden; er wordt niet belegd in bepaalde ondernemingen; er worden eisen gesteld aan ondernemingsbestuur en ondernemingsactiviteiten. Het duurzaamheidsbeleid is daarmee een (belangrijke) afgeleide van de hoofddoelstelling van het beleggingsbeleid van het fonds. Doelstelling van het duurzaamheidsbeleid van het RPF is derhalve het waarborgen dat de wijze waarop het fonds zijn beleggingen vormgeeft in overeenstemming is met de belangen van mens, maatschappij en milieu. Dit waarborgen vindt plaats door het opleggen van randvoorwaarden aan de beleggingen van het fonds. De belangen van mens, maatschappij en milieu zijn vertaald naar vier aandachtsgebieden, te weten duurzaam rendement, goed ondernemingsbestuur, reputatie en ethiek. Bij elk van de vier aandachtsgebieden worden instrumenten ingezet die moeten waarborgen dat uitvoering van het beleggingsbeleid in overeenstemming is met het duurzaamheidsbeleid (zie figuur 1). Sommige instrumenten worden ingezet om meerdere randvoorwaarden te bedienen. Uiteraard wordt over de inzet van de instrumenten gecommuniceerd naar stakeholders in het bijzonder en de maatschappij in zijn algemeen. Duurzaam rendement Het rendement moet duurzaam zijn, dat wil zeggen dat de ondernemingsactiviteit die de bron is van het rendement het financiële, economische of ecologische systeem niet moet uitputten. Teneinde dit te waarborgen wordt de dialoog aangegaan met ondernemingen die op het gebied van mens, milieu en maatschappij steken laten vallen. Deze vindt plaats op basis van internationale codes en best practices. Onderdeel ervan is het formuleren van doelstellingen (verbeterpunten) voor de betreffende onderneming. Ook het betrekken van ESG-aspecten bij het security selection proces behoort tot het instrumentarium. Dit proces wordt ESG-integratie genoemd 1. ESG-integratie richt zich niet alleen op rendementsverwachtingen, maar ook op financiële en operationele risico s. Daarnaast wordt gemonitord 2 in hoeverre de beleggingen van het fonds potentieel negatieve gevolgen hebben. Een voorbeeld daarvan betreft de beleggingen van het fonds in grondstoffen. Periodiek wordt onderzocht of onderzoek uitwijst dat de wijze waarop het fonds belegd in grondstoffen negatieve consequenties heeft voor de samenleving. Voorwaarden en operationele doelstellingen ( Conditions and KPIs, Key Performance Indicators) treffen we met name aan bij de vastgoedbeleggingen van het fonds. Aan onderliggende fondsen van de landen/regiofondsen van Achmea worden steeds meer voorwaarden op 1 ESG staat voor Environmental, Social and Governance. 2 Deze monitoring heeft betrekking op duurzaamheid en moet worden onderscheiden van de monitoring van de uitvoerende asset manager en de financiële resultaten van de betreffende portefeuille.

2 2 het gebied van duurzaamheid opgelegd ( conditions ) terwijl bij alle vastgoedbeleggingen zowel de directe als de indirect, niet-beursgenoteerde in toenemende mate operationele doelstellingen (te meten via key performance indicators ) op het gebied van duurzaamheid worden opgelegd 3. Tenslotte worden - met name ten aanzien van de niet beursgenoteerde beleggingsfondsen eisen gesteld die een evenwichtige samenloop van belangen ( alignment of interest ) waarborgen tussen het RPF als limited partner enerzijds en de general partners anderzijds. Ook streeft het fonds ernaar om in zijn beleggingen maatschappelijk rendement te genereren. Deze impact -beleggingen vinden met name plaats in de vastgoedportefeuille waar het fonds belegt in starters-, studenten en seniorenwoningen en in zorgvastgoed. Ook vallen hieronder de transformaties van kantoorpanden naar woningen. Figuur 1: randvoorwaarden en instrumenten Duurzaam rendement Actieve dialoog (Engagement) ESG integratie Monitoring Voorwaarden en operationele doelstellingen (Conditions & KPI's) Samenloop van belangen (Alignment of interest) Impact beleggingen Goed ondernemingsbestuur Actieve dialoog (Engagement) Stemmen (Voting) Openbaarmaking (Disclosures) Ethiek Reputatie Uitsluitingen (Exclusions) Uitsluitingen (Exclusions) Verzwaarde dialoog (Enhanced Verzwaarde dialoog (Enhanced engagement) engagement) Monitoring Goed ondernemingsbestuur Er moet sprake zijn van goed ondernemingsbestuur. Goed ondernemingsbestuur is immers een belangrijke voorwaarde voor een duurzame bedrijfsuitoefening. Teneinde dat te bevorderen worden instrumenten als actieve dialoog ( engagement ) en het stemmen op jaarlijkse vergaderingen van aandeelhouders ( voting ) ingezet. Het stembeleid is in lijn met internationale en lokale codes en best practices op het gebied van Corporate Governance. Ook wordt toegezien op adequate informatievoorziening ( disclosures ), niet alleen door beursgenoteerde bedrijven, maar ook door private equity fondsen en fondsen voor infrastructuur en vastgoed. 3 Een aantal instrumenten wordt door het fonds niet toegepast. Zo belegt het Rabobank Pensioenfonds niet in fondsen voor micro-finance omdat deze fondsen een onvoldoende schaalgrootte kennen die zich ongunstig verhoudt tot de eis dat een beleggings(sub)categorie ten minste een omvang heeft van 2,5% van het balanstotaal van het pensioenfonds. Ook doet het fonds niet expliciet aan thema-beleggen, zoals het participeren in fondsen gericht op duurzame energie of water. Dat wil overigens niet zeggen dat het fonds niet belegt in fondsen die zich ook richten op duurzame energie; het is voor het fonds geen expliciete beleggingsklasse. Ten slotte wordt door het fonds geen positieve selectie ( best in class ) toegepast.

3 3 Reputatie Het duurzaamheidsbeleid van het fonds is onderdeel van het risicomanagement. Onder duurzaam rendement zijn al de financiële en operationele risico s genoemd. Het duurzaamheidsbeleid heeft ook als doel het reputatierisico te beheersen: het risico dat de goede naam van het fonds (en de Rabobank Groep) wordt aangetast doordat het fonds zich associeert met ondernemingen met een slechte reputatie of met activiteiten die niet door de beugel kunnen. Instrumenten die hierbij worden ingezet betreffen de verzwaarde dialoog ( enhanced engagement ) en uitsluitingen ( exclusions ). Ethiek Tenslotte kent het duurzaamheidsbeleid een ethische dimensie. Deze definieert de wijze waarop het fonds in de wereld staat ten aanzien van normen en gedragingen. Aansluiting is gezocht bij wat de eigen organisatie uitdraagt in de vorm van verklaringen, zoals die op het gebied van controversiële wapens (uitsluitingen) en het beleggen in grondstoffen (monitoring) en bij de kernwaarden van de UN Global Compact 4 ( enhanced engagement ). Het fonds hanteert een landenuitsluitingenbeleid dat inhoud dat het niet belegt in staatsobligaties van landen die onderhevig zijn aan sancties van de VN Veiligheidsraad en/of de Europese Unie; bij laatstgenoemde gaat het om substantiële sancties. Ultimo 2014 werden de staatsobligaties van de volgende landen uitgesloten van het beleggingsuniversum van het Rabobank Pensioenfonds: Afghanistan Wit-Rusland Centraal-Afrikaanse Republiek Democratische Republiek van Congo Ivoorkust Democratische Volksrepubliek van Noord Korea Eritrea Guinee-Bissau Islamitische republiek van Iran Irak Libanon Liberia Libië Russische Federatie Somalië Soedan Jemen Zimbabwe Er zijn grote verschillen tussen pensioenfondsen ten aanzien van het gevoerde beleid op het gebied van ethiek. Zo worden regelmatig bedrijven uitgesloten uit de gok- of tabaksindustrie. Het fonds stelt zich op het standpunt dat het geen bedrijven uitsluit die producten voortbrengen of verkopen waarbij de consument zelf de vrijheid heeft om deze wel of niet af te nemen. 4 De kernwaarden van de UN Global Compact zijn ontleend aan: de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens; de Verklaring inzake Fundamentele Uitgangspunten en Arbeidsrechten (ILO); de Verklaring van Rio inzake Milieu en Ontwikkeling; de VN Verklaring inzake Corruptie.

4 4 Reikwijdte van het duurzaamheidsbeleid In principe bestrijkt het duurzaamheidsbeleid de gehele activazijde van de balans van het fonds. Instrument Beleggingsklasse Actieve dialoog Stemmen ESG-integratie Uitsluiten Aandelen uitvoering geregeld, betreft 100% van de aandelenportefeuille uitvoering geregeld, betreft 100% van de aandelenportefeuille Op een groot deel van de portefeuille vindt ESG-integratie plaats uitvoering geregeld Bedrijfsobligaties uitvoering geregeld, betreft 100% van de portefeuille bedrijfsobligaties Niet van toepassing Op de portefeuille vindt ESG-integratie plaats Staatsobligaties Niet van toepassing Niet van toepassing Op de portefeuille vindt ESG-integratie plaats uitvoering geregeld uitvoering geregeld Vastgoed Beleid aanwezig Niet van toepassing Beleid aanwezig Beleid aanwezig private equity en infrastructuur Niet van toepassing Niet van toepassing Beleid aanwezig Uitsluiting van fondsen die geen ESGbeleid hebben geformuleerd. Hierboven werd gerefereerd aan de condities die met name op het gebied van de indirecte vastgoedbeleggingen steeds meer worden opgelegd aan fondsbeheerders. Ook ten aanzien van de beleggingen van het RPF in private equity en infrastructuurfondsen worden (sinds 2010) voorwaarden op het gebied van duurzaamheid opgelegd: fondsen moeten een duurzaamheidsbeleid hebben en de UN Global Compact hebben ondertekend. Ook moet voldoende transparantie (informatie naar limited partners) bestaan en moet sprake zijn van gelijk-gerichtheid van belangen ( alignment of interest ) tussen de beloning van de General Partners enerzijds en het rendement van de limited partners anderzijds. Steeds meer zien we dat druk wordt uitgeoefend op (eind)beleggers om eisen te stellen op het gebied van duurzaamheid aan hun (operationele) vermogensbeheerders. Zo zouden operationele vermogensbeheerders de UN PRI moeten ondertekenen en waar relevant 5 - aan ESG-integratie moeten doen. Het RPF betrekt dit soort eisen in het selectieproces van vermogensbeheerders. Syntrus Achmea Asset management (SAAM) houdt hier bij de selectie ook rekening mee. Governance en uitvoering Het bestuur van het RPF stelt het duurzaamheidsbeleid van het fonds vast. Dit gebeurt op advies van de directie van het fonds, RobecoSAM, SARE&F en Syntrus Achmea Asset Management. Jaarlijks beoordeelt het bestuur of de operationele doelstellingen zijn gehaald, welke doelstellingen moeten worden meegegeven aan de operationele uitvoerders voor het daaropvolgende jaar en waar het beleid moet worden geactualiseerd. De directie van het fonds ziet toe op de uitvoering van het beleid. Uitvoering van het duurzaamheidsbeleid vindt plaats door externe dienstverleners. RobecoSAM zorgt voor de actieve en verzwaarde dialoog en stemt namens het RPF op aandeelhoudersvergaderingen van 5 Dit geldt voor beleggingsportefeuilles waar security selection aan de orde is.

5 5 bedrijven waar het fonds aandeelhouder is. SAAM past het duurzaamheidsbeleid inzake beleggingen in Private Equity, Infrastructuur en grondstoffen toe. SAAM rapporteert daarenboven op kwartaalbasis over de financiële consequenties van het uitsluitingenbeleid. SARE&F voert het duurzaamheidsbeleid inzake vastgoed uit. Ook wordt ESG-integratie toegepast op een aanzienlijk deel van de aandelen- en investment grade creditportefeuilles van het fonds. Communicatie Het fonds communiceert langs verschillende kanalen over zijn activiteiten op het gebied van duurzaamheid en de resultaten ervan. Op de website van het fonds staat het corporate governance beleid van het fonds, alsmede de Verklaring inzake de beleggingsbeginselen. Op de website wordt op kwartaal- en op jaarbasis gerapporteerd over de engagement activiteiten en het stemgedrag van het fonds, dat door RobecoSAM wordt uitgevoerd. In de nieuwsbrief van het fonds Regie wordt een vaste rubriek gewijd aan het duurzaamheidsbeleid van het fonds. In het jaarverslag van het fonds wordt uitgebreid gerapporteerd over de resultaten van het duurzaamheidsbeleid. Een korte samenvatting daarvan wordt in het verkorte jaarverslag opgenomen. Het fonds participeert ook in onderzoeken door externen naar het duurzaam beleggen door pensioenfondsen. Wij doen mee in de jaarlijkse enquête van de UN PRI en de VBDO. Accenten bij (enhanced) engagement Het beleid inzake het uitsluiten van ondernemingen wegens grove schendingen van de regels van de UN Global Compact heeft een groot gewicht. Wanneer ondernemingen grove schendingen blijven plegen ook na een diepgaande dialoog, zal Robeco voorstellen doen voor het uitsluiten van die ondernemingen. De 10 principes van het UN Global Compact Het Global Compact verlangt van bedrijven dat zij binnen hun eigen invloedssfeer een aantal kernwaarden op het gebied van mensenrechten, arbeidsnormen, milieu en anticorruptie omarmen, ondersteunen en uitoefenen. Mensenrechten 1 Bedrijven moeten bescherming van internationaal vastgelegde mensenrechten ondersteunen en respecteren 2 En ervoor zorgen dat zij niet medeplichtig zijn aan misstanden op het gebied van mensenrechten. Arbeidsnormen Milieu 3 Bedrijven moeten de vrijheid van vakvereniging en de effectieve erkenning van het recht op collectieve onderhandelingen handhaven 4 Moeten alle vormen van gedwongen en verplichte arbeid elimineren, 5 Moeten kinderarbeid effectief afschaffen, en 6 Moeten discriminatie in werk en beroep bestrijden. 7 Bedrijven dienen het voorzichtigheidsbeginsel te hanteren bij milieukwesties,

6 6 8 Initiatieven te ondernemen om grotere verantwoordelijkheid op milieugebied te bevorderen, en 9 De ontwikkeling ven verspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren. Anticorruptie 10 Bedrijven moeten alle vormen van corruptie tegengaan. Ten aanzien van de reguliere engagement activiteiten ligt de nadruk op een zo hoog mogelijke successcore, waarbij reeds na korte tijd moet worden besloten om niet langer te participeren in engagementzaken waarvan de kans op succes als klein wordt aangemerkt. Het totaal aantal engagementzaken per jaar wordt gemaximeerd op 200 teneinde duidelijke prioriteiten te kunnen stellen. Met Robeco worden steeds afspraken gemaakt omtrent de operationele doelstellingen in de vorm van KPI s van de ( (enhanced) engagement en voting activiteiten voor het daaropvolgende jaar. Duurzaamheid in de vastgoedbeleggingen Visie Duurzaam vastgoed is in onze visie niet alleen vastgoed met een zo laag mogelijke milieubelasting, maar ook vastgoed dat op de lange termijn aantrekkelijk blijft voor zowel de eigenaar als de gebruiker. Duurzaam vastgoed zal op termijn beter verhuurbaar zijn en beter zijn waarde behouden dan vastgoed dat niet duurzaam is. Duurzaamheid is daarom een essentieel onderdeel van onze beleggingsstrategie en wij voeren een actief duurzaamheidsbeleid voor onze vastgoedportefeuille. Beleid De bestaande portefeuille wordt verduurzaamd waar dat op een verantwoorde manier mogelijk is. Dit zal over het algemeen resulteren in een betere energetische kwaliteit van de portefeuille zoals die tot uitdrukking komt in het energielabel, maar dat zegt nog niets over het daadwerkelijke energieverbruik. Daarom wordt sinds 2012 ook het energieverbruik in de portefeuille gemonitord. Als daar een goed inzicht in is kan worden vastgesteld waar reductie mogelijk is. Omdat duurzaamheid niet alleen gaat om energetische aspecten wordt de duurzaamheid van acquisities beoordeeld met breed georiënteerde meetinstrumenten zoals GPR Gebouw. Hierbij wordt naast energie en milieu ook naar aspecten gekeken als gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Om vastgoed te kunnen verduurzamen is samenwerking met huurders essentieel. Daarom wordt de dialoog met huurders aangegaan om hen bewust te maken van de mogelijkheden om de duurzaamheid van objecten te verbeteren en hen hierin te stimuleren. Eind 2012 zijn de duurzaamheidsdoelstellingen voor onze vastgoedportefeuille vastgesteld voor de periode In dit hoofdstuk worden deze duurzaamheidsdoelstellingen toegelicht. Duurzaamheidsdoelstellingen De duurzaamheidsdoelstellingen hebben betrekking op de volgende onderwerpen: GRESB De Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB) is een internationale benchmark waarmee jaarlijks het duurzaamheidsbeleid en de implementatie daarvan bij vastgoedfondsen kan worden beoordeeld en vergeleken. Jaarlijks nemen wij deel aan deze benchmark en krijgen daarmee een goed inzicht waar verbetering van het beleid mogelijk is. Energielabels

7 7 Van alle woningen, winkels en kantoren uit de bestaande portefeuille is het energielabel bekend. Dit geeft een goed inzicht in de energieprestatie van de portefeuille. Bij winkels is de invloed van de eigenaar op het energielabel beperkt, omdat winkels casco worden verhuurd. Bij woningen en kantoren is de eigenaar verantwoordelijk voor de installaties en is zijn invloed daardoor groter. Hierdoor kan bij woningen en kantoren beter gestuurd worden op verbetering van het energielabel in de bestaande portefeuille en kunnen eisen worden gesteld aan het label bij acquisitie. Meetinstrumenten Duurzaamheid bij vastgoed gaat om meer dan alleen de energieprestatie van gebouwen. Daarom maken wij naast het energielabel ook gebruik van meetinstrumenten die een brede kijk op duurzaamheid hebben. Aan te kopen woningen en winkelcentra worden getoetst met GPR Gebouw op de thema s energie, milieu, gezondheid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde. Hiermee wordt inzicht verkregen in de duurzaamheid van de aan te kopen objecten. De meeste ervaring is er met het toetsen van woningen. Op basis van onze ervaringen onderzoeken wij de mogelijkheid om minimale eisen te stellen aan de GPR Gebouw score van aan te kopen woningen. Monitoren van het verbruik van energie en water Ten behoeve van de jaarlijkse deelname aan de duurzaamheidsbenchmark GRESB zijn wij in 2012 gestart met het monitoren van onder andere het verbruik van energie en water in de portefeuille. Dit is een belangrijk onderdeel van GRESB. Als er goed inzicht is in het verbruik van energie en water kan er vervolgens gestuurd worden op vermindering daarvan. Dialoog met huurders Samenwerking met huurders is essentieel om vastgoed te kunnen verduurzamen. We hechten daarom veel waarde aan een goede dialoog met huurders over duurzaamheid. We maken afspraken met huurders en willen huurders bewust maken van het belang van duurzaamheid en hun invloed op de duurzaamheid van het gehuurde object. Dit doen we door: Duolabel voor winkelhuurders Voor alle winkels in de portefeuille is er een Duolabel opgesteld. Dit is een energielabel waarbij tevens inzicht wordt gegeven in de maatregelen die zowel de huurder als de verhuurder kan nemen om de energieprestatie van de winkel te verbeteren. Omdat de winkels casco worden verhuurd ligt de verantwoordelijkheid voor deze maatregelen grotendeels bij de huurder, die eigenaar is van de installaties. Op natuurlijke momenten zoals bij contractverlenging, onderhoud en herinrichting bespreken wij de maatregelen uit het Duolabel met de huurder. Advies aan kantoorhuurders Veel energiebesparing is te realiseren door gedragsverandering van huurders. Om huurders hiervan bewust te maken hebben wij een brochure ontwikkeld met duurzaamheidstips voor kantoorgebruikers. Deze brochure is verspreid onder alle huurders en zal met hen worden besproken. Green leases In een green lease maken huurder en verhuurder afspraken over duurzaam gebruik en duurzaam onderhoud van het verhuurde object. Hierin kunnen ook afspraken worden gemaakt over vermindering van energieverbruik. Voor winkels hebben wij in 2012 een green lease ontwikkeld in de vorm van een Duurzaamheidsconvenant. Voor kantoren gaan wij gebruik maken van de in 2013 door de IVBN (de belangenvereniging van institutionele vastgoedbeleggers in Nederland) ontwikkelde Intentieverklaring Duurzaamheid. Wij hebben een actieve rol gespeeld bij de ontwikkeling van deze intentieverklaring. Zowel bij winkels als kantoren zal de green lease ter ondertekening aan huurders worden voorgelegd bij nieuwe huurcontracten en wijziging van bestaande huurcontracten. Dialoog met externe fondsmanagers

8 8 Bij indirecte beleggingen in internationaal vastgoed is onze invloed op de duurzaamheid van het vastgoed beperkter dan bij de directe vastgoedbeleggingen in Nederland. Wij gaan daarom de dialoog aan met de externe fondsmanagers over het door hen gevoerde duurzaamheidsbeleid. Dit doen wij op basis van: De score van het fonds in de Global Real Estate Sustainability Benchmark (GRESB). Jaarlijks verzoeken wij alle internationale vastgoedfondsen waarin wordt geparticipeerd om deel te nemen aan de GRESB. Als member van de GRESB heeft Syntrus Achmea Real Estate & Finance inzicht in de scores van deze fondsen. Dit geeft een goed beeld van de sterke en zwakke punten van het gevoerde duurzaamheidsbeleid en biedt aanknopingspunten voor een dialoog over verbetering. Een inventarisatie van het duurzaamheidsbeleid op basis van informatie die is te vinden op de website, in kwartaal- en jaarverslagen en in overige stukken van de fondsen.