Grote of Sint Michaëlskerk Zwolle

Transcriptie

1 Grote of Sint Michaëlskerk Zwolle Reconstructie van een Epitaaf of Memoriesteen (2 e helft 15 e eeuw) Op ongeveer 2,5 meter hoogte aan de eerste pilaar links achter het koorhek bevind zich een zwaar gehavende epitaaf of memoriesteen. De afmetingen zijn 140 bij 55 cm. Een epitaaf is een gedenksteen ter herinnering aan een overledene, meestal een belangrijk persoon die mogelijk is bijgezet in een van de vele grafkelders onder het koor van de kerk. De afbeelding is tijdens de reformatie zo grondig weggehakt dat uit de restanten alleen nog maar is op te maken dat het tafereel zich afspeelt in een kerkinterieur. In de weggehakte massa zijn nog de contouren van een geknield persoon te herkennen. Voor de reconstructie is gekozen voor de meest algemene enscenering welke men meestal op dit soort gedenkstenen tegenkomt. Centraal geplaatst is de hoofdpersoon (de overledene) in aanbidding gericht op de hemel. Links staan enige geestelijken met attributen welke hem bijstaan in deze laatste gang. Achter de hoofdpersoon zien we de torens en het stadswapen van zijn geliefde woonstede Zwolle die hij (letterlijk en figuurlijk) achter zich laat. Bovenaan zien we het onderwerp van zijn devotie, de Heilige Maagd met kind geflankeerd door engelen. Middenonder zien we een tekstinscriptie. N.b. aangezien het restant van de epitaaf te weinig informatie biedt om een oorspronkelijke reconstructie te kunnen maken is gekozen voor reconstructie op basis van aannemelijkheid met gebruikmaking van bestaande elementen. Dit heeft uiteraard consequenties voor de stijlzuiverheid van het beeldhouwwerk. reconstructie en fotobewerking: Bert Dijkink Zwolle, januari 2005

2 Grote of Sint Michaëlskerk Zwolle Reconstructie van de muurschildering Christus in het graf (vermoedelijk Johan van den Mynnesten, 2 e helft 15 e eeuw) In de grafkapel bevindt zich een zwaar beschadigde muurschildering (secco) van een man, staande in een ronde opening welke met gekruiste armen enige attributen vasthoudt, vermoedelijk voorstellende Christus in het graf (zie fig. 1) De afbeelding is 87 cm hoog en 80 cm breed met een gewelfde bovenkant. De afbeelding bevindt zich hoog in de grafnis waar de liggende Christusfiguur van beeldhouwer meester Arnt van Kalkar gestaan moet hebben. Fig 1 In de Grote- of St. Stevenskerk in Nijmegen bevindt zich een bijna identieke grafkapel welke evenals in de Grote- of Sint Michaëlskerk in Zwolle een centrale nis heeft van ongeveer een manslengte eveneens voorzien van muurschilderingen (zie fig.2) Net als de Zwolse grafkapel is deze grafkapel eveneens voorzien van twee toegangsdeuren. Fig 2 Vergelijkbare afbeeldingen als in de Zwolse grafkapel komen we tegen in de getijdenboeken van de Meesters van Hugo Jansz. van Woerden naar de Suffragiënmeester (verluchters); c en de Meester Usus van Sarum (verluchter); (Fig.3 en 3a) Ook hier zien we de lijdende Christus staande in het graf met gekruiste armen de lijdenswerktuigen vasthoudende of zijnde in zijn directe omgeving geplaatst. Fig.3 Fig.3a Christus in het graf

3 Fig. 4 Reconstructie van de Zwolse muur-schildering Christus staande in het graf Na reconstructie van de Zwolse muurschildering is goed te zien dat Christus de roede (gesel) en de spons op een stok in zijn gekruiste handen houdt. Het is zeer goed mogelijk dat de afbeelding aan de onderkant is ingekort door het later aangebrachte stucwerk, op deze plaats kunnen mogelijk nog lijdensattributen zijn afgebeeld zoals in fig. 3a. P.s. de teksten op de afgebeelde tekst-banieren zijn helaas te sterk vervaagd en beschadigd om vooralsnog ontcijferd te kunnen worden. Eerdere veronderstellingen dat de Zwolse muurschildering een voorstelling zou zijn van Christus in de wijnpers zijn tevens aanleiding tot onderzoek geweest. Vergelijkingsmateriaal vinden we in Aarschot in de O.-L.-Vrouwe Kerk (fig. 5) Deze afbeelding toont aan dat de Christusfiguur niet ìn de wijnkuip doch direct onder de pershefbomen gesitueerd wordt. Derhalve moet genoemde veronderstelling van de hand worden gewezen. Fig. 5 Christus in de wijnpers Reconstructie en fotomontage: Bert Dijkink December 2004

4 Grote of Sint Michaëlskerk Zwolle Reconstructie van de muurschildering Christus tussen zijn beulen (Johan van den Mynnesten, 2 e helft 15 e eeuw) Fig 1 In de zuidelijke muur van het St. Pieterskoor vlakbij de ingang van de grafkapel bevindt zich een zwaar beschadigde muur-schildering (Fig.1) voorstellende 3 figuren tegen een tegelwand. De afbeelding is 103 cm hoog bij 136 cm breed met een gewelfde bovenkant en de onderkant bevind zich op een hoogte van 180 cm vanaf de vloer. Achter de afbeelding is een in baksteen gemetselde boog te zien wat kan betekenen dat de schildering op een dichtgemetselde doorgang of raam is geschilderd. Na onderzoek van vele vergelijkbare afbeeldingen (o.a fig.2) en de situering in de kerk nabij de grafkapel lijkt de titel Christus tussen zijn beulsknechten gerechtvaardigd In het getijdenboek van Catharina van Kleef De bespotting van Christus (ook 15 e eeuw) zien we een enscenering van een lijdende Christus tussen de hem belagende figuren welke afbeelding verrassend veel overeenkomsten heeft met onze muurschildering. Opvallend is ook de aanwezigheid van eenzelfde tegelvloer en de langgekousde figuur rechts. De afbeelding is onmiskenbaar een visualisatie van Lucas 22 vers 63 t/m 64. Hierbij moet worden opgemerkt dat zowel Marcus, Matthéüs als Lucas niets schrijven over een staande of zittende houding van Jezus. Fig.2 de bespotting van Christus

5 Fig.3 Digitale reconstructie van de bespotting van Christus Na nauwkeurige bestudering van alle nog aanwezige elementen in de beschadigde muurschildering is met gebruikmaking van de afbeelding van de Meester van het Getijdenboek van Catharina van Kleef een digitale reconstructie ge-maakt, gebaseerd op genoemde bijbeltekst. En de mannen die hem vasthielden, be-spotten Hem en sloegen Hem; en zij wierpen een doek over zijn hoofd en vroegen en zeiden: Profeteer, wie is het, die U geslagen heeft? N.b, Opgemerkt moet worden dat de muur-schildering te zwaar beschadigd is om met redelijke betrouwbaarheid de handelingen van de linker, in het wit geklede figuur te kunnen aanduiden en te reconstrueren. Reconstructie en fotomontage: Bert Dijkink November2004