Kwaliteit van werk. Jaarverslag Nederlands Centrum voor Beroepsziekten

Transcriptie

1 07 Jaarverslag Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Divisie Klinische Methoden en Public Health Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam Dick Spreeuwers: Het agenderen van het onderwerp beroepsziekten blijft hard nodig Jaap Maas: Het is zorgwekkend dat de bedrijfsarts geen rol is toebedeeld bij een pandemie Kwaliteit van werk San Oeij: Ik pleit voor meer stelligheid in de advisering Henriëtte Zwanenburg: Melden houdt me scherp

2 Nederlands Centrum voor Beroepsziekten Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid Divisie Klinische Methoden en Public Health Academisch Medisch Centrum Universiteit van Amsterdam Telefoon: (020) Fax: (020) WHO Collaborating Center in Occupational Health 2 Dick Spreeuwers De impact van beroeps ziekten wordt nog vaak onder schat 8 San Oeij Ik wil een duidelijk advies Teksten Yvonne Bulten Tilly Gelijsteen Annet Lenderink Astrid Schop Paul Smits Gonnie Zweerman Redactie Yvonne Bulten (eindredactie) Annet Lenderink Dick Spreeuwers Interviews Rolf Smid Fotografie Jocelyne Moreau Concept en vormgeving Philip Stroomberg Lithografie en druk Mart.Spruijt bv Met dank aan Jaap Maas San Oeij Henriëtte Zwanenburg NCvB 07: Kwaliteit van werk Quotes, foto s, interviews. U ziet het: ons jaarverslag heeft dit keer de vorm van een tijdschrift. Het thema is kwaliteitsverbetering. Want daaraan hebben we in 2007 veel gedaan, getuige het interview met Dick Spreeuwers. Verder laten we in dit jaarverslag vooral de buitenwereld aan het woord de professionals die van onze diensten gebruik maken. Over beroepsziekten natuurlijk, maar ook over onze dienstverlening. Wat zijn hun ervaringen daarmee en hoe kan die verder worden verbeterd? Wij wensen u veel leesplezier. Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Amsterdam 2008

3 Inhoud Henriëtte Jaap Maas Zwanenburg Bij een pandemie Een beroeps ziekte kraakt Nederland komt nooit uit de in zijn voegen lucht vallen En verder 6 Werken bij het NCvB 7 Arbeid en gezondheid onderwezen 10 Polikliniek Mens en Arbeid 11 Activiteiten 12 Heijermanslezing 12 Helpdesk 16 Commissies en werkgroepen 20 Publicaties 11 Workshops beroepsziekten succesvol

4 2 Dick Spreeuwers NCvB 07

5 NCvB 07 Dick Spreeuwers 3 De impact van beroeps ziekten wordt nog vaak onder schat Beroepsziekten krijgen in Nederland relatief weinig aandacht ondanks het menselijk leed en de economische schade die ze aanrichten. Voor Dick Spreeuwers, directeur van het NCvB, is dit geen reden om bij de pakken neer te zitten. Integendeel, het motiveert hem juist om de kennis over beroepsziekten op een hoger peil te brengen. Een vraaggesprek met kwaliteitsverbetering als rode draad. Tekst Rolf Smid Beeld Jocelyne Moreau Een jaarverslag is een mooie gelegenheid om ook het nut van de eigen organisatie weer eens tegen het licht te houden. Wat is anno 2007 het bestaansrecht van het NCvB? Het agenderen van het onderwerp beroepsziekten blijft hard nodig. Er werken steeds meer mensen in dienstverlenende beroepen. Zij hebben beroepsziekten van deze tijd: psychische aandoeningen of klachten aan het bewegingsapparaat. Dit zijn nu heel omvangrijke klachtcategorieën. Natuurlijk bestaan ook de klassieke beroepsziekten nog, die vooral voorkomen in de industrie of gezondheidszorg. Denk aan beroepsastma en huidaandoeningen. Door verbetering van arbeidsomstandigheden nemen deze beroepsziekten in aantal af, maar ze zullen nooit helemaal verdwijnen. Verder is er, aan de onderkant van de arbeidsmarkt, een nieuwe en sterk groeiende risicogroep ontstaan. Hiertoe behoren flexwerkers, uitzendkrachten, illegalen en deels ook ZZP ers. Op hun arbeids situatie hebben we weinig zicht maar we ontvangen signalen die erop wijzen dat daar veel mis is. Ook moeten we alert blijven op nieuwe vormen van beroepsziekten. In de VS is bijvoorbeeld net een neurologische aandoening ontdekt, die in varkensslachterijen voorkomt. Ook nieuwe infectieziekten zoals de vogelgriep kunnen voor bepaalde beroepen extra risico s meebrengen. Verder wordt uit onderzoek steeds meer bekend over de langetermijneffecten van bepaalde arbeidsrisico s. Bijvoor-

6 4 Dick Spreeuwers NCvB 07 beeld dat langdurige blootstelling aan stress effect heeft op de gezondheid van het nageslacht. En uit de Nederlandse ABCD-studie bleek onlangs, dat zwangere vrouwen die zijn blootgesteld aan stress meer kans hebben op een vroeggeboorte of een kind met een laag geboortegewicht. Het is onze taak om dit soort signalen onder de aandacht te brengen. Bij asbest en oplosmiddelen heeft het lang geduurd voor er goede maatregelen werden getroffen. Dat mag niet weer gebeuren. Tweedelijnszorg Hoe staat het in Nederland met het diagnosticeren en behandelen van beroepsziekten? Daar valt nog het nodige aan te verbeteren. In andere EU-landen kun je voor behandeling van een beroepsziekte aankloppen bij je verzekeraar. Bijna alle Europese landen hebben voor het diagnosticeren en behandelen speciale klinieken. Nederland loopt wat dat betreft achter. We hebben geen tweedelijnszorg voor beroepsziekten die is ingebed in de gezondheidszorg en arbodienstverlening. Hierdoor kan het in Nederland gebeuren dat iemand met beroepsastma niet goed wordt onderzocht en behandeld. Wat ook niet helpt, is dat hier de werk gever moet betalen. Dat we inmiddels een Polikliniek Mens en Arbeid hebben, is natuurlijk een groot goed. Maar dat is wat mij betreft slechts een begin. Overigens zou de bedrijfsarts ook veel baat hebben bij goede tweedelijnszorg. Je kunt van de bedrijfsarts niet verwachten dat hij een weinig voorkomende beroepsziekte meteen weet te diagnosticeren. Daar heeft hij hulp bij nodig. Een ander voordeel is dat de bedrijfsarts wat sterker staat tegenover de werkgever: hij kan zich dan beroepen op het oordeel van een deskundige, onafhankelijke partij. Heeft het signaleren van beroepsziekten door het NCvB ook tot verbeteringen geleid? Daarvan zijn meerdere voorbeelden te geven. Ons Solvent Team heeft voor de diagnostiek van de schildersziekte (OPS) veel betekend. Het aantal patiënten neemt nu ook af. Verder hebben we bijvoorbeeld signalen afgegeven over astma in zwembaden en latexallergie, die veel voorkomt in de gezondheidszorg. Daar zijn nu maatregelen getroffen. En recent hebben we op basis van literatuurstudie geconcludeerd dat langdurig werken in nachtdiensten de kans op borstkanker verhoogt. De Gezondheidsraad heeft daarover nu een advies opgesteld. Daarnaast werken we natuurlijk mee aan de richtlijnen voor bedrijfsartsen. Hoe kijk je aan tegen de grotere eigen verantwoordelijkheid voor werkgevers en werknemers op arbogebied? Het idee is mooi, maar wij zijn bang dat het voor een deel van de bedrijven niet werkt. Arbeidsomstandigheden hebben voor bedrijven nu eenmaal niet de hoogste prioriteit. Wij denken daarom dat er toch een wakend oog nodig is. Spreeuwers geeft om dit punt te illustreren het volgende voorbeeld. Met overheidssubsidie heeft er enige tijd een kapperspoli bestaan. Kapsters met eczeem werden hier behandeld. Bovendien werd er aan voorlichting gedaan, waardoor het gebruik van schadelijke stoffen verminderde. Het gevolg was ook dat het verzuim terugliep. Wat gebeurde toen de overheid zich terugtrok? De aandacht voor het onderwerp verslapte en het verzuim en het aantal beroepsziekten namen weer toe. Economische schade Hoe vaak komen beroepsziekten nu eigenlijk voor in Nederland? Tot voor kort hadden we daar geen idee van. Natuurlijk, we krijgen jaarlijks zo n zesduizend meldingen binnen, maar we weten dat er sprake is van ondermelding. Met een groep gemotiveerde bedrijfsartsen hebben we een aantal jaren geleden een apart meldproject gedaan. Op basis daarvan hebben we geconcludeerd dat er dertigduizend beroepsziekten per jaar zijn. Toch denk ik dat het werkelijke aantal nog hoger ligt. Vooral omdat we weinig zicht hebben op wat zich aan de onderkant van de arbeidsmarkt afspeelt. Ook van het MKB hebben we overigens een minder goed beeld dan van grote bedrijven. Kleine bedrijven hebben vaak minicontracten met arbodiensten. Is er genoeg aandacht voor beroepsziekten? De impact van beroepsziekten wordt nog vaak onderschat. Een paar jaar geleden bleek uit onderzoek dat er enkele duizenden mensen per jaar sterven aan beroepsziekten. Verder is ook de economische schade erg groot. De Europese Unie schat de kosten van beroepsziekten op 3,5% van het bruto nationaal product.voor Nederland betekent dat een schade van 15 miljard euro per jaar! Dus het zou echt lonen om veel meer aan preventie te doen. Jammer genoeg ligt de nadruk in Nederland nog steeds eenzijdig op verzuimbegeleiding.

7 NCvB 07 Dick Spreeuwers 5 Jammer genoeg ligt de nadruk in Nederland nog steeds een zijdig op verzuimbegeleiding Informatiebehoefte Kwaliteitsverbetering is het thema van dit jaarverslag. Wat heeft het NCvB daaraan gedaan? We hebben onder meer onderzocht wat de informatiebehoefte is van onze stakeholders: overheid, werkgevers en werknemers, artsen en arboprofessionals. Die informatiebehoefte verschilt. De overheid is gebaat bij macro-informatie. Werkgevers willen Speurwerk Dick Spreeuwers werkte zelf als bedrijfsarts. Het opsporen van beroepsziekten kent hij daardoor uit eigen ervaring. Het is een vorm van speurwerk, zegt hij. Je moet nagaan wat de blootstelling geweest kan zijn. Dat betekent goed rondkijken in het bedrijf. Je moet een diagnose kunnen stellen; dus een goede arts zijn. En als de klacht werkgerelateerd is, moet je niet alleen de cliënt goed begeleiden maar ook het bedrijf adviseren over het verbeteren van werkprocessen. Kortom, je grijpt in op veel elementen op individueel en op bedrijfsniveau. Dat maakt het erg boeiend. Verder heb ik ook gezien dat beroepsziekten mensenlevens kunnen ruïneren. Het voorkomen van deze menselijke ellende is voor mij een belangrijke drijfveer. vooral praktische informatie. Verder willen alle partijen bijvoorbeeld ook op de hoogte blijven van nieuwe risico s. Om in deze informatiebehoefte te voorzien, zijn we nieuwe, flexibele instrumenten aan het ontwikkelen. Zo gaan we opnieuw een peilstation beginnen. De betrokken bedrijfsartsen worden door ons bijgeschoold en we weten ook precies welke populatie ze bedienen. Hierdoor kunnen we veel preciezere informatie genereren dan met de landelijke database. Verder ontwikkelen we een signaleringssysteem voor nieuwe beroepsziekten. Dit systeem omvat: het melden/oppikken van een signaal, de bevestiging dat het een nieuwe beroepsziekte betreft daar zal de Polikliniek Mens en Arbeid een belangrijke rol bij spelen en de bekendmaking bij de betrokken partijen. In de informatievoorziening is al een verschuiving zichtbaar. In het verleden waren we erg gericht op artsen, arboprofessionals en de overheid. We gaan ons nu ook richten op werkgevers en werknemers. We bereiden rapportages voor over risico s en beroepsziekten van specifieke beroepsgroepen. Hoe vaak komt het voor, hoeveel kost het, wat valt eraan te doen? Kortom, we bieden concrete informatie om problemen op te lossen. Netwerken Hoe staat het met de kennisontwikkeling van artsen en arboprofessionals? Ik verwacht dat er dankzij de mogelijkheden van internet netwerken van professionals rond bepaalde kennisgebieden gaan ontstaan. Daar kunnen vragen worden gesteld, oplossingen voor problemen worden bedacht en nieuwe beroepsziekten worden gesignaleerd. Een goed voorbeeld van zo n netwerk is het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA), waartoe wij het initiatief hebben genomen. De website wordt heel goed bezocht. Dus ik hoop dat dit initiatief navolging krijgt.

8 6 Medewerkers NCvB 07 Werken bij het NCvB Het team van medewerkers werkt aan drie hoofdactiviteiten van het NCvB: monitoring en signalering van beroepsziekten, kennisverspreiding en patiëntenzorg (Polikliniek Mens en Arbeid). Hieronder vindt u alle medewerkers die in 2007 hieraan hebben gewerkt. Ook de nieuwe collega s die in de loop van 2008 zijn gekomen staan ertussen. Dit keer een wat uitgebreider beschrijving van de werkzaamheden en aandachtsgebieden. Drs. J.G (Jan) Bakker Jan Bakker is klinisch arbeidsgeneeskundige / bedrijfsarts en als zodanig deels verbonden aan het NCvB, deels aan het Arbeids Dermatologisch Centrum VUmc Amsterdam. Primair behoort tot zijn aandachtsgebied arbeidsdermatologie en allergologie, naast arbeidsgebonden long- en gehooraandoeningen. Drs. M.M. (Marloes) van Beurden Marloes was tot januari 2008 de datamanager van het NCvB. Drs. I.T.J. (Ingrid) Braam Ingrid is sinds 2000 werkzaam bij het NCvB. Tot eind 2007 was Ingrid hoofd van het melding- en registratiebureau. Per januari 2008 is zij coördinator IT. In deze functie is zij verantwoordelijk voor het opstellen en het uitvoeren van het IT beleid binnen het NCvB. Dr. T. (Teus) Brand Teus Brand is bedrijfsarts. Sinds 2000 in deeltijd werkzaam bij het NCvB en voor het overige deel werkzaam als praktiserend bedrijfsarts. Specialisatie: Reproductie en Arbeid. Tevens lid van het Solvent Team, een multidisciplinair team voor diagnostiek van CTE bij patiënten blootgesteld aan organische oplosmiddelen. Y. (Yvonne) Bulten Yvonne is sinds 2003 de communicatiemedewerker van het NCvB. Zij is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en evaluatie van (nieuwe) communicatiemiddelen. Zij doet de coördinatie en redactie van de Nieuwsbrief, het jaarverslag en van de website beroepsziekten.nl Verder doet zij het beheer van de websites gehoorenarbeid.nl en mensenar beid.nl. M.G.M. (Tilly) Gelijsteen Tilly is eerste aanspreekpunt voor vragen van zowel artsen als cliënten van de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA). Binnen de PMA heeft zij een coördinerende en organiserende functie. Zij schakelt de juiste voorziening in voor de aangemelde cliënt. Zij bewaakt de voortgang en draagt zorg voor een snelle en efficiënte afhandeling van zaken. Zij is goed op de hoogte van alle activiteiten binnen de PMA en bij de aangesloten zorgvoorzieningen. Daarom speelt zij een belangrijke rol bij de verdere ontwikkeling van de PMA voor zowel wat betreft de logistiek als het beleid. Drs. G.J. (Gerda) de Groene Gerda de Groene is bedrijfsarts en sinds 1 maart 2008 werkzaam als coördinator van de Polikliniek Mens en Arbeid (PMA). Drs. D. (Daniëlle) Janmaat Daniëlle was tot maart 2008 in dienst als neuropsycholoog bij het Solvent Team. Prof. dr. J.M.B.V. (Vianney) de Jong Prof. De Jong is de neuroloog van het Solvent Team. Hij verricht neurologisch onderzoek bij patiënten ter vaststelling van functiebeperkingen ten gevolge van een medische aandoening. M. (Mirjam) Korteweg Stagiair solvent team. Dr. P.P.F.M. (Paul) Kuijer Paul Kuijer is bewegingswetenschapper en in 2002 gepromoveerd bij de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar de effectiviteit van ergonomische interventies ter preventie van klachten aan het bewegingsapparaat bij huisvuilbeladers. Bij het NCvB is hij werkzaam als consulent arbeidsgebonden aandoeningen bewegingsapparaat en als secretaris van de commissie registratierichtlijnen. Drs. G. (Gert) van der Laan Gert van der Laan is klinisch arbeidsgeneeskundige. Vanaf 1989 is hij betrokken bij het NCvB. Zijn expertiseterreinen zijn de beroepsneurologische aandoeningen en kanker en beroep. Hij is verantwoordelijk voor het Solvent Team project. Drs. A.F. (Annet) Lenderink Annet Lenderink is coördinator kennisverspreiding. Doel is kennis over beroepsziekten over te dragen aan de mensen die in de praktijk werken aan beroepsziekten. In samenwerking met anderen wordt gewerkt aan nieuwe digitale kennisverspreiding via het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid en aan het Arbokennisnet, een centrale arboportal gericht op arboprofessionals. Dr. H.F. (Henk) van der Molen Henk van der Molen is bewegingswetenschapper en gepromoveerd bij de Faculteit Geneeskunde van de Universiteit van Amsterdam op onderzoek naar de implementatie van ergonomische maatregelen in de bouw. Bij het NCvB is hij werkzaam als coördinator monitoring en signalering van beroepsziekten. Dr. K. (Karen) Nieuwenhuijsen Karen Nieuwenhuijsen is geestelijk gezondheidkundige. Vanaf 1999 werkt zij bij het Coronel Instituut voor Arbeid en Gezondheid, waar ze 3 dagen per week als postdoc onderzoeker op het gebied van arbeid en mentale gezondheid werkzaam is. Sinds januari 2004 werkt ze een dag per week als consulent arbeidsgebonden psychische aandoeningen bij het NCvB. Dr. T.M. (Teake) Pal Teake Pal is bedrijfsarts. Hij werkt sinds 2000 bij het NCvB. Hiervoor is hij jarenlang bedrijfsarts geweest voor AKZO Emmen. Hij heeft hier onderzoek verricht naar het effect van verontreinigde luchtbevochtigingssystemen en oliemist blootstelling op de longen. Binnen het NCvB is hij medisch coördinator van de Polikliniek Mens en Arbeid. Zijn aandachtsgebieden zijn: beroepslongaandoeningen, beroepshuidaan doeningen en toxicologie. H.J. (Herman) Pieters Systeembeheerder. Drs. E.W. (Erwin) Prakken Erwin is per 1 april 2008 werkzaam als datamanager binnen het registratiebureau van het NCvB. Hij beheert o.a. de databases voor het Solvent Team en voor twee peilstations, het ArbeidsDermatosen Surveillance (ADS) project en het Peilstation Arbeidsgerelateerde Longaandoeningen (PAL project). Binnen deze peilstations melden dermatologen respectievelijk longartsen / allergologen beroepsziekten die zij op hun spreekuur zien. Drs. L. (Laura) Reisma Laura is lid van het Solvent Team, waarvoor zij neuropsychologisch onderzoek doet in het kader van diagnostische beoordeling van patiënten met een mogelijke Chronisch Toxische Encephalopathie. Drs. M.D. (Martijn) Rhebergen Martijn is bewegingswetenschapper en sinds 1 december 2007 werkzaam als promovendus bij het NCvB / Coronel Instituut. Hij doet onderzoek naar kennisverspreiding in het project Kennisnetwerken voor arbeid en gezondheid: hoe effectief komt nieuwe kennis beschikbaar voor de praktijk. E.M.J. (Els) de Ruijter Medewerker financiële administratie. Drs. A. (Astrid) Schop Astrid is medewerker van het Registratiebureau. Zij zorgt ervoor dat de binnenkomende meldingsformulieren beroepsziekten goed in de database van het Nationale Melding- en Registratiesysteem terechtkomen.

9 NCvB 07 Onderwijs 7 In dit systeem houdt zij ook de gegevens bij van (bedrijfs)artsen en arbodiensten. Wanneer u een vraag heeft over bijvoorbeeld de meldprocedure of een overzicht nodig heeft van gemelde beroepsziekten, kunt u bij haar terecht. Dr. P.B. (Paul) Smits Paul Smits is bedrijfsarts en vanaf april 2005 werkzaam bij het NCvB en het Coronel Instituut. Zijn expertiseterrein is het ontwikkelen, uitvoeren en evalueren van onderwijs voor bedrijfsartsen, verzekerings artsen en medisch studenten. Dr. B. (Bas) Sorgdrager Bas Sorgdrager is praktizerend bedrijfsarts en is binnen het NCvB vooral betrokken bij het Expertisecentrum Gehoor en Arbeid. Daarnaast zijn zijn aandachts gebieden allergische beroepsziekten en onderwijs. Drs. D. (Dick) Spreeuwers Dick Spreeuwers is bedrijfsarts en sinds mei 2000 directeur van het NCvB. Drs. H.P.J. (Harry) Stinis Harry Stinis is bedrijfsarts en sinds 2000 vier dagen per week werkzaam voor het NCvB en een dag als senior adviseur voor SZW. Specialisatie: beroepsinfectieziekten. Harry is secretaris van de WIZA (werkgroep infectieziekten bij de arbeid) en redacteur van A.M.M. (Letty) Tendole Letty is eerste aanspreekpunt voor vragen over het Solvent Team voor zowel artsen als patiënten. Zij regelt patiëntenafspraken met de artsen van het Solvent Team. Binnenkomende vragen op het gebied van beroepsziekten verwijst zij door naar de NCvB-arts met kennis over dit specifieke aandachtsgebied. Ook organiseert zij de Heijermanslezingen. Drs. E. (Evelien) van Valen Evelien is lid van het Solvent Team, waarvoor zij neuropsychologisch onderzoek doet in het kader van diagnostische beoordeling van patiënten met een mogelijke Chronisch Toxische Encephalopathie. Daar naast is ze bezig met het opzetten van een wetenschappelijke studie naar het beloop van CTE. Het onderzoek zal zich richten op de gevolgen die de diagnose CTE op de langere termijn met zich mee brengt op de verschillende aspecten van het dagelijks leven. J. (Judith) van Vliet Stagiair solvent team. I. (Iteke) de Vries Iteke was tot januari 2008 psychologisch testassistent bij het Solvent Team. Dr. E.M. (Ellie) Wekking Ellie Wekking is gezondheidszorgpsycholoog en neuropsycholoog. Zij werkt 1 dag per week bij het Solvent Team en is verantwoordelijk voor de neuropsychologische diagnostiek van patiënten met een vermoeden op Chronische Toxische Encephalopathie (CTE). Verder werkt zij aan de Faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit van Leiden bij de afdeling Klinische Neuropsychologie. Drs. N.S. (Nicole) de Wilde Nicole was tot 1 juli 2008 als webmaster in dienst van het NCvB. Drs. H.J. (Gonnie) Zweerman Gonnie Zweerman werkt parttime als clinical librarian bij het NCvB. Zij doet searches naar bepaalde artikelen voor en met de bedrijfsartsen van het NCvB. Met dank aan J.B.J. (Jerzy) Gryglicki Freelance auteur. R.J. (Ronald) Jansen Webmaster. Drs. P. (Piet) Kroon Projectleider Polikliniek Mens en Arbeid. Dr. A.N. (André) Weel Projectleider. Arbeid en gezondheid onderwezen De beroepsziektespecialisten van het NCvB leveren een aandeel aan het onderwijs over arbeid en gezondheid aan medisch studenten in het AMC en VUmc. Zo is binnen het AMC in het vierde studiejaar één week geheel gewijd aan het thema arbeid en gezondheid via hoorcolleges, practica, een weekopdracht over een depressieve patiënt en schrijft een aantal studenten een paper over een arbeids geneeskundig onderwerp. Verder staan in het nieuwe curriculum een tweetal keuzeprojecten in het teken van arbeid en gezondheid en worden bijdragen geleverd aan het kleinschalig klinisch lijnonderwijs. Ook worden in het nieuwe curriculum tweedejaars geoefend in het afnemen van de werkanamnese voordat ze bij een arbodienst een juniorcoschap van een week lopen. In 2008 is daartoe een overeenkomst gesloten met Achmea Vitale (voortgekomen uit de arbodiensten Commit, Prevend en Achmea Arbo) waardoor het aantal plaatsen voor een dergelijk juniorcoschap aanzienlijk is uitgebreid. Co-assistenten van het VUmc krijgen tijdens een terugkomdag aan de hand van casuïstiek onderwijs over theoretische en praktische aspecten van diverse beroepsziekten. Behalve aan medisch studenten verzorgt het NCvB ook scholing over beroepsziekten in de opleiding tot bedrijfsarts van NSPOH en SBOG Nijmegen. Daarnaast wordt veel gedaan aan na- en bijscholing, zowel van bedrijfsartsen als van andere groepen. In 2007 werd naast workshops over het melden van beroepsziekten ook een eigen training gegeven rondom de nieuwe NVAB-richtlijn contacteczeem. Daarnaast worden beroepsziektespecialisten jaarlijks gevraagd voor uiteenlopende bijdragen aan nascholing; in 2007 onder meer over zintuig & werk, infectieziekten en biologische agentia, COPD, individuele gevoeligheid, huidaandoeningen en blootstelling aan toxische stoffen.

10 8 San Oeij NCvB 07 Ik wil een duidelijk advies San Oeij is bedrijfsarts bij Arbo Unie en werkt veel voor de NS. De werknemers die hij begeleidt zijn voornamelijk machinisten en conducteurs. De machinist en conducteur zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor het veilig vervoeren van reizigers. Het is de taak van Oeij om te beoordelen of deze medewerkers (nog) veiligheidsgeschikt zijn. Meestal komt hij daar zelf wel uit. Maar bij twijfel vraagt hij advies aan de arts-deskundigen van de Polikliniek Mens en Arbeid. Die zijn door de Inspectie Verkeer en Waterstaat aangewezen om de veiligheidsgeschiktheid van spoorwegmede werkers te beoordelen. Tekst Rolf Smid Beeld Jocelyne Moreau

11 NCvB 07 San Oeij 9

12 10 San Oeij NCvB 07 Oeij zegt dat het inschakelen van deze artsen voor hem duidelijk meerwaarde heeft. Ze weten wat het werk van machinisten en conducteurs inhoudt. Dus kunnen ze ook veel beter dan reguliere specialisten het aspect arbeid meenemen in de beoordeling. Bij wat voor soort problemen schakelt hij de polikliniek nu in? Bijvoorbeeld als er een hartafwijking te zien is op een ECG. Dan wil ik weten wat daarvan de consequenties zijn. Het is lang niet altijd een kwestie van ja of nee. Soms is een gehoorapparaat nodig om iemand veiligheidsgeschikt te verklaren. Of iemand moet bijvoorbeeld zijn leefstijl aanpassen in verband met afwijkingen in het bloed. Want ik streef er natuurlijk naar om mensen in functie te houden. Zwart op wit Wat verwacht Oeij nu van de PMA? Een duidelijk advies. Ik ben uiteindelijk verantwoordelijk voor de beoordeling. Een fout kan grote gevolgen hebben. Stel je laat een machinist onterecht weer aan het werk gaan. Misschien zit hij dan de volgende dag op een trein met chemicaliën die door een woonwijk dendert. Op zich kan ik goed met die verantwoordelijkheid leven, maar bij twijfel wil ik wel goed advies. De volgende vraag is dan: zijn de adviezen die PMA verstrekt voor hem duidelijk genoeg? In 75% van de gevallen wel. Daarmee wordt ook duidelijk waar Oeij ruimte ziet voor kwaliteitsverbetering; Ik pleit voor meer stelligheid in de advisering. De arts-deskundige is gespecialiseerd in de aandoening waarvoor ik hem raadpleeg en kent de arbeidssituatie. Dan moet het toch mogelijk zijn om een heldere uitspraak te doen. Wat doet Oeij als het advies niet duidelijk genoeg is? Dan bel ik de arts op en dan komen we er vaak wel uit. Maar toch werkt dat anders. Ik heb dan niets zwart op wit. En dus heb ik ook niet het gevoel dat ik volledig word ondersteund in mijn afwegingen. Polikliniek Mens en Arbeid Aantal verwijzingen naar de PMA nov t/m dec Discipline nov (start PMA) 2007 Totaal t/m dec Audiologie Dermatologie Longen Psychiatrie Solvent Team Verwijzingen van de Nederlandse Spoorwegen Expertise Totaal t/m 2006: : 289 t/m 2007: 524 De Polikliniek Mens en Arbeid is te bereiken via de website Het telefoonnummer van de Polikliniek Mens en Arbeid is (020) Rechtstreeks Over de procedures die de PMA hanteert, is Oeij te spreken. Het elektronisch aanmelden levert eigenlijk nooit problemen op. Het enige kritiekpuntje is dat ik voor het invoeren van naam en telefoonnummer de functie knippen en plakken niet kan gebruiken. Verder vind ik het erg fijn dat de rekeningen rechtstreeks naar de NS gaan. Dat scheelt mij werk. Oeij zegt ook open te staan voor feedback van de PMA. Als mijn informatieverstrekking anders of uitgebreider moet, mogen ze dat zeker aangeven. Ik leer graag bij. Misschien zit zo n machinist de volgende dag op een trein met chemicaliën die door een woonwijk dendert

13 NCvB 07 Activiteiten 11 Activiteiten NCvB-medewerkers bezoeken regelmatig lezingen, voordrachten, workshops en congressen in binnen- en buitenland. Door het NCvB worden ook veel lezingen georganiseerd. Hieronder vindt u een lijst met door het NCvB gehouden of georganiseerde presentaties, lezingen, workshops en (na)scholingsbijeenkomsten. 11 januari 2 maart Dag Arbo-audiologie, Amsterdam International School of Oncology. Lezing over de arbeidgeneeskundig Mesothelioma of the pleura, Brussel consulent. (België). Lezing The worldwide asbestos 25 januari burden. International Conference on Occupational Health in agriculture 6 maart and rural areas, Napels (Italië) Voorzitterschap Conferentie: Geluid Lezing Occupational diseases in in het zwembad, een sprong in het agriculture in The Netherlands; diepe? biological factors. 8 maart 25 januari Jaarcongres VGMW, Utrecht Organisatie (i.s.m. VUmc) Bijeenkomst NVAB-kring Oost-Brabant Workshop Actuele arbeidsrisico s. NVAB Richtlijn Contacteczeem 13 maart en ADS. Vrouwen nu, Houtigehage (Frankrijk) Voordracht Allergie en luchtwegen. 31 januari NSPOH / Arbo Duo, Zaandam 15 maart Lezing Beroepsziekten in de bouw. Bijeenkomst Contactgroep Chemie samen met de sectie Arbeidstoxicologie van de NVT, Bunnik 1 februari Nascholingsdag bedrijfsartsen Vaststellen van private grenswaarden enerzekeringsgeneeskundigen, voor de werkplek. Drachten Voordracht Workshop COPD en maart werk. Organisatie European Round Table Meeting Neuropsychological 3 februari Aspects of the diagnostic criteria for Nascholing longartsen, Blankenberge (België) Encephalopathy, Keulen. Chronic Solvent induced Plenaire lezing Indoor Air pollution. 24 maart 8 februari Bouwartsen NSPOH, Amersfoort Nascholing NSPOH defensie, Presentatie Beroepsziekten. Hilversum Presentatie Inleiding beroepsziekten. 26 maart H.J. Doctorlezing voor NVAB Kring, 8-10 februari Amsterdam Congres EU-project: Promoting Lezing Slechthorendheid in en door health for working women, Athene het werk. (Griekenland) Presentatie Case study: Company 27 maart policies and protection of OSH of Spoordokters Achmea Arbo, pregnant workers. Utrecht Lezing Audiologie. 16 februari Dagvoorzitterschap Arbodag 30 maart Hepatitisweek, Amersfoort Organisatie Workshop AMC/ Presentatie Kennissysteem Infectieziekten en arbeid (KIZA): het waarom registratie van beroepsziekten, Universiteit van Manchester over en hoe. Amsterdam. 5 april PAOG, Nijmegen Medisch onderzoek bij chemische belasting. 24 april Eurostat, Luxemburg Lezing Detection of Occupational Diseases in the Netherlands. 26 april Academie voor Schoone Kunsten, Antwerpen (België) Health effects of materials used by artists; experiences from the Safe Studio Project. 1 mei Nascholing huisartsen en bedrijfsartsen, Paramaribo (Suriname). 16 mei Bedrijfsartsen Achmea Arbo, Amsterdam Lezing Slechthorendheid in en door het werk. 23 mei Artsen in opleiding tot bedrijfsarts NSPOH, Amsterdam Casuïstiekonderwijs Module Risico s in de arbeid. 25 mei Nederlandse Vereniging voor Arbeids- en Bedrijfsgeneeskunde Bedrijfsgeneeskundige Dagen, Papendal Workshop Individuele gevoeligheid voor beroepsziekten. Workshop Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten. 5 juni Invitational conference Riskobservatory European Agency for Safety and Health (OSHA), Brussel (België) Presentatie Establishing a European network for monitoring trends in occupational diseases and new and emerging occupational risks (MODERNET). Algemene vergadering Idewe, Leuven (België) Presentatie Beantwoorden dagelijkse vragen over infectieziekten met KIZA. 6 juni Organisatie Jubileumsymposium Tien jaar Solvent Teams: Opgelost? Het Solvent Team project , Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Voordracht Aanpak van oplosmiddelenproblematiek door Solvent Teams juni Bijeenkomst LobPol, Utrecht Presentatie Een Kennissysteem Infectieziekten en arbeid, waarom en voor wie? Workshops beroepsziekten succesvol In 2007 is er een vervolg gegeven aan de succesvolle workshops beroepsziekten. In een actieve ééndaagse workshop worden bedrijfsartsen uitgedaagd het diagnosticeren en registreren van beroepsziekten hoger op hun prioriteitenlijst te zetten. Aan de hand van concrete voorbeelden uit de eigen praktijk over overspanning, burnout, depressie, lage rugklachten en klachten van arm/schouder/nek wordt de beslissing om iets te beoordelen en te melden als werkgerelateerde aandoening besproken. Het NCvB gaat in 2008 door met deze workshops. Over het effect van (na)scholing op het gebied van beroepsziekten, bijvoorbeeld in de vorm van workshops, kunt u meer lezen in het artikel van Smits et al. in Occupational Medicine (2008), of in een artikel van Smits et al. in het Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; (15):

14 12 Activiteiten NCvB 07 PAOG Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Lezing Zintuig en werk: Slechthorendheid in en door het werk. 18 september Bedrijfsartsen Ardyn, Zwolle Organisatie workshop beroepsziekten. Heijermanslezing 15 juni Symposium Werken met een stemmings- en angststoornis, Universitair Medisch Centrum, Nijmegen Presentatie Richtlijnen voor werkgerelateerde stemmings- en angststoornissen. 15 juni Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Organisatie Heijermanslezing: Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten Presentatie Verhoogde gevoeligheid voor CTE. Presentatie Individuele gevoeligheid voor huid- en longaandoeningen. 22 juni Occupational Toxicology Course, Dortmund (Duitsland) Voordracht Occupational diseases by chemical exposure. 3 juli Nascholing Surinaamse bedrijfsartsen en huisartsen, Paramaribo (Suriname) Presentatie Richtlijnen voor werkgebonden aandoeningen van het bewegingsapparaat. 22 augustus Summer School NSPOH, Otterlo Lezing Kanker door het beroep september Organisatie European Round Table Meeting Neuropsychological Aspects of the diagnostic criteria for Chronic Solvent induced Encephalopathy, Amsterdam. 18 september Prinsjesdagsymposium Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen Lezing Klinische arbeidsgeneeskunde: Slechthorendheid in en door het werk. Voordracht Klinische arbeidsgeneeskunde in een Academisch Ziekenhuis. 9 oktober Organisatie Symposium Arbeids- Dermatosen Surveillance, Utrecht Presentatie Resultaten ADS en conclusies oktober 3th International Symposium on Work Ability, Hanoi (Vietnam) Presentatie Occupational diseases and elderly workers. 8 november Bedrijfsartsen Ardyn, Zwolle Lezing RSI casuïstiek. 22 november Conference International Centre for Occupational Health in Framing and Rural Health, Milaan (Italië) Prevention of allergic lung diseases by new breeding techniques in agriculture. 27 november Nationaal congres veiligheid en chemie, Rotterdam Voordracht Opsporing beroepsziekten door chemische stoffen Workshop opsporing van beroepsziekten door stoffen. 12 december NSPOH, Amsterdam Lezing Beroepsziekten in de bouw. 13 december Internationale invitational conference New and emerging risks, Amsterdam Organisatie en presentatie MODERNET. 14 december Nederlands Centrum voor Beroepsziekten, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Organisatie Heijermanslezing: Opsporing van bijwerkingen van werk Presentatie Betere opsporing van nieuwe risico s in het beroep. Bij diverse arbodiensten zijn presentaties en instructiebijeenkomsten gehouden in het kader van de beroepsziektemelding en -registratie en deskundigheidsbevordering. Deze lezing vindt twee maal per jaar plaats in het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam. De opkomst is altijd goed, er komen meestal rond de 250 deel nemers. De onderwerpen in 2007 waren, op 15 juni Verhoogde gevoeligheid voor beroepsziekten en op 14 december 2007 Opsporing van bijwerkingen van werk. In 2008 kwam op 20 juni Beroepsziekten en de kunsten aan bod en op 19 december is Beroepsziekten en de relatie met leeftijd het thema. Helpdesk Het NCvB heeft een goedwerkende helpdesk. Wanneer een vraag via de website binnenkomt, wordt deze binnen 48 uur beantwoord. In 2007 werden 796 vragen (2006: 777) behandeld. De helpdesk is te bereiken via de website > Helpdesk. Aantal helpdeskvragen per onderwerp 2007 Overig Infectieziekten Algemeen Gehoor Longen Neurologisch Bewegingsapparaat Huid Kanker Voortplanting Psyche

15 NCvB 07 Henriëtte Zwanenburg 13 Het melden van een beroeps ziekte dient vooral het algemeen belang. Maar daarnaast houdt het mijzelf ook scherp. Het is een signaal dat er echt iets in de organisatie speelt, dat ik bij de werkgever moet aankaarten, zegt Henriëtte Zwanenburg bedrijfs arts van arbodienst Ardyn. Een beroeps ziekte komt nooit uit de lucht vallen Tekst Rolf Smid Beeld Jocelyne Moreau Zwanenburg is al enige tijd een trouwe melder van beroepsziekten. Dat komt omdat we in de intercollegiale toetsing hebben geconstateerd dat we op dat punt tekortschoten. Ik besloot dat op te pakken. Daarbij komt erg goed van pas dat Ardyn voor spreekuurcontacten het classificatiesysteem CAS gebruikt. Bij het vastleggen van de diagnose moet je ook de beroepsgebondenheid aangeven. Indien de waarschijnlijkheid van een beroepsziekte hoog is code 2 of 3 wordt automatisch de knop voor het melden van een beroepsziekte zichtbaar. Als je daarop klikt, kom je op de NCvB-site. Kwetsbaar Zwanenburg werkt vooral voor het onderwijs en provinciale instellingen in Groningen en Friesland. Mentale belasting en werkdruk zijn de belangrijkste problemen. Overspannenheid is dan ook de beroepsziekte die ze het vaakst tegenkomt. Het bepalen van de beroepsgebondenheid bij overspannenheid blijft een lastige zaak. De ene persoon is nu eenmaal veel kwetsbaarder dan de andere. Bovendien kunnen er ook problemen thuis spelen. Maar als je goed naar de verschillende factoren kijkt, dan kun je de mate van waarschijnlijkheid behoorlijk goed aangeven. Wat doet ze als de klachten werkgerelateerd zijn? Bij overspannenheid is een snelle klachtenreductie van belang. Daarnaast koppel ik het probleem ook terug naar de leidinggevende. Die zegt al snel dat het aan de persoon ligt of aan het privéleven. Ik vertel dan dat er bij een beroepsziekte altijd sprake is van een samenspel tussen individu en organisatie. Een beroepsziekte is een signaal dat er te laat is ingegrepen. Dus wijs ik erop dat het belangrijk is om vroege symptomen te herkennen. Sommige werknemers zijn introvert en zeggen niks, hoor ik dan. Maar ook die geven signalen af. Ze zijn al een tijd extra stil of reageren opeens erg kribbig. Overigens kunnen leidinggevenden er zelf veel aan doen dat problemen bespreekbaar worden. Door bijvoorbeeld

16 14 Henriëtte Zwanenburg NCvB 07

17 NCvB 07 Henriëtte Zwanenburg 15 in het werkoverleg tegen medewerkers te zeggen: Is er iets met je aan de hand geestelijk of lichamelijk, maakt niet uit laat het mij weten! Als leidinggevenden dit oppakken, merk je dat meteen aan het verzuim. Feedback Een beroepsziekte melden kost weinig tijd. Toch is er sprake van ondermelding. Zwanenburg denkt dat dit komt omdat de relevantie voor de eigen praktijk van de bedrijfsarts niet direct duidelijk is. Het algemeen belang staat voorop. Gevraagd naar mogelijkheden om die relevantie te verhogen, antwoordt ze: Het zou leuk zijn als je ook enige feedback kreeg. Bijvoorbeeld: je meldt een beroepsziekte en vervolgens krijg je een therapeutisch handvat aangereikt: enkele aandachtspunten voor de advisering. Of dat je een beroepsziekte aanmeldt en dat er meteen wordt teruggemeld: Dit is melding zoveel van deze beroepsziekte dit jaar. Voor elke melding krijg je dan wat kennis terug. Ik ben dol op kennis, dus dat werkt voor mij stimulerend. De relatie tussen werk en ziekte vindt Zwanenburg erg interessant. Maar ook de andere kant van de medaille. Ik ben geïntrigeerd door de vraag: wat houdt mensen vitaal? Ik zie oudere werknemers die nog steeds veel plezier hebben in hun werk, terwijl veel collega s allang zijn afgehaakt. Ik vind het leuk om uit te vissen hoe dat kan. Kan ze een tip van de sluier oplichten? Het zijn vaak mensen die in staat zijn om altijd de krenten in de pap te zien en De logica dat iemand met een ziekte niet kan werken, bestaat in het grootste deel van de wereld niet. En terecht handig zijn in het overwinnen van moeilijkheden. Humor helpt ook. En sommige mensen zijn nu eenmaal leuker dan anderen. Die krijgen ook meer krediet van leidinggevenden en collega s. In de arbodienstverlening zie je nu ook een groeiende belangstelling voor deze beschermende factoren. Dat is denk ik de weg voor de toekomst. Ziekzijn komt daarbij ook in een ander licht te staan. Het hoeft geen belemmering te zijn om te werken. De logica dat iemand met een ziekte niet kan werken, bestaat in het grootste deel van de wereld niet. En terecht. We moeten veel meer kijken naar wat mensen wel in plaats van wat ze niet kunnen. Top 10 Top 10 van gemelde beroepsziekten aan het NCvB in 2007 Aandoening Aantal meldingen % in 2007 H620 Lawaaislechthorendheid ,9 P619 Overige aanpassingsstoornissen, surmenage ,4 L684 Repetitive strain injury RSI van schouder bovenarm 462 7,7 L103 Chronische aspecifieke lage rugpijn 370 6,2 L694 Epicondylitis lateralis 236 4,0 P611 Burn out 236 4,0 D611 Contactdermatitis, contacteczeem 137 2,3 L689 Overige aandoeningen van weke delen door druk- en overbelasting 126 2,1 L601 Spondylose, artrose van wervelkolom 104 1,7 L686 Repetitive strain injury RSI van pols en hand 103 1,7 Totaal ,0 Resterende aandoeningen ,0 Totaal

18 16 Commissies en werkgroepen NCvB 07 Commissies en werkgroepen Samenwerking en overleg met externe partijen is van groot belang. Wie het NCvB vertegenwoordigen in diverse (internationale) werkgroepen en (wetenschappelijke) commissies leest u hieronder. Jan Bakker Expertgroep Arbeidsdermatologie NCvB Werkgroep Allergische beroepsziekten Werkgroep ArbeidsDermatosen- Surveillance Werkgroep Implementatie NVABrichtlijn contacteczeem Ingrid Braam European Occupational Diseases Statistics (EODS) Technical Party Werkgroep Health and Safety at work statistics ICOH Scientific Committee on Neurotoxicology and Psychophysiology ICOH Scientific Committee on Agriculture and rural health Werkgroep Occupational Disease Statistics European Forum of insurances against Occupational Diseases and accidents at work Werkgroep Eurostat European Occupational Disease Statistics (EODS) Expert group Information Notices European List of Occupational Diseases Werkgroep verzekeringsgeneeskundig protocol Lage rugklachten (Gezondheidsraad) Werkgroep verzekeringsgeneeskundig protocol Hartinfarct (Gezondheidsraad) Werkgroep verzekeringsgeneeskundig protocol COPD (VGI) Werkgroep proefdierallergie Academisch Medisch Centrum Amsterdam Expertgroep Arbeidsdermatologie NCvB Werkgroep Infectieziekten en Arbeid (WIZA) ICOH Scientific Committee Research on Health Services Research and Evaluation in Occupational Health ICOH Scientific Committee History of Occupational Medicine Federatie van Academische Centra voor Arbeid en Gezondheid (FACAG) KNMG vertegenwoordiger bij de Union Européen des Médecines Spécialistes (UEMS), sectie Occupational Medicine Raad van Advies Nationaal Hepatitiscentrum Focusgroep TNO-project Arbeid in NHG Standaarden Stuurgroep landelijk meldpunt prikaccidenten Teus Brand Commissie Preconceptiezorg van de Gezondheidsraad NVAB Projectgroep Richtlijn Zwangerschap post partum Werkgroep Reproductie en Arbeid Gert van der Laan Commissie Arbeidsomstandigheden Sociaal Economische Raad (onafhankelijk lid) Begeleidingscommissie Diagnostiek Beroepsziekten College voor zorgverzekeringen (CvZ) Annet Lenderink Werkgroep Infectieziekten en Arbeid (WIZA) Teake Pal Commissie Gezondheid en Beroepsmatige Blootstelling aan stoffen van de Gezondheidsraad Commissie Normering Allergenen van de Gezondheidsraad NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning NVAB Commissie Richtlijnen, Onderwijs en Wetenschap Bestuur sectie Arbeids toxicologie, Nederlandse Vereniging voor Toxicologie Werkgroep Reproductie en Arbeid Werkgroep Allergische beroepsziekten Werkgroep ArbeidsDermatosen- Surveillance Bas Sorgdrager NVAB Werkgroep Multidisciplinaire Richtlijn Preventie Beroepsslechthorendheid Werkgroep Gezondheidsraadcommissie WIA Werkgroep Expertisecentrum Gehoor en Arbeid Redactie Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde Harry Stinis Landelijk coördinerend overleg infectieziekten (LCO/LCI) NVAB Projectgroep Richtlijn Zwangerschap post partum NVAB Werkgroep Richtlijn Influenza en de bedrijfsarts Werkgroep Cib/RIVM richtlijn prikaccidenten Werkgroep Infectieziekten en Arbeid (WIZA) Werkgroep Allergische beroepsziekten Werkgroep Reproductie en Arbeid Raad van Advies Stichting AAP NVAB Commissie tot toekenning van de Burger- en Zielhuispenning NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) Medewerker Tijdschrift Vergoeding Personenschade Werkgroep Voedsel en Waren Autoriteit: handleiding Arbo Kinderboerderijen NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) (voorzitter) Deskundige beroepsziekten voor rechtelijke macht Redactieraad AI-bladen reeks SdU Redactiecommissie Handboek Bedrijfsgezondheidszorg EU Expert Group information notices on diagnosis of occupational diseases Dick Spreeuwers NVAB (secretaris) Stuurgroep Internationale Betrekkingen (SIB) NVAB Werkgroep Bedrijfsartsen Klinisch Arbeidsgeneeskundig Genootschap (KAG) Werkgroep richtlijnen prikaccidenten protocol LCI Redactie brochure Hepatitis A in het werk Werkgroep opstellen Zwangerenkaart Stichting Beroepsopleiding huisarts

19 NCvB 07 Jaap Maas 17 Jaap Maas: Bij een pandemie kraakt Nederland in zijn voegen Tekst Rolf Smid Beeld Jocelyne Moreau

20 18 Jaap Maas NCvB 07 Over infectieziekten bestaat een schat aan informatie. Maar die informatie is niet toegesneden op de arbodienstverlening. Om dit te veranderen, is eind 2006 het Kennissysteem Infectieziekten en Arbeid (KIZA) opgericht. De site slaat aan en heeft nu zo n vierduizend hits per week. Jaap Maas, redacteur van KIZA, denkt dat de site profiteert van de groeiende aandacht voor infectieziekten. Ziekten als vogelgriep en SARS hebben het onderwerp in het brandpunt van de belangstelling gebracht. Daar komt bij dat de risico s toenemen door groei van handel en reisverkeer, bevolkingsdruk en opwarming van het klimaat. Ook voor infectieziekten is de wereld een global village geworden. Jaap Maas is gepromoveerd op Hiv en Aids bij de bekende Aids-onderzoeker Coutinho. Bij Arbo Unie werkt hij nu als senior expert met als aandachtsgebied infectieziekten. Wat is er zo boeiend aan het onderwerp? Het zijn vaak hele dynamische processen, waarbij een interactie plaatsvindt tussen de natuur en het menselijk handelen. Aids is een goed voorbeeld. Daarvan denken we nu dat het virus al eeuwenlang bestond onder apen in de jungle. Maar door ontbossing en het oprukken van de mens is het zich opeens verder gaan ontwikkelen. Iets soortgelijks geldt voor de vogelgriep. Dat is in wezen een onschuldige aandoening. Een kip draagt het virus altijd bij zich. Door de bevolkingsdruk in Azië en het feit dat allerlei dieren op het erf door elkaar lopen en mens en dier dicht op elkaar zitten, zou het virus zich kunnen mengen met het menselijk griepvirus. Hieruit zou dan een nieuw virus kunnen ontstaan waar mensen geen afweer tegen hebben. Referentiebaken Maas is sinds vorig jaar betrokken bij KIZA als redacteur. Het redacteurschap bevalt hem goed. Samen met Harry Stinis, André Weel, Boyd Berends en Annet Lenderink vormt hij een gedreven redactie. We vertalen de informatie die over infectieziekten voorhanden is naar de bedrijfsgeneeskunde. Dit is tot nu toe nauwelijks gebeurd. Dus zijn we eerst met de grote items begonnen, zoals hepatitis en Hiv. Nu wordt het steeds meer maatwerk en beginnen we ook aan de complexe onderwerpen. Zo maak ik op het moment een artikel over MRSA, de ziekenhuisbacterie. Daar bestaan nog weinig harde onderzoeksgegevens over. Toch probeer je uit flarden kennis dan een verhaal te maken dat iets zinnigs zegt over preventie en besmettingsrisico s. Later moet die kennis dan weer worden geactualiseerd op basis van nieuw onderzoek. Hepatitis Op welke manieren kunnen bedrijfsartsen profiteren van de verzamelde kennis? Daarbij kun je denken aan de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie. In een RIE wordt vaak niet gekeken naar biologische agentia. Neem een afdeling voor pasgeborenen in een ziekenhuis. Daar het vaccin tegen kinkhoest minder goed blijkt te werken dan gedacht, zou een arts of verpleegkundige zeer jonge patiëntjes kunnen besmetten, bijvoorbeeld couveusekinderen. Moeten deze medewerkers worden gevaccineerd tegen kinkhoest? En welke andere voorzorgsmaatregelen kunnen er worden getroffen? De individuele bedrijfsarts weet dat vaak niet. Voor dit soort vraagstukken willen wij een referentiebaken zijn. Dan hoeft niet iedere bedrijfsarts zelf het wiel uit te vinden. Hoe bestaande kennis wordt vertaald naar een concrete werksituatie, illustreert Maas aan de hand van hepatitis A. We weten dat hepatitis A via poep wordt overgebracht en dat kinderen van migranten relatief vaak besmet zijn. De discussie was toen: moet je medewerkers van kinderdagverblijven vaccineren? Op grond van de literatuur hebben we

21 NCvB 07 Jaap Maas 19 gezegd: ja, goed werkgeverschap vereist dat je dat aanbiedt. En we hopen dan ook dat de bedrijfsarts dat bij de werkgever aankaart. Op de site staat ook het laatste nieuws over mogelijke risico s in de werksituatie. We zijn geabonneerd op internationale signaleringssystemen. Daar halen we veel informatie uit. Zo bleek onlangs dat 30% van de varkens is besmet met MRSA. Op de site waarschuwen we daar dan voor. Financiering De toegenomen status van de site blijkt niet alleen uit de hoge bezoekersaantallen. Het RIVM vraagt ons ook steeds vaker om expertise over werk in te brengen. Ik schrijf nu een stuk over werken met Hiv. De aanbevelingen zal het RIVM ook in het eigen informatiesysteem opnemen. Ik verwacht dat we op het gebied van infectieziekten elkaar steeds vaker zullen aanvullen. Toch blijft er nog genoeg te wensen over. De financiering is eigenlijk veel te krap. Mijn bijdrage aan KIZA wordt betaald door de Arbo Unie; het gaat slechts om enkele uren per week. Het NCvB betaalt de overige redactieleden, maar ook hun tijd is beperkt. Dus doen we veel in onze vrije tijd. We lopen nu echt tegen fysieke grenzen aan. Als je ervoor kiest om een bepaald onderwerp uit te diepen, dan weet je dat daardoor allerlei andere onderwerpen blijven liggen. Met een ruimere, structurele financiering kun je van blijvende betekenis worden. Denk aan de arbocatalogi die branches gaan maken; daar kunnen we een belangrijke rol in spelen. En je kunt mensen gaan betalen voor het Het is zorg wekkend dat de bedrijfsarts geen rol is toebedeeld bij een pandemie. 40% van de griep besmettingen vindt plaats op het werk of op school. KIZA in cijfers Aantal bezoekers aan kiza.nl vanaf de start eind 2006 Aantal unieke bezoekers Weken

22 20 Jaap Maas NCvB 07 schrijven van een artikel, het onderhouden van de site, het bijhouden van de literatuur. Verder hoopt Maas dat de site uiteindelijk ook gevoed gaat worden door bijdragen van gebruikers. Op die manier zou KIZA zich echt ontwikkelen tot een internetcommunity. De eerste aanzet in die richting is overigens al gegeven. Aan KIZA gelieerd is het internetforum Werkgroep infectieziekten en arbeid (WIZA). Hier bespreken bedrijfsartsen en andere deskundigen problemen en geven elkaar raad. Het zijn vaak geanimeerde discussies. Laatst nog over Hiv-positieve tandartsen. Hoe ga je daarmee om? Niks aan doen, zegt de één, want het risico is heel klein. Wel maatregelen treffen, zegt de ander, want er is toch een zeker risico. Publicaties Dit is de lijst met alle NCvBpublicaties van Op onze website ( nl) > NCvB > publicaties > 2007 vindt u bij sommige publicaties een link naar het artikel. Bijvoorbeeld bij alle Berichten uit het NCvB in het Tijdschrift voor Bedrijfs- en Verzekeringsgeneeskunde. Bakker JG. Reactie op NVABrichtlijn Contacteczeem: preventie, behandeling en begeleiding door de bedrijfsarts. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(3): Pandemie Het meest spectaculaire en huiveringwekkende onderwerp bewaren we tot het eind van het gesprek: de influenzapandemie. Dat die ooit komt is zeker, de vraag is alleen wanneer. Maas heeft zich uitgebreid in het onderwerp verdiept. Bij een pandemie kraakt Nederland in zijn voegen. Naar verwachting wordt 30-50% van de mensen ziek. Ziekenhuizen raken overbelast. Veel bedrijven komen stil te staan, omdat mensen massaal thuisblijven. Het openbaar vervoer wordt uit angst nauwelijks meer gebruikt. Ouders houden hun kinderen thuis van school. De overheid heeft voor zo n uitbraak draaiboeken klaarliggen. Het verbazingwekkende is dat huisartsen en GGD en hierin nadrukkelijk een rol hebben, maar arbodiensten en bedrijfsartsen niet of nauwelijks. Maas vindt dat erg zorgwekkend: Ongeveer 40% van de griepbesmettingen vindt plaats op het werk of de school. Dat is meer dan in het gezin! Als een pandemie zich voordoet, dan komt die hoe dan ook op het bord van de bedrijfsarts terecht. Bedrijven zullen van hun bedrijfsartsen willen weten welke maatregelen ze moeten treffen om besmettingen te voorkomen en hoe ze het bedrijf toch draaiende kunnen houden. Verder moet een bedrijfsarts ook nu al kunnen adviseren over preventie. Je kunt bijvoorbeeld vastleggen dat je bij een pandemie niet meer samen in de kantine eet en dat medewerkers zo veel mogelijk thuis werken. Arbodiensten en bedrijfsartsen geen plaats geven in de draaiboeken, betekent dat je in de dijk een gat laat zitten. Bakker JG, Lenderink AF. Berichten uit het NCVB. Beroepsziektemelding staat en valt met de diagnose. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(10): Brand T. Berichten uit het NCVB. Voortplanting en werk : relevante ontwikkelingen voor de praktijk. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(7): 329. Dijk J van, Govaarts J, Voumard PA. Vocational rehabilitation of locomotive engineers with ischaemic heart disease. Occupational medicine 2007; 57(2): Geilenkirchen MT, Beek DD van, Kuijer PPFM, Nieuwenhuijsen K. Aspecifieke lage rugklachten en depressie als beroepsziekten : onderrapportage gerapporteerd! Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(7): Han-De Groot M, Kuijer P, Frings- Dresen M. Berichten uit het NCVB. Artrose van de knie als beroepsziekte. Tijdschrift voor bedrijfs- en verzekeringsgeneeskunde 2007; 15(8): Houben R, Sorgdrager B, Dreschler WA. Lawaaibelasting en auditief functioneren van machinisten. Amsterdam: Expertisecentrum Gehoor & Arbeid, 2007; Rapportnummer: G&A Een onderzoek in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen.