Transformatie, next steps

Transcriptie

1 26/2/18 Transformatie, next steps Logica vanuit bancair perspectief Maarten Donkers 21 februari 2018 Rabobank Vastgoed kernsector in Bankieren voor Nederland Banking for food Bankieren voor Nederland 1

2 Vastgoedwereld van morgen Driving forces Slim Duurzaam Internet of Things Blockchain API Klimaatverandering Energie transitie Robotica 3D-productie Virtual Reality Artificial Intelligence Hergebruik materialen Leegstand oplossen Gevolgen voor onze vastgoedmarkt Vandaag en morgen Huurwoningen Vandaag Voorraad Aanbod Beleggingen Opname Huurprijzen LANGZAAM ECONOMISCH HERSTEL SMART Morgen SOCIETY Vraag 2025 t.o.v. huidige voorraad Bedrijfruimte 2% Kantoren -8% Winkels Huurwoningen -13% 13% Kantoren Bedrijfsruimte TRADITIONAL SOCIETY SNEL ECONOMISCH HERSTEL Winkel 2

3 Aanpassen aan verandering Waar beweegt de vastgoedmarkt zich naar toe? Slim Duurzaam Internet of Things Blockchain API Robotica Klimaatverandering Energie transitie Hergebruik materialen Leegstand oplossen 3D-productie Virtual Reality Artificial Intelligence Smart Cities Smart Industry Smart Buildings Smart Contracts Toekomstbestendig vastgoed is méér dan energiezuinige gebouwen Rabo Real Estate Finance Focus op innoveren en verduurzamen Financieringsoplossi ngen voor toekomstbestendig vastgoed Innoveren Slim stimuleren Leefomgeving Duurzaam versterken 3

4 Innoveren in het vastgoed Bricks en bytes smelten samen in 5 stappen Nieuwe business modellen Schaalbare oplossingen voor klantvragen Productverbetering Abonnement Zonder tussenpersoon Marktplaats Integratiemodel Procesoptimalisatie Business model innovatie - Oplossing voor klantprobleem - Schaalbaar On demand model Hypermarkt model Freemium model Green model Bron: StartupBootcamp Bewerking: Rabobank 4

5 En vastgoed dan? De transitie is al in gang gezet Productverbetering Abonnement Zonder tussenpersoon Marktplaats Integratiemodel Procesoptimalisatie Business model innovatie - Oplossing voor klantprobleem - Schaalbaar On demand model Hypermarkt model Freemium model Green model Bron: StartupBootcamp Bewerking: Rabobank Leefomgeving versterken Toekomstbestendig vastgoed is een breed begrip Zuinige gebouwen Gezonde locaties Maatschappelijke impact Duurzame ondernemers 5

6 Nederland is nooit af Historisch besef is noodzakelijk Groei 100 jaar vastgoed M 2 WONINGEN M 2 OVERIG VASTGOED 6

7 Dichtheid 100 jaar vastgoed WONINGDICHTHEID IN M 2 PER KM 2 DICHTHEID OVERIG VASTGOED IN M 2 PER KM 2 Transformatie is logisch Bijna niemand is tégen transformatie Transformatie opgave wordt net zo belangrijk als nieuwbouwopgave Transformeren = win-win: Leegstandproblematiek oplossen Lokaal woningtekort verminderen Verdichten en verduurzamen bebouwde omgeving 7

8 Financiering door de Rabobank Bijdragen aan versterking lokale gebieden Transformatie als kernonderdeel naar circulaire gebouwde omgeving In 7 jaar tijd heeft de Rabobank Dat is vergelijkbaar met Kantoren werden het meest getransformeerd Door transformatie ontstonden al 2 miljoen m 2 transformatie gefinancierd 400 voetbalvelden 1,2 miljoen m 2 kantoor nieuwe woningen Bijdrage Rabobank Maatschappelijk impact, overal in Nederland Stimuleren kansrijke (her)ontwikkelingen, van klein tot groot Iconen Locaties Volumes Lokaal A dam Toren Amsterdam Hyde Park Hoofddorp SoZa Den Haag Koningsoord Berkel -Enschot 8

9 Transformatie atlas 2017 Hoeveel woningen? Definities en aannames Bijdrage woningtekort? Transformeren of nieuwbouw? Hoe transformatie faciliteren? Toekomstbestendig? Grootste kansen / laagste risico s? Analyse op gemeenteniveau Methodiek 9

10 Uitkomsten Langdurig en structurele leegstand kantoren Meer dan 3,2 miljoen m² langdurige en s tructurele kantorenleegstand in Nederland Sterke concentratie in relatieve termen (o.a. Al mere, Nieuwegein, Kerkrade) Uitkomsten Verwachte huishoudensgroei Landelijke groei op bijna 3,4% (> huishoudens) in de komende 5 jaar Sterkste groei te verwachten in Randstad, Brabantse stedenrij en Groningen 10

11 Uitkomsten Verwachte prijsstijging Krapte op woningmarkt wordt deels verklaard door weinig aanbod, anderzijds door veel transacties Krapte manifesteert zich met name op Randstad, Gelderland, Noord-Brabant en Groningen Transformatie kwadrant 11

12 Uitkomsten Transformatiekansen: Top 25 steden Bancaire beoordeling Banken zeggen niet altíjd nee 1. Is er markt voor een andere bestemming? 2. Is een gebouw technisch aanpasbaar? 3. Wegen toekomstige inkomsten op tegen de kosten? 4. Is een nieuwe bestemming juridisch haalbaar? 5. Is er voldoende financiële reserve voor tegenvallers? 6. Verwachten wij dat de klant in staat is het hele proces te doorlopen? 12

13 Next steps Van transformatie naar circulair Van gebouwen naar gebieden Van kantoren naar winkels en maatschappelijk vastgoed Van Randstad naar Nederland Van afvalprodukt naar materialen databank Ambities zijn hoog Als we een mens op de maan kunnen zetten Circulair Bouwen betekent het ontwikkelen, gebruiken en hergebruiken van gebouwen, gebieden en infrastructuur, zonder natuurlijke hulpbronnen onnodig uit te putten, de leefomgeving te vervuilen en ecosystemen aan te tasten. Bouwen op een wijze die economisch verantwoord is en bijdraagt aan het welzijn van mens en dier. Januari 2018, Transitieagenda circulaire bouweconomie Rijksprogramma Nederland circulair

14 Banken ondersteunen dit Grondstoffenakkoord Vijf circulaire business modellen Ambities in bouw en vastgoed waarmaken Vijf circulaire business modellen Vertaald naar bouw en vastgoed Praktische voorbeelden Impact op totale sector Circulair ontwerp Hergebruik van grondstoffen Circulair bouwen Circulair (ver)bouwen The Green House (Utrecht) Emergis (Zeeland) Verlengen levensduur Deelplatform Circulair onderhoud en transformatie Circulair in-en verkopen De Groene Toren (Eindhoven) Madaster (materialenpaspoort) Product als dienst Circulair exploiteren Seats2Meet (diverse locaties) 28 14

15 26/2/18 Circulaire voorbeelden van morgen Lee Towers, Rotterdam Hyde Park, Hoofddorp KPMG, Amstelveen Zaans Medisch Centrum, Zaandam Rijnhuizen, Nieuwegein Bijlmerbajes, Amsterdam Dank voor uw aandacht Rabo Real Estate Finance 15