Jaarverslag en jaarrekening. over het boekjaar 2010 van de. dienstenorganisatie. van de Protestantse Kerk in Nederland

Transcriptie

1 Jaarverslag en jaarrekening over het boekjaar 2010 van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland Uitgebracht door: Bestuur van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland Utrecht, 9 mei 2011 Rapport kleine synode d.d. 24 juni 2011 KDB Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 1

2 Inhoudsopgave Voorwoord 4 1 Kerncijfers 8 2 Activiteiten programmalijnen 9 Institutionele Ondersteuning 9 Kerk in Ontwikkeling 12 Missionair Werk en Kerkgroei 15 Kerk in Actie 19 Jeugdwerk Protestantse Kerk 24 Protestants Centrum voor Toerusting en Educatie 28 Expertisecentrum 30 Mobiliteitsbureau predikanten 31 Werkbegeleiding predikanten en kerkelijk werkers 32 Communicatie & Fondsenwerving 33 3 Beleid Beleidsplan Werkplannen en begroting Bestuur en directie 41 Verantwoordingsverklaring 41 Verslag bestuur en directie 43 5 Vrijwilligers, Personeel en Organisatie 48 Vrijwilligers 48 Personeel 48 Organisatie 51 6 Risicobeheersing 52 7 Financiën 54 Balans 54 Staat van baten en lasten 54 Solidariteitskas 58 8 Jaarrekening 61 Balans (na resultaatverwerking) 61 Staat van baten en lasten 62 Resultaatverdeling 64 Kasstroomoverzicht 65 Waarderingsgrondslagen 66 Toelichting op de balans 69 Toelichting op de baten en lasten 78 9 Overige gegevens 95 Vaststelling 95 Gebeurtenissen na balansdatum 95 Controleverklaring Bijlage: Lijst van afkortingen 97 Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 2

3 Colofon Dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland Postbus RM Utrecht Telefoon: (030) Fax: (030) Internet: Bezoekadres: Joseph Haydnlaan 2a, 3533 AE Utrecht Missie dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk De generale synode van het kerkgenootschap de Protestantse Kerk in Nederland laat zich, overeenkomstig ordinantie 11 artikel 18 lid 1 en 2 van de kerkorde, voor de verzorging van de generale financiën van de kerk bijstaan door het bestuur van de dienstenorganisatie, die de aan zijn zorg toevertrouwde vermogensrechtelijke aangelegenheden van de Protestantse Kerk in Nederland beheert. De dienstenorganisatie ondersteunt de kerk, de gemeenten en allen die daarbinnen werken: - in hun betrokkenheid op God, op elkaar en op de wereld - in het getuigenis van Jezus Christus - in de dienst van gerechtigheid en barmhartigheid Daarbij verricht zij haar activiteiten in verbondenheid met andere kerken en maatschappelijke organisaties in binnen- en buitenland. Om haar taken namens de kerk en gemeenten uit te kunnen voeren: werkt zij dienstverlenend op basis van de vraag om ondersteuning en toerusting van het kerkelijk kader gericht op het beheer en de opbouw van de gemeente, de groei en de verdieping van het geloof en de theologische reflectie, de viering en beleving in de liturgie en de dienst aan de samenleving; draagt zij mede zorg voor de opleiding en nascholing van predikanten, kerkelijk werkers en ander (vrijwillig) kader; ondersteunt zij het geloofsgesprek en het spreken en leven van de kerk door studies en handreikingen, ook op het gebied van de geestelijke, politieke en economische krachten in de wereld; organiseert zij het werk zo dicht mogelijk bij de vragen van de gemeenten en van het kerkelijk kader, in de vorm van een concreet en transparant aanbod; voert zij het werk uit binnen de beleidskaders, die door de ambtelijke vergaderingen van de kerk zijn gesteld, op basis van de kerkorde; heeft zij de verantwoordelijkheid om zorgvuldig om te gaan met mensen en middelen. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 3

4 Voorwoord Hierbij bieden wij u het jaarverslag en de jaarrekening 2010 aan van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland. Dit jaar hebben we voor de inleiding een ietwat onorthodoxe benadering gekozen, proberen wij u een indruk te geven over ons werk door middel van een rondleiding door ons gebouw. Wie naar ons Protestants Landelijk Dienstencentrum toeloopt, ziet de laatste steigers staan. Ons gebouw ziet er weer keurig uit. Goed onderhoud is een christelijk werk, al bracht het soms een heidens lawaai met zich mee. Nu hier en daar nog nieuwe vloerbedekking. Het werk is nooit af. In 2010 hebben we een intense bezinning gehouden over ons onroerend goed, ter voorbereiding op de Generale Synode van Strategie en beleid In 2009 is het beleidspan door de synode vastgesteld. Strategische keuzes zijn geformuleerd op basis van een evaluatie van het tot en met 2008 gevoerde beleid, een omgevingsverkenning en een SWOT-analyse, waarin de kansen, bedreigingen, sterke en zwakke kanten zijn benoemd. De centrale thema s in het beleidsplan zijn: versterken van het missionaire karakter van onze kerk, verdiepen van de aandacht voor het jeugdwerk, ondersteuning van predikanten en kerkelijk werkers en verbreden van de betaalde dienstverlening (waaronder het accent leggen op het werven en toerusten van vrijwilligers). Met betrekking tot Kerk in Actie wordt ingezet op het versterken van de kerkelijke profilering, de ondersteuning van gemeenten en het verbeteren van de partnerschappen met andere organisaties. In de communicatie wordt een focus aangebracht door het werk van Dienstenorganisatie, JOP en Kerk in Actie helder en overtuigend te presenteren als werk van de Protestantse Kerk. We kiezen een communicatiestrategie die het saamhorigheidsgevoel in de Protestantse Kerk versterkt en concentreren ons op die communicatie die direct in het belang is van de gemeenten. Voor de dienstenorganisatie is de balanced scorecard methode verder ontwikkeld. Zo willen we steeds transparanter de kwaliteit van ons werk laten zien. Want kerk en wereld zijn betrokken en houden ons op een goede manier in de gaten. Het luistert nauw! LRP Na de balie rechtsaf, door de lange gang van vergaderzalen, naar een brede deur. Daarachter zitten de preses en de scriba, en de medewerkers van Institutionele Ondersteuning met daarbij nu de mensen van de ledenregistratie. Medewerkers van de SMRA zijn bij ons in komen huizen, en moeten een bestaand systeem in de lucht houden en de gegevens converteren naar een nieuw systeem. Dat vraagt veel. Het project ligt op schema, maar het belangrijkste deel komt nog: het invoeren van het systeem in de gemeenten en de vele vragen die dit de servicedesk gaat opleveren. De inzet van zoveel vrijwilligers bij het uittesten en verbeteren van het systeem is een grote steun in de rug. Synode Wij hebben geslaagde synodezittingen gehad. Vóór de schermen zit het moderamen. Achter de schermen zit het synodesecretariaat, dat alle zeilen bij moet zetten om alles goed te laten verlopen. Op dit gebied zijn grote verbeteringen te zien. En dan was er ook nog de nationale synode in Dordrecht, waar honderden mensen uit het grondvlak van veel reformatorische kerken bij elkaar Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 4

5 kwamen. Voor wie (terecht!) in de kleine stappen en de lange weg gelooft, geldt: kruipolie is óók olie. Het zal er toch mee moeten beginnen dat vastgeroeste sloten van louter plezier gaan knarsen en de deuren uiteindelijk opengaan. Het lijkt er trouwens op dat de processen tegen de kerk naar aanleiding van de vereniging van 2004 nu ten einde lopen. Als Juridische Zaken destijds niet op de voetangels en klemmen gelet had, was het leed niet te overzien geweest. Dat mag óók wel eens hardop gezegd worden. Jeugdwerk Op donderdagmorgen klinkt uit de kapel muziek uit Taizé. Soms wordt er ineens meerstemmig gezongen. Wij waren blij met JOP en C&F voor ruim deelnemers aan de Europese Jongeren Ontmoeting van Taizé. De deelnemers kwamen uit heel Europa. JOP, en zijn medewerkers zorgden voor een unicum: in één klap kreeg de dienstenorganisatie vijf nieuwe predikanten onder de leden. Daar worden wij bepaald niet slechter van. Ook komen er steeds meer jeugdwerkers die door de gemeenten kunnen worden ingehuurd. Minder opvallend, maar wel waardevol: het nieuwe materiaal Basics voor kindercatechese. Missionair Werk Dan gaan we naar de eerste verdieping waar we de kamers van Missionair werk vinden. De grote toer van het programma Missionair Werk en Kerkgroei langs tientallen classes is nu achter de rug. Er wordt al weer aan een vervolg gewerkt. Wie bij de dienstenorganisatie werkt, kan het soms (on)behoorlijk voor de kiezen krijgen. Incasseren hoort erbij. Het is beter dat ze over je schrijven dan dat ze je doodzwijgen. Van sommige kritiek hoeven we ook niet te schrikken. Intussen gaat het aanvuren van gemeenten en het mogelijk maken van pioniersplekken gewoon door. Ds. Rob Visser is begonnen als pionier in Amsterdam IJburg en voor Nieuw-Vennep zijn alle voorbereidingen gedaan. Kerk in Ontwikkeling Binnen KiO, in het gebouw te vinden op de verdieping boven het synodebureau, is er een uitvoerige ronde gemaakt langs de regionale steunpunten. Wat zijn de ervaringen die onze onzichtbare collega s, de gemeenteadviseurs, onderweg opgedaan hebben? Onzichtbaar staat hier opzettelijk tussen aanhalingstekens. Juist de gemeenteadviseurs met hun collega s van kerkbeheer, JOP, de HRMinterimpredikanten en de medewerkers van Interactief vormen voor de gemeenten het gezicht van de dienstenorganisatie. Er is in de afgelopen jaren op een nieuwe manier gewerkt. De thuiswerkende gemeenteadviseurs die van huis uit hun werkgebied kennen, hebben in de gemaakte ronde hun reisverhalen verteld. De berichten worden gebundeld en door KiO in beleid omgezet, al kan dat natuurlijk niet van de ene dag op de andere. Wat KiO doet, raakt immers iedereen. En voor wie mocht denken dat KiO alleen navelstaart op het eigen functioneren: tijdens de evaluatie gaat de dienstverlening en de intensieve begeleiding van gemeentes gewoon door. In december 2010 kerstfeesten met de TV in Den Bosch. In 2011 komt er in Gouda een grote manifestatie rond het lijdensevangelie: The Passion, bekend van de BBC. Ook weer een nieuwe manier om zichtbaar te zijn. Kerk in Actie Kerk in Actie en ICCO liggen vlak naast elkaar, en dat geldt niet alleen voor de werkplekken in het gebouw. ICCO had erop mogen rekenen beloond te worden voor haar inventiviteit en ondernemingszin. Er is geïnvesteerd in de regionalisering en er zijn ook persoonlijke offers voor gebracht. Om dan afgestraft te worden met een koude sanering op ontwikkelingshulp is een bittere pil voor ICCO en haar medewerkers. Wij wensen onze collega s moed en durf toe. Het is op dit moment nog niet duidelijk welke gevolgen er zullen zijn voor partners, projecten en personeel. Kerk in Actie gaat dit avontuur Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 5

6 aan onder de nieuwe leiding van Evert-Jan Hazeleger. Arie van der Plas is aan het afscheid nemen. Wij danken Arie voor al zijn inzet, wereldwijd en hemelsbreed. En we wensen Kerk in Actie en ICCO toe dat zij samen kunnen werken aan de verwarming in Nederland; een klimaatsverandering in omgekeerde en gunstige richting. Zo lang er mensen in de kou blijven staan, zal het werk hard nodig zijn. Kerk in Actie was dit jaar in staat het werk van de plaatselijke diaconie een landelijk gezicht te geven met de presentatie van het armoederapport. Communicatie en Fondsenwerving Op de eerste verdieping zijn de werkkamers van Communicatie en Fondsenwerving. Het was hier een druk jaar: de hectische SHO-actieweken met het actiecentrum hier in het gebouw, het implementeren van de nieuwe communicatiestrategie met het jaarthema hoop, en het opzetten van de samenwerking met ICCO. De persdienst functioneert goed. De fondsenwerving wordt nog belangrijker dan zij al is. Kerkbalans nieuwe stijl slaagt er in om elk jaar de inkomsten nog iets te laten groeien. Dat zouden wij voor het werk van Kerk in Actie toch ook moeten kunnen. Wie beroepshalve geregeld ergens anders kerkt of voorgaat, ziet bij de aankondigingen van de collecte nog wel eens met lede ogen dat Kerk in Actie allerminst vanzelfsprekend als óns gezamenlijk protestants kerkenwerk wordt gedragen. Hier zou het wij-gevoel in de kerk nog wel wat sterker kunnen worden. Of moeten wij brutaler worden, leven met meer lef? Financiën & Control Op de tweede verdieping vinden we de afdeling financiën & Control. Wij mogen onszelf gelukwensen met het CBF-keurmerk; we hebben dit kwaliteitsstempel weer voor vijf jaren gekregen. De beheersbaarheid van onze kosten neemt dankzij geregelde maandrapportages toe, en er wordt transparant gerapporteerd. We zitten gelukkig in de zwarte en niet in de rode cijfers. Dat is niet alleen maar aan de afdeling Financiën & Control te danken, maar aan de medewerkers. Het lijkt er soms op dat we met minder mensen méér werk doen. Urenregistratie meet alleen maar de buitenkant; toewijding en inzet proef je. Het jaar 2010 laat een positief operationeel resultaat (ten gunste van de risicoreserve) zien van bijna 1 mln. Wederom een mooi financieel resultaat, dat stemt tot dankbaarheid. Ook de additionele kosten in het kader van de ledenregistratie zijn in dit resultaat verwerkt. De financiële resultaten worden in hoofdstuk 7 uitgebreid toegelicht. Personeel / ondernemingsraad Ons ziekteverzuim is normaal maar door enkele langdurig zieken is het percentage hoger dan afgelopen jaren. HRM, ook op de tweede verdieping, is bezig met de verdere verwerking van het medewerkerstevredenheidsonderzoek. Het mobiliteitsbureau liet met behulp van het expertisecentrum een onderzoek doen naar de tevredenheid van zijn cliënten. Herman te Pas gaat langzamerhand afscheid nemen. Paula van den Bosch neemt de leiding langzaam maar zeker van hem over. En daarmee is voortgang gemaakt op ons wensenlijstje: meer genderbalans in leidinggevende functies. In 2010 adviseerde de Ondernemingsraad positief over de veranderingen binnen Kerk in Actie / ICCO met betrekking tot de verplaatsing van het relatiebeheer van het werelddiaconale werk naar de Regional Offices. Ook werden positieve adviezen uitgebracht over de vorming van een gezamenlijke afdeling Communicatie & Fondsenwerving van de Dienstenorganisatie en ICCO en de inrichting van de ondersteuning en dienstverlening van de Ledenregistratie Protestantse Kerk (LRP). Tevens stemde de Ondernemingsraad in met een wijziging van de arbeidstijdenregeling voor de medewerkers van het team verzorging van de afdeling Facilitaire Zaken. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 6

7 Verder besteedde de Ondernemingsraad onder andere aandacht aan de overgang van de uitvoeringsorganisatie predikantspensioenen naar het Pensioenfonds Predikanten, enkele structuurwijzigingen binnen JOP, het vrijwilligersprotocol en de uitkomsten van het medewerkertevredenheidsonderzoek. In het jaarlijkse overleg tussen de ondernemingsraad en het bestuur van de dienstenorganisatie werd gesproken over de ontwikkeling van de dienstenorganisatie aan de hand van het Jaarverslag van de Ondernemingsraad over Na de verkiezingen van 26 april 2010 werd een nieuwe, kleinere Ondernemingsraad geïnstalleerd. Er werd een start gemaakt met het werken met commissies en contactpersonen. Zo kijken we terug op Dankbaar voor alle inzet en inspanningen. Nee, in het verleden behaalde resultaten zijn geen garantie voor toekomstige resultaten. Dat zeggen wij wel eens. Maar we zeggen óók: op hoop van Zegen. Die Zegen van onze Here God wensen we iedereen toe. Vaststelling jaarstukken Conform ordinantie 11, artikel 18, laat de generale synode zich voor de verzorging van de generale financiën bijstaan door het bestuur van de dienstenorganisatie. Overeenkomstig artikel 13 van de generale regeling voor de dienstenorganisatie legt het bestuur van de dienstenorganisatie de opgestelde jaarrekening ter vaststelling voor aan de kleine synode. Het bestuur heeft het genoegen, op grond van deze jaarstukken en ondersteund door een goedkeurend advies van de auditcommissies, het volgende preadvies uit te brengen: De onder zijn verantwoordelijkheid opgestelde jaarstukken van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland voldoen aan de Richtlijn Fondsenwervende Instellingen (650) van de Raad voor de Jaarverslaggeving. Het bestuur adviseert de van een controleverklaring voorziene jaarrekening 2010 van de dienstenorganisatie, die sluit met een positief operationeel exploitatieresultaat van , vast te stellen, welk bedrag ten gunste kan worden gebracht van de algemene risicoreserve van de Protestantse Kerk in Nederland. Het bestuur wordt door middel van de vaststelling van de jaarrekening gedechargeerd ter zake van het gevoerde beheer (art generale regeling dienstenorganisatie). Namens het bestuur en de directie van de dienstenorganisatie, Ir. G-J. Kramer, Voorzitter bestuur dienstenorganisatie H. Feenstra, algemeen directeur Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 7

8 1 Kerncijfers De kerncijfers geven inzicht in de financiële gang van zaken van de dienstenorganisatie. In de berekening van de verschillende ratio's zijn met betrekking tot het vermogens- en beleggingsbeleid ook de financiële gegevens van de Protestantse Kerk in Nederland betrokken. Voor specifieke kengetallen voor Kerk in Actie wordt verwezen naar het jaarverslag 2010 Kerk in Actie. Kengetallen dienstenorganisatie Norm Begroting Rekening Rekening Rekening Rekening minimaal maximaal Balanstotaal in Operationeel resultaat in Risicoreserve (Protestantse Kerk) in % 40% - 60% 59,9% 54,0% 48,9% 43,8% Baten in Lasten in Bestedingspercentage baten 70,8% 72,7% 68,6% 74,2% Bestedingspercentage lasten 80,0% 74,7% 74,3% 78,0% Kosten fondsenwerving in % 9% - 12,5% 11,1% 10,6% 11,8% 9,9% 10,1% Kosten beheer & administratie in % 11,1% 10,1% 11,0% 11,5% 10,5% Personele lasten in Ziekteverzuim in % 4,00% 5,50% 4,44% 4,43% 4,43% Basisformatie in fte 329,2 275,0 302,2 312,0 335,4 Bijzondere formatie in fte 33,5 53,5 35,7 14,7 0,0 Grafiek risicoreserve 65% % risicoreserve 60% 55% 50% 45% Norm maximaal Norm minimaal Realisatie 40% 35% 30% Jaar Grafiek basisformatie Verloop basisformatie Dienstenorganisatie in fte's Basisformatie Begroot Gemiddeld Werkelijk Jaar Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 8

9 2 Activiteiten programmalijnen In dit hoofdstuk wordt op hoofdlijnen verslag gedaan van de activiteiten van de dienstenorganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland in De werkvelden worden geïllustreerd door een beknopt financieel overzicht gevoed vanuit de jaarrekening Institutionele Ondersteuning Het programma Institutionele Ondersteuning (IO) levert een bijdrage aan het leiding geven aan het leven en werken van kerk en gemeenten. Dit wordt gedaan door de institutionele organisatie van de kerk te ondersteunen, met name bij de uitvoering van en de communicatie over het ambtelijk werk. Deze ondersteuning is zowel inhoudelijk als praktisch. Het gaat hierbij om het werk van de ambtelijke vergaderingen als zodanig, en dat van de daarmee samenhangende organen (de ambtelijke organisatie ) en de colleges. Ook gaat het om de organisatorische en kerkordelijke inrichting en beheersmatige opbouw van de kerkelijke organisatie, kortom hoe de Protestantse Kerk in Nederland het best georganiseerd en bestuurd kan worden. De uitgaven en inkomsten van de programmalijn Institutionele Ondersteuning zien er als volgt uit: Institutionele Ondersteuning Rekening Begroot Rekening (x 1.000) % 2010 % 2010 % 2009 Opbrengst vrijwillige geldwerving 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 0 Bijdragen Protestantse Kerk in Nederland 99,0% ,4% ,4% Overige inkomsten 1,0% 50 0,6% 32 1,6% 78 Totaal beschikbaar voor de doelstelling 100,0% ,0% ,0% Synodewerk 27,6% ,8% ,4% Juridische zaken 12,4% ,5% ,5% 748 Classicale Ondersteuning 22,0% ,3% ,5% 941 Kerkbeheer 15,3% ,9% ,9% 672 Kerkelijke bijdragen 3,8% 187 4,2% 208 5,5% 266 Oecumene 8,9% 436 7,2% 358 7,3% 353 Resultaat doelstellingen 10,1% 497 0,0% 0 8,8% 424 Resultaatverdeling Institutionele Ondersteuning Rekening Begroot Rekening (x 1.000) Risicoreserve (inclusief resourceresultaat) Verbinden (migrantenkerken)/ IO: Perki e.d Totaal resultaat Synodewerk ( 1.360k, begroot 1.624) Evaluatie kerkorde In september behandelde de generale synode het eerste deelrapport van het generale college voor de kerkorde met voorstellen tot wijziging van de ordinanties 1 t/m 5. Dit was een vervolg van het rapport De kerkorde bij de tijd van de commissie evaluatie kerkorde dat in november 2009 door de synode was behandeld. De synode stelde 72 wijzigingen in eerste lezing vast. Deze werden in november ter consideratie aan de kerkenraden en classicale vergaderingen voorgelegd. Het generale college voor de kerkorde zette zich vervolgens aan de voorbereiding van een tweede deelrapport over wijzigingen in de ordinanties 6 t/m 14, dat in april 2011 door de generale synode zal worden behandeld. Hand aan de ploeg De generale synode behandelde een drietal vervolgnota s en -rapportages van de beleidscommissie predikanten (BCP) op het rapport Hand aan de ploeg. Zij stelde een regeling vast voor de permanente educatie voor predikanten en kerkelijk werkers. Associatieovereenkomsten De synode stelde een ontwerp-associatieovereenkomst met de Presbyterian Church of Ghana vast en legde deze ter bespreking voor aan de classicale vergaderingen. Er werd ondersteuning gegeven aan de uitwerking van onderdelen van de associatieovereenkomst met de Geredja Kristen Indonesia Nederland (GKiN). De mogelijkheid van een associatieovereenkomst met PERKI werd na een eerste verkenning voorlopig aangehouden. Ten aanzien van de protestantse kerken in Aruba en Bonaire is in overleg met Kerk in Actie onderzocht op welke wijze het contact vorm kan krijgen. Een associatieovereenkomst lijkt vooralsnog een te zwaar instrument hiervoor. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 9

10 Verbetering toegankelijkheid informatie via de website Aan geplande kwalitatieve verbetering van de toegankelijkheid van informatie vanuit IO via de website kon geen uitvoering worden gegeven. Dit kwam door tijdgebrek als gevolg van vervanging wegens ziekte van de programmamanager. Wel werd een begin gemaakt met het toegankelijk maken van de jurisprudentie kerkelijke rechtspraak. Ondersteuning reguliere werk landelijke organen Synode en moderamen algemeen Het moderamen heeft de voorbereiding en uitvoering van de besluiten van generale en kleine synode gestalte gegeven, onder meer door de planning en voorbereiding van de vergaderingen en het verstrekken van vervolgopdrachten aan met name de dienstenorganisatie. Hoogtepunten van het afgelopen jaar waren de aanvaarding van de Nieuwe Bijbelvertaling als een van de aangewezen vertalingen voor gebruik in liturgie en leerhuis, de behandeling van de nota Spreken over God en de Islamnota. Het moderamen heeft in het kader van de communicatiestrategie werkbezoeken gebracht aan de Protestantse gemeente te Breda en het justitiepastoraat. In dit kader werd een penitentiaire inrichting te Zoetermeer bezocht. In het kader van de kwaliteitsbevordering van de leden van synode en colleges werd de jaarlijkse introductiedag voor nieuwe synodeleden gehouden. Wel hebben het moderamen van de synode van de Protestantse Kerk in Nederland als geheel en de synodale commissie van de Evangelisch Lutherse Synode een gezamenlijke studiedag gehouden over de ontwikkeling van een nieuw visiedocument als vervolg op Leren leven van de verwondering. Commissie bijzondere zorg (CBZ) en contacten met de Hersteld Hervormde Kerk De kleine synode stelde op voorstel van CBZ vier voorzieningen en tweeherzieningen vast. De commissie hoopt in 2011 haar werk te kunnen afronden met een advies voor nog 1 laatste voorziening en de opstelling van haar eindverslag voor de generale synode van april Op 25 november 2010 kwam met het verstrijken van de termijn voor een verzoek tot cassatie een einde aan de verklaring van recht-procedure met een uitspraak van het gerechtshof Amsterdam d.d. 24 augustus Daarin werden alle vorderingen in hoger beroep van zes hersteld hervormde gemeenten tegen de Protestantse Kerk afgewezen en werd het eindvonnis uit 2008 bekrachtigd. Deze uitspraak bevestigt dat de hervormde gemeenten zich niet konden losmaken van de Protestantse Kerk in Nederland en bevat daarmee belangrijke overwegingen ten aanzien van de kerkelijke rechtspraak. Op 22 december 2010 deed de rechtbank Arnhem uitspraak in een zaak van de hervormde gemeente te Nederhemert tegen de hersteld hervormde gemeente aldaar. De rechtbank bevestigde het rechtmatige eigendom van de hervormde gemeente inzake haar gebouwen en eigendommen. Juridische zaken ( 611k, begroot 867k) Juridische advisering algemeen Vanuit de afdeling wordt intensieve ondersteuning gegeven aan het werk van (het moderamen van de) generale synode, ELS en aan (onderdelen van) de dienstenorganisatie op het terrein van kerkordelijke en juridische aspecten van het werk. Onderwerpen die veel aandacht en tijd opeisten waren de permanente ondersteuning van moderamen en (klein) synode, het generale college voor de kerkorde in het kader van de evaluatie van de kerkorde, de kerkordelijke implicaties van beslissingen inzake Hand aan de ploeg, de ondersteuning bij bezwaarprocedures en revisieverzoeken inzake besluiten van het (moderamen) van de generale synode, het LRP-project en kerkelijke stichtingen. Vragen uit de kerk Daarnaast werden maandelijks gemiddeld 100 vragen behandeld van kerkenraden, ambtsdragers, classicale moderamina, colleges en gemeenteadviseurs, veelal over kerkjuridische vragen en problemen die ter plaatse spelen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met het beraad van regionaal adviseurs classicale vergaderingen en gemeenteadviseurs kerkbeheer. Relatie kerk-overheid Op het terrein van de relatie van de kerk(en) tot de overheid wordt structureel ondersteuning geboden aan het werk van de commissie kerkgebouwen van CIO - door het voeren van het secretariaat voor deze commissie - en aan de afgevaardigden daarin namens onze kerk. Onderwerpen die dit jaar aandacht vroegen waren de in het regeerakkoord aangekondigde wijzigingen in de giftenaftrek en een geefwet, de uitvoering van het in 2007 gesloten convenant Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 10

11 tussen CIO en Belastingdienst over de toepassing van de ANBI-regelgeving voor de kerken met als gevolg meer aandacht voor het toezicht op de regelgeving in eigen kring, het toenemend belang van Europese regelgeving en het overheidsbeleid ten aanzien van monumentale kerkgebouwen (herbestemming, subsidieregelingen en de aanwijzing van gebouwen tot monument). De werkzaamheden zijn in het algemeen volgens planning uitgevoerd, ondanks de hoge werkdruk als gevolg van de langdurige ziekte van de programmamanager die in het verleden als hoofd JUZA een belangrijke steunpilaar voor deze afdeling was. Classicale ondersteuning ( 1.082k, begroot 1.204k) De RACV-ers geven specifieke ondersteuning aan brede moderamina van de classicale vergaderingen en/of aan de regionale colleges (visitatie en beheerszaken) bij meer ingewikkelde processen van gemeentevorming. De ondersteuning kan inhoudelijk, kerkordelijk of procesmatig zijn. Als het nodig werken ze dan samen (of in afstemming met) de gemeenteadviseurs (kerkbeheer). De begeleiding van conflicten rond predikanten (toepassing tijdelijke vrijstelling, ontheffing werkzaamheden, opzichtzaken) en disfunctionerende kerkenraden vraagt daarin veel aandacht. Er wordt onderling samengewerkt binnen het landelijk RACV-beraad dat maandelijks bijeenkomt voor kerkjuridische afstemming, de ontwikkeling van modellen en voor bezinning en intervisie. Incidenteel wordt vanuit het beraad ondersteuning geboden bij projecten van de dienstverlening, zoals in 2010 de implementatie van Hand aan de ploeg en de follow-up inzake de evaluatie van de kerkorde. Daarnaast werden cursussen gegeven voor nieuwe leden van (brede moderamina) classicale vergaderingen. Op de agenda stonden in 2010 onder meer gecompliceerde federatie- en fusieproblematiek in combinatie met herstructurering en inkrimping en afstoting van gebouwen, toenemende zorg over kleine gemeenten en groeiende aandacht (van classicale vergaderingen) voor de samenwerking van gemeenten en predikanten, de beleidsontwikkeling van classicaal beleid, interne conflicten als gevolg van groei van de evangelische stroming, toenemende behoefte aan contacten tussen brede moderamina van de classes en de regionale colleges voor visitatie en de behandeling van beheerszaken, de gevolgen van scheuring van gemeenten als gevolg van het ontstaan van hersteld hervormde gemeenten en de voorlichting bij het consideratietraject inzake de wijziging van de kerkorde als gevolg van de kerkorde-evaluatie. Intussen lijkt de spanning toe te nemen tussen de neiging om plaatselijke problemen in de gemeenten zelf praktisch op te lossen enerzijds en de loyaliteit aan de kerkordelijke regels en procedures anderzijds. Kerkbeheer ( 752k, begroot 689k) De gemeenteadviseurs kerkbeheer ondersteunen de plaatselijke beheerders en kerkenraden bij het beleid inzake beheer van de gelden en bezittingen van de plaatselijke gemeenten en diaconieën. Tevens dragen zij als adviseur bij aan het werk van de regionale colleges voor de behandeling van beheerszaken (RCBB) in het kader van het toezien op de vermogensrechtelijke zaken van de gemeenten. Tot het standaardpakket inzake de advisering van plaatselijke beheerders behoort het bieden van hulp en ondersteuning bij de ontwikkeling van het opstellen van en het werken met meerjarenramingen en het opmaken van begrotingen en jaarrekeningen volgens het vastgestelde model. Ook bij ingewikkelde financiële operaties als gevolg van federaties, verenigingen, fusies en andere samenwerkingsverbanden verleent het RCBB steun en hulp. Bij de werkzaamheden voor het RCBB staan het voorbereiden van solvabiliteitsverklaringen en voorafgaande toestemming van het RCBB bij bepaalde beheersdaden centraal, maar ook de ondersteuning van het werk van de colleges in het algemeen. De behandeling van de jaarstukken van de gemeente geschiedt door leden van het RCBB en enkele andere vrijwilligers.. Onderwerpen die in toenemende mate aandacht vroegen betreffen: de afnemende solvabiliteit van gemeenten en gemeenten met een niet-sluitende exploitatie, met als gevolg intensivering van het overleg met kerkenraden over invulling van de predikantsvacatures; de eerste gevallen van toepassing van artikel 20-5 van de generale regeling predikantstraktementen (het gaat hierbij om insolvabiliteit van gemeenten met predikantsbezetting); de gebouwenproblematiek: het afstoten van kerkgebouwen, (orgel)restauraties, herbestemming van monumentale kerkgebouwen en de daarbijbehorende spanningen en conflicten; de oprichting van stichtingen tot behoud van kerkgebouwen of begraafplaatsen; de problematiek van (te) kleine gemeenten. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 11

12 De noodzaak van contact tussen dit werkveld en de brede moderamina van de classicale vergaderingen en de visitatie neemt mede hierdoor toe. Dit wordt steeds meer ingezien. Kerkelijke bijdragen ( 187k, begroot 208k) De kerkelijke bijdragen, waartoe ook de contributies gerekend worden, gaan onder meer naar de Raad voor de plaatselijke Geldwerving, SKKN, Raad van Kerken, CIOk, WCWC, CEC en GOR. Ook de Bumarechten die door de kerk namens de gemeenten worden afgedragen, worden hieronder verantwoord, hetgeen het verschil met de begroting verklaart. Oecumene ( 436k, begroot 358k) Vanuit het moderamen werden de vaste contacten met andere kerken in Nederland via de Raad van Kerken en andere platforms onderhouden. Ook werd door het moderamen deelgenomen aan het jaarlijkse oecumenediner. In internationaal verband namen delegaties namens onze kerk deel aan de vergaderingen van de World Communion of Reformed Churches in Grand Rapids (juni) en van de Lutherse Wereldfederatie in Stuttgart (juli). In september vergaderde het Central Committee van de Europese Raad van Kerken (CEC) in Soesterberg. Deze bijeenkomst werd door de dienstenorganisatie voorbereid. De scriba woonde deze bijeenkomst bij. Er werd door de adjunct-directeur een bijdrage geleverd aan enkele bijeenkomsten ter voorbereiding van een periodieke strategische bezinning van de Council of World Mission. Zowel in de WARC als de CWM speelt de vraag of de vestigingsplaats van deze raden niet beter buiten Europa zou kunnen liggen. Kerk in Ontwikkeling Kerk in Ontwikkeling wil de gemeenten van de Protestantse Kerk in Nederland ondersteunen met het oog op een aantal uitdagingen waar wij samen voor staan en voor gaan. Die uitdagingen zijn samengevat in twee kernwoorden die samen de missie van dit programma vormen en de visie dragen: geloofwaardig en aanstekelijk. Het hart van het programma wordt gevormd door dienstverlening door gemeenteadviseurs, die zowel plaatselijk als landelijk werken. Met deze dienstverlening willen we een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de Protestantse Kerk in Nederland tot een herkenbaar en aansprekend merk in de Nederlandse samenleving. De dienstverlening vertaalt zich in de volgende taken: acquisitie, basisdienstverlening en betaalde dienstverlening. Om dit hart heen bevindt zich een binnencirkel (Gemeenteopbouw) en een buitencirkel (Verbinden). Ook de steunverlening (uitgevoerd door het Bureau Steunverlening) valt onder het programma KiO, evenals de ontwikkeling en coördinatie van het vrijwilligersbeleid (tot juli 2010) en het maatschappelijk activeringswerk. De uitgaven en inkomsten van de programmalijn Kerk in Ontwikkeling zien er als volgt uit: Kerk in Ontwikkeling Rekening Begroot Rekening (x 1.000) % 2010 % 2010 % 2009 Opbrengst vrijwillige geldwerving 0,0% 0 0,0% 0 0,0% 2 Bijdragen Protestantse Kerk in Nederland 80,1% ,5% ,8% Overige inkomsten 19,9% ,5% ,1% Totaal beschikbaar voor de doelstelling 100,0% ,0% ,0% Aquisitie 6,2% 642 7,3% 830 6,1% 646 Basisdienstverlening 22,9% ,6% ,5% Betaalde dienstverlening 6,9% 715 7,9% 906 5,1% 540 Gemeenteopbouw 9,2% ,8% ,0% 943 Verbinden 10,6% ,6% ,5% Steunverleningen 37,7% ,0% ,7% MA-werk 5,9% 605 5,7% 648 7,1% 746 Resultaat doelstellingen 0,6% 65 0,0% 0 15,0% Resultaatverdeling Kerk in Ontwikkeling Rekening Begroot Rekening (x 1.000) Risicoreserve (inclusief resourceresultaat) Reserve steunverlening gemeenten Reserve categoriaal werk 33 Reserve missionair werk 118 Reserve Kerk en Israël Totaal resultaat Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 12

13 Acquisitie ( 642k, begroot 830k) De acquisitie geeft invulling aan de primaire doelstellingen van Kerk in Ontwikkeling welke gericht zijn op een betere toerusting en een beter functioneren van plaatselijke gemeenten, zowel in bestuurlijk als in geestelijk opzicht. De gemeenteadviseurs leggen contacten met nieuwe predikanten, spreken met kerkenraden, en zijn aanwezig op studiedagen en beurzen om contacten te leggen en hun diensten onder de aandacht te brengen. Dit is een doorlopende activiteit, die kan resulteren in contracten voor betaalde dienstverlening, cursuswerk en verschillende vormen van basisdienstverlening. Ook is de acquisitie vaak de plek waar vragen worden gesignaleerd welke vervolgens aanleiding zijn voor een project (nieuwe cursusmaterialen voor pastoraat bijvoorbeeld). Er wordt naar gestreefd de inzet van de gemeenteadviseurs zoveel mogelijk vraaggestuurd te laten zijn. Aangezien het werkonderdeel acquisitie minder vraaggestuurd is, is dit jaar met deze tijd heel bewust omgegaan en zo is er tijd overgebleven om met meer basisdienstverlening de daadwerkelijke vragen te kunnen beantwoorden. Basisdienstverlening ( 2.364k, begroot 1.781k) De basisdienstverlening geeft net als de acquisitie invulling aan de primaire doelstellingen van Kerk in Ontwikkeling, die gericht zijn op een betere toerusting en een beter functioneren van plaatselijke gemeenten, zowel in bestuurlijk als in geestelijk opzicht. Dit onderdeel is sterk vraaggestuurd, en beantwoordt heel duidelijk aan een behoefte bij gemeenten. Binnen deze dienstverlening kunnen eenvoudige vragen beantwoord worden. Er kan bijvoorbeeld een keer een kerkenraadsvergadering bezocht worden, of een werkgroep uit de gemeente begeleid worden bij het opstellen van een werkplan. Zodra de begeleiding intensiever wordt of er meer dan de gewone voorbereiding voor een gemeenteadviseur voor nodig is, valt het onder het traject betaalde dienstverlening. Met basisdienstverlening zijn ook dit jaar weer veel gemeenten op de meest uiteenlopende velden op weg geholpen. Dat kan gaan van het zoeken naar een goede adviseur op een bepaald terrein, tot het brengen van structuur in een werkgroep. De basis dienstverlening wordt medegefinancierd door bijdragen vanuit de programma s Kerk in Actie en Missionair Werk en Kerkgroei. Onder de basisdienstverlening valt ook de basisadvisering op het terrein van Kerk in Actie en voor Missionair Werk en Kerkgroei. De eerste advisering is evenals voorgaande jaren zeer divers, wat de waarde bewijst van een centraal adres voor deze vragen. Van collectezakken, tot besteding van diaconale gelden, van het nadenken over WMO tot het aangaan van een contact met andere diaconale groepen en commissies in de regio. Op al deze gebieden bood de gemeenteadviseur advies of verwees door naar bijvoorbeeld de collega s van Interactief. Op deze wijze wordt diaconaal gemeente zijn gestimuleerd. De eerste missionaire ronde werd in 2010 afgerond. Vele kerken waren hier aanwezig en werden door de gemeenteadviseurs actief bevraagd op hun actie na afloop van de bijeenkomst. Voor kerken die aan de slag wilden, was er de mogelijkheid om geadviseerd te worden. In totaal werd bij zo n 150 gemeentes daadwerkelijk advies gegeven rond missionaire vragen en mogelijkheden om de werfkracht van de gemeenten te versterken. Voor het kennisnetwerk voor deze beide werkvelden werden in 2010 twee maal twee dagen georganiseerd, waarop de gemeenteadviseurs toegerust werden met betrekking tot nieuwe ontwikkelingen. Er was een toegenomen deelname van de MUO s aan deze dagen, wat de samenwerking bevordert. Er werd besloten om de toerusting voor de gemeenteadviseurs in 2011 in te zetten op een wijze die meer mogelijkheid biedt om aan te sluiten bij de actualiteit, en minder beslag legt op hun tijd. De nieuwe vorm moet in 2011 ontwikkeld worden. Betaalde dienstverlening ( 715k, begroot 906k) Het aantal trajecten betaalde dienstverlening werd dit jaar gemeten op de BSC (Balanced Scorecard). Al snel bleek echter dat niet het aantal trajecten een indicator is, maar de omvang van deze trajecten. Dit jaar werden enkele zeer intensieve trajecten in gemeenten afgesloten waarbij een gemeenteadviseur bijvoorbeeld zeer nauw betrokken was bij een fusieproces of bij het tot stand komen van een oplossing voor een conflict. Ook andere doelstellingen werden gerealiseerd met betaalde dienstverlening, zoals werken aan geloofsopbouw. Er werd 32% meer betaalde dienstverlening afgezet dan in De langdurige ziekte van enkele collega s waar we in KiO mee te maken hadden, vertaalde zich helaas ook het sterkst in deze doelstelling. Door het ontbreken van een vast gezicht, werd in hun regio minder dienstverlening binnengehaald. Tegelijk is het mindere resultaat ook het gevolg van de beperkte mogelijkheden die gemeenten financieel zien voor de inzet van een betaalde adviseur. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 13

14 Gemeenteopbouw ( 954k, begroot 1.233k) Het aanroeren van het geloofsgesprek en hiervoor handvatten aanbieden, is een van de speerpunten geweest waar de gemeenteadviseurs zich afgelopen jaar voor hebben ingezet (doelstelling 1). Het mede door KiO vervaardigde materiaal voor de startzondag bood hier handreikingen voor en werd dan ook veelvuldig door gemeenten ingezet. Zo ook de DVD behorend bij het programma Camera Loopt. Het vrijwillige kader werd toegerust voor hun werk in de kerk door middel van bezinningsdagen voor kerkenraden, cursussen en het bijwerken van materiaal van bestaande cursussen. Een heel bijzondere input voor het geloofsgesprek, maar ook om een gemeente te helpen missionair te zijn was het KerstEvent in Den Bosch dat uiteindelijk zelfs op medewerking van de NCRV kon rekenen. De kleine gemeenten en hun problemen stonden dit jaar volop in de schijnwerpers. Het project SAGE is bedoeld om netwerkvorming van gemeenten te stimuleren en gemeenten te begeleiden in een proces van herstructurering naar een gezonde gemeente toe. Dit project kreeg meer vorm en de eerste clusters van gemeenten werden gevormd. Een afstudeerscriptie droeg bij aan het krijgen van een beter beeld van de problemen die in deze gemeenten en rond de problematiek van krimp spelen. Op het gebied van de kerkmuziek werd vorm gegeven aan de opleiding van nieuwe kerkmusici, aan kerkmuziekdagen in Hoeven en aan enkele processen rond het Nieuwe Liedboek. Doel is steeds om te zorgen dat toon en taal van liturgie en kerkmuziek mensen raken, Het project Experimentendag werd stopgezet na afweging van de te maken onkosten en de te verwachten belangstelling. De Inspiratiebeurzen daarentegen waren dit jaar opnieuw succesvol in het benaderen van mensen met materialen en mogelijkheden voor toerusting. In 2010 werd ook het plan ontwikkeld voor een eerste landelijke pastorale dag, die in april 2011 zal plaatsvinden. Het meldpunt Seksueel Misbruik in Pastorale Relaties (SMPR) kreeg in 2010 zeer veel werk vanwege de problemen in de rooms-katholieke kerk. Hoewel deze kerk een eigen instantie hiervoor heeft (Hulp en Recht) kozen mensen om diverse redenen er toch voor om met de SMPR contact te leggen en hebben de medewerkers er zich voor ingespannen dit zo goed mogelijk te laten verlopen. Binnen enkele gemeentes werd door daartoe opgeleide gemeenteadviseurs een begeleidingstraject ingezet na constatering van een misbruiksituatie. Het werk van deze hoofddoelstelling is voornamelijk in projecten gevat. KiO heeft besloten deze projecten alleen uit te voeren wanneer hier daadwerkelijk vraag naar was, het financieel verantwoord was in de afweging van kosten en opbrengsten en de menskracht beschikbaar was. Er is zeer beperkt geworven in de vacatureruimte, waardoor met name op dit onderdeel, en het volgende Verbinden, een onderschrijding van het budget zichtbaar is. Verbinden ( 1.092k, begroot 1.439k) Om het gesprek over de roeping tot onopgeefbare verbondenheid met het volk Israel te stimuleren werd 4 keer het blad Kerk&Israel Onderweg gepubliceerd met artikelen over diverse onderwerpen, ondermeer over het Kairosdocument. Dit document zorgde voor het nodige werk, ook in de advisering aan gemeenten. De website HolySwitch slaagde er opnieuw in om met een mooie stand op Flevo de aandacht van jongeren te trekken voor de situatie in Israel en de Palestijnse gebieden en de relatie van de Protestantse Kerk met de bewoners van deze landstreek. Vanuit de Kerk&Israel collecte werd een bijdrage aan de reserves toegevoegd, ondermeer met het oog op enkele geplande uitgaven in Om het intern kerkelijke gesprek over en de ontmoeting met moslims te stimuleren werd ondermeer de website uitgebouwd. Zo kon worden voorzien in de vraag naar toerustingsmateriaal. Bij diverse actuele situaties werd geadviseerd aan moderamen, maar ook aan plaatselijke gemeenten. Ook werd meegewerkt aan bijvoorbeeld de actie Samen Stemmen op 9 juni. De medewerkers in het werkveld Migrantenkerken werkten dit jaar aan het opstellen van een nota (voltooiing in 2011) die in kaart moet brengen wat de dienstenorganisatie op dit werkveld voor kansen heeft, om de relatie met migranten te kunnen verdiepen. Dit gebeurde in samenspraak met de migrantenkerken, wat op zich al een verdieping van de relatie was. Relaties met deze kerken werden verder (uit)gebouwd en met een aantal kerken vonden gesprekken plaats over mogelijke vormen van aansluiting bij de Protestantse Kerk. Als product was er het boekje, samen met de Raad van Kerken gemaakt, dat migranten een gezicht wil geven. Steunverleningen ( 3.889k, begroot 4.566k) In 2010 werden door de Kamer voor de Steunverlening 109 steunaanvragen van plaatselijke gemeenten behandeld. Dat was er één meer dan in het voorgaande jaar, maar nog steeds aanzienlijk minder dan in de jaren daarvoor, toen het aantal aanvragen tussen 140 en 160 lag. De daling van het aantal aanvragen in de afgelopen twee jaar heeft zeker te maken met de recessie, die ook de kerkelijke gemeentes niet onberoerd laat. Daarnaast zal ook een deel van de verklaring gevonden worden in het feit dat door fusies van plaatselijke gemeentes, het aantal gemeentes binnen de kerk Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 14

15 daalt. Het komt daardoor minder voor dat vanuit een gefedereerde gemeente zowel een hervormde als een gereformeerde aanvraag komt. Na de Generale Synode van april 2009 waar onder andere het studentenpastoraat aan de orde kwam, is een aantal bijeenkomsten georganiseerd van de studentenpastores om de consequenties van de besluitvorming te doordenken. Alle pastores die indertijd werkzaam waren zijn voorgelicht over de mogelijkheid qua dienstverband over te stappen naar de dienstenorganisatie. Vier predikanten die nieuw benoemd werden of van wie het arbeidscontract verlengd moest worden, hebben nu de status van medewerker van de dienstenorganisatie. In de sollicitatie- en voortgangsgesprekken spelen de aandachtspunten die de synode heeft geformuleerd (m.n. de missionaire spits in het studentenpastoraat en de samenwerking met christelijke studentenverenigingen) een belangrijke rol. Verder is de nieuwe werkgroep studentenpastoraat zich, in lijn met de aangenomen nota Categoriaal Pastoraat, in eerste instantie bezig gaan houden met het formuleren van criteria waar samenwerkingsprojecten op het terrein van studentenpastoraat en waarvoor financiële ondersteuning gevraagd wordt, aan dienen te voldoen. Voor een verdere toelichting aangaande de bestedingen in het kader van de Solidariteitskas wordt verwezen naar hoofdstuk 7. Maatschappelijk Activeringswerk ( 605k, begroot 648k) Het Maatschappelijk Activeringswerk heeft een bijzonder jaar achter de rug. Ze was ondermeer actief op het terrein van armoedebestrijding, ouderen, WMO, vormen van sociale uitsluiting en interreligieuze dialoog. Door de bezuinigingen van overheidswege leek een deel van de subsidie weg te gaan vallen. Grote inspanning van de coördinator stelde echter de aanzienlijke subsidies van de provincies Overijssel en Gelderland tot en met 2012 veilig. Ook vanaf 2013 zou Overijssel rond de WMO graag het MA-werk blijven steunen. De provincie Gelderland is overtuigd geraakt van het nut van het MA-werk en heeft via een amendement van de Provinciale Staten uitgesproken per % van het huidige budget beschikbaar te blijven stellen, zodat het werk toch voort kan gaan. De provincie Friesland stelde samen met vier burgerlijke gemeenten in Noordoost Friesland 140k beschikbaar om het NOFA-project, een armoedebestrijdingsproject dat opgezet is door ruim 50 diaconieën in Noordoost Friesland, in 2011 en 2012 te gaan ondersteunen. Fondsen, ACV en diaconieën zorgen voor de rest van het bedrag dat nodig is. Met Kerk in Actie is eind 2010 overeengekomen dat de inhoudelijke kant van het Maatschappelijk Activeringswerk landbreed op haar steun kan rekenen. Zij heeft de bereidheid uitgesproken om mee te denken hoe de kerk, provinciaal en lokaal, aan de samenleving haar steentje kan blijven bijdragen. Missionair Werk en Kerkgroei De uitgaven en inkomsten van de programmalijn Missionair Werk en Kerkgroei (MWK) zien er als volgt uit: Missionair Werk en Kerkgroei Rekening Begroot Rekening (x 1.000) % 2010 % 2010 % 2009 Opbrengst vrijwillige geldwerving (netto via PKN) 0,0% 0 40,7% ,8% 830 Bijdragen Protestantse Kerk in Nederland 54,3% ,3% ,2% 203 Overige inkomsten 45,7% ,9% ,0% 508 Totaal beschikbaar voor de doelstelling 100,0% ,0% ,0% Ronde Kerk naar buiten / advies en trajecten gem. 18,1% ,5% ,0% 246 Missionaire communicatie / materiaal / startzondag 14,8% ,4% ,0% 185 Pioniersplekken 7,2% ,4% 577 4,1% 63 Flankerend beleid 14,8% ,3% ,0% 231 Financiële steun- en hulpverlening 34,1% ,4% ,0% 555 Resultaat doelstellingen 11,2% 196 0,0% 0 16,9% 260 Resultaatverdeling Missionair Werk en Kerkgroei Rekening Begroot Rekening (x 1.000) Risicoreserve Reserve missionair werk Totaal resultaat Ronde Kerk naar Buiten ( 317, begroot 599k) Vanaf september 2009 tot de zomer van 2010 is in iedere classis een bijeenkomst aangeboden over de missionaire gemeente, Kerk naar Buiten door ds. Hans van Ark en Nynke Dijkstra-Algra, beiden werkzaam bij het Missionair Team. In daarvoor aangewezen gebieden heeft ook de IZB aan de Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 15

16 bijeenkomsten meegewerkt. Ook de gemeenteadviseurs waren van de partij. Gemiddeld kwamen 15 tot 20 predikanten naar een middagbijeenkomst en bezochten 60 tot 70 gemeenteleden een avondbijeenkomst. Er is een film, getiteld Voor hen een film met een missie, vertoond die de kerkelijke situatie in Nederland en de missionaire (on)mogelijkheden in beeld brengt, er is informatie gegeven en de aanwezigen konden ideeën opdoen. De bezoekers kregen een map met 30 kansrijke missionaire modellen en de DVD waarop de film staat. Er zijn ruim 7000 exemplaren verspreid. De modellen zijn in verkorte vorm opgenomen in een klein boekje dat breed verspreid is onder gemeenteleden (ruim exemplaren). Daarnaast zijn de modellen te vinden op de website van de Protestantse Kerk ( voorzien van (additionele) toepassingsmogelijkheden, werkvormen, ervaringen die ermee zijn opgedaan, etc. Er is een bestand van 6437 bezoekers opgebouwd die de Missionaire Nieuwsbrief ontvangen. Wat heeft deze missionaire ronde teweeggebracht? Dr. Jan B.G. Jonkers zocht het voor ons uit. Twee van de drie deelnemers gaven o.m. aan een waardevolle missionaire visie gevonden te hebben en voortaan meer gespitst te zijn op contacten met buitenkerkelijken. Ook in gemeenten liet de campagne zijn sporen na: vier van de tien respondenten noemden zaken als versterking van de missionaire visie in de eigen gemeente en een grotere bepaaldheid bij missionaire mogelijkheden. Al met al een positief beeld van het effect van de missionaire ronde. De resultaten waren zo bemoedigend dat er in het najaar van 2010 opnieuw een missionaire ronde door Nederland is voorbereid. Het gaat dan om 80 dagen, dit keer verspreid over twee jaar. De IZB heeft toegezegd ook weer van de partij te zijn. De ronde start in februari Twee vragen die blijkens de enquête overal leven krijgen in de tweede ronde volop aandacht. Het zijn de vragen hoe krijgen we meer zicht op onze omgeving? en hoe komen we onze verlegenheid te boven om met anderen - binnen en buiten de gemeente - over geloven te spreken,?. Opnieuw een middag- en avondbijeenkomst. Aan de ingrediënten voor beide bijeenkomsten is hard gewerkt (o.m. handzaam werkmateriaal, korte films over missionair werk, verkenningen van de Nederlandse cultuur). De gemeenteadviseurs hebben meegewerkt aan de eerste missionaire ronde en laten zich ook inschakelen bij de tweede. De kosten van de missionaire ronde zijn in 2010 lager geweest dan begroot. De materialen voor de eerste missionaire ronde konden voor het overgrote deel al in 2009 worden bekostigd. Missionaire communicatie ( 259k, begroot 325k) In 2009 was het jaarthema geloof, in 2010 hoop en in 2011 zal het thema liefde zijn. In diverse materialen die bedoeld zijn om het missionaire werk van gemeenten te ondersteunen, keren deze thema s terug. Zo verschenen in 2010 twee geschenkboekjes met de titels Geloof (2010: 1675 ex. verkocht) en Hoop (4489 ex.). Beide boekjes bevatten teksten uit de bijbel, citaten, gedicht- en liedteksten van bekende schrijvers rond genoemde thema s. Ook de grote christelijke feestdagen hebben de aandacht. Dan ontmoeten gemeenten mensen die doorgaans niet naar de kerk gaan. Een cadeauboekje of -krant kan deze mensen helpen zich thuis te gaan voelen in de kring van de gemeente. De boekjes Op weg naar Pasen (8600 ex.) en De Geest krijgen (2575 ex.) waren daarvoor bedoeld. We hebben weer een adventskalender gemaakt ( Hoopvol naar Kerst, ex.) en meegewerkt aan een kerstkrant Kerst Vol van Hoop die door gemeenten in zeer grote aantallen verspreid is (totaal ex.). Ook onze andere uitgaven (gedenk- en geschenkboekjes, kaartensets, promotiemateriaal, studie-, werk- en toerustingsmateriaal) hebben hun weg naar de gemeente gevonden. Wekelijks stond op de homepage van een missionaire blikvanger die surfers even bepaalde bij geloof en kerk. Via het onderdeel missionair actief hebben we de activiteiten en projecten van MW&KG onder de aandacht van gemeenten gebracht. De site kennismaken, bedoeld voor zoekers, is in 2010 alleen onderhouden in verband met de herinrichting van de site als geheel. Veel plaatselijke kerken starten het nieuwe kerkenwerkseizoen met een startzondag of startweekend. Thema was dit jaar Vol van Hoop. Bij de Startzondag maakte het Missionaire Team ook dit jaar materialen waarmee plaatselijke gemeenten aan het werk konden, zoals de startkrant Vol van Hoop die in grote aantallen besteld kon worden, met suggesties hoe deze te gebruiken ( ex.) Veel gemeenten willen het thema van de startzondag gebruiken als thema voor het seizoen september 2010 juni Daarom is er een handreiking samengesteld die gemeenten op meer momenten in het jaar kunnen gebruiken. De startzondagcampagne werd uitgebreid ondersteund door de site Gemeenten kunnen zich daar aanmelden en de aandacht vestigen op eigen specifieke activiteiten op hun startzondag. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 16

17 In 2010 bedroeg het aantal bekeken pagina s op Ter vergelijking: in 2009 was dat Het aantal unieke bezoekers in 2010 was In 2009 nog maar De productiekosten van de uitgaven konden beneden de begroting blijven omdat de uitgaven inhoudelijk nagenoeg geheel in eigen beheer zijn geproduceerd. Verheugend is ook dat de opbrengsten uit verkoop boven het begrote bedrag uitgekomen zijn ( 200k, terwijl 165k begroot was). Kerkelijk pionieren ( 126k, begroot 577k) Kerkelijk pionieren bevordert het ontstaan van nieuwe en experimentele vormen van gemeente-zijn (zgn. Protestantse Pioniersplekken) in samenwerking met plaatselijke gemeenten, op locaties waar de kerk nauwelijks present is. Het gaat daarbij om het ontwikkelen van pioniersplekken en om het faciliteren van bestaande initiatieven tot gemeentevorming. Er kwam in 2010 een voortgangsnotitie kerkelijk pionieren gereed waarin het beleid en de aanpak m.b.t. kerkelijk pionieren voor de periode is uitgewerkt en vastgelegd. Uitvoering en voorbereiding pioniersplekken Wateringseveld. Het gaat hier om een samenwerkingsproject met IZB en Hervormd- en Gereformeerd Wateringen dat wordt uitgevoerd in de vinexlocatie Wateringseveld, nabij Den Haag. Na drie projectjaren is er sprake van prille christelijke gemeenschapsvorming. Eind 2010 hebben de betrokken partners daarom besloten de driejarige projectperiode te verlengen tot vijf jaar. Ook is met Kerk in Actie afgesproken om naast de missionair werker een parttime diaconaal werker aan te stellen in Gemeentevorming is werk dat je nooit loslaat, schrijft pionier Arjen ten Brinke. Na een intensief winterseizoen zagen we er als gezin naar uit: Drie weken met de vouwwagen op vakantie naar Zuid Frankrijk, de Ardeche. De buren naast ons zetten hun tent op. Ze blijken ook uit Den Haag/Wateringseveld te komen maar hebben nog nooit van BOEI 90 gehoord. Ik geef ze een folder. De volgende dag: Hoi, we hebben gisteravond voor de tent samen je foldertje goed doorgelezen en er een tijd over doorgepraat ook met andere Nederlanders die hier op de camping staan. Enne, ja, ik moet zeggen dat het ons eigenlijk heel erg aanspreekt wat jullie doen met BOEI 90. Ja, wij (mijn vriend en ik) hebben allebei geen christelijke achtergrond, zijn er totaal niet mee opgevoed, maar ik merk gewoon dat ik iets mis in mijn leven. We hebben best wel belangstelling om er meer over te weten. Bieden jullie ook cursussen aan of zo? Ik zit in de tent. Ik ben verwonderd. Ik dank mijn Werkgever. Ik dank Hem dat Hij mij helemaal niet nodig heeft. Dat het allemaal van Zijn kant komt. Ik dank Hem dat ik er toe doe, maar tot op zekere hoogte. U bent het Heer, Die op zoek gaat naar mensen. Vleuterweide Sinds mei 2009 wordt samen met de Torenpleinkerk in Vleuten vorm gegeven aan kerkelijke presentie in de vinexwijk Vleuterweide (Leidsche Rijn). Inzet van dit project is experimenteel, missionair vormgeven van kerkelijke presentie in de wijk. IJburg. In het voorbije jaar zijn de voorbereidingen voor het stichten een nieuwe gemeente op IJburg- Amsterdam afgerond. Het project is in de zomer van start gegaan. Ds. Rob Visser heeft de nodige bekendheid gekregen. Eind november is Sinterklaas per boot gearriveerd op IJburg. Ouders en kinderen die dat evenement hebben bijgewoond kunnen nooit meer zeggen dat zij ds. Visser nog nooit gezien hebben. Hij liet Sinterklaas gebeuren en had na afloop een prachtige bijeenkomst met kleine en grote gasten in de kerkruimte. En ook met kerst is kerk op IJburg niet onopgemerkt gebleven. Er was een heuse kerststal met dieren en herders. Ds. Visser wandelde met een (wat weerspannige) kameel rond op IJburg om mensen te leren kennen en hen uit te nodigen kerst mee te vieren. Van beide gebeurtenissen zijn filmpjes op You Tube te zien. Getsewoud Ook de voorbereidingen voor een pioniersplek in de nieuwbouwwijk Getsewoud, Nieuw Vennep zijn afgerond: de pastor/kerkplanter is in 2010 geworven en begint zijn werk in april Kop van Zuid. Een volgend project omvat de voorbereiding van een interculturele gemeente in Rotterdam in het nieuwe zakendistrict Kop van Zuid, gericht op jonge professionals. Ook dit project kan in 2011 van start gaan. Digi-pioniersplek Gaan we pionieren op het zevende continent, het internet? Er is in 2010 een begin gemaakt met een verkenning van de mogelijkheden. Die verkenning wees uit dat kerkzijn op het net heel wat voeten in Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 17

18 de aarde heeft! Moerwijk In 2010 is een gezamenlijke betrokkenheid van IZB en kerkelijk pionieren uitgewerkt bij MarcusConnect; een pioniersproject van de Marcuskerk in Den Haag. Voor ogen staat een tweesporenbeleid richting bestaande gemeente en richting nieuwe doelgroepen. Faciliteren van bestaande initiatieven tot gemeentevorming Kerkelijk pionieren heeft relaties gelegd met zo n tien tot vijftien bestaande initiatieven tot nieuwe gemeentevorming in het land. Deze initiatieven variëren van een oecumenisch Dominicusproject in Den Haag tot een uit de kluiten gewassen, inmiddels wekelijks samenkomende, internationale Alphagroep van 80 mensen in Gouda. Er is beleid ontwikkeld ten aanzien van deze pioniers: we faciliteren hun werk, brengen ze samen in een netwerk waarin uitwisseling plaatsvindt en geven bekendheid aan hun werk binnen onze kerk als geheel. Er is een eerste bijeenkomst geweest in november van dit verslagjaar waar de pioniers - naar eigen zeggen - positieve ervaringen hebben opgedaan. Voor het eerst ook in 2010 is een Nieuwsbrief voor deze groep verschenen onder de titel Newclesia. Overige activiteiten In maart 2010 is kerkelijk pionieren lid geworden van de Werkgemeenschap Missionaire Gemeenschapsvorming, een nieuw interkerkelijk netwerk van zo n 25 kerken, organisaties en groeperingen die zich bezighouden met nieuwe gemeentevorming in Nederland. Er heeft regelmatig collegiaal overleg plaats gevonden met het Evangelisch Werkverband. De beleidsuitvoering m.b.t. de coaching en voorbereiding van pioniersplekken en de opbouw van een netwerk van pioniers die bestaande initiatieven vormgeven, was in 2010 in overeenstemming met de voornemens die er aan het begin van het jaar waren. Dat blijkt niet direct uit de bedragen van de begroting en rekening. Het grote verschil is te verklaren uit het feit dat de kosten van kerkelijk pionieren die in de vorm van steun aan pionierende gemeenten worden gegeven, in het begrotingsbedrag zijn inbegrepen maar hier verantwoord worden onder financiële steunverlening. Flankerend beleid ( 259k, begroot 323k) Op 5 januari 2010 werd in Wateringseveld in aanwezigheid van het moderamen van de synode een overeenkomst getekend waarin samenwerking op onderdelen van het missionaire werk van MW&KG en IZB wordt geregeld. De IZB participeert in de missionaire ronde, er zijn twee teamontmoetingen geweest en er zijn samenwerkingsprojecten tot stand gekomen (o.m. Marcus Connect). Er is geparticipeerd in het werk van de Council for World Mission. De Council is een samenwerkingsverband van 31 lidkerken die in zes regio s (naast Europa, Zuid-Azië, Oost-Azië, Zuidelijk Afrika, Caribisch gebied, Pacific) te vinden zijn en met elkaar ongeveer 13 miljoen leden tellen. Binnen de regio s zijn er samenwerkingsprojecten en regionaal (maar ook interregionaal) is er uitwisseling van inzichten in- en ervaringen met missionair werk. MW&KG neemt sinds 2010 deel aan het bestuur van de Europese Regio. De Council draagt alle kosten die met de participatie van de lidkerken aan projecten/bijeenkomsten gemoeid zijn. De landelijke beraadsgroep Missionair Werk & Kerkgroei waarin de diverse stromingen die binnen de Protestantse Kerk bestaan elk twee missionair deskundige personen hebben afgevaardigd, is vier maal bijeen geweest. Gesproken is onder meer over het beleid met betrekking tot kerkelijk pionieren en de wijze waarop gemeenten in wording in de (herziene) kerkorde hun plaats zullen krijgen. Daarnaast was er aandacht voor de evaluatie van de eerste missionaire ronde en de plannen voor de tweede. Financiële steunverlening ( 597k, begroot 283k) Eind 2009 waren er 394 donateurs. Aan het eind van 2010 was dit aantal gegroeid tot 753. De inkomsten uit collectes zijn sterk achtergebleven bij de begroting. Ook in 2010 is de beleidslijn om de overige financiële steunverlening bekostigd uit de missionaire geldstroom af te bouwen doorgezet. De verwachting is dat dit proces in 2011 (nagenoeg) kan worden voltooid. Alleen Kerk zonder Grenzen mag, conform de regeling die in het kader van het transformatieproces is getroffen, tot medio 2018 een bijdrage van MW&KG verwachten. In 2009 besloot de synode dat het koopvaardijpastoraat in 2010 gefaseerd zou overgaan naar de solidariteitskas. Vanaf september 2010 zijn de salariskosten voor 50% overgeheveld. De volledige overgang is een feit per 31 december Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 18

19 Sinds 2009 is het voor gemeenten die een veelbelovend missionair project willen uitvoeren maar dat niet geheel zelf kunnen bekostigen mogelijk een kleine subsidie van de programmalijn missionair werk te verkrijgen. In 2010 hebben zes gemeenten daarvoor een beroep op MW&KG gedaan. In 2010 is het werkterrein kerkelijk pionieren behoorlijk gegroeid en dus ook de omvang van de financiële steun die MW&KG aan pioniersplekken heeft toegekend. In 2010 was daarmee een bedrag van bijna 2 ton gemoeid. Dat is lager dan de 3,5 ton die begroot was. Dat heeft ermee te maken dat pioniersplekken een lange voorbereidingstijd vergen. De projecten in Nieuw Vennep/Getsewoud, Rotterdam/Kop van Zuid en Den Haag/Marcus Connect zijn niet zoals beoogd in 2010 gestart maar zullen in 2011 in uitvoering genomen worden. Tellen we de bedragen van begroting en rekening van de doelstellingen kerkelijk pionieren en steunverlening bij elkaar op dat ontstaat een plaatje dat meer in evenwicht is: ( 723k, begroot 860k). In de rekening zijn de in 2010 nog lopende verplichtingen financiële steun te verlenen aan overig werk (anders dan kerkelijk pionieren) inbegrepen. Kerk in Actie Het programma Kerk in Actie ondersteunt en stimuleert zending en (wereld)diaconaat als een eigen taak van de gemeenten en de kerk en voert dat gedeeltelijk uit. Een van de middelen is het leggen van verbindingen tussen protestantse gemeenten en kerken in Nederland en protestants-christelijke kerken en organisaties in het Zuiden. Wederkerigheid en participatie zijn daarbij belangrijk. Op het gebied van werelddiaconaat en ontwikkelingssamenwerking werkt Kerk in Actie nauw samen met ICCO en de overige leden van de ICCO-alliantie. Kerk in Actie zet zich in voor de meest kwetsbare mensen en voor een rechtvaardiger wereld. Delen van het werk worden uitgevoerd mede namens tien kleinere oecumenische kerken. Het doel is ten diepste om getuigen te zijn van de liefde van Jezus Christus en van het komende Rijk van God. De uitgaven en inkomsten van de programmalijn Kerk in Actie zien er als volgt uit: Kerk in Actie Rekening Begroot Rekening (x 1.000) % 2010 % 2010 % 2009 Opbrengst vrijwillige geldwerving 52,3% ,4% ,5% Opbrengsten uit gezamenlijke acties/acties van derden 29,8% ,8% 600 3,3% Bijdragen Protestantse Kerk in Nederland 5,3% ,5% ,4% Overige inkomsten 12,6% ,3% ,8% Totaal beschikbaar voor de doelstelling 100,0% ,0% ,0% Besteding aan doelstelling incl. kosten werving baten Zending 23,0% ,3% ,6% Werelddiaconaat 22,7% ,6% ,7% Noodhulp 21,3% ,0% ,8% Kinderen in de Knel 9,4% ,3% ,1% Fairclimate 1,7% 863 1,6% 536 2,0% 651 Diaconaat binnenland 6,1% ,6% ,4% Resultaat doelstellingen 15,8% ,4% ,6% Resultaatverdeling Kerk in Actie Rekening Begroot Rekening (x 1.000) Bestemmingsreserves Revolving funds Egalisatie reserves Bestemmingsfondsen Actiepotten gezamenlijke acties SHO Actiepotten Kerk in Actie Overige fondsen Totaal resultaat Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 19

20 Ratio bestemmingsreserve Balans Balans Balans (x 1.000) Stand ultimo jaar (excl.zzo) Af: Revolving fund Noodhulp Totaal Begrote baten volgende jaar % werkelijk t.o.v. begrote baten 34% 36% 39% % norm t.o.v. begrote baten 25-35% 25-35% 25-35% Revolving fund Noodhulp Stand ultimo jaar Normbedrag Afwijking t.o.v. norm ProCoDe Kerk in Actie neemt deel in de ICCO-Alliantie, die in 2006 een gezamenlijk bedrijfsplan is overeengekomen, waarvoor financiële steun ontvangen wordt van het ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Het bedrijfsplan van de Alliantie is voor de periode gericht op een verandering van de werkwijze van de partners: Programmatisch werken, Co-responsibility (mede-beleidsverantwoordelijkheid uit de samenleving in het Zuiden voor het beleid van de Alliantie) en Decentralisatie (gedeeltelijke verplaatsing van functies naar het zuiden). Deze wijze van werken, ProCoDe genoemd, is verder versterkt. Programmatisch werken en Co-responsibility passen goed in het beleid van Kerk in Actie om wat betreft beleid en uitvoering van het werk meer samenwerking met de partners in het globale zuiden te zoeken. De overdracht van relatiebeheer en de daarmee samenhangende gevolgen voor de afdeling buitenland hebben in 2010 duidelijk impact gehad. De gezamenlijke regionale structuur is verder uitgebouwd en de Regionale Kantoren hebben hun meerwaarde bewezen doordat er directer met de partners is samengewerkt. ACT Alliance Kerk in Actie maakt sinds 2010 deel uit van de Action by Churches Together (ACT) Alliance, een organisatie verbonden met de Wereldraad van Kerken, die zich vooral richt op noodhulp en ontwikkeling. De ACT Alliance brengt voor het eerst in de geschiedenis actoren uit Noord en Zuid op het terrein van de oecumenische inzet voor noodhulp, diaconaat en ontwikkeling in één alliantie bijeen. ICCO en Kerk in Actie zijn ieder voor zich in 2010 als lid toegetreden. In november 2010 namen vertegenwoordigers van ICCO en Kerk in Actie deel aan de eerste algemene ledenvergadering van de ACT Alliance in Tanzania. Grafiek bestedingen Kerk in Actie % bestedingen 2010 Kerk in Actie 3,8% 7,5% 15,5% Doelbestedingen subsidies en bijdragen Doelbestedingen via eigen organisatie Kosten beheer en administratie Werving baten (kosten fondsenwerving) 73,2% Meer gedetailleerde informatie per programma is te vinden in het Jaarverslag 2010 van Kerk in Actie. Zending ( , begroot k) Het zendingsprogramma van Kerk in Actie is gebouwd op drie pijlers: evangelie, kerk en bruggen bouwen. Jaarrekening 2010 Dienstenorganisatie Protestantse Kerk in Nederland 20