WOORDKOMPAS V pagina 102

Transcriptie

1 WOORDKOMPAS V pagina 102 vooruitgaan >> gaan (+ zijn) I Ga jij maar vast vooruit../ «..\ ik kom over een kwartiertje. De zieke gaat langzaam vooruit. ± Iedere week gaat het een beetje beter met hem. Je Nederlands gaat met sprongen vooruit../ <<..\ fantastisch, zo snel als het gaat! D.J. is er duidelijk op vooruit gegaan in z n nieuwe baan../..\ èn z n positie en inkomsten zijn verbeterd, èn hij heeft t getroffen met z n collega s de vooruitgang/ - Helaas, het was maar een tijdelijke vooruitgang. ± Na een paar dagen was er geen sprake meer van beter worden../ <>..\ integendeel, de zieke ging hard achteruit. de vóóruitgang./-en Wegend werkzaamheden kunt u geen gebruik maken <> U moet door de áchteruitgang naar buiten. Die is niet geblokkeerd. van de vóóruitgang. vooruitkomen >> komen (+ zijn) I ze komt niet vooruit In die drukte kom je met moeite vooruit../ ±..\ je schiet niet op, je komt niet verder. Door haar harde werken is zij een heel eind vooruitgekomen «..\ ze heeft nu een veel hogere functie dan toen zij bij dat bedrijf begon. in haar carrière../ vooruitlopen >> lopen I & II zij loopt vooruit op de gebeurtenissen Ik loop vast vooruit om kaartjes te kopen. <> Kom jij maar rustig achter me aan. Loop je nu niet op de gebeurtenissen vooruit../ «..\ je weet toch nog niet hoe het zal aflopen? <> Je kunt beter de loop der dingen afwachten! vooruitstrevend/ -e Hij heeft soms erg vooruitstrevende ideeën ± Hij vindt zichzelf dan progressief../ <>..\ maar voor mij, behoudende/conservatieve bejaarde, loopt hij te hard van stapel. het vooruitzicht/ de -en Ze is vreselijk moe maar het vooruitzicht op de vakantie ± Dat heerlijke perspectief maakt dat ze nog met plezier haar werk doet. houdt haar op de been. Door de gunstige vooruitzichten staat de koers van die aandelen ± Iedereen verwacht immers dat het bedrijf steeds meer winst gaat maken. vrij hoog. De vooruitzichten voor morgen: af en toe buien, ± Dit was de weersverwachting van het KNMI. temperatuur rond de 12 C. vooruitziend/ - Ik heb vandaag beslist een vooruitziende blik gehad:../ «..\ ik heb die regen vanmorgen al aan zien komen en m n paraplu meegenomen. het voorval/ d e-len Maak je niet druk om zo n onbetekenend voorval! ± Iedereen is die gebeurtenis zó weer vergeten! voorvallen >> vallen (+zijn) II er is iets voorgevallen, maar wat? Is er iets bijzonders voorgevallen? Iedereen staat ± Ik weet óók niet wat er gebeurd is. zo te kijken?

2 WOORDKOMPAS V pagina 103 de voorwaarde/ -n Voorwaarde voor toelating tot een universitaire ± Zo n diploma is echt een vereiste om daar toegelaten te worden. studie is een VWO-diploma. Als je niet aan die voorwaarde voldoet../ «..\ word je niet toegelaten. Ik mag naar dat feest onder/op voorwaarde dat ik eerst ± Dat is nou weer zo n belachelijke eis van mijn ouders. mijn huiswerk afmaak! voorwaardelijk/ -e De rechter heeft hem een voorwaardelijke straf opgelegd../ «..\ hij hoeft niet de cel in, maar als hij zich niet aan de condities houdt, gaat hij er alsnog in. De fraudeur werd veroordeeld tot vijf jaar cel, ± Dat betekent dat hij na drie jaar vrijkomt, maar zich dan nog twee jaar waarvan twee jaar voorwaardelijk. aan bepaalde voorwaarden moet houden voorwaarts/ -e De balletdanser maakt een voorwaartse beweging. ± Je bedoet: hij doet een stap vooruit? De sergeant commandeert: Voorwaarts, mars!../ «..\ en de soldaten beginnen te marcheren. voorwenden >> II wat wendt dat kind nou weer voor? Hoe kan iemand zo n ernstige ziekte voorwenden? ± Waarom zou je doen alsof je doodziek bent? het voorwendsel/ -s Ach, die ziekte is maar een voorwendsel! ± Het is een uitvlucht, om aandacht te trekken en medelijden te wekken. het voorwerp/ de -en De archeologen vonden allerlei voowerpen uit vroegere culturen. ± Er waren heel gewone dingen bij, zoals huishoudspullen maar ook kostbare sieraden. Ik heb de lijst van gevonden voorwerpen bekeken. ± Wat voor dingen daar niet op staan: zelfs een kunstgebit! het voorwoord. - Wie heeft eigenlijk het voorwoord tot dat boek geschreven? ± Ik weet het niet, er staat alleen de uitgever onder het woord vooraf. Daarin worden enkele mensen bedankt voor hun medewerking. «Het is dus geen inleiding of verantwoording! Die staan verderop. vóórzeggen >> zeggen Als de acteur zijn tekst niet meer weet, moet de souffleur ± Heel zacht leest de souffleur een paar woorden en meestal die hem vóórzeggen. kan de acteur dan weer verder. Ik heb mijn huiswerk niet geleerd, zeg jij me alsjeblieft vóór? ± Goed, als ik het antwoord weet, zeg ik het zó zacht dat jij het hoort maar de docent niet. de voorzet/ -ten Overmars gaf een prachtige voorzet waardoor Kluivert kon scoren.± Met een mooi schot bracht hij de bal voor het doel en Kluivert kopte in. het voorzetsel/ de -s Aan, in, op, voor en onder zijn voorzetsels../ ±..\ of preposities. «..\ want je kunt zeggen: aan de muur, in Delft, voor mijn moeder, op de kast en onder vrienden. (.) Sommige voorzetsels van plaats kunnen ook../ <>..\ als achterzetsel van richting gebruikt worden: de deur uit, de berg op, het huis in.

3 WOORDKOMPAS V pagina 104 vóórzetten >> zetten II je beste beentje voorzetten Om een goede indruk te maken zette ze haar beste ± Ze deed haar uiterste best. beentje vóór. voorzetten III ik zet de gasten vanavond erwtensoep voor Wat kan ik ze vanavond nu weer eens vóórzetten? ± Ik weet echt niet wat ik ze te eten moet geven! voorzichtig/ -e Met voorzichtige pasjes loopt de oude man verder. ± Met behoedzame stappen gaat hij naar de deur # Hij wil niet het risico nemen dat hij valt. Zul je voorzichtig zijn bij het oversteken? ± Ja mama, ik zal goed uitkijken! Al ben je nóg zo voorzichtig, er kán iets misgaan. ± Ook al ben je heel erg op je hoede, een ongeluk zit in een klein hoekje! Ze doet de boodschappen voorzichtig in haar tas../ ±..\ één voor één../ «..\ zodat er niets kapot gaat. Je weet toch hoe twee egeltjes het doen? Héél voorzichtig../ «..\ anders doen ze elkaar pijn! voorzien >> zien II ze v oorzien problemen De politie voorziet allerlei moeilijkheden tijdens ± Ze zien veel ongeregeldheden aankomen. die topconferentie. voorzien van & in II ze voorzien deze woningen van klimaatbeheersing Gelukkig heeft de wet in zulke situaties voorzien. ± Dat is allemaal bij de wet geregeld. Dat schone water voorziet in een grote behoefte. ± Iedereen kan de behoefte aan drinkwater nu bevredigen. Het leger voorziet de vluchtelingen van de nodige levensmiddelen. ± De soldaten verschaffen hun brood en fruit. Is je huis voorzien van centrale verwarming? ± Nee, maar het heeft gaskachels in alle kamers. Ik wil me nog wel voorzien van wat tijdschriften. ± Die schaf ik me aan bij de kiosk op Schiphol. Die snertmeeuwen hebben het op míj voorzien../ «..\ ze poepen altijd op míjn auto. ± Ze moeten eeuwig míj hebben! Ze heeft het niet zo op haar baas voorzien. ± Ze mag die man niet erg, ze vindt hem niet aardig. voorzitten >> zitten II wie zit er voor Wie zit er vandaag voor? ± Kees leidt de vergadering. Ik wil ook best een keer een vergadering voorzitten. ± Nou, dan ben jij de volgende keer voorzitter. de voorzitter/ -s Meneer de Vries is een goede voorzitter,../ «..\ hij leidt de vergadering altijd prima. Het bestuur zoekt een nieuwe voorzitter. ± Die moet de vergaderingen bijeenroepen en leiden en de organisatie naar buiten vertegenwoordigen de voorzorg/ -en Ik heb uit voorzorg mijn regenjas meegenomen,../ «..\ je moet immers altijd op regen rekenen! de voorzorgsmaatregel/ -en De politie heeft uitgebreide voorzorgsmaatregelen genomen. # Als er dan ongeregeldheden komen, is men er op voorbereid. <> Ondanks dreigbrieven liet men alles zoals het was, deed men niets ter preventie en kwam de aanslag als een verrassing. vorderen/vorderde/gevorderd (+ zijn) I (& II) ze vordert met de voorbereidingen Ben je al gevorderd met de voorbereidingen voor het feest? ± Hou op, ik ben nog niets verder gekomen: het schiet niet op. De stoet vordert maar langzaam. ± Het is zó druk dat hij nauwelijks vooruitkomt. vorderen (+ hebben) II het leger vordert alle voertuigen Tijdens de (Duitse) bezetting kon je fiets zomaar gevorderd worden± Een soldaat hield je aan en eiste je fiets op.

4 WOORDKOMPAS V pagina 105 (naar, van) voren In de pauze loopt ze naar voren, naar het toneel. ± Ze loopt snel naar de voorkant van de zaal. Mag ik misschien ook iets naar voren brengen? ± Ik wil ook graag een opmerking maken. Van voren ziet het huis er nog goed uit../ <>..\ maar aan de achterkant is het een ruïne. Ik ben de draad van het verhaal kwijt, ik moet het ± Ik weet niet meer waar het over gaat, dus ik van voren af aan lezen. begin maar weer bij het begin. Als ze laat thuiskomt, krijgt ze de wind van voren. ± Ze krijgt dan een enorme uitbrander. vorig / vorige Ben jij vorig jaar naar Australië geweest? ± Ja, verleden jaar ben ik daar geweest../ <>..\ en volgend jaar ga ik misschien weer! Nu is er nóg post voor de vorige bewoners../ «..\ en ik woon al twee jaar in dit huis! de vork/-en Het kind prikt een stukje vlees aan zijn vork../ «..\ en brengt het zo naar zijn mond. De vork ligt links naast het bord naast het bord../ «..\ de lepel en het mes liggen rechts. De tanden van die vork zijn afgesleten../ «..\ je kunt er niet prettig meer mee eten. Europeanen eten meestal met mes en vork.. <>..\ maar Oosterse volken eten met stokjes. Eet nu eens netjes met mes en vork! ± Laat zien dat je goede tafelmanieren hebt! Weet jij hoe de vork in de steel zit? ± Ik weet ook niet het naadje van de kous! We gaan net aan tafel, prik je een vorkje mee? ± Toe nou maar, eet een hapje mee! ^de vork, het mes en de lepel: het bestek De boer laadt het hooi met een grote vork op de kar. ± Hij moet oppassen dat hij zich niet aan die drietand bezeert. Zeg, laad jij niet te veel hooi op je vork? ± Ik geloof dat je jezelf overbelast met die klus! de vorm/ -en Een deur heeft de vorm van een rechthoek. ± De meeste ramen hebben ook dat model. Die hoed is nog vrij nieuw maar er zit geen vorm meer in. ± Het model is er helemaal uit. Het is soms moeilijk je gedachten vorm te geven. ± Je moet ze eerst op een rijtje zetten en dan nog onder woorden brengen. ~ Die voetballer is nu goed in vorm:../ ±..\ hij is fit en speelt iedere week een prima wedstrijd. ~ Een paar maanden geleden was hij hopeloos uit vorm. ± Toen ging alles mis wat er mis kon gaan! In die hoge functie moet je de vormen in acht nemen. ± Je moet je volgens de regels gedragen. Voor de vorm zal ik het aan de directeur vragen../ «..\ dat hóórt nu eenmaal zo. <> Eigenlijk is dat natuurlijk onzin! Doe het beslag in de vorm en zet die in de oven. ± Haal de cake, als hij gaar is, uit de vorm. De kinderen gingen met hun schepje en vormpjes «..\ om zandtaartjes te gaan bakken. naar het strand../ Je moet je verzoek in een andere vorm gieten. ± Als je het anders inkleedt, heb je meer kans op succes. vormen/vormde/gevormd II de kinderen vormen een kring De kinderen geven elkaar een hand en vormen zo een kring. ± Kom jongens, zegt de juf, maak gauw een grote cirkel. Die weg vormt de kortste verbinding tussen Utrecht ± Het Amsterdam-Rijnkanaal is de kortste verbinding over en Amsterdam over land. het water. Het is de bedoeling dat een school ook de karakters ± De school moet ze niet alleen kennis bijbrengen maar ook zorgen van de leerlingen vormt. dat hun karater zich gunstig ontwikkelt. Kun jij je een beeld vormen van de situatie in Israël? ± Ik kan me daar geen voorstelling van maken. Die drie steden vormen samen één geheel. <> Vroeger waren het drie aparte gemeentes../ ±..\ nu is het één grote stad.

5 WOORDKOMPAS V pagina 106 de vorst/ - en Bij het huwelijk van de kroonprins waren allerlei «..\ de koning van België, de keizer van Japan,de aartshertog van vorsten aanwezig:../ Luxemburg, de monarch van Monaco,.. ±..\ allemaal gekroonde staatshoofden. de vorst/ - Als de vorst nog drie dagen aanhoudt, zijn de grote rivieren <> Dat zit er niet in, voor morgen wordt er dooi verwacht. onbevaarbaar door het ijs. ± Gelukkig maar, die temperatuur onder 0 is niets voor mij! vorstelijk/ -e Van zo n vorstelijk salaris zou ik ook vorstelijk kunnen leven. ± Als ik zo n royaal inkomen had, zou ik leven als een vorst. het vorstendom/de -men Monaco is een piepklein vorstendom aan de Middellandse Zee../ «..\, dat nu wordt geregeerd door de familie Grimaldi. Andorra is geen vorstendom../ <>..\ maar een republiek. het vorstenhuis/-huizen In Nederland en België regeren twee verschillende ±..\ in Nederland behoort de koningin tot de dynastie van Oranje Nassau vorstenhuizen:../ in België regeert het geslacht van Saxen-Coburg-Gotha. de vorstgrens/ - Gisteren lag de vorstgrens in dat gebied op een hoogte van ± Hoger dan 2000 m vroor het, beneden die lijn was de temperatuur 2000 m. boven 0 C. de vos/ -sen De laatste tijd leven daar weer veel vossen../ «..\ de boeren klagen er steen en been over die slimme roofdieren die hun kippen doodbijten. Een vos verliest wel zijn haren maar niet zijn streken. ± Ook al wordt iemand ouder, zijn karakter blijft min of meer hetzelfde. Als de vos de passie preekt, boer, pas op je ganzen! ± Al doet hij zich heel lief voor, je kunt een huichelaar niet vertrouwen! ~ Pas maar op voor die oude vos../ ±..\ die slimmerik is handiger dan je denkt! Deftige dames uit vroeger tijden deden een vos om als het ± Dat geprepareerde vossenvel (met kop en staart er nog aan) buiten koud was. moest hun hals warm houden de vouw/ -en Ze hebben bij de stomerij de vouw in mijn broek ± Kijk, hier lopen twee plooien naast elkaar. verkeerd geperst. Het is mooie stof maar er komen gauw vouwen in. ± Ik heb zo n hekel aan kreukels. vouwen/vouwde/gevouwen De secretaresse vouwt de brief in drieën../ «..\ en doet hem in een lange enveloppe. De priester vouwt de handen om te bidden. ± Hij legt de handen tegen elkaar en houdt ze zo voor z n gezicht. de vouwfiets/ -en Zo n vouwfiets is hartstikke handig!../ «..\ Je vouwt hem op en je neemt hem mee, in de auto of de trein!

6 WOORDKOMPAS V pagina 107 de vraag/ vragen Dames en heren, zijn er nog vragen? ± Wil iemand nog iets weten? <> Ik zal dan proberen er antwoord op te geven. Die leraar stelt altijd van die moeilijke vragen../ «..\ die ik haast nooit kan beantwoorden. ~ Het is nog maar de vraag of ik dan met vakantie ga. ± Dat is nog helemaal niet zeker! De vraag naar huizen is heel groot../ <>..\ en het aanbod is heel beperkt../ «../ en dus worden de huizen steeds duurder. Er is vooral veel vraag naar huizen met een tuin. ± Het lijkt of iedereen zo n huis wil kopen. De winkelier kan niet aan de vraag naar het nieuwe ± Hij moet steeds nee verkopen; het lijkt wel of van die schrijver voldoen. iedereen dat boek wil hebben! het vraaggesprek/ de -ken Gisteravond werd het vraaggesprek met Louis van ± Welk interview bedoel je? Hij heeft er zovéél afgegeven Gaal uitgezonden. de laatste tijd. het vraagstuk/ de -ken Een wiskundevraagstuk../ ±..\ is voor kinderen een wiskundesom. Het grootste vraagstuk blijft de armoede van de derde wereld. ± Zou dat probleem ooit opgelost worden? de vracht/ - De ezel komt maar langzaam vooruit door de zware vracht ± Het is echt een enorme last die hij draagt. op zijn rug. Het bedrijf verzorgt de vracht van Rotterdam naar ± Hun schepen brengen geregeld goederen van het Ruhrgebied in Duitsland. R dam naar o.a. Essen. De grondstof is goedkoop maar de vracht is hoog. ± Voor het vervoer moet men veel betalen. De wagen brengt een vracht hout naar de zagerij. ± Daar moet die lading eerst een tijd drogen. ~ De leerlingen hebben een vracht boeken in hun tas. ± Hun tas puilt uit door die grote hoeveelheid geleerdheid. ^de vrachtauto, de vracht- of goederentrein, het vrachtschip, allemaal vrachtverkeer <> de personenauto, de personentrein, de plezierboot enz. vragen/vroeg/gevraagd II & III wie vraag je dat nou? We moeten iemand de weg vragen:../ «..\ Weet u misschien hoe we bij het stationkomen? In die winkel vragen ze een verkoper. ± In bijna álle zaken zoeken ze personeel. De man vraagt: Mag ik de menukaart? <> De ober antwoordt: Zeker mijnheer, a.u.b.! ~ Die studie vraagt het onmogelijke van een mens../ «..\ zoveel energie kan niemand opbrengen! ± Die studie eist ook een immense zelfdiscipline. De man vroeg om de menukaart../ «..\ en de ober kwam hem brengen. Hoeveel vragen ze voor dat huis? ± Ze willen er vier ton voor hebben. We vragen aandacht voor onze situatie:../ ±..\ we willen graag dat u daar over nadenkt! Wat vraag je voor je verjaardag? ± Wat staat er allemaal op je verlanglijstje? Wie vraag je op je verjaardag? ± Ik nodig maar een paar mensen uit. U moet naar de heer Smit vragen../ «..\ Dat is de man die u kan helpen. ~ Je vraagt weer naar de bekende weg! «Je weet het antwoord op die vraag al lang! Eén gek kan meer vragen../ <>..\ dan tien wijzen kunnen beantwoorden. Ze heeft haar diploma gehaald, maar vraag niet hoe! ± Het heeft heel wat voeten in de aarde gehad! Je kijkt zo vragend! «Begrijp je iets niet?

7 WOORDKOMPAS V pagina 108 de vrede/ - Er kwam eindelijk vrede../ <>..\ nadat er jarenlang oorlog was gevoerd. Ik vind het zo vervelend dat we ruzie hebben, ± Graag, ik wil ook weer goede vrienden worden. zullen we vrede sluiten? Eerst vond hij het een slecht voorstel maar nu heeft hij ± Na rijp beraad neemt hij er toch genoegen mee. er vrede mee. Die twee leven op voet van gewapende vrede met elkaar../ «..\ bij het kleinste meningsverschil breekt de strijd weer los. in vredesnaam Ga nou in vredesnaam even met haar mee../ «..\ anders is er straks weer de grootste ruzie! vredig Er heerste een vredige stemming in de woonkamer. ± Zo n rustige/kalme sfeer is een uitzondering. vreedzaam Deze onderhandelingen zijn vreedzaam verlopen../ «..\ men bleek bereid elkaar tegemoet te komen. <> Vaak worden conflicten op de spits gedrevenen in een sfeer van ruzie naar buiten gebracht. De picknickende familie onder de boom leverde een <> Even verderop maakten een paar spelende kinderen elkaar af. vreedzaam tafereeltje op. vreemd/ -e Er staat een vreemde auto voor de deur. # Kijk, die groene Citroën, die is niet van iemand uit de straat, die staat hier anders nooit! Die vrouw is zeker vreemd in deze stad. ± Ze is hier vast onbekend, ze kent de weg niet. In zijn nieuwe baan voelt ie zich nog als een kat in een <> Ik hoop dat hij zich er snel thuis gaat voelen. vreemd pakhuis. Die man spreekt wel vier vreemde talen. <> Andere mensen hebben al moeite met hun eigen(moeder)taal. ± Maar hij kent ook nog buitenlandse talen! Dat is toch een vreemde jongen! ± Zo n rare figuur kom je niet vaak tegen. Hij doet tenminste héél vreemd. ± Hij gedraagt zich zonderling. Wat vreemd dat er niemand thuis is../ «..\ hoe kan dat? <> Normaal is dit niet! Ik kijk er vreemd van op dat je nú langskomt. ± Ik verbaas me erover. de vreemde/ -n Vreemden zijn daar niet erg welkom. ± Men heeft het er niet zo op buitenlanders. Die nieuwsgierigheid heeft ze van geen vreemde! ± Die heeft ze van haar moeder geërfd. Hij heeft jaren in den vreemde doorgebracht../ <>..\ maar nu is hij weer in zijn vaderland. de vreemdeling/ -en De neo-nazi s schelden op vreemdelingen. <> Eigen volk eerst!, roepen ze hard. ± Ze zien de buitenlanders liever gaan dan komen. Ze voelt zich hier als een vreemdeling in Jerusalem. ± Ze is volkomen onbekend met de situatie hier. de vreemdelingenpolitie/ - Zolang hij geen verblijfsvergunning had, moest hij ± Dat onderdeel van het politieapparaat hield zich iedere week melden bij de vreemdelingenpolitie. zich bezig met de controle van buitenlanders.

8 WOORDKOMPAS V pagina 109 de vrees De vrees bestaat dat de Etna zal uitbarsten. ± Die angst is niet ongegrond, want het rommelt al weken in de vulkaan. Die jongen kent geen vrees../ ±..\ hij is voor niemand en niets bang. Uit vrees voor zakkenrollers draagt hij zijn geld in een tasje ± Bang als hij is voor die rovers, zorgt hij dat ze niet bij onder zijn kleren. zijn geld kunnen komen. vreeslijk >> vreselijk vreselijk/ -e Vannacht heb ik een vreselijke droom gehad. ± Een afschuwelijke nachtmerrie was het! Er staan vreselijke dingen te gebeuren../ «..\ bereid je maar op het ergste voor! Het weer tijdens onze vakantie was vreselijk. <> We hadden zo op een heerlijk weertje gehoopt! Ik ben gisteren vreselijk geschrokken. ± Ik geloof dat ik nog nooit zó ontzettend ben geschrokken. Door al dat oponthoud duurde de reis vreselijk lang. ± Ik hoop dat de terugreis niet zo afschuwelijk lang zal duren. Vreselijk, die brand in Volendam, al die slachtoffers../ «..\ je moet er toch niet aan denken! ~ Wat is dat een vreselijk oud wijf,../ «..\ Hij (!) blijft maar kletsen! vreten/vrat/gevreten II koeien vreten gras Geef die dieren toch wat te vreten../ «..\ ze hebben honger. Zo n jongen van 15 eet niet, die vreet;../ «..\ onvoorstelbaar wat zo n knul naar binnen werkt. de vreugde/ -n De vreugde van de supporters van de kampioensclub was enorm. ± Van blijdschap maakten ze een rondedans op het veld. <> Van de gezichten van de verliezers was de diepe teleurstelling af te lezen. Tot hun grote vreugde hebben ze nu een kleinzoon. ± Ze zijn heel gelukkig met deze stamhouder. vrezen/vreesde/gevreesd II hij vreest het ergste Ik vrees dat alle moeite tevergeefs zal zijn. ± Ik ben bang dat we het allemaal voor niets gedaan hebben. Men vreest voor het leven van één van de gewonden. ± Men heeft het angstige gevoel dat hij t niet zal overleven. We weten niet hoe het af zal lopen maar we vrezen t ergste. ± We zijn bang dat het helemaal mis zal gaan. de vriend/ -en Jan gaat vanavond met zijn vrienden naar de disco. ± Hij gaat élke zaterdag met zijn kameraden uit. Hij is een goede chef, daar is iedereen het over eens, vriend../ <>..\ en vijand. Die twee zijn jarenlang goede vrienden geweest../ <>..\ maar nu kijken ze elkaar niet meer aan! In nood leert men zijn vrienden kennen. ± Als je in moeilijkheden verkeert, merk je op welke mensen je kunt rekenen. Beter een goede buur dan een verre vriend. ± Een goede verstandhouding met je buren is erg belangrijk want zij zijn het dichtste bij als je hulp nodig hebt. Je moet je buren dus te vriend houden. <> Het is dom om ruzie met ze te maken. Marieke heeft wel af en toe een vriendje../ «..\ met wie ze een keertje uitgaat../../ maar ze heeft nog geen vaste vriend../ «..\ met wie ze haar verdere leven wil delen.

9 WOORDKOMPAS V pagina 110 vriendelijk/ -e Er zit een vriendelijk meisje achter de kassa. ± Zulke aardige meisjes zijn goud waard! Ze is altijd vriendelijk tegen de klanten../ «..\ ze lacht naar ze en maakt soms een praatje <>..\ maar die klanten zijn soms onvriendelijk, ze zeggen boe noch ba tegen haar. Hans was zo vriendelijk om mijn brief te posten. ± dat was aardig van hem. Vriendelijk bedankt voor de moeite! ± Ik wil je hartelijk danken! ~ Of ik mee ga naar de disco? Dank je vriendelijk../ «..\ daar voel ik helemaal niets voor! Vriendelijke groeten! ± Hartelijke groeten, (V.G. & H.G in aan vrienden) de vriendin/ -nen Mijn zus gaat met drie vriendinnen naar het strand. Die vier meiden zijn erg op elkaar gesteld. Kees is niet getrouwd maar heeft wel een vaste vriendin../ «..\ met wie hij (ddurzaam) samenwoont. ± Zij is dus zijn partner. de vriendschap/ -pen Die vriendschap dateert uit onze schooltijd. ± Op school waren we al vriend(inn)en. Soms slaat vriendschap om../ <>..\ in vijandschap. vriendschappelijk/ -e De tennissers geven elkaar een vriendschappelijk schouderklopje. ± Zo n amicaal gebaar komt veel leuker over../ <>..\ dan de vijandige blikken van andere rivalen. De collega s gaan vriendschappelijk met elkaar om. ± Ze hebben het gevoel dat ze vrienden zijn. Morgen is er een vriendschappelijke wedstrijd ± Die wedstrijd gaat buiten de competitie om, ze tussen Nederland en Engeland op de TV. doen het voornamelijk om te trainen. het vriespunt/- De temperatuur is niet onder het vriespunt geweest. ± Het kwik is nog niet onder de 0 C gedaald en we hebben dus nog geen ijs gehad. vriezen/vroor/gevroren Als het vriest verandert water in ijs. ± De temperatuur is dan lager dan 0 C. <> Als het kwik boven de 0 C stijgt, dooit het. Het heeft deze winter hard gevroren, nachtenlang min 10../ «..\ en we hebben dus veel kunnen schaatsen.

10 WOORDKOMPAS V pagina 111 vrij/ -e Heb jij volgende week vrije dagen? <> Nee, ik moet iedere dag werken. Toen hij pas gepensioneerd was, wist hij zich geen raad met ± Hij moest wennen aan al die uren waarin hij niets hoefde te doen. al die vrije tijd. We leven in een vrij land../ «..\ iedereen mag zeggen wat hij denkt. Bij een democratie horen vrije verkiezigen. ± Bij zulke verkiezingen kan iedereen zijn stem uitbrengen op de kandidaat van zijn keuze. Na drie jaar cel is hij weer op vrije voeten. ± Hij is uit de gevangenis ontslagen. De directie heeft me vrij spel gegeven. ± Ik mag zelf beslissen hoe ik het probleem oplos. Op de Vrije school wordt les gegeven../ «..\ volgens de ideeën van Rudolf Steiner. Ze spelen dat stuk van Molière in een vrije vertaling. <> De letterlijke vertaling is niet om áán te horen. ± Deze vertaling volgt het verhaal wel maar met wat losser taalgebruik. Mevrouw, is deze plaats vrij../ <>..\ of is hij bezet? Deze plaats is vrij../ «..\ gaat u gerust zitten. Mag ik zo vrij zijn u in de auto te helpen? ± Vind u het goed dat ik de deur voor u openhoud? Gelukkig is ze nu vrij van koorts. <> Eergisteren had ze nog hoge koorts. Hebt u vandaag nog een plekje vrij? ± Ja, vanmiddag heb ik een uur beschikbaar. Ik kan deze maand nog een dag vrij reizen. ± Goedkoop, de hele dag treinen zonder te betalen Er is vrij veel bewolking en t is vrij koud. ± Tamelijk bewolkt en nogal lage temperatuur. vrijaf Het was die middag zó heet dat de kinderen vrijaf kregen. ± Ze werden wegens de hitte naar huis gestuurd. <> De docenten bleven op school, gewoon aan het werk. vrijblijvend/ - U kunt geheel vrijblijvend een proefrit maken. ± Zo n ritje verplicht u tot niets. ~ Met jouw vrijblijvende opmerkingen is niemand geholpen. de vrijbuiter/ -s Die zoons van hem zijn echte vrijbuiters. ± Zélf was hij vroeger ook zo n avonturier. <> Z n vrouw was meer een huismus, honkvast en niet in voor toestanden de vrijdag/ -en Na de vrijdag../ «..\ komt de zaterdag. De vrijdag is de Islamitische rustdag../ <>..\ en de zondag is de rustdag voor de christenen. vrijen/vrijde of vree/gevrijd of gevreeën I & II ze vrijt met die eikel! Die twee vrijen nu al jaren,../ «..\ wanner gaan ze eens aan trouwen denken? ± Ik geloof dat ze al vier jaar verkering hebben. Ik vrij veilig of ik vrij niet! ± Ik ga alleen met iemand naar bed als ie een condoom gebruikt. de vrijer/-s Heeft ze nu alwéér een andere vrijer? ± Ze heeft, geloof ik, iedere máánd een nieuw vriendje. Wat is dit nu weer voor een vrijer? ± Het is wel een aardige kerel. vrijgeven >> geven Zullen we de kinderen maar vrijgeven? t Is zo heet! ± Goed, laten we ze maar naar huis sturen! Zijn auto was in beslag genomen maar de politie «Hij kan hem vanmiddag ophalen. heeft hem vandaag vrijgegeven. Het bericht is nog niet vrijgegeven voor publicatie. ± De voorlichtingsdienst geeft de pers straks toestemming om het openbaar te maken.

11 WOORDKOMPAS V pagina 112 vrijgevig/ -e Mijn ene oom is erg vrijgevig../ «../ die geeft altijd van alles weg. <> Mijn andere oom is juist heel gierig, die kan niets missen. vrijgevochten/- In die klas zit een stel vrijgevochten jongens. ± Ze doen precies waar ze zin in hebben en trekken zich niets van de regels aan. de vrijgezel Is jouw jongste broer nog vrijgezel? <> Welnee, die is al jarenlang getrouwd! de vrijheid/ -heden Ze hebben gestreden voor de vrijheid van hun land. ± Jarenlang hebben ze zich verzet tegen de onderdrukking door de bezetter. Vrijheid van meningsuiting is een grondrecht van de democratie. ± Daar mag iedereen zijn mening kenbaar maken. Vrijheid, gelijkheid en broederschap../ «..\ was de leus van de Franse revolutie. De schrijver heeft er een mooi verhaal van gemaakt ± Hij heeft de zaak wel spannender gemaakt dan al zitten er wat dichterlijke vrijheden in. die in werkelijkheid was. Een schrijver kan zich die vrijheden veroorloven../ «..\ de lezer zal hem dat niet kwalijk nemen. Bij een democratie horen vrije verkiezigen. ± Bij zulke verkiezingen kan iedereen zijn stem uitbrengen op de kandidaat van z n keuze. vrijhouden >> houden II (& III) houd je een stoel voor me vrij? Wil jij vast naar binnen gaan en een stoel voor me vrijhouden? ± Goed, ik zal een plaats voor je openhouden. Vroeger moest een jongen een meisje vrijhouden. ± Als ze uitgingen, moest hij voor haar betalen. de vrijkaart/ -en Ik heb twee vrijkaarten gekregen voor dat concert. ± Wat een bof, gratis kaarten voor zo n duur concert! vrijkomen >> komen I er komen gevaarlijke stoffen vrij Bij die brand zijn gevaarlijke stoffen vrijgekomen. ± Giftige gassen en asbest zijn in de lucht terecht gekomen. De moordenaar is verleden wek vrijgekomen. <> Hij heeft dertien jaar in de gevangenis gezeten. De kinderen zijn gelukkig met de schrik vrijgekomen. ± Er mankeert hun niets, ze zijn alleen heel erg geschrokken. vrijlaten >> laten II ze laetn de gevangene vrij Als de zieke zeehonden in de crèche genezen zijn, ± De verzorgers brengen ze naar zee en laten ze daar los. worden ze vrijgelaten. Als de gevangene tweederde van zijn straf heeft <> Bijna niemand hoeft zijn volle straftijd uit te zitten. uitgezeten, wordt hij vrijgelaten. Zijn ouders laten hem vrij in de keuze van zijn studie. ± Ze geven hem de vrijheid om te kiezen. <> Ze verplichten hem tot niets. Denk er om dat u de nooduitgang vrijlaat. <> We treffen geregeld situaties aan waarin die is geblokkeerd met bierkratten of afvalbakken. de vrijspraak/ - Zijn advokaat rekende op vrijspraak../ <>..\ maar de rechter vond hem schuldig en sprak een veroordeling uit: B50.000,- boete. vrijstaan Het staat u natuurlijk vrij om ook n ander om advies te vragen:../ «..\ gaat u gerust een andere deskundige raadplegen.

12 WOORDKOMPAS V pagina 113 vrijstaand/ -e Ze wonen in een grote vrijstaande villa../ «..\ met een prachtige tuin rondom het huis. <> Dat is nog eens wat anders dan ons rijtjeshuis! de vrijstelling/ -en Moet je ook eindexamen Frans doen of krijg je daar ± Ik hoef dat onderdeel niet te doen omdat Frans mijn moedertaal is. vrijstelling voor? vrijuit Tegenwoordig kun je over zoiets vrijuit praten../ «..\ iedereen mag het horen. <> Vroeger moest je er in bedekte termen over spreken. vrijwel De zaal was vrijwel uitverkocht. ± Nagenoeg alle stoelen waren bezet. vrijwillig/ -e Die organisatie is geheel afhankelijk van vrijwillige <> Ze kan niet rekenen op verplichte contributie. bijdragen van particulieren. Men kent daar alleen de vrijwillige brandweer. Bij dat corps verdienen de mensen niets, ze doen het naast hun eigenlijke beroep/werk. <> Een beroepscorps, zoals hier, bestaat er niet. Je hebt dat werk vrijwillig op je genomen. <> Niemand heeft je ertoe gedwongen. de vrijwilliger/ -s Er werken bij die organisatie veel vrijwilligers../ <>..\ en maar een paar betaalde krachten. ± Het meeste werk wordt dus gedaan door onbetaalde mensen. Wordt dat karwei door vrijwilligers gedaan../ <>..\ of zijn die mensen aangewezen? (.) Om d e economie draaiend te houden zijn er in Nederland ruim..\ Die verrichten onmisbaar werk, vooral allerlei zorg,, waarin overheid en 2 1/2 miljoen vrijwilligers actief.../ bedrijfsleven wegens de duurte ervan niet kunnen voorzien. de vroedvrouw/ -en Bij een normale bevalling helpt de vroedvrouw ± Het is een beetje ouderwetse naam voor verloskundige een moeder haar baby ter wereld te brengen. «Als er complicaties zijn, moet ze een arts waarschuwen. vroeg /-e Morgen neem ik een vroege trein naar Utrecht../ «..\ want ik wil er al om 8 uur s ochtends zijn. Ik ben vandaag vroeg opgestaan. ± Om half zeven was ik al mijn bed uit! Ik ben moe, ik ga vanavond vroeg naar bed. <> Het is drie avonden erg laat geworden. Vanmorgen vroeg regende het. <> Ik ben bang dat het vanavond laat nóg giet! Vroeg in de middag kom ik bij je langs../ «..\ om een uur of half twee. Je bent een kwartier te vroeg../ «..\ we hadden om 7 uur afgesproken, het is nu pas kwart vóór. Beter te vroeg../ <>..\ dan te laat! Vroeg of laat zul je er wel achter komen. ± Eéns zul je begrijpen dat ik gelijk had! Als je mij wil beduvelen, moet je vroeger opstaan! ± Als je me voor de gek wil houden, moet je dat wèl slimmer aanpakken! Zó dom ben ik niet! vroeger/ -e Onze vroegere buren wonen nu in een andere stad. ± We hebben het nog vaak over die oude buren. Dat zijn herinneringen aan vroeger tijden. ± We praten graag over die voorbije tijden. Vroeger woonde ik in Amsterdam../ <>..\ maar nu in Voorburg. In vroeger dagen reisde men per koets../ <>..\ maar tegenwoordig per auto, trein, bus of vliegtuig.

13 WOORDKOMPAS V pagina 114 vroegtijdig/ -e Wegens de plotselinge storm is het feest vroegtijdig ± Vroeger dan was afgesproken ging iedereen naar huis. beëindigd. Een vroegtijdige bevalling kan heel riskant zijn. Die te jong geboren baby s proberen ze op de afdeling Neonatologie te redden. vrolijk/ -e Op het feest zag je alleen maar vrolijke mensen. ± Het was één lachende, dansende menigte. Met een vrolijk gezicht kwam ze de kamer binnen../ «..\ Blijkbaar had ze net iets leuks gehoord. Vind jij geel ook zo n vrolijke kleur? ± Ja, je komt er van in een goede stemming. Goh, wat is de baas vrolijk vandaag! <> Gisteren was hij nog zo somber. De mensen liepen vrolijk achter de muziek aan. ± Opgewekt gingen ze de fanfare achterna. (.) Wat was er allemaal op het journaal?../ >> Mens, daar word je niet vrolijk van, één grote ellende! Ik wil niet dat jullie je vrolijk maken om Ingrid. ± Je mag haar niet uitlachen omdat ze nu een beugel heeft. Dat is al vervelend genoeg! vroom/ vrome Vrome christenen, vrome islamieten en vrome joden../ «..\ willen leven zoals hun godsdienst het hun voorschrijft../ ±..\ en zijn dus allemaal zeer godsdienstig. ~ Dat zijn van die vrome wensen../ «..\ die wel nooit in vervulling zullen gaan. ± Van zulke dingen kun je alleen maar dromen. de vrouw/ -en Het menselijk geslacht bestaat uit vrouwen../ <>..\ en mannen. Vroeger heetten de vrouwen het zwakke geslacht. <> Nu nóg zijn er mannen die zichzelf beter vinden Is dat de vrouw van de burgemeester? ± Ja, dat is de echtgenote van onze burgervader. De brief is gericht aan: de vrouw des huizes. ± Ze bedoelen: aan het hoofd van de huishouding. Tegenover moeder de vrouw../ «..\ hebben we nu ook vrouwelijke ministers. Anja roept haar hond: Kom bij de vrouw, Boris! ± Gehoorzaam loopt Boris naar zijn bazin toe. Bij het kaartspel is de vrouw een hoge kaart. ± Die koningin (van bv. harten) is veel waard. vrouwelijk/ -e In de artsenpraktijk werken twee vrouwelijke../ <>..\ en drie mannelijke dokters. Hij voelt zich te goed voor vrouwelijke bezigheden <> Het enige waar hij zich niet voor schaamt is t wassen van de auto; als koken, stofzuigen en strijken. dat is mannenwerk! Vrouwelijke bloemen zijn bloemen met alleen een ±../ en stamper en geen meeldraden. vrouwelijk geslachtsorgaan:../ In de Nederlandse grammatica kennen we Woorden die eindigen op -ing of -heid behoren tot die categorie. vrouwelijke zelfstandige naamwoorden. Het lidwoord daarbij is de. <> We kennen ook mannelijke (de) en onzijdige (het) zelfstandige naamwoorden. het vrouwtje/ d e--s Op de markt lopen een paar oude vrouwtjes. ± Zouden het altijd van die kleine vrouwen zijngeweest../ <>..\ of waren het vroeger grote vrouwen? Kom vrouwtje, ga je mee?, vroeg hij../ «..\ liefkozend aan zijn dochtertje. Wat een leuke hond! Is het een vrouwtje../ <>..\ of een reu? ± Het is een teef(je).

14 WOORDKOMPAS V pagina 115 de vrucht/ -en De vrucht van een plant ontwikkelt zich../ «..\ in het vruchtbeginsel (de stamper). Vruchten bevatten veel vitaminen. ± Daarom moet je veel fruit eten. Verboden vruchten smaken het zoetst. ± Het is best leuk om dingen te doen die eigenlijk niet mogen! Aan de vruchten kent men de boom, zeiden ze. ± Ze bedoelden dat je uit de resultaten de maker kunt opmaken. Tijdens de zwangerschap bleek de vrucht niet ± In de vierde maand werd de foetus afgestoten. levensvatbaar te zijn. De fabricage van dat product heeft voor het bedrijf ± Het heeft de onderneming veel winst opgeleverd. veel vruchten afgeworpen. ^ vruchten kan je plukken, verkopen, kopen, schillen, ( zuidvruchten ) pellen, opeten, eerlijk (in partjes) delen, uitspugen, (appels) koken, (bananen) bakken, verwerken in vleesgerechten en ingebak, drogen, versuikeren, inmaken, invriezen, bewaren, laten uitlopen, rot laten worden, weggooien (in de groene bak/ de groente, fruit, tuinafval - of gftcontainer of bij het compost). ^ Kijk verder bij >> fruit vruchtbaar/ -bare Nederland heeft veel vruchtbare grond../ «..\ die ieder jaar een rijke oogst oplevert. In andere streken heeft men veel mest nodig om de grond <> Zonder die mest is het land onvruchtbaar. vruchtbaar te maken. ~ Harry Mulisch is een vruchtbaar schrijver../ «..\ met een groot aantal boeken op zijn naam. ~ De samenwerking is erg vruchtbaar geweest. ± Ze heeft goede resultaten opgeleverd. het vruchtvlees/ - Ik houd van het stevige vruchtvlees van appels. ± Ik vind dat lekkerder dan het zachte eetbar deel van een pruim of een perzik. vuil/ -e Doe jij de vuile handdoeken in de wasmachine? ± Dan kunnen ze straks weer schoon de kast in. Mijn handen zijn vuil van het werken in de tuin../ «..\ ik ga ze vlug wassen! ~ Kijk eens wat een vuile lucht daar hangt! ± Wat een onheilspellend donkere wolken! ~ Verdien je dat salaris vuil../ <>..\ of netto? ± Dat is het bruto bedrag, alles moet er nog af. ~ Van dat kleine beetje eten krijg je geen vuile maag! ± Daar zul je niet misselijk van worden! ~ Houd jij je vuile praatjes nu maar voor je! ± Ik heb genoeg van die smerige taal van jou! <> Kun je nu nooit fatsoenlijke woorden bedenken? Niemand hangt graag zijn vuile was buiten! ± Niemand praat graag met derden over de moeilijkheden/ schandaaltjes binnen zijn eigen familie. het vuil/ - Tijdens de staking van de reinigingsdienst kwam er steeds meer ± Het vuilnis stapelde zich vooral op rondom de containers vuil op straat te staan. en afvalbakken in de stad. de vuiligheid/- Pas op hoor, er ligt hier allerlei vuiligheid op straat. ± Bah, al die viezigheid: lege patatzakjes, lege bierblikjes en, niet te vergeten, hondenpoep! vuilmaken >>m aken II ze maken heel wat vuil Je hebt geen idee wat die kinderen iedere dag vuilmaken! <> En ik maar weer wassen! vuilmaken aan III ze maakt haar handen niet vuil aan dat soort zaken Aan die louche praktijken maakt hij zijn handen niet vuil! ± Hij vindt het beneden zijn waardigheid om daar aan mee te doen. Moeten we aan die zaak nog woorden vuilmaken? ± t Is zonde van de tijd om daar over te praten! het vuilnis >> het vuil ^ Jan, Ja-an, zet jij het vuinis vandaag buiten, alsjeblieft! Ja mam, ik hèb de grijze en de groene container al aan de stoep gezet.

15 de vuilnisauto/ - s WOORDKOMPAS V pagina 116 Zet jij die zak buiten? Ik hoor de vuilnisauto../ «..\ al in de straat. Vlug! Hij is nog drie huizen ver. de vuilnisbak/ -ken Hebben jullie nog een vuilnisbak in huis../ <>..\ of alleen een vuilniszak die je in een grote container moet gooien? het vuiltje/ de -s Door de wind heb ik een vuiltje in mijn oog gekregen. ± Een stofje, denk ik, of een korreltje zand. ~ Ga maar gerust door, er is geen vuiltje aan de lucht! ± Wees maar niet bang, alles is veilig! de vuist/ -en Pa was zó boos dat hij met zijn vuist op tafel sloeg. ± De klap met die dichte hand kwam hard aan. Met gebalde vuisten stonden ze tegenover elkaar:../«..\ klaar om elkaar aan te vallen. ~ Even later gingen ze echt met elkaar op de vuist. ± Ach, die twee vechten ieder ogenblik! ~ Als we de krachten bundelen, kunnen we een vuist maken../ «..\ en luisteren de anderen naar ons. ± Dan staan we teminste sterk. ~ Ik bewonder mensen die voor de vuist weg spreken. <> Zerlf moet ik alles van een briefje oplezen. ~ Ze lachte in haar vuistje toen haar zusje ook een standje kreeg. ± Diep in haar hart vond ze het wel leuk! de vulkaan/ -kanen De Etna is de meest actieve vulkaan in Europa. ± Onlangs is deze vuurspuwende berg weer tot uitbarsting gekomen, hete as en lava vloeidenlangs de hellingen omlaag. ~ Die mensen leven op een vulkaan. ± Ze verkeren voortdurend in gevaar. vullen/vulde/gevuld II (& III) die vult alleen haar zakken (met zijn geld)! Is de suikerpot alwéér leeg? Ik heb hem net gevuld! <> Wie maakt hem toch zo snel leeg? ± Geef maar, dan maak ik hem wel weer vol. Ik ga naar de tandsrts, hij moet een kies vullen. ± Hij gaat hem eerst uitboren en dan doet hij er een vulling in. Vul de vaas met handwarm water../ «..\ en zet de rozen in de volle vaas. Ze kan haar dagen goed vullen met die hobby. ± Ze kan er de hele dag mee bezig zijn. ~ Dat gerecht is heel lekker maar het vult zo../ «..\ ik kan er maar heel weinig van eten, ik zitdirect vol. ~ Die lui willen maar één ding: hun zakken vullen. ± Ze willen zo snel en zo makkelijk mogelijk geld verdienen. de vulling/ -en Maak een vulling van zuurkool en rozijnen../ «..\ en vul hiermee de buikholte van de kip. Deze bonbon heeft een heerlijke vulling. ± Er zit verrukkelijke crème in! De vulling is uit mijn kies gevallen../ «..\ dus moet ik weer naar de tandarts. Ik moet vullingen kopen voor mijn vulpen. ± Hoeft niet, ik heb wel een inktpatroon voor je. de vulpen/ -nen Een brief schrijf ik nog steeds t liefst met een vulpen. <> Die schrijft voor mij prettiger dan een balpen. het vulpotlood -potloden Ik koop een mooi vulpotlood voor mijn broer../ «..\ en ik geef hem een buisje stiften erbij. vuren/vuurde/gevuurd II de soldaten vuren op de vijand De soldaten vuren op de vijand. ± Ze schieten met geweren en mitrailleurs.

16 WOORDKOMPAS V pagina 117 vurig/ -e Aan de horizon zagen we een vurige streep licht../ «..\ net of het bos daar in brand stond. Ze voelde een vurig verlangen naar haar man. ± Ze kreeg van hem ook hartstochtelijke brieven. Met zo n vurige hengst moet je voorzichtig zijn:../ «..\ voor je het weet gooit hij je af! <> Zelf rijd ik liever op een makke merrie. De politicus hield een vurig pleidooi voor zijn partij. ± Het was een fanatieke verdediging van het verkiezingsprogramma:../ «..\ de vonken vlogen eraf! Wat ziet die wond er vurig uit, rondom helemaal rood../ «..\ is hij ontstoken? het vuur/ de vuren Aarde, water, licht en vuur../ «..\ zijn de vier hoofdstoffen/elementen waaruit de wereld is opgebouwd. Het vuur verspreidt zich zeer snel. ± De brand breidt zich binnen korte tijd uit. Dat komt ervan als je met vuur speelt../ «..\ heb je je vingers gebrand! ~ Als je daaraan begint, speel je met vuur! ± Je neemt daarmee grote risico s! ~ Voor de zoveelste keer staat ze in vuur../ «..\ en vlam. ± Op wie is ze dit keer smoorverliefd? (.) Er zal van die praatjes heus wel iets waar zijn. Waar rook is, is vuur, nietwaar? Die opmerking van hem was olie op het vuur. ± Die maakte haar boosheid nog veel groter! De docent legt de leerling het vuur na aan de schenen. ± Hij stelt hem allerlei indringende vragen. <> Hij maakt het hem bepaald niet makkelijk! Maar de leerling had voor heter vuren gestaan. ± Die had wel erger dingen meegemaakt. De leerlingen gaan voor die docent door het vuur,../ ±..\ ze willen alles voor hem doen. Ik heb geen zin om voor haar de kastanjes uit het vuur te halen. ± Zíj heeft de zaak in het honderd laten lopen en nu moet ík alle moeite doen om de boel in orde te krijgen? Ik dank je feestelijk! <> Ik laat het haar lekker zelf doen! Ik durf er m n hand voor in t vuur te steken dat hij ± Daar durf ik een eed op te doen/ ik ben daar heilig van overtuigd. de waarheid spreekt. Kom gauw bij het vuur zitten. ± Hier bij de kachel is het lekker warm. Wie t dichtst bij het vuur zit, warmt zich t best. ± Wie het beste contact met de baas heeft, komt er het beste vanaf. Braad het vlees op groot vuur bruin../ ±..\ en temper dan de warmtebron. ~ Er staat voor jou nog een potje op t vuur! ± De baas heeft met jou nog een appeltje te schillen, hij is heel kwaad op je. Het leger opende het vuur op de vijandige troepen. ± De soldaten van Napoleon begonnen te schieten. Vier dagen lang lagen we onder vuur. ± Zó lang werden we beschoten. ~ De minister lag urenlang onder vuur van de Kamer. ± Ze werd door de oppositie bestookt met lastige vragen. Vol vuur vertelde hij over zijn laatste reis. ± Met enthousiasme liet hij ook zijn foto s zien. Het vuur in haar ogen was gedoofd. ± Van die vroegere gloed was niets meer over. ^ vuur kan je aanmaken, aanstoken, stoken, maken, op doen vlammen, hoger & lager zetten (gasvlam), (met water) blussen, uitmaken, (met een deken) doven, uit laten doven, ermee spelen, er iets in doen/steken, erbij zitten, eroverheen springen, stelen de vuurdoop/ - Bij het begin van de oorlog hebben veel soldaten ± Het was de eerste keer dat ze werkelijk de vuurdoop ondergaan. moesten vechten. ~ Zo n eerste keer spreken voor een volle zaal met luisteraars ± Ze hebben het gevoel dat ze een strijd moeten aangaan. betekent voor veel mensen de vuurdoop. <> Na een paar keer zijn ze eraan gewend en gaat het hun makkelijker af. de vuurpijl/ -en Toen het schip in nood raakte, schoot de bemanning ± Die brandende projectielen werden door andere schepen opgemerkt. vuurpijlen af. Denk er om dat je die vuurpijlen in een fles zet voor ± Iedere oudejaarsavond gebeuren er ongelukken met dat soort vuurwerk! je de lont aansteekt! ~ Het voetballertje wilde een schot op het doel geven maar helaas, «..\ hij trapte de bal recht omhoog, de lucht in. het werd een vuurpijl../

17 WOORDKOMPAS V pagina 118 de vuurproef/- ~ De eerste keer op bezoek bij je aanstaande schoonfamilie, ± Het is de zwaarste test die een mens moet ondergaan! dat is echt een vuurproef! ~ En, heb jij die vuurproef (goed) doorstaan? <> Ik dacht dat ik gezakt was../ ±..\ maar ik ben er goed doorheen gekomen. vuurrood/ -e Vind jij die vuurrode kleur van die stof mooi? ± Ik houd niet zo van fellerode kleding../ <>..\ ik heb liever zachtrode of donkerrode stof. Met vuurrode wangen van de koorts lag ze in bed. <> Een paar dagen later zat ze met een spierwit gezichtje op de bank. Toen iedereen naar hem keek, werd hij vuurrood ± Hij kreeg een kleur van heb ik jou daar! van verlegenheid. vuurspuwend/ -e De Etna is een vuurspuwende berg op Sicilië. ± Het is een nog werkende vulkaan. de vuursteen/ -stenen In de verre oudheid maakten de mensen vuur door Er vormen zich dan vonken waarmee je houtsnippers of droge twee vuurstenen tegen elkaar te slaan. bladeren laat vlamvatten. Daarvan kan je dan een groter vuur maken. <> Een lucifer of een aansteker lijkt makkelijker! het vuurtje/ de -s Heb jij misschien een vuurtje voor me,../ «..\ ik heb zin in een sigaret. ~ Het nieuws ging als een lopend vuurtje door de klas../ «..\ in een mum van tijd wist iedereen het. de vuurtoren/ -s Iedere vuurtoren geeft met zijn sterke lamp een vast signaal../ «..\ zodat hij voor de zeelieden als duidelijk baken kan dienen. vuurvast/ -e Doe het gerecht in een vuurvaste schotel en../ «..\ laat het in de oven door en door warm worden. Dien het vervolgens direct op. ~ Het lijkt wel of jij vuurvaste handen hebt! Hoe kun je die hete pan met je blote handen aanpakken? het vuurwapen/ d e-s De vuurwapens van de blanken hebben veel Indianen <> De Indianen kenden alleen maar pijl en boog. om het leven gebracht. ± Zij konden zich niet tegen die geweren verdedigen. ^ geweren, karabijnen, Uzi s, revolvers, pistolen, mitrailleurs, machinegeweren enz.: allemaal vuurwapens het vuurwerk/- In Enschede is een fabriek waar ze vuurwerk maakten ontploft. # Een groot deel van de wijk is bij de explosie & brand verwoest. Tegen oudjaar komt er ook reclame voor vuurwerk in de bus. ± De mensen besteden kapitalen aan al die knallende en gillende spullen. Met koninginnedag is er op veel plaatsen vuurwerk. ± s Avonds is er een grote show met vuurpijlen en lichtende fonteinen en watervallen. ~ Het debat in de Kamer was net vuurwerk:../ «..\ de vonken spatten er van af! de vuurzee/ - Direct na de explosie ontstond een vuurzee. ± In die enorme vlammenmassa zijn honderden mensen omgekomen.