Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders. Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders

Transcriptie

1 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders

2 Er is al veel kennis ontwikkeld. De kunst is om deze te verzamelen, door te ontwikkelen en te delen. Ismail Simsek, programmamanager kennisdelingsprogramma Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders ondersteunt gemeenten en professionals Het Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders, dat uitgevoerd wordt onder regie van Pharos in samenwerking met GGD GHOR Nederland, biedt gemeenten en professionals die in hun werk te maken hebben met de (gezondheid en zorg voor) statushouders, ondersteuning bij het vormgeven van de zorg en preventie. Het programma richt zich op het delen en borgen van kennis en goede voorbeelden en het uitwisselen van ervaringen. Prioriteit voor gemeenten en zorgprofessionals In dit programma krijgen zes thema s prioriteit die speciale aandacht vragen van professionals en ambtenaren in gemeenten: 1 Activering, participatie en gezondheid 2 Preventie van diabetes en het stimuleren van een gezonde leefstijl 3 Mentale veerkracht en psychische gezondheid 4 Seksuele en reproductieve gezondheid 5 Veerkracht en gezondheid van jeugd 6 Bestrijding van infectieziekten. Over elk van deze thema s verschijnt een handreiking voor gemeenten met praktische handvatten wat gemeenten concreet kunnen doen om de situatie te verbeteren. Binnen de thema s worden (praktijk) voorbeelden en kennis rondom gezondheid van statushouders gedeeld en geborgd. Waar nodig worden voorlichtingsmaterialen voor statushouders of zorgprofessionals (door)ontwikkeld. Het uitgangspunt hierbij is vooral aan te sluiten op de initiatieven, instrumenten en materialen die al gebruikt worden. Actieve rol van statushouders Omdat een actieve inbreng van statushouders een van de kernpunten van dit programma is, worden zij bij de activiteiten betrokken. Zo worden ongeveer 50 statushouders getraind tot sleutelpersoon. Zij gaan op verschillende manieren aan de slag. Ze leggen contacten met de doelgroep en signaleren vragen en behoeften, adviseren regiocoördinatoren, instellingen en gemeenten in bijvoorbeeld een klankbordgroep of denken mee bij het (door)ontwikkelen van (nieuwe) interventies, tools en voorlichtingsmateriaal. Meer informatie > Kennis bundelen Op bepaalde thema s werken we ook samen met andere kennisinstituten, waaronder Rutgers, het NJI, het Trimbos-instituut en het KIS. Alle kennis en goede Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 2

3 voorbeelden die we in het kader van het kennisdelingsprogramma verzamelen, zijn te vinden op de website van Pharos en op GGD GHOR kennisnet. Pharos en GGD GHOR Nederland werken nauw samen met VNG OTAV binnen het Ondersteuningsprogramma Gezondheid Statushouders. Regiocoördinatoren Regiocoordinatoren spelen een belangrijke rol binnen het programma in het contact met de gemeenten over de gezondheid van statushouders en stimuleren gemeenten in hun eigen regio om een integrale, proactieve en preventieve aanpak te ontwikkelen en ondersteunen hen daarbij. Gemeenten die hierin de regie nemen, brengen onder andere in kaart wie de nieuwe statushouders zijn en welke groepen kwetsbaar zijn, en ontwikkelen beleid om nieuwkomers goed wegwijs te maken in het lokale aanbod van zorg en welzijn. Een belangrijk uitgangspunt is dat er wordt aangesloten bij bestaand beleid en bestaande structuren, en dat het dus meestal niet nodig is om iets nieuws te ontwikkelen voor vluchtelingen. Eerder onderzoek* van Pharos dat als basis heeft gediend voor het Kennisdelingsprogramma, laat zien dat er zes aanbevelingen zijn om de zorg, ondersteuning en preventie goed en effectief vorm te geven: Zorg voor een integrale aanpak, waarbij huisvesting, inburgering/integratie, wegwijs maken en versterken van veerkracht en gezondheid hand in hand gaan. Geef vluchtelingen zelf een centrale en actieve rol en praat niet over hen maar met hen. Een gericht gemeentelijk beleid kan gezondheidsachterstanden bij statushouders voorkomen. Investeer van meet af aan in de preventie en vroegsignalering van gezondheidsrisico s. Maak goede afspraken over ieders rol daarin en een goede ketensamenwerking. Investeer in activering en participatie, aangezien dit essentieel is voor het behoud van veerkracht. * Onderzoek van Pharos in opdracht van het ministerie van VWS (2016) naar de te verwachten gezondheidsproblemen van nieuwe vluchtelingen in de gemeenten en de consequenties daarvan voor de benodigde zorg, ondersteuning en preventie. Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 3

4 1 Activering, participatie en gezondheid Gemeenten hebben belang bij gezonde burgers die actief bijdragen en participeren (deelnemen aan de samenleving). Participatie is belangrijk voor iedereen, dus ook voor vluchtelingen. In het programma hanteren wij een brede opvatting van participatie: het gaat niet alleen om werk en opleiding, maar ook om vrijwilligerswerk en op andere manieren een bijdrage leveren aan de maatschappij. bezighouden met het bevorderen van de participatie van vluchtelingen stellen wij kennis beschikbaar. Het gaat bijvoorbeeld om klantmanagers van de Dienst Werk en Inkomen en om medewerkers van wijkteams. Naast informatie over de relatie tussen gezondheid, activering en participatie ontvangen zij praktische tips over hoe je de gezondheid van vluchtelingen kunt behouden en bevorderen. Kennis en goede voorbeelden Vaak wordt het effect op gezondheid niet of onvoldoende meegenomen in lokaal participatiebeleid ten behoeve van vluchtelingen. Het doel van dit onderdeel van het kennisdelingsprogramma is dan ook om kennis hierover en goede voorbeelden beschikbaar te maken voor gemeenten en professionals. Zo ontwikkelen wij een handreiking voor gemeenten over de relatie tussen activering, participatie en gezondheid. Ook voor professionals binnen gemeenten die zich Activering, participatie en gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden: je kunt pas aan het werk of iets gaan leren als je gezond bent. Andersom weten we ook dat je gezondheid ook verbetert als je bijvoorbeeld werkt of onderwijs volgt. Het werkt dus twee kanten op Inge Goorts, projectleider Activering, participatie en gezondheid bij Pharos Interview Inge Goorts > Facebookpagina Syriers gezond Syrische vluchtelingen kunnen hier informatie vinden en vragen stellen over medische onderwerpen en de Nederlandse gezondheidszorg. website Lees meer op pagina 8 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 4

5 2 Preventie van diabetes en het stimuleren van een gezonde leefstijl Onder vluchtelingengroepen die al langer in Nederland wonen, komt twee tot drie keer vaker diabetes voor dan onder Nederlanders van dezelfde leeftijd. Oorzaken van deze verhoogde prevalentie zijn een gebrek aan beweging, meer overgewicht en chronische stress/psychische klachten. Door de stress bestaat er een groter risico op roken en middelengebruik, maar ook op lichamelijk onvoldoende verklaarde klachten (SOLK). Een ongezonde leefstijl en gezondheidsklachten vormen vaak een barrière voor participatie en leiden tot inactiviteit, minder integratie, meer uitkeringen en meer ziektegerelateerde kosten. Gezamenlijke aanpak Een effectieve preventie en een adequate behandeling van een ongezonde leefstijl, diabetes en SOLK vereisen een gezamenlijke aanpak. Dit kan goed gebeuren binnen bestaande structuren en voorzieningen, maar extra aandacht voor deze gezondheidsrisico s is wel nodig. Omdat een deel van de preventie buiten de gezondheidszorg ligt, bijvoorbeeld het bevorderen van meer bewegen, is een integrale aanpak nodig. Voorbeelden van activiteiten die we op dit thema ondernemen zijn het op verzoek aanpassen van leefstijlinterventies; het beschikbaar maken van informatie over diabetes en andere leefstijlgerelateerde aandoeningen onder vluchtelingen voor beroepsgroepen als huisartsen, verpleegkundigen, buurtsportcoaches en trajectbegeleiders; het versterken van de gezondheidsvaardigheden van vluchtelingen; en het aanpassen van bestaande voorlichtingsmaterialen en tools. Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 5

6 3 Mentale veerkracht en psychische gezondheid Veel vluchtelingen beschikken over een grote veerkracht, maar uit onderzoek is ook bekend dat een deel van hen psychische problemen heeft. Het gaat dan bijvoorbeeld om stress, en psychische stoornissen zoals de posttraumatische-stress stoornis en angststoornissen, die vaak het gevolg zijn van hun ervaringen in het land van herkomst, de vlucht naar Nederland en de onzekere periode van de asielprocedure. Vroegsignalering De mate waarin de stressklachten en stoornissen vluchtelingen in hun functioneren beperken is mede afhankelijk van hun participatie in de samenleving, de sociale steun die ze ontvangen, beschikbare preventieactiviteiten, een tijdige signalering en een goede zorg. Als zij na aankomst in Nederland niet goed ondersteund worden, bestaat er een kans op absentie bij taallessen, uitval uit participatie- en integratietrajecten, gedragsproblemen, chronische gezondheidsklachten en middelengebruik. Vroegsignalering van psychische problemen is een belangrijk aandachtspunt. Binnen het Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders ligt het accent op het versterken van de eerstelijnszorg door deskundigheidsbevordering. Voor verschillende beroepsgroepen, bijvoorbeeld klantmanagers van sociale diensten, zijn we een bestaande methodiek over wat te doen met signalen van psychische problemen, aan het herschrijven. Met behulp van de methodiek (waar signaleringsinstrumenten onderdeel van uitmaken) kunnen zij nagaan of er mogelijk sprake is van psychische problematiek en beslissen wat zij verder met deze signalen kunnen doen. De methodiek wordt ook geschikt gemaakt voor andere beroepsgroepen die een rol (kunnen) hebben in de vroegsignalering en doorverwijzing naar specifieke zorg, zoals de vrijwilligers maatschappelijke begeleiding en taalaanbieders maar ook professionals in de sociale wijkteams. Voorlichting en preventie Een ander aandachtspunt is geven van voorlichting over psychische problemen en het aanbieden van preventieve interventies hiervoor. Ook op dit onderwerp zijn sleutelpersonen als trainer actief om in hun eigen groep voorlichting en educatie te geven. Pharos geeft workshops op Dagen van de Uitvoering van Divosa, voor klantmanagers en andere medewerkers van sociale diensten. Het doel is hen bewust te maken van de belangrijke rol die zij spelen bij het signaleren van psychische problemen bij hun klanten. Maar wat moeten ze vervolgens met dit soort signalen? Dat is voor ons een duidelijke vraag waar we mee aan de slag gaan. Anna de Haan, projectleider Mentale veerkracht en psychische gezondheid bij Pharos Interview Anna de Haan > 6

7 Binnen het kennisdelingsprogramma werken we vanuit een positieve insteek: het gaat niet alleen om seksuele aandoeningen of problemen. Asielzoekers en statushouders hebben recht op goede informatie en tools om hun seksualiteit op hun eigen manier vorm te geven. We willen hen helpen hoe ze daarin verantwoorde keuzes kunnen maken, en ze daarvoor ook de kaders aan reiken: Wanneer is seksueel gedrag acceptabel of niet? Wanneer is het gewenst en wanneer niet? En wanneer is het veilig en wanneer juist niet? Ineke van der Vlugt, projectleider Seksuele en reproductieve gezondheid bij Rutgers Interview Ineke van der Vlugt > 4 Seksuele en reproductieve gezondheid Het Nederlandse stelsel rondom seksuele gezondheid, zwangerschap en geboorte is vaak deels of geheel onbekend bij nieuwkomers in de gemeente. Een deel van de vluchtelingen heeft ook een achterstand in kennis over het eigen lichaam, seksualiteit, en de preventie van ongewenste zwangerschappen en seksueel overdraagbare aandoeningen. Normen en waarden rondom man-vrouwverhoudingen, homoseksualiteit, abortus en seksueel gedrag verschillen vaak. Het is daarom van belang om vluchtelingen van meet af aan te informeren over de opvattingen en wetgeving in Nederland op dit terrein. Kennis over seksualiteit Een van de activiteiten rond dit thema is het ontwerpen van een Nederlandse versie van de Belgische website Zanzu.be. Op deze uitgebreide site over seksualiteit en seksuele gezondheid in 13 talen wordt veel gebruikgemaakt van beeldmateriaal en gesproken teksten voor laaggeletterden en analfabeten. Ook updaten we het bestaande draaiboek Wijzer in de liefde (een uitgave van GGD GHOR Nederland ten behoeve van jonge asielzoekers) en maken het geschikt voor volwassenen. Bij het herzien van dit boek worden de ervaringen van voorlichters meegenomen, en ook die van vluchtelingen. Seksuele opvoeding Een belangrijk aandachtspunt is de seksuele opvoeding van vluchtelingenkinderen binnen hun gezin. Enkele boekjes van Rutgers waarin aandacht wordt besteed aan seksuele opvoeding (Puber in huis en Uw kind en seks) worden met vluchtelingen geëvalueerd: Spreekt deze informatie hen aan? Waar willen ze nog tips over krijgen? Indien nodig worden deze publicaties aangevuld met relevante cultuursensitieve informatie. Hetzelfde geldt voor de bestaande website Seksindepraktijk.nl, die bedoeld is voor professionals als huisartsen, praktijkondersteuners en verloskundigen. Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 7

8 5 Veerkracht en gezondheid van jeugd De meeste kinderen die met hun familie naar Nederland komen, zullen het hier goed gaan redden. Kinderen zijn immers flexibel en veerkrachtig. Uit onderzoek onder vluchtelingenkinderen blijkt dat er twee soorten factoren zijn die elkaar in balans houden: de risicofactoren zoals ervaringen tijdens de vlucht, gescheiden zijn van familieleden en de beschermende factoren zoals het hebben van een fijn gezin, een leuke school en goede vrienden. Als er onvoldoende aandacht is voor deze beschermende factoren, kan de sociaal-emotionele ontwikkeling van vluchtelingenkinderen verstoord raken. Snel in beeld Het is van belang voor de jeugdgezondheidszorg, de verloskundigen en de wijk- of buurtteams om de gezinnen snel in beeld te krijgen. Dit maakt het mogelijk om tijdig te signaleren dat er problemen zijn en waar nodig passende ondersteuning en zorg te bieden. Een snelle en uitgebreide intake door de JGZ en outreachend werken door de wijkteams zijn hierin belangrijke middelen. In de praktijk is daarbij veel behoefte aan ondersteunend materiaal dat goed inzetbaar is bij deze groep. Het doel van dit onderdeel van het kennisdelingsprogramma is hiervoor te zorgen. GGD GHOR Nederland werkt aan handreikingen voor de JGZ en voor andere disciplines die een rol hebben in de vroegsignalering van problemen, waaronder verloskundigen, kraamverzorgenden, onderwijzers, medewerkers van wijkteams, en vrijwilligers. Wat betreft risicogroepen onder alleenstaande minderjarigen (amv s) en jongvolwassenen gaan we een kennisdossier samenstellen over onder andere de achtergronden en gezondheidsrisico s van deze jongeren. Opvoedondersteuning Naast de Facebookpagina Syriers Gezond is er nu ook een Facebookpagina Opgroeien in Nederland. Syrische professionals helpen Arabisch sprekende ouders in Nederland de weg te vinden bij opgroeien en opvoeden van kinderen in Nederland. GGD regio Utrecht en Pharos ondersteunen de professionals met buddy s. Alle informatie van beide Facebookpagina s is terug te vinden op Een belangrijk resultaat is een blended learning aanbod. Dit is een online leeromgeving aangevuld met een aanbod aan trainingen en intervisie waar professionals en vrijwilligers die met statushouders werken kennis kunnen opdoen over thema s als cultuursensitief werken en communiceren met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Gevoelsmatig zou je zeggen dat hetgeen ze in hun land van herkomst en tijdens de vlucht hebben meegemaakt van grote invloed is op hoe het hier met ze gaat. Maar het blijkt dus andersom te zijn: hoe ze hier worden opgevangen, hoe hun leven hier is, is eigenlijk belangrijker dan wat ze hebben meegemaakt. Dat vind ik een heel mooi gegeven. Want wat ze hebben meegemaakt kunnen wij als ontvangend land niet beïnvloeden, maar hoe ze hier opgroeien, daar hebben we wel invloed op. Bart Looman, projectleider Veerkracht en gezondheid jeugd bij Pharos Interview Bart Looman > 8

9 6 Bestrijding van infectieziekten Vanwege de gezondheidstoestand en de stand van de gezondheidszorg in de herkomstlanden van vluchtelingen en de landen waar zij doorheen zijn gereisd, komen bepaalde infectieziekten bij vluchtelingen vaker voor. Het gaat onder andere om hepatitis A en B, tuberculose (tbc), malaria, scabiës en seksueel overdraagbare aandoeningen. Om deze aandoeningen te voorkomen zijn soms gerichte preventieactiviteiten voor bepaalde risicogroepen nodig. Ook is het voor een effectieve behandeling van ziekten als tbc en hepatitis van belang dat infecties in een vroeg stadium opgespoord worden. Een van de doelen van dit onderdeel van het kennisdelingsprogramma is om dit te bevorderen. Ter ondersteuning van gemeenten en professionals zoals huisartsen verzamelen wij materialen, methodieken, tools en passen die eventueel aan, of ontwikkelen we nieuwe. Ook delen we goede voorbeelden. Dit doen we voor infectieziekten die relatief vaak bij vluchtelingen voorkomen en over andere hieraan gerelateerde onderwerpen, zoals het restrictieve voorschrijfbeleid rond antibiotica in Nederland. Binnen het Kennisdelingprogramma zorgen we ervoor dat statushouders de informatie krijgen die zij nodig hebben om gezond te blijven en dat de professionals, zoals huisartsen, zich bewust zijn van de mogelijke gezondheidsrisico s. In sommige landen komen waterpokken bijvoorbeeld niet veel voor, terwijl dit in Nederland wel het geval is. Als een zwangere vrouw waterpokken krijgt, is dat gevaarlijk voor het ongeboren kind. Laura Rust GGD GHOR Nederland, projectleider Infectieziektebestrijding Interview Laura rust > 9

10 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders Het Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders biedt ondersteuning aan gemeenten en professionals die in hun werk te maken hebben met de gezondheid en zorg voor statushouders. Het programma richt zich op het ontwikkelen, delen en borgen van kennis, goede voorbeelden en het uitwisselen van ervaringen. Statushouders, vluchtelingen met een verblijfsvergunning die in de gemeente wonen, worden actief betrokken bij het programma. Het programma wordt uitgevoerd onder regie van Pharos in samenwerking met GGD GHOR Nederland. Beide organisaties werken nauw samen met VNG OTAV binnen het Ondersteuningsprogramma Gezondheid Statushouders. Het ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport en het ministerie van Binnenlandse Zaken zijn de opdrachtgever van deze gezondheidsprogramma s. Juni 2017 Kennisdelingsprogramma Gezondheid Statushouders 10