Kenniscentrum. Gezondheid, Welzijn & Technologie. Praktijk 2 Wmo en empowerment van ouderen

Transcriptie

1 Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie Praktijk 2 Wmo en empowerment van ouderen augustus 2010

2 Wmo en empowerment van ouderen Een inventarisatie van de thematieken Wmo, empowerment en empowerment van ouderen doormiddel van een praktijkbeschrijving, literatuuronderzoek en een nulmeting onder cliënten (ouderen) en zorgprofessionals, resulterend in een scholingswaaier voor zorg & welzijnsprofessionals Rapportage Saxion Enschede Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn Programmalijn Community Care and Youth WMO-werkplaats Twente drs. Sandra van Dieren (Saxion) dr. Geralien Holsbrink-Engels (Saxion) augustus

3 Voorwoord Deze rapportage is gerealiseerd binnen de Wmo werkplaats Twente. In nauwe samenwerking met alle partners is getracht een weergave te geven van de huidige praktijk van de Wmo, specifiek toegespitst op het thema empowerment bij ouderen. De beschrijving is tot stand gekomen onder de verantwoordelijkheid en supervisie van de lector Gezondheid en Welzijn (programmalijn Community Care and Youth) dr. Geralien Holsbrink - Engels. De inhoudelijke en randvoorwaardelijke zaken rondom het onderzoek zijn geregeld en besproken in een stuurgroep bestaande uit Geralien Holsbrink-Engels, Willem Marcelis, Paul Roessen, Eric Eekhout, Beatrijs van Riessen, Liselot Reversma, Astrid Donderwinkel en Frank Wermers. Tirza Boxman heeft vanuit Zorgcentrum de Posten een belangrijke rol gespeeld bij de totstandkoming van dit rapport. Joke ten Voorde (Zorgcentrum de Posten) is samen met zorgteam Hofkwartier van betekenis geweest bij de dataverzameling. De feedback en kritisch blik van Diane Noordink (Carint Reggelandgroep), Lian Molemaker (Alifa) en Leon Buiting (gemeente Enschede) hebben tevens bijgedragen aan de totstandkoming van dit rapport. Een woord van dank gaat dan ook naar hen uit. drs. S. van Dieren (Kenniskringlid programma Community Care and Youth) dr. G.A. Holsbrink-Engels (Lector Gezondheid, Welzijn & Technologie) Saxion Enschede Leeswijzer Deze rapportage geeft een weergave van de resultaten van de uitgevoerde inventarisatie betreffende de thematieken Wmo, empowerment, empowerment methodieken en empowerment van ouderen. Deze inventarisatie is tot stand gekomen doormiddel van een praktijkbeschrijving, literatuuronderzoek en een nulmeting onder cliënten (ouderen) en zorgprofessionals, resulterend in een scholingswaaier voor zorg & welzijnsprofessionals Deze rapportage is tot stand gekomen binnen het project Empowerment methodieken voor ouderen, een van de deelprojecten binnen de Wmo werkplaats Twente. Hoofdstuk 1 geeft een beschrijving van de relatie tussen de Wmo, het concept empowerment, de relatie tussen empowerment en de Wmo en de dagelijkse praktijk van een zorgteam van Zorgcentrum de Posten die zijn gestart met het project Hartverwarmend. In hoofdstuk 2 wordt een weergave gegeven van de bestaande methodieken gericht op empowerment en de mogelijke toepassing bij de doelgroep ouderen. Hoofdstuk 3 geeft de resultaten weer van de uitgevoerde nulmeting onder cliënten (ouderen) en zorgprofessionals. In hoofdstuk 4 wordt ten slotte een eerste aanzet gegeven voor een scholingsprogramma (scholingsopties) voor zorg & welzijnsprofessionals werkzaam binnen de context van de Wmo. Hoofdstuk 5 geeft de eindconclusies en discussiepunten die het project tot nu toe hebben opgeleverd. Tevens worden in hoofdstuk 5 enkele aanbevelingen weergegeven en wordt het voorgenomen vervolgtraject beschreven. augustus

4 Inhoudsopgave Voorwoord... 3 Leeswijzer Beschrijving huidige praktijk Empowerment, de Wmo en de dagelijkse praktijk De Wet Maatschappelijke Ondersteuning en Empowerment De Wet Maatschappelijke ondersteuning Empowerment en de Wmo Empowerment en methodieken bij ouderen Wmo werkplaats Twente Zorgcentrum de Posten & project Hartverwarmend Profiel van Zorgcentrum de Posten Zorgcentrum de Posten en empowerment Relatie Wmo werkplaats, project Emo en Hartverwarmend Project Hartverwarmend De dagelijkse praktijk van zorgteam het Hofkwartier De wijk Hofkwartier Het zorgteam Hofkwartier Cliënten zorgteam Hofkwartier Empowerment in de praktijk; wat valt op? Literatuur Empowerment methodieken bij ouderen Empowerment Empowerment methodieken Eigen Kracht-conferentie Presentie Oplossingsgericht werken Toepasbaarheid bij ouderen Onderzoeksrapportage Elementen van empowerment en de rol van de (zorg)professional Inleiding Aanleiding van het onderzoek Doelstelling en vraagstelling van het onderzoek Methode van onderzoek Onderzoeksaanpak Respondenten Instrumenten Procedures Data-analyses Resultaten ouderen Algemene informatie respondenten Ervaren kwaliteit van leven Ervaringen van ouderen op elementen van empowerment Relatie elementen van empowerment en ervaren kwaliteit van leven Resultaten zorgprofessionals Algemene informatie (zorg)professionals Professionals over elementen van empowerment bij cliënten De rol van de professional Professionals en hun eigen rol Conclusies en aanbevelingen Conclusies ouderen Conclusies zorgprofessionals Overall conclusie nulmeting augustus

5 3.5.4 Aanbevelingen...42 Literatuur Scholingsopties Inleiding Scholingsopties professionals Zorgprofessionals Welzijnsprofessionals Aanbevelingen voor curricula Eindconclusie, discussie en vervolgtraject Inleiding Conclusies Bekendheid uitgangspunten Wmo Organisatie van zorg De professional De cliënt Discussie Aanbevelingen Vervolgtraject Bijlage 1 Uitnodiging cliënten deelname aan interview Bijlage 2 Achtergrondinformatie inclusief toestemmingsformulier Bijlage 3 Flyer project Hartverwarmend Bijlage 4 Vragenlijst professionals augustus

6 Empowerment, de Wmo en de dagelijkse praktijk Een beschrijving van de relatie tussen de Wmo, het concept empowerment en de dagelijkse praktijk van een zorgteam van Zorgcentrum de Posten die zijn gestart met het project Hartverwarmend Praktijkbeschrijving Saxion Enschede Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn Programmalijn Community Care and Youth WMO-werkplaats Twente drs. Sandra van Dieren (Saxion) drs. Tirza Boxman (Zorgcentrum de Posten) dr. Geralien Holsbrink-Engels (Saxion) augustus

7 1. Beschrijving huidige praktijk Empowerment, de Wmo en de dagelijkse praktijk 1.1 De Wet Maatschappelijke Ondersteuning en Empowerment Dit deelhoofdstuk geeft een korte beschrijving van de Wmo en de relatie met empowerment (1.1.1 en 1.1.2), empowerment in relatie tot de doelgroep ouderen (1.1.3) en de Wmo werkplaats Twente (1.1.4) De Wet Maatschappelijke ondersteuning Het doel van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is in één woord te beschrijven, namelijk meedoen. Iedereen doet mee in de Nederlandse samenleving ongeacht leeftijd, maatschappelijke en economische positie en het wel of niet hebben van een beperking. Met de invoering van de Wmo worden de volgende doelen nagestreefd (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2005): Betere samenhang in voorzieningen betreffende maatschappelijke ondersteuning binnen de sectoren zorg, welzijn, wonen en dienstverlening; De zorg aan mensen met een ernstige of zeer langdurige hulpvraag ook op lange termijn te waarborgen en betaalbaar te houden; De AWBZ voor zijn oorspronkelijke doeleinden te gebruiken; Het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid en een beroep doen op de eigen kracht van de burger. En daarnaast vanzelfsprekendheden in de zorg en ondersteuning ter discussie te stellen. Eigen verantwoordelijkheid en participeren, meedoen in de samenleving, vormen belangrijke pijlers in de ideologie van de Wmo. Deze ideologie heeft een sterke relatie met het concept empowerment. Binnen de Wmo ligt de focus op empowerment, niet alleen van kwetsbare groepen, maar van alle burgers. Er dient uiteraard wel specifieke aandacht uit te gaan naar kwetsbare groepen, dit is weergegeven in de (negen) prestatievelden van de Wmo. Het concept empowerment en bestaande methodieken gericht op empowerment nemen ook in andere contexten aan belangstelling toe, vragen die rijzen zijn bijvoorbeeld: zijn elementen ook toe te passen in het algemene wijkbeleid van een gemeente of bij andere doelgroepen met minder complexe hulpvragen? Empowerment en de Wmo De overgang van de verzorgingsstaat naar een samenleving gericht op participatie vraagt naast een verandering in ieders individuele rol, ook een verandering in visie op de onderlinge samenwerking tussen de verschillende rollen. In een samenleving gericht op participatie is een ieder verplicht tot een bijdrage aan de maatschappij bij voorkeur vanuit eigen motieven. Een van de motto s van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) geeft dit als volgt weer; niet leunen, maar steunen (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2005). Indien een burger hulp of ondersteuning nodig heeft, dient hij in staat te zijn deze zelf te organiseren voordat hij zich wendt tot professionals. Ondersteuning verzorgd door het eigen sociale netwerk is essentieel: wat kunnen buren, kennissen, familie (waaronder mantelzorgers) en welzijns- en vrijwilligersorganisaties voor iemand betekenen? augustus

8 Dit vraagt van de burger, zijn netwerk en de professionele hulpverlening een verandering in visie, benodigde competenties en gedrag. De burger dient zich bewust te zijn van zijn netwerk en dient in staat te zijn deze indien nodig uit te breiden en aan te wenden. Dit in tegenstelling tot de huidige situatie waarbij we leven in een verzorgingsstaat waarin de professionele hulpverlening, als vertegenwoordiger van de staat, veelal als spil in een netwerk fungeert. Het werken in en vanuit netwerken is niet nieuw. De verschuiving in regievoering en verantwoordelijkheid voor en binnen het netwerk is dat wel degelijk. Al zeggen sommigen ook wel weer dat oude tijden herleven (denk aan de wijkverpleegkundige met haar zelfstandige manier van werken en haar grote netwerk). De burger (hulpvrager) dient (weer) regievoerder binnen het netwerk te worden. Empowerment is hierbij een veel gebruikte term. Naast begrippen zoals; eigen kracht, eigen verantwoordelijkheid, zelfredzaamheid, autonomie en zelfmanagement. Empowerment wordt binnen de Wmo werkplaats Twente als volgt omschreven: Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen grip krijgen op de eigen situatie en hun omgeving via het verwerpen van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie (Van Regenmortel, 2002). Empowerment gaat uit van het vermogen van mensen om hun leven vorm en betekenis te geven (Vilans, 2009 in: Engels & van der Lelie, 2010). Over het algemeen geldt dat empowerment pas tot stand komt als iemand, in dit voorbeeld een cliënt, zich in een omgeving bevindt die hem de ruimte geeft om de macht ook daadwerkelijk in handen te nemen. De omgeving of de hulpverlener doet hierbij een stap terug en de cliënt krijgt en neemt de verantwoordelijkheid voor zijn eigen handelen op zich (Vilans, 2009 in: Engels & van der Lelie, 2010) Empowerment en methodieken bij ouderen Het concept empowerment kent een lange geschiedenis. Kenmerkend voor het concept empowerment is de associatie met kwetsbare groepen, groepen voor wie participatie en invloed op de samenleving niet vanzelfsprekend zijn. Empowerment kan gezien worden als een concept, een proces, een overtuiging en/ of een benaderingswijze. Sinds enkele jaren heeft het concept empowerment ook intrede gedaan in de gezondheidszorg, veelal gekoppeld aan de veranderende visie op de cliënt, de cliëntgerichte benadering. Anno 2010 kent het overgrote deel van de Nederlandse gezondheidszorg en welzijninstelling een visie die verband houd met cliëntgericht werken of vraaggerichte zorg, terug te vinden in het missiestatement en jaarplan van de instelling. Empowerment wordt dan veelal geïnterpreteerd als benaderingwijze, met name in de geestelijke gezondheidszorg en de ouderenzorg. Daarnaast wordt het bevorderen van empowerment gezien als belangrijk onderdeel van gezondheidsbevordering (Rissel, 1994). In het welzijnsdomein worden enkele methodieken toegepast die zich specifiek richten op het versterken van de cliënt en zijn positie. Enkele voorbeelden hiervan zijn; Eigen Krachtconferentie, Echt Recht, Presentie, Mediation, Rehabilitatie en Oplossingsgericht werken (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009) Wmo werkplaats Twente Het project Empowerment methodiek voor ouderen (Emo), onderdeel van de Wmowerkplaats Twente Netwerkregie, richt zich op bovengenoemde thematiek. Is het concept empowerment en haar bestaande methodieken toepasbaar binnen de zorgcontext van de Wmo? Het gaat hierbij dan om Wmo geïndiceerde ondersteuning in het huishouden, veelal augustus

9 uitgevoerd binnen de eigen woonsituatie van de cliënt in combinatie met of zonder AWBZ geïndiceerde zorg. In de Wmo werkplaats Twente wordt samengewerkt met onder ander gemeenten, zorgaanbieders, vrijwilligersorganisaties en welzijnorganisaties. Vanuit het project Emo is aansluiting gevonden bij het project Hartverwarmend, een initiatief van Zorgcentrum De Posten en de gemeente Enschede. Hartverwarmend en Emo zijn twee projecten die nauw op elkaar aansluiten. Om te kunnen beoordelen of het concept empowerment en zijn bestaande methodieken toepasbaar zijn binnen de zorgcontext van de Wmo worden een aantal stappen en acties ondernomen: het op systematische wijze in kaart brengen van de huidige situatie, het uitvoeren van enkele (nul)metingen gericht op (zorg)professionals en cliënten het doen van literatuuronderzoek. Het project Emo heeft als doel om een eerste inventarisatie te maken of bestaande methodieken gericht op empowerment toepasbaar zijn in de context van de Wmo, specifiek bij de doelgroep ouderen met ondersteuning, geïndiceerde vanuit de Wmo in combinatie met of zonder geïndiceerde AWBZ-Zorg. In het volgende hoofdstuk volgt meer informatie over het project Hartverwarmend en de relatie met het project Emo. augustus

10 Zorgcentrum de Posten & project Hartverwarmend Dit deelhoofdstuk geeft een beschrijving van Zorgcentrum de Posten (1.2.1), de relatie tussen empowerment en de werkwijze van de Posten (1.2.2), de samenhang tussen de projecten Emo (Wmo werkplaats) en Hartverwarmend (1.2.3) en een beschrijving van het project Hartverwarmend (1.2.4) Profiel van Zorgcentrum de Posten Zorgcentrum de Posten is gevestigd in Enschede en levert een breed pakket aan diensten aan inwoners van Enschede. De Posten biedt in Enschede verzorging, verpleging en thuiszorg en aanvullende welzijnsdiensten waarbij elke cliënt zijn eigen zorgpakket kan samenstellen naar gelang zijn vragen en behoefte. In samenwerking met haar Noaberzorg-partners1 biedt de Posten huishoudelijke zorg en AWBZ-gerelateerde thuiszorgactiviteiten in nog vier gemeentes, te weten: Hengelo, Oldenzaal, Losser en Dinkelland. De Posten heeft verder een eigen serviceafdeling voor personenalarmering en gemaksdiensten en 700 woningen in wederverhuur. Per 31 december 2009 waren 578 medewerkers in dienst (272 fte s). Daarnaast zijn er ruim 154 medewerkers verbonden aan de Posten die voor werkzaamheden oproepbaar zijn. De belangrijkste groepen waaraan de Posten zorg levert zijn: Mensen met dementie; Mensen met een intensieve zorgvraag vanwege lichamelijke aandoeningen; Mensen met een complexe zorgvraag vanwege lichamelijke aandoeningen, handicaps en dementie; Mensen met uitbehandelde psychiatrische problematiek; Mensen met een tijdelijke zorgvraag. Hierbij kan het gaan om vragen die variëren van tijdelijk verblijf in het verpleeg- of verzorgingshuis tot intensieve zorg thuis. De Posten levert ook verschillende diensten die niet binnen de AWBZ of Wmo vallen, voorbeelden zijn maaltijdverzorging en catering, wasverzorging, reisbureau voor cliënten, ontspanningsactiviteiten, diverse postenclubs, kapper en schoonheidssalon, gemakdiensten zoals hulp bij boodschappen en tuinonderhoud. De cliënten van de Posten hebben verschillende culturele achtergronden. Hier wordt rekening mee gehouden bij de zorg en ondersteuning. Zo is er bijvoorbeeld een speciale dagopvang voor Surjoye ouderen. Zorg, wonen en welzijn in de Posten Of het nu gaat om huishoudelijke zorg, verzorging of verpleegzorg, alles kan in het eigen appartement van de Posten ontvangen worden. Dit geldt ook voor de bewoners van de psychogeriatrische afdelingen. Welzijn komt o.a. tot uitdrukking in de eerder genoemde diensten en de aanwezigheid en de mogelijkheid tot deelname aan de vele Postenclubs. Het volledig vernieuwde dorpsplein de Brink is een bruisende ontmoetingsplek voor bewoners én buurtgenoten. 1 Zorgfederatie Oldenzaal, Zorggroep Manna en Bruggerbosch augustus

11 Thuiszorg de Posten De thuiszorg van Zorgcentrum de Posten bestaat onder andere uit huishoudelijke hulp, thuisverzorging, thuisverpleging en palliatieve zorg. Men werkt met kleine zorgteams waardoor flexibel kan worden ingesprongen op zorgvragen, de thuiszorgcliënten hebben contact met enkel een kleine groep bekende gezichten. Thuiszorg van de Posten wordt geboden vanuit meerdere locaties in Enschede en Boekelo. Dagopvang de Posten Voor zowel bewoners van de Posten als ook voor mensen van daar buiten. De Posten verzorgt 5 dagen per week dagopvang in het zorgcentrum in Enschede. Voor inwoners van Boekelo, Usselo en omgeving is er dagopvang in Dienstencentrum de Berke in Boekelo Zorgcentrum de Posten en empowerment Het Engelse woord empowerment, dat letterlijk betekent `iemand tot iets in staat stellen` blijft in het Nederlands meestal onvertaald. Zoals al eerder naar voren kwam gaat empowerment uit van het vermogen van mensen om hun leven zelf vorm en betekenis te geven (Vilans, 2009 in: Engels, J. & Lelie, van der J., 2010). Vanuit de visie van empowerment zou de rol van de professionele hulpverlener kunnen zijn: het leveren van een bijdrage aan het versterken van mensen zodat ze kunnen deelnemen aan de samenleving en weer een gevoel van regie over en grip op hun eigen leven krijgen. Deze visie, het streven naar het empoweren van cliënten, is terug te zien in de dagelijkse gang van zaken in en om het zorgcentrum. Zorgcentrum de Posten biedt mensen de ruimte en de mogelijkheden om prettig en zelfstandig hun leven te leiden op de wijze en plek die zij zelf kiezen. Of men er nu voor kiest om in de eigen vertrouwde woning in de wijk te blijven wonen, of men kiest voor een seniorenwoning of een appartement in het complex: bij de Posten iedereen is welkom en de organisatie staat voor een persoonlijke, open en eerlijke omgang met elkaar. De Posten werkt vanuit een humanistische visie. Autonomie en zelfbeschikking van de cliënt staan centraal. Met de zorg- en dienstverlening wordt gestreefd naar een maximale bijdrage aan zelfstandigheid van de cliënt. De zorg -en dienstverlening gebeurt in nauw overleg met de cliënt. Afhankelijk van de vraag, de indicatie en het zorgplan kan er zorg geleverd worden op afgesproken tijdstippen of op ongeplande momenten. De zorg varieert van lichte vormen van huishoudelijke zorg tot intensieve verpleging. Onze gedachte is dat bewoners en cliënten de regie houden over hun leven, hun gezondheid en over de eigen woning. Zelf de regie houden zit volgens directeur Willem Marcelis in kleine dingen: de groet als men elkaar tegenkomt in de gang, het waarborgen van de eigen leefstijl. Wij helpen en ondersteunen daar waar het gewenst en noodzakelijk is. Zodat zo aangenaam mogelijk kan worden geleefd. Hartelijk Huiselijk en Hulpvaardig: dat is het motto van Zorgcentrum de Posten, een organisatie die samen met haar cliënten streeft naar een goede kwaliteit van leven. Alle diensten op het gebied van wonen, zorg en welzijn dragen hier positief aan bij. Dit wordt bevestigd in de Cliënt Tevredenheids Onderzoeken en in de scores ten aanzien van de norm Verantwoorde Zorg. De Posten heeft hart voor haar cliënten en medewerkers. augustus

12 1.1.7 Relatie Wmo werkplaats, project Emo en Hartverwarmend Zorgcentrum de Posten is een instelling waarbij het uitgangspunt is dat je waar je ook je plek hebt: je woont en leeft niet in zorg. Dat is een deel van je leven dat je in verschillende fasen meer of minder nodig kan hebben, maar het maakt niet de kern van je bestaan uit en is ook niet alleen gekoppeld aan ouder worden. Eigenlijk kan dit in alle fasen van je leven spelen, aldus Willem Marcelis. Hij geeft aan dat de Posten vanuit haar humanistische achtergrond altijd pal gestaan heeft voor het zelfbeschikkingsrecht van mensen en het belang van zo kort en zo min mogelijk intensief inzetten van hulpverlening. Vanuit die gedachte is er rond gekeken naar ontwikkelingen op dit gebied in andere sectoren. Er gaat maatschappelijk gezien veel geld naar zorg en er is in de loop van de tijd in de zorg een vanzelfsprekendheid ontstaan om verantwoordelijkheden over te nemen. Daarom is gezocht naar mogelijkheden om dit anders te organiseren. Een belangrijke reden hierbij is ook dat de huidige manier waarop de zorg georganiseerd is op termijn onbetaalbaar gaat worden. Een interessante ontwikkeling werd gevonden in de jeugdzorg. Daar staat al een aantal jaren de eigen kracht methodiek centraal. Gesprekken met directie van Jarabee (jeugdzorginstelling) over de effecten en resultaten van deze methodiek sterkten de overtuiging van de Posten hier iets mee te doen met betrekking tot de groep ouderen. Daarnaast kreeg de directeur van Zorgcentrum de Posten ruim 1,5-2 jaar geleden in het kader van een bijeenkomst van de WMO-businessclub informatie over de Wmo-werkplaatsen. De Posten heeft toen op basis van die filosofie en haar humanistische uitgangspunten bedacht dat zij in overleg met de gemeente Enschede (en later het zorgkantoor) wilde onderzoeken, door middel van het starten van een pilot project, hoe de huishoudelijke hulp anders te organiseren is en daarnaast of en hoe de aansluiting Wmo-AWBZ te herstellen of te versterken is. Als naam voor dit project werd gekozen: Hartverwarmend, geheel in lijn met het motto: hartelijk, huiselijk en hulpvaardig. Als Pilot team kwam het vrij nieuwe thuiszorgteam het Hofkwartier het beste in aanmerking. Binnen de Wmo werkplaats met daarin de partner Saxion Hogeschool bestond toen ook al het idee om iets te gaan doen met empowerment methodieken bij ouderen (project Emo). Al snel is toen besloten om beide projecten in elkaar te schuiven of op elkaar aan te laten sluiten vanwege de overlappende thema s als: empowerment, eigen regie, zelfbeschikking, autonomie en dat alles gericht op ouderen Project Hartverwarmend Het team Hofkwartier werkt in het nieuwe gebouw het Hofkwartier en in de wijken er om heen (o.a. complexen Stadsgaarde en de Blenken) en is medio 2010 begonnen met het Pilot project Hartverwarmend. Doel van het project is een overdraagbare en bedrijfsmatig onderbouwde methodiek te ontwikkelen: waarmee medewerkers van De Posten in staat zijn een optimalisatie van de aansluiting van de Wmo op de AWBZ te realiseren; waarbij er een integrale aansluiting van geïndiceerde Wmo hulp op geïndiceerde AWBZzorg ontstaat en er een koppeling wordt gemaakt naar voorliggende algemene individueel gerichte en collectieve (welzijns-) voorzieningen binnen de Wmo; waardoor klanten in staan zijn, op basis van hoge tevredenheid over de kwaliteit van leven, langer zelfstandig te participeren in de maatschappij. augustus

13 Deze doelstelling is te vertalen naar een aantal praktische speerpunten voor het team: Nog beter ingaan op de zorgvraag van de cliënt; Niet overnemen maar in staat stellen; Minder verschillende thuiszorgmedewerkers bij de cliënt thuis; Cliënten helpen zo lang mogelijk zelfstandig en zelfredzaam te blijven zodat men niet afhankelijk wordt van zorg; Verminderen van de bureaucratie; Cliënten helpen hun netwerk van familie, vrienden, buren en welzijnsdiensten uit te breiden, zodat zij de cliënt kunnen helpen plezierig en gemakkelijk te leven; De tevredenheid over de kwaliteit van leven voor iedere cliënt zo hoog mogelijk houden. De pilot richt zich op (toekomstige) klanten in het werkgebied van het team Hofkwartier. Deze klanten wonen in de zogenaamde toffee (zie afbeelding) en hebben als postcode: 7511, 7512, 7513, 7514, 7523 of Foto 1. Werkgebied team Hofkwartier Het gaat daarbij om de volgende doelgroepen: klanten van De Posten met een Wmo-indicatie voor Huishoudelijke Hulp 1 (HH1) of 2 (HH2) en woonachtig in het voor de Pilot begrensde gebied; klanten van De Posten met een AWBZ-indicatie woonachtig in het voor de Pilot begrensde gebied; klanten van De Posten met zowel een Wmo-indicatie als een AWBZ indicatie en woonachtig in het voor de Pilot begrensde gebied; medewerkers van De Posten betrokken bij de hulp- en zorgverlening aan geïndiceerde klanten woonachtig in het voor de Pilot begrensde gebied; relevante (zorg)organisaties en dienstverleners die actief zijn in het voor de Pilot begrensde gebied. Het project richt zich op een bereik van de volgende aantallen betrokken klanten/cliënten en medewerkers in het werkgebied van het Hofkwartier. Op peildatum 8 februari 2010 zijn er augustus

14 binnen het werkgebied 50 cliënten die ondersteuning verzorgt door de Posten ontvangen en zijn meerdere medewerkers actief vanuit de Wmo of AWBZ, in totaal 7 fte. Voor de methodiekontwikkeling wordt de expertise ingehuurd vanuit Buurtdiensten. Middels maandelijkse inhoudelijke sessies met het gehele team wordt geprobeerd om naar een andere manier van werken te gaan, waarbij de nadruk in de zorgverlening meer dient komen te liggen op mogelijk maken, ondersteunen en bemiddelen en minder op overnemen, uitvoeren en regelen. Men gaat als het ware meer denken samen met de cliënt in plaats van het doen voor de cliënt. Het is de bedoeling de cliënt te helpen zijn eigen leven meer of weer vorm en inhoud te geven zodat hij zo min mogelijk afhankelijk is van professionele zorg en meer gebruik kan maken van voorzieningen in de buurt en van zijn eigen netwerk. Ecare services wordt als technische partner betrokken bij het pilotproject Hartverwarmend. Daarvoor ontwikkelt het bedrijf in samenwerking met het team Hofkwartier een, in eerste instantie besloten en later open, online community genaam onzebuurtonline. Alle medewerkers van Het hofkwartier zijn sinds mei 2010 aangesloten op het systeem. Men kan online ervaringen uitwisselen en casuïstiek bespreken. Ook bevat het systeem een blog van Buurtdiensten, één van de partners in het project. Op basis van ervaringen en reacties kan het systeem verder verbeterd en uitgebouwd worden. Ook voor cliënten en samenwerkingspartners binnen het project en in de wijk kan het systeem in een later stadium in worden gezet, bijvoorbeeld om contact te onderhouden met de zorginstelling of te zien wat er in de buurt te doen is. In eerste instantie is de community echter nog voor de leden van de projectgroep en de thuiszorgmedewerkers toegankelijk. Als het systeem naar meer buurten groeit, krijgen thuiszorgmedewerkers van Zorgcentrum de Posten alleen de informatie te zien van de buurten waar ze werken. Buurtdiensten Binnen het project Hartverwarmend wordt het zorgteam Hofkwartier ondersteund door Buurtdiensten, het zusje van Buurtzorg. Buurtdiensten werkt volgens dezelfde principes als Buurtzorg. Met het verschil dat Buurtdiensten ondersteuning levert op basis van gemeentelijke aanbestedingen gekoppeld aan de Wmo. Buurtzorg is gefocust op het verlenen van AWBZ geïndiceerde ondersteuning / zorg Buurtdiensten levert hulp en begeleiding in en om huis op het gebied van huishoudelijke ondersteuning, dagelijkse verzorging, boodschappen, administratie en sociale contacten (Pool & Blok de, 2010). augustus

15 1.2 De dagelijkse praktijk van zorgteam het Hofkwartier In dit deelhoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de context van zorgteam Hofkwartier, een van de teams binnen Zorgcentrum de Posten De wijk Hofkwartier De wijk Hofkwartier is een nieuwe wijk, aan de rand van de binnenstad van Enschede. Het hart van de wijk Hofkwartier is een groene strook die wordt omgeven door een mix van verschillende woningtypen (combinatie bestaande en nieuwbouw). Dankzij deze variatie ontstaat een stadscultuur in het klein. Jong en oud leven naast elkaar in een aangename en eigentijdse omgeving. In de wijk is het huurappartementencomplex het Hofkwartier gelegen. Een complex bestaande uit een parkeergarage en daarboven een toren met negen bouwlagen en een carré met vier bouwlagen. Het complex is eigendom van woonbouw stichting De Woonplaats waarbij 40 huurappartementen beschikbaar zijn voor de Posten, waar naar wens zorg geleverd kan worden. Overige appartementen worden verhuurd door De Woonplaats, daarnaast zijn enkele huurappartementen beschikbaar voor stichting InteractContour, voor cliënten met niet aangeboren hersenletsel. De onderlaag van het complex biedt ruimte aan winkels. Daarnaast is aan de rand van de wijk een groot winkelterrein gerealiseerd, voorzien van alle benodigde voorzieningen. De diversiteit in samenstelling van de wijk en binnen het complex het Hofkwartier maakt dat jong en oud, bewoners met of zonder hulpvraag nauw met elkaar samenleven. In de wijk Hofkwartier is een speciale zorgpost ingericht voor (Thuis)zorgteam de Posten, die middels een personen-alarmeringsabonnement 24 uur per dag bereikbaar is. Bewoners kunnen van alle diensten van Zorgcentrum de Posten gebruik maken zoals huishoudelijke zorg, persoonlijke verzorging, persoonlijke verpleging en individuele begeleiding Foto 2.Huurappartementencomplex het Hofkwartier augustus

16 1.2.2 Het zorgteam Hofkwartier Het zorgteam Hofkwartier is na oplevering van het Hofkwartier ontstaan, een relatief nieuw team bestaand uit 19 professionals. In het team zijn de functies van leerlingverzorgende, verzorgende (IG), helpende, activiteitenbegeleider, teamleider en huishoudelijke hulp (A) vertegenwoordigt. Het team bestaat uit 17 vrouwen en 2 mannen. Het team is samengesteld uit ervaren medewerkers van de Posten en medewerkers die nieuw zijn binnen de organisatie. Alleen werkzaam binnen een parttime dienstverband. Binnen het team wordt gewerkt met eerstverantwoordelijke verzorgende ook wel contactverzorgende genoemd. Iedere cliënt heeft een contactverzorgende die zijn dossier beheert en als aanspreekpunt fungeert. De zorg / ondersteuning kan niet te allen tijde door de contactverzorgende worden uitgevoerd, dit in verband met het continue karakter van de zorg. Met de Cliëntenraad zijn afspraken gemaakt over de wijze waarop de (thuis)zorg verleend wordt. Uitgangspunt binnen de Posten is dat een cliënt maximaal 8 10 professionals treft voor de te verlenen zorg indien die minimaal 7 dagen in de week, 3 zorgmomenten per dag heeft. Voor cliënten die minder zorg nodig hebben kan het aantal zorgverleners minder zijn. Sinds enkele maanden wordt er binnen de Posten gewerkt met een centraal Adviespunt. Een loket voor alle vragen van cliënten, toekomstige cliënten en medewerkers. De intake die plaatsvindt na de zorg/ ondersteuningsaanvraag wordt uitgevoerd door maatschappelijke werkers verbonden aan het adviespunt. Het zorgteam ontvangt het zorgdossier met hierin de specifieke ondersteuning/zorgvraag van de cliënt. Het zorgteam is zelf niet betrokken bij het uivoeren van de eerste intake. Het zorgteam kent een tweetal overlegmomenten; het zorgoverleg en het gezamenlijk overleg. Het zorgoverleg vindt plaats in aanwezigheid van alle verzorgende, eens per vier weken. In het zorgoverleg staan cliëntenbesprekingen centraal. Eens per twee maand vindt het gezamenlijk overleg plaats, hierbij is het gehele zorgteam aanwezig. Vanuit het project Hartverwarmend vinden er met enige regelmaat teambijeenkomsten plaats, waarbij teambuilding, intercollegiale scholing en ondersteuning centraal staan onder leiding van Buurtdiensten. Daarnaast wordt sinds de start van het project Hartverwarmende gebouwd aan de website onzebuurtonline. Dit is een digitale community voor professionals, met als doel intercollegiale cliëntbesprekingen, kennisdeling, intercollegiale ondersteuning en matchen van vraag en aanbod van cliënten (zie paragraaf 2.4). augustus

17 Enkele berichten op onzebuurtonline Hulp bij boodschappen gezocht Dochter en Mw. zochten naar een oplossing voor continuïteit van warme maaltijden. Mw. maakt wel pakjes warm, waardoor gewichtsverlies en onvoldoende voedingsstoffen tot zicht nemen een gevolg is. Ik zat te denken aangezien de buurman hulp biedt bij financiën en 1x per week naar de Aldi gaat. Kan deze misschien de maaltijden voor mw. meenemen of samen gaan. Mw. gaat dit overleggen met de buurman. Ander alternatief apetito of maaltijdservice. Misschien kunnen wij bemiddelen. Contactverzorgende??? Zaterdag 12 juni organiseert de Stadsgaarde een rommelmarkt. Aanvang is tot iedereen is van harte welkom. Ik had beloofd om jullie nog even het adres door te geven van de stichting in Twente (met ook een steunpunt in Enschede) die aan Mantelzorgondersteuning doet. We hebben het gehad over een mevrouw die al lang voor haar man zorgt en misschien zelf ook wel wat (onder)steun(ing) kan gebruiken. Misschien hebben jullie iets aan onderstaande informatie? Reacties zijn ook welkom Cliënten zorgteam Hofkwartier2 Niet alle bewoners van het Hofkwartier zijn cliënt van Zorgcentrum de Posten. De Posten biedt alle bewoners in de wijk de mogelijkheid om van hun diensten gebruik te maken, waaronder ook de cliënten van InteractContour in het Hofkwartier. Op dit moment maken circa 50 bewoners gebruik van de diensten van het zorgteam Hofkwartier. Het betreft hierbij voornamelijk ouderen in de leeftijdscategorie 55 plus (niet allen woonachtig in de wijk Hofkwartier). Het cliëntenbestand bestaat uit zowel mannen als vrouwen. Het zorgteam Hofkwartier geeft uitvoering aan ondersteuning en zorg op basis van zowel Wmo, als AWBZ indicaties. In de meeste gevallen betreft een combinatie van Wmo en AWBZ geïndiceerde ondersteuning. Meest voorkomende indicaties zijn; huishoudelijke ondersteuning, ondersteuning bij aantrekken kousen en huishoudelijke ondersteuning gecombineerd met persoonlijke verzorging. 2 Gegevens in deze paragraaf zijn gebaseerd op een schriftelijke nulmeting afgenomen onder cliënten. augustus

18 1.3 Empowerment in de praktijk; wat valt op? Het motto, Hartelijk Huiselijk en Hulpvaardig geeft de visie van de Posten op zorg- en dienstverlening krachtig weer. De regie bij de cliënt, de cliënt die invloed heeft op zichzelf en zijn omgeving komt met name tot uiting in de omgang met elkaar (zie paragraaf 1.2.3). Het concept empowerment maakt onderscheid tussen macht op eigen leven en macht op zijn/haar omgeving. In de omgangswijze wordt bewust stil gestaan bij het bijdragen aan de macht van de cliënt op zijn/haar omgeving. Een element uit empowerment als benaderingwijze is het werken met aandachtspersonen. In het zorgteam wordt gewerkt met een contactverzorgende. Een verzorgende die het centrale aanspreekpunt is voor de cliënt. Het is tot op heden binnen het zorgteam niet te realiseren dat alle zorg en ondersteuning verleend wordt door deze contactverzorgende. Deze beschrijving geeft geen inzicht in de exacte invulling van de rol van contactverzorgende. In de context van empowerment dient deze zich voornamelijk te richten op het ondersteunen van de cliënt in het empowerment proces. Het zorgteam Hofkwartier is een relatief nieuw team, verschillend in samenstelling. In de samenstelling van het team zijn meerdere functies vertegenwoordigd om op deze wijze als team in gezamenlijkheid alle benodigde zorg en ondersteuning te verlenen. Opvallend hierbij is dat indien er bij een bewoner in het Hofkwartier alleen huishoudelijke ondersteuning HH1 (waarbij de cliënt in staat is zelf de regie in het huishouden te voeren) de ondersteuning verleend wordt vanuit het centrale HH1 team, niet per definitie vanuit het zorgteam Hofkwartier. Een aandachtspunt binnen het project Hartverwarmend. Er kan geconcludeerd worden het concept empowerment niet onder deze benaming bekend is binnen het zorgteam Hofkwartier. Elementen van empowerment als benaderingswijze zijn terug te vinden in de werkwijze van Zorgcentrum de Posten en zorgteam Hofkwartier. Dit blijkt mede uit het project Hartverwarmend en gekozen partner Buurtdiensten. De aanwezigheid van enkele randvoorwaarden in de wijk het Hofkwartier is een goed vertrekpunt, maar om in te spelen op komende veranderingen (onder andere de overheveling van de ondersteuningsfunctie uit de AWBZ naar de Wmo) is het van groot belang dat ondersteuning gericht op empowerment van ouderen hoog op een ieders agenda blijft staan. augustus

19 Literatuur Boxman, T. (2010). Subsidieaanvraag Pilot Project Hartverwarmend, 15 februari Engels, J. & Lelie, van der J. (2010) Eigen kracht, een gezamenlijk proces. De bijdrage van empowerment in de hulpverlening in: TVZ, nr Jaarverantwoording zorginstellingen 2009, Maatschappelijk verslag, Zorgcentrum de Posten, April 2009 Marcelis, W. (2010). Ouder Worden als levenskunst, lezing tbv Cinementaal mei 2010 Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2005, mei). Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel Wmo. Tweede kamer der Staten Generaal, vergaderjaar , Kamerstuk nr. 3. Pool, A. & Blok, de J. (2010). Buurtzorg: menselijkheid boven bureaucratie. Den Haag: Boom Lemma uitgevers. Ravelli, A. & Doorn, van L & Wilken, P. (2009). Werk(en) met betekenis, dialooggestuurde hulp- en dienstverlening. Bussum: Coutinho. Regenmortel, T. van (2002) Empowerment en Maatzorg. Een krachtgerichte psychologische kijk op armoede. Leuven: Acco. Rissel, C (1994). Empowerment; the holy grail of health promotion? Health Promotion Internationalt, 9, augustus

20 Empowerment methodieken bij ouderen Het concept empowerment, bestaande methodieken gericht op empowerment verbetering en de vertaalslag naar de doelgroep ouderen Literatuurstudie Saxion Enschede Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn Programmalijn Community Care and Youth WMO-werkplaats Twente drs. S. van Dieren (Saxion) dr. G.A. Holsbrink-Engels (Saxion) augustus

21 2. Empowerment methodieken bij ouderen 2.1 Empowerment In dit hoofdstuk worden enkele methodieken gericht op empowerment en de mogelijke toepasbaarheid van deze methodieken bij de doelgroep ouderen beschreven. Dit hoofdstuk is tot stand gekomen met behulp van een korte literatuurstudie. Dit hoofdstuk geeft een korte impressie van beschikbare literatuur, in een latere fase van het project zal deze aangevuld worden. Zoals beschreven in paragraaf 1.1 vraagt de overgang van de verzorgingsstaat naar een samenleving gericht op participatie naast een verandering in ieders individuele rol, ook een verandering in visie op de onderlinge samenwerking tussen de verschillende rollen. In een samenleving gericht op participatie is een ieder verplicht tot een bijdrage aan de maatschappij bij voorkeur vanuit eigen motieven. Indien een burger hulp of ondersteuning nodig heeft dient hij in staat te zijn deze zelf te organiseren voordat hij zich wendt tot professionals. Ondersteuning verzorgd door het eigen sociale netwerk is in deze essentieel: wat kunnen buren, kennissen, familie (waaronder mantelzorgers) en welzijnsvrijwilligersorganisaties voor iemand betekenen? Empowerment richt zich met name op het aangaan, versterken en benutten van verbindingen, zowel met jezelf als met de omgeving (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009). Hiervoor heeft een individu inzicht, bewustzijn, kennis en vaardigheden nodig. De focus op het onderling verbinden en het benutten van de verbindingen komt sterk overeen met de ideologie van de Wmo. In deze context van de Wmo is empowerment dus een veel gebruikte term, naast begrippen zoals; eigen kracht, eigen verantwoordelijkheid, zelfredzaamheid, autonomie en zelfmanagement. Empowerment wordt binnen de Wmo werkplaats Twente als volgt omschreven: Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen grip krijgen op de eigen situatie en hun omgeving via het verwerpen van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie (Van Regenmortel, 2002). 2.2 Empowerment methodieken Aansluitend op de recente maatschappelijk ontwikkelingen vinden er ook ontwikkelingen plaats in het professional handelen en methodieken. Ravelli ea noemen dit nieuwe vormen van dienstverlening waarbij de drie kernbegrippen betekenisgericht, krachtgericht en dialooggestuurd werken centraal staan (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009). De aandacht voor de ervaringen van de mens zelf en de betekenis ervan nemen toe, er wordt meer beroep gedaan op de mogelijkheden van het individu en de benaderwijze van de professional sluit hierop aan. Van oudsher kenmerkt het professioneel handelen in de gezondheidszorg zich veelal door sturing van de professional en het oplossend vermogen van de professional. Het professioneel handelen richt zich op het stellen van een (probleem)diagnose en het vinden van een passende oplossingsinterventie. Vanuit deze benaderingswijze geredeneerd verandert de rol van de professional van stuurman en oplosser, naar die van ondersteuner. De professional ondersteund in het vinden van een passende oplossing en het oplossen van een probleem. Enkele voorbeelden van deze nieuwe vormen van dienstverlening zijn; Eigen Krachtconferentie, Echt Recht, Presentie, Mediation, Rehabilitatie en Oplossingsgericht werken augustus

22 (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009). Deze methodieken worden veelal toegepast in complexe (thuis)situaties en bij doelgroepen waarbij sprake is van multiproblematiek. Hieronder worden een drietal methoden kort beschreven Eigen Kracht-conferentie Een Eigen Kracht-conferentie is een besluitvormingsmodel. Een besluitvormingsmodel waarin voor de betrokkenen belangrijke personen bepalen wat er moet gebeuren, in plaats van de professionale hulpverlener. De conferentie wordt georganiseerd op initiatief van de betrokkenen en gecoördineerd door een getrainde burger. Veelal op aangeven van een professional. Professionals kunnen als betrokkenen deelnemen aan de conferentie. De Eigen Kracht-conferentie richt zich op oplossings- en ondersteuningsmogelijkheden binnen het bestaande (sociale) netwerk. Tijdens een conferentie wordt een concreet plan gemaakt waarin een ieders rol staat beschreven. (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009) Presentie In de presentiebenadering vorm aandachtigheid de kern, aandacht aan de cliënt. Aandacht die zich richt op het aangaan van betrekkingen, naar de ander toegaan en het volgen van zijn tempo (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009) Oplossingsgericht werken Oplossingsgericht werken is zowel een benaderingswijze, als een methodiek (oplossingsgerichte therapie). Kenmerkend voor deze benaderingwijze is dat de focus niet ligt op de probleemanalyse, maar op het vinden een werkende oplossing (Ravelli, Doorn & Wilken, 2009). De wijze van communicatie speelt hierbinnen belangrijke rol, motiverende gespreksvoering. 2.3 Toepasbaarheid bij ouderen Binnen de Wmo ligt de focus met betrekking tot empowerment, niet alleen op die van kwetsbare groepen, maar empowerment van alle burgers. Het concept empowerment en bestaande methodieken gericht op empowerment nemen in de context van de Wmo aan belangstelling toe. Vragen die rijzen zijn bijvoorbeeld: zijn elementen ook toe te passen in het algemene wijkbeleid van een gemeente of bij andere doelgroepen met minder complexe hulpvragen? In Wmo werkplaats Twente is de vraag gerezen of deze benaderwijze ook toepasbaar is in de context van de doelgroep ouderen die ondersteuning ontvangen op basis van een Wmo indicatie, wel of niet gecombineerd met AWBZ geïndiceerde ondersteuning. Tot op heden zijn er nog geen duidelijke resultaten bekend van de effecten en toepasbaarheid van deze specifieke methodieken bij de eerder genoemde doelgroep. Op basis van de uitgangspunten van deze methodieken en de sterke aansluiting met de ideologie van de Wmo is toepasbaarheid te verwachten. Gezien het feit dat we in deze context spreken van laag of middel complexe situaties en de interventies veelal plaatsvinden in de zorgcontext, zullen de eerder beschreven methodieken niet in volle omvang noodzakelijk of wenselijk zijn. Het is de uitdaging om in de context van de Wmo elementen uit deze methodieken toe te passen in de dagelijkse praktijk en mogelijk te integreren in bestaande (zorg)interventies. Waarbij betekenisgericht, krachtgericht en diaglooggestuurd werken een plek krijgen. In de context van de Wmo geïndiceerde ondersteuning is het een optie om een light versie gebaseerd op bestaande methodieken te ontwikkelen en toe te passen. Binnen de Wmo werkplaats Twente wordt deze uitdaging opgepakt doormiddel van vervolgonderzoek en scholingstrajecten voor professionals. augustus

23 Elementen van empowerment en de rol van de (zorg)professional Een nulmeting naar de door ouderen ervaren tevredenheid met het leven, elementen van empowerment en de rol van de (zorg)professionals, uitgevoerd in de wijk Hofkwartier, te Enschede Onderzoeksrapportage Saxion Enschede Kenniscentrum Gezondheid en Welzijn Programmalijn Community Care and Youth WMO-werkplaats Twente drs. S. van Dieren (Saxion) dr. G.A. Holsbrink-Engels (Saxion) augustus

24 3. Onderzoeksrapportage Elementen van empowerment en de rol van de (zorg)professional 3.1 Inleiding In deze inleiding wordt de aanleiding van de nulmeting weergegeven (3.1.1). Paragraaf beschrijft doelstelling en de vraagstelling Aanleiding van het onderzoek De komende jaren zal de ingezette verschuiving van de verzorgingsstaat naar een maatschappij waar participatie een centrale rol speelt verder vorm krijgen. Een verschuiving om sociaaleconomische redenen. Mede gebaseerd op een veranderde visie op het burgerschap, waarbij de verschuiving van collectieve verantwoordelijkheid naar individuele verantwoordelijkheid een prominente rol speelt (de Gier, 2007). Individuele verantwoordelijkheid voor zijn/haar gezondheid, maar ook voor de wijze en mate van ondersteuning. In een samenleving gericht op participatie is een ieder verplicht tot inzet bij voorkeur vanuit eigen motieven. Een van de motto s van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) geeft dit als volgt weer; niet leunen, maar steunen. Participatie impliceert het op actieve wijze deelnemen in een groter geheel. De huidige maatschappij kenmerkt tevens door het werken in/vanuit netwerken. Netwerken soms van tijdelijke aard, waarbij aansluiting (de participatie) veelal op eigen initiatief plaats vindt. Kortom het individu is aan zet, van hem/haar wordt het initiatief verwacht. De Nederlandse samenleving wordt vormgegeven door de burgers en hun sociale verbanden / netwerken. Vrijwilligers en mantelzorgers nemen in deze samenleving een belangrijke plaats in, in activiteiten in het lokale bestuur en politiek, het verenigingsleven en de ondersteuning van mensen met een beperking. Zonder deze inzet is de samenleving in zijn huidige vorm niet mogelijk. De regering is van mening dat het behouden van deze samenleving vraagt om: een krachtige sociale structuur, waar zelforganisatie, maatschappelijke binding en eigen verantwoordelijkheid een belangrijke plaats innemen, naast en aansluitend op de professionele voorzieningen (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2005). Het verhogen van de sociale samenhang is essentieel in het bereiken van beleidsdoelen van de Wmo. De realisatie en het benutten van netwerken en het stimuleren van eigen verantwoordelijkheid vormen kritische succesfactoren om de sociale samenhang te verhogen, en vervolgens de beleidsdoelen van de Wmo te realiseren. Kwekkenboom en Timmermans geven dit schematisch weer met behulp van een redeneerketen (Kwekkeboom & Jager- Vreugdenhil, 2009). Weergave redeneerketen in tekst (Kwekkeboom & Jager-Vreugdenhil, 2009); Sociale samenhang die door de Wmo ontstaat of wordt versterkt, zorgt ervoor dat mensen zich meer om elkaar bekommeren elkaar daardoor meer, langer en vaker zullen helpen sociale samenhang bevorderd en verhoogt de maatschappelijke participatie dit kan er toe bijdragen dat de redzaamheid van individuen groter wordt en mensen met een beperking vragen een ander gemakkelijker om te helpen doen vervolgens minder vaak beroep op professionele zorg en redzamer zijn. augustus

25 Maar is het nemen van initiatief voor een ieder wel zo vanzelfsprekend en kan dit van een ieder verwacht worden? Indien er geen netwerk aanwezig is of er geen onderdeel van uitgemaakt, hoe word deze dan opgebouwd? Indien er een netwerk aanwezig is, hoe kan dit netwerk dan gemobiliseerd worden? In deze context wordt vaak het begrip empowerment geïntroduceerd, empowerment als middel om tot participatie te komen. Empowerment wordt binnen de Wmo-werkplaats Twente als volgt omschreven: Een proces van versterking waarbij individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op de eigen situatie en hun omgeving en dit via het verwerpen van controle, het aanscherpen van kritisch bewustzijn en het stimuleren van participatie (Van Regenmortel, 2002) Empowerment gaat uit van het vermogen van mensen om hun leven vorm en betekenis te geven. Over het algemeen geldt dat empowerment pas tot stand komt als iemand, in dit voorbeeld een cliënt, zich in een omgeving bevindt die hem de ruimte geeft om de macht ook daadwerkelijk in handen te nemen. De omgeving of de hulpverlener doet hierbij een stap terug en de cliënt krijgt en neemt de verantwoordelijkheid voor zijn eigen handelen op zich (Van de Ven e.a in: Engels, J. & Lelie, van der J., 2010). Vanuit het concept empowerment wordt vaak gesteld geen empowerment zonder participatie, maar is dit ook om te draaien zonder empowerment geen participatie? Is de mate van empowerment een kritische succesfactor voor het succesvol participeren in de Nederlandse samenleving. Wat vraag deze verandering in visie op het burgerschap van de burger, zijn netwerk en de professionele zorg en dienstverlening in de eerste lijn. Het deelproject Empowerment methodieken voor ouderen (Emo), onderdeel van de Wmo-werkplaats Twente, richt zich op deze vragen Doelstelling en vraagstelling van het onderzoek Het doel van de nulmeting is het in kaart brengen van de ervaren mate van empowerment van ouderen; cliënten van Zorgcentrum de Posten woonachtig in het Stadsdeel Centrum, te Enschede. Het in kaart brengen van de wijze waarop zorgprofessionals, werkzaam bij Zorgcentrum de Posten in het Stadsdeel Centrum te Enschede, de mate van empowerment inschatten bij cliënten en de wijze waarop invulling gegeven wordt aan het ondersteunen van cliënten bij het empowerment proces. De centrale vraagstelling luidt: Inventariseer hoe ouderen, cliënten met indicatie HH1 en/of HH2 van Zorgcentrum de Posten, woonachtig in Stadsdeel Centrum, te Enschede, elementen van empowerment en kwaliteit van leven ervaren en geef eventuele relaties tussen de beide weer. Inventariseer op welke wijze zorgprofessionals cliënten ondersteunen bij het proces van empowerment? De deelvragen hebben betrekking op: 1. Mate van empowerment in relatie tot de ervaren kwaliteit van leven. 2. Visie op zorgverlenerschap in relatie tot het empowerment proces. 3.Ondersteuningsvraagstukken van zorgprofessionals om invulling te geven aan het empowerment proces bij cliënten. augustus