Proefkatern Spelling in beeld

Transcriptie

1 Proefkatern Spelling in beeld In dit katern vindt u onderdelen uit de materialen van Spelling in beeld, groep 4: 1 handleiding A1: het algemene gedeelte en blok 4 2 werkboek A1: de introductiepagina s en blok 4 3 uitlegkaarten A 4 kopieerboek: kopieerbladen blok 4 Met dit katern krijgt u zicht op hoe Spelling in beeld werkt. De materialen stellen u in staat lessen van blok 4 uit te proberen in uw groep. Blok 4 bestaat uit 6 lessen die aan het einde van het eerste halfjaar van groep 4 worden aangeboden. Zwijsen geeft u toestemming om voor het uitproberen kopieën te maken uit dit katern. Herhalingstaak 1 (Spellingspoor) en 2 (Computerprogramma Spelling in beeld) zijn niet bijgevoegd. Spellingspoor is een leerspel dat als herhalingstaak elk blok terugkomt. Met het Computerprogramma Spelling in beeld kunnen leerlingen spellingcategorieën oefenen die aan de orde zijn in de blokken. Meer informatie over Spellingspoor en het Computerprogramma Spelling in beeld vindt u op: Heeft u nog vragen, neem dan contact op met Zwijsen Klantenservice: of klantenservice@zwijsen.nl. Wij wensen u en uw leerlingen veel (leer)plezier met Spelling in beeld!

2 handleiding A1 1

3 Zwijsen Paul Stapel handleiding a1

4 hl inhoud algemene handleiding Aan de slag met Spelling in beeld 3 Uitgangspunten 3 Kenmerken 4 Opbouw methode 4 Activiteiten 5 Organisatie 6 Differentiatie en zorgverbreding 7 Toetsing en evaluatie 8 Materialen 8 Leerstof 9 Leerstofoverzicht 12 Handleiding online 12 blok 1 omgeving Overzicht spellingcategorieën blok 1 14 Basislessen Signaaldictee 21 Herhalingsles (les 6) 22 Controledictee 23 Herhalingstaken en plustaken 24 blok 2 natuur Overzicht spellingcategorieën blok 2 26 Basislessen Signaaldictee 33 Herhalingsles (les 6) 34 Controledictee 35 Herhalingstaken en plustaken 36 blok 3 reizen Overzicht spellingcategorieën blok 3 38 Basislessen Signaaldictee 45 Herhalingsles (les 6) 46 Controledictee 47 Herhalingstaken en plustaken 48 blok 4 gevoel Overzicht spellingcategorieën blok 4 50 Basislessen Signaaldictee 57 Herhalingsles (les 6) 58 Controledictee 59 Herhalingstaken en plustaken 60 Colofon 62 pelling- 2 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1

5 hl algemene handleiding Aan de slag met Spelling in beeld Een overzicht van alles wat u moet weten U gaat werken met Spelling in beeld. Deze handleiding helpt u om snel met de methode aan de slag te gaan. Daartoe wordt in een beperkt aantal pagina s de belangrijkste informatie gegeven die u nodig heeft. Alle overige gegevens over de methode, waaronder meer uitgebreide onderdelen die bij deze handleiding horen, vindt u op de website Hebt u vragen, opmerkingen of suggesties, dan kunt u hiermee ook terecht op de website. Hoe meer informatie wij van u krijgen, hoe beter wij in staat zijn om de methode mee te laten groeien met uw wensen en verwachtingen. Overzicht Spelling in beeld bestaat uit vijf delen. Het onderstaande schema geeft aan welk deel bestemd is voor welke jaargroep van het reguliere basisonderwijs. Op andere typen (basis)scholen kunt u ervoor kiezen de leerstof op een andere manier te verdelen. Deel Jaargroep a (a1 en a2) 4 b (b1 en b2) 5 c (c1 en c2) 6 d (d1 en d2) 7 e (e1 en e2) 8 De uitgangspunten van Spelling in beeld Bij de samenstelling van Spelling in beeld zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: Spelling is een vaardigheid die ten dienste staat van de schriftelijke uitdrukkingsvaardigheid. Spelling is een belangrijke voorwaarde voor de schrijfvaardigheid. Hoe minder aandacht de verzorging van spelling en interpunctie kost, hoe meer tijd en aandacht mensen kunnen besteden aan de inhoud en het formuleren van teksten. Daarbij kan voldoende spelvaardigheid mensen het zelfvertrouwen verschaffen dat ze nodig hebben wanneer ze zich schriftelijk uitdrukken. Goede spellers zien meestal het verschil tussen taal en spelling en kunnen daarmee het belang van een goede spelvaardigheid in het juiste, relatieve perspectief plaatsen. Zwakke spellers hebben echter vaak de neiging om spelling als het belangrijkste onderdeel van taal te zien. Zij verwarren spelling zelfs vaak met taal. Een slechte spelvaardigheid kan leiden tot gevoelens van tekortschieten. Ook in dat opzicht is het van belang dat alle leerlingen op de basisschool de gelegenheid krijgen een goede spelvaardigheid te ontwikkelen. Bij het samenstellen van de spellingcategorieën is ernaar gestreefd zo veel mogelijk frequente woorden te kiezen, die de leerlingen gebruiken in eigen taaluitingen en schriftelijk schoolwerk. Zo wordt spelling een functionele activiteit. Het Nederlandse spellingsysteem is voor leerlingen niet eenvoudig te doorgronden. Toch heeft het een beperkte omvang. Daarom kan het spellingonderwijs gestalte krijgen in een relatief beperkte lestijd. Bij de samenstelling van Spelling in beeld zijn daarom per week twee lessen van ongeveer 30 minuten ingepland. Daarbij komt eens per vier weken de afnametijd voor het controledictee en eventueel de tijd voor facultatieve onderdelen als Activiteiten voor tussendoor en eens per vier weken een signaaldictee. Het Nederlandse spellingsysteem is in beginsel een overzichtelijk systeem. Daardoor is het mogelijk het onderwijs in dat spellingsysteem te baseren op de organisatievorm zelfstandig leren. De meeste leerlingen kunnen zich zo een goede spelvaardigheid eigen maken. Maar niet voor alle leerlingen is zelfstandig leren de meest geschikte manier om te leren spellen. Voor leerlingen voor wie zelfstandig leren minder geschikt is, staan daarom in de lesbeschrijvingen voldoende aanwijzingen om begeleid leren mogelijk te maken. Voor de meeste leerlingen is de organisatievorm zelfstandig leren geschikt. Leerlingen nemen zelfstandig de instructie door en verwerken die ook zelfstandig. Ze kijken in week 3 van ieder blok het eigen signaaldictee na, zodat zij zich ervan bewust worden met welke spellingcategorieën zij nog moeite hebben. Hoewel de leerlingen hierdoor een gevoel van verantwoordelijkheid voor hun eigen leerproces ontwikkelen, blijft u de vinger aan de pols houden. Aan de hand van het controledictee aan het eind van ieder blok, kunt u makkelijk constateren welke leerlingen onvoldoende profiteren van zelfstandig leren en op basis daarvan maatregelen nemen. In de spellinglessen van Spelling in beeld kunnen verschillende organisatievormen gehanteerd worden. Het is mogelijk dat leerlingen (individueel of in tweetallen) zelfstandig leren. Maar Spelling in beeld is ook geschikt voor begeleid leren. Doordat de organisatievorm zelfstandig leren met Spelling in beeld mogelijk is, is de methode zeer geschikt voor het gebruik in combinatiegroepen. Spelling in beeld spreekt geen voorkeur uit voor een organisatievorm van de spellinglessen. Het streven is verschillende organisatievormen mogelijk te maken. Zo hebben leerkrachten de vrijheid de organisatie van de lessen af te stemmen op hun eigen situatie. Leerkrachten die de voorkeur geven aan begeleid leren kunnen met de methode goed uit de voeten. Maar ook zij profiteren van de mogelijkheden voor zelfstandig leren, bijvoor- -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 3 i

6 hl algemene handleiding beeld in situaties waarin door onvoorziene omstandigheden een begeleide les geen doorgang kan vinden. Spelling in beeld is cursorisch opgezet. De opklimmende moeilijkheidsgraad van de aangeboden woorden is het uitgangspunt geweest voor de samenstelling van de lessen. In de lessen zit een thematisch aspect, dat vooral in de introductieopdracht van elke les zichtbaar wordt. Het gaat hierbij om tien overkoepelende thema s die elk jaar op hetzelfde moment terugkeren. Spelling in beeld richt zich zowel op het spellingproduct als op het spellingproces. Het is belangrijk dat de leerlingen zo veel mogelijk woorden correct kunnen spellen. Maar het is evenzeer belangrijk dat zij een goede aanpak (strategie) leren om tot de juiste spelling van woorden te komen. Zo werkt de methode aan het spellingbewustzijn van de leerlingen. Daarnaast is het ook essentieel om aan het zogenaamde spellinggeweten te werken. Daarbij gaat het niet alleen om de spelvaardigheid zelf, maar ook om de wil die spelvaardigheid in teksten en ander schriftelijk werk toe te passen. Een bekende manier om het spellinggeweten van leerlingen te bevorderen, is hen regelmatig teksten te laten schrijven die door anderen gelezen zullen worden. Spelling in beeld speelt in op verschillen tussen leerlingen. Voor goede spellers zijn er mogelijkheden aan de slag te gaan met differentiatiemateriaal. Voor de begeleiding van zwakke spellers worden in iedere les handvatten geboden. Naast Spelling in beeld verschijnt Taal in beeld. Ook met deze taalmethode is de organisatievorm zelfstandig leren mogelijk. De thema s van Spelling in beeld komen overeen met de thema s van Taal in beeld. Spelling in beeld is uitstekend los van de methode Taal in beeld te gebruiken. Leerlingen die aan het eind van een blok in het controledictee voldoende scoren, gaan aan de slag met differentiatiemateriaal uit Taalmaker a. Taalmaker a past zowel bij Spelling in beeld als bij Taal in beeld. U kunt Taalmaker a ook inzetten wanneer u met een andere taalmethode werkt. De kenmerken van Spelling in beeld Spelling in beeld heeft drie belangrijke kenmerken. Het pakket is compleet, compact en flexibel. Compleet Spelling in beeld is een complete methode omdat het programma alle leerstof aanbiedt die u als school op basis van de kerndoelen geacht wordt aan te bieden. Bij de ontwikkeling van Spelling in beeld is uitdrukkelijk rekening gehouden met de kerndoelen Nederlandse taal, zoals die door de overheid zijn vastgesteld. Een school die werkt met Spelling in beeld is er dus van verzekerd dat het onderwijsaanbod van de methode correspondeert met de spellingleerstof die genoemd wordt in de kerndoelen Nederlandse Taal. Compact Spelling in beeld is een compacte methode. Zowel het aantal lessen als het aantal schoolweken dat nodig is om het programma uit te voeren, is beperkt gehouden. Hierdoor hoeft u als leerkracht geen tijdsdruk te ervaren. Voor de leerlingen is er voldoende tijd beschikbaar om de leerstof goed op te nemen en toe te passen. Verder is ook in de hoeveelheid materialen terug te zien dat de methode compact is. Er is een duidelijke keuze gemaakt voor een overzichtelijk pakket. Flexibele organisatievorm Spelling in beeld is een flexibele methode. Leerlingen verschillen, leerkrachten verschillen, scholen verschillen en omstandigheden verschillen. Spelling in beeld houdt rekening met deze verschillen door diverse organisatievormen mogelijk te maken. Zo kunt u interactief met de hele groep aan de slag gaan, maar u kunt ook alle onderdelen van het programma door de leerlingen zelfstandig laten uitvoeren. U kunt de leerlingen daarbij individueel laten werken of laten samenwerken met andere leerlingen. Doordat de spellingactiviteiten geschikt zijn voor diverse organisatievormen, hoeft u niet te kiezen tussen interactief onderwijs of zelfstandig leren. U kunt met Spelling in beeld de kracht van beide vormen combineren. U bepaalt in welke mate u de leerlingen direct begeleidt of meer zelfstandig aan de slag laat gaan. Maar uiteindelijk werken de leerlingen wel aan dezelfde lessen. De organisatie van de lessen blijft daardoor overzichtelijk en uitvoerbaar. De opbouw van Spelling in beeld Jaarprogramma Spelling in beeld biedt een jaarprogramma voor 34 schoolweken, opgebouwd uit acht blokken van vier weken. Na de blokken 4 en 8 is er een zogenaamde breekweek. Deze weken kunnen gebruikt worden als uitloopweken en als weken om op een andere manier met spelling bezig te zijn. Algemene opbouw van een eenheid Een blok bestaat uit vier weken. Per week zijn er twee lessen. De eerste drie weken van ieder blok bestaan uit de basislessen. Deze zes lessen zijn opgenomen in het werkboek. In de eerste vijf lessen wordt telkens één spellingcategorie aangeboden en ingeoefend. Les 6 van ieder blok is een herhalingsles. Daarin wordt de leerstof van het blok herhaald. Ook wordt aandacht besteed aan spellingcategorieën uit voorgaande blokken. Aan het einde van de derde week of in het begin van de vierde week neemt u een controledictee af. 4 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 pelling-

7 algemene handleiding Aan de hand daarvan kunt u vaststellen welke leerlingen de doelen van het blok bereikt hebben en welke nog niet. De leerlingen die de doelen wel bereikt hebben, gaan in week 4 aan de slag met plustaken (verdiepingsstof), waarin ze leerkrachtonafhankelijk hun geleerde kennis, vaardigheden en strategieën op het gebied van taal en spelling toepassen en uitbouwen. De leerlingen die de doelen van het blok nog niet bereikt hebben, krijgen in de vierde week herhalingstaken waarin ze de leerstof die ze nog niet beheersen, nogmaals aangeboden krijgen. Extra instructie en begeleide verwerking zijn hierbij het uitgangspunt. De opbouw van deel a1 en a2 Het schema onder aan deze pagina geeft de opbouw van het programma van de delen a1 en a2 weer. In dit voorbeeld geeft u uw spellinglessen op dinsdag en vrijdag. Deel a1 bestaat uit blok 1 tot en met 4 van het jaarprogramma. Ieder blok bestaat uit acht lessen. Per week zijn er twee spellinglessen. Dat is exclusief het facultatieve signaaldictee na les 5 en het controledictee na les 6. Tijdens de twee spellinglessen in week 4 week deel blok weekprogramma dag 1 dag 2 dag 3 dag 4 dag 5 1 a1 blok 1 sp sp 2 blok 1 sp sp 3 blok 1 sp signaaldictee sp (facultatief) 4 blok 1 controledictee h / p h / p 5 blok 2 sp sp 6 blok 2 sp sp 7 blok 2 sp signaaldictee sp (facultatief) 8 blok 2 controledictee h / p h / p 9 blok 3 sp sp 10 blok 3 sp sp 11 blok 3 sp signaaldictee sp (facultatief) 12 blok 3 controledictee h / p h / p 13 blok 4 sp sp 14 blok 4 sp sp 15 blok 4 sp signaaldictee sp (facultatief) 16 blok 4 controledictee h / p h / p 17 breekweek gaan de leerlingen die onvoldoende scoren op het controledictee aan de slag met de herhalingstaken. De overige leerlingen gaan aan de slag met plustaken. Deel a2 bevat de blokken 5 tot en met 8 van het jaarprogramma. Dit deel heeft dezelfde opbouw als deel a1. De activiteiten in Spelling in beeld Woorden van de week en Extra woorden Boven iedere les staat de doelstelling geformuleerd. In iedere les krijgen de leerlingen zes woorden aangeboden. In les 2 en les 4 van ieder blok gaat het daarbij om zes weetwoorden die de leerlingen door inprenting moeten onthouden. In les 1, 3 en 5 van ieder blok worden ook zes woorden (klankwoorden of regelwoorden) aangeboden. Maar de les is er niet op gericht dat de leerlingen deze zes woorden uit hun hoofd leren. De woorden zijn voorbeeldwoorden voor een bepaalde spellingcategorie. 18 a2 blok 5 sp sp 19 blok 5 sp sp 20 blok 5 sp signaaldictee sp (facultatief) 21 blok 5 controledictee h / p h / p 22 blok 6 sp sp 23 blok 6 sp sp 24 blok 6 sp signaaldictee sp (facultatief) 25 blok 6 controledictee h / p h / p 26 blok 7 sp sp 27 blok 7 sp sp 28 blok 7 sp signaaldictee sp (facultatief) 29 blok 7 controledictee h / p h / p 30 blok 8 sp sp 31 blok 8 sp sp 32 blok 8 sp signaaldictee sp (facultatief) 33 blok 8 controledictee h / p h / p 34 breekweek sp = instructie in een spellingcategorie h/p = herhalingstaken/ plustaken jaarplanning deel a1 en a2 -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 5 i

8 hl algemene handleiding De instructie is erop gericht dat de leerlingen het spellingprobleem van die categorie herkennen zodat ze deze zes woorden, maar ook andere woorden van die categorie correct kunnen schrijven. Het oefenen van deze toepassingsvaardigheid gebeurt onder andere tijdens de Activiteiten voor tussendoor. Dat zijn korte klassikale oefenmomenten buiten de spellinglessen. Daarin vervangen de leerlingen de woorden van de week op het bord door woorden van dezelfde categorie. Deze Activiteiten voor tussendoor nemen niet meer dan enkele minuten in beslag. Didactische fasering De lessen in Spelling in beeld hebben een vaste opbouw. De lesfasen zijn: introductie, instructie, verwerking en evaluatie/ reflectie. Deze onderdelen zijn voor de leerlingen vertaald in de volgende begrippen: Wat gaan we doen?, Op verkenning, Uitleg, Aan de slag en Terugkijken. Deze begrippen geven de leerlingen greep op hun eigen leerproces. Aan de hand daarvan kunnen zij op een effectieve en efficiënte manier de leerstof zelfstandig doorwerken. De verschillende lesfasen worden hieronder toegelicht. Op verkenning Hierin wordt het spellingprobleem dat in de les aan de orde is, geplaatst in een herkenbare, alledaagse context. Het is een verkennende en introducerende opdracht. Uitleg De fase Uitleg is het instructiemoment in de les. Hierbij maken de leerlingen gebruik van een uitlegkaart, waarop de instructie is weergegeven. Ze kunnen zelfstandig de uitleg op de kaart doornemen. Het is uiteraard ook mogelijk dat ze de uitlegkaart onder uw begeleiding doornemen. Bij de uitleg wordt vanaf het begin de klanknotatie /aa/ gebruikt. Aan de slag In de fase Aan de slag verwerken de leerlingen de instructie. De leerlingen maken opdrachten op: fonologisch niveau: opdrachten met de klanken van woorden, waaronder rijmopdrachten; morfologisch niveau: opdrachten over samenstellingen, voor- en achtervoegsels van afleidingen, werkwoorduitgangen; syntactisch niveau: opdrachten binnen het zinsverband, bijvoorbeeld met woorden die op twee manieren geschreven kunnen worden; orthografisch niveau: opdrachten gericht op het inprenten van de schrijfwijze van woorden, waaronder invuloefeningen en rubriceeroefeningen. Daarnaast zijn in de fase Aan de slag meestal speelse werkvormen opgenomen, zoals rebussen, puzzels en opdrachten met geheimschrift. Terugkijken De vierde fase is Terugkijken. Hierbij reflecteren de leerlingen op de les. De centrale vraag hierbij is: Wat heb ik geleerd? De opdracht houdt altijd verband met het lesdoel dat boven de les staat vermeld. De opdracht is steeds een geschikt aanknopingspunt voor een mondelinge evaluatie van de les, ook als de leerlingen zelfstandig hebben gewerkt. In deze fase wordt de leerlingen regelmatig gevraagd verkeerd gespelde woorden door te strepen. Wanneer verkeerd gespelde woorden zijn afgedrukt, zijn ook steeds de correct gespelde woorden opgenomen. Activiteiten voor tussendoor In de handleiding wordt de suggestie gegeven op dagen waarop u geen spellinglessen geeft regelmatig enkele minuten met de woorden van de week te oefenen. Schrijf de woorden van de week op het bord. Laat de leerlingen die woorden in een kort mondeling lesmoment vervangen door andere woorden van dezelfde spellingcategorie. Laat enkele leerlingen daarbij hun keuze toelichten. Zo werkt u aan transfer: het toepassen van de leerstof op andere woorden. De organisatie van Spelling in beeld Zelfstandig leren, samenwerkend leren en begeleid leren Spelling in beeld maakt verschillende organisatievormen gelijktijdig mogelijk. De methode is namelijk zo opgezet dat u als leerkracht kunt bepalen welke leerlingen zelfstandig (individueel of op basis van samenwerkend leren) aan de slag gaan en welke leerlingen onder begeleiding (klassikaal of in een groepje onder uw leiding) aan de opdrachten gaan werken. U kunt alle leerlingen zelfstandig laten werken, alle leerlingen begeleid laten werken of een tussenvorm kiezen. Alle lessen zijn zo opgezet dat ze geschikt zijn voor zelfstandig leren. Leerlingen kunnen daardoor zelfstandig alle introductie-, instructie-, verwerkings- en reflectieopdrachten maken. Maar niets verplicht u om de leerlingen de les zelfstandig te laten doorlopen. U kunt er op basis van dezelfde leeractiviteiten ook voor kiezen om de les gezamenlijk op een interactieve manier door te werken. Alle leerlingen doorlopen dezelfde opdrachten en gebruiken dezelfde materialen, ongeacht de organisatievorm. Dit betekent dat de lessen voor u als leerkracht makkelijk te organiseren zijn. U bepaalt zelf in welke mate er sprake is van mondelinge interactie tijdens de les en u kunt er per les voor kiezen om die te beperken. Omdat alle leerlingen aan dezelfde opdrachten werken, kunt u bij de introductie van de les en de reflectie op de les de hele groep aanspreken, ook als de meeste leerlingen bezig zijn met zelfstandig leren. Omdat alle antwoorden in de antwoordenboekjes staan, heeft u de mogelijkheid om de leerlingen hun eigen werk na te laten kijken. 6 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 pelling-

9 algemene handleiding Tijdsindicaties Een les in Spelling in beeld zal ongeveer 30 minuten duren. De tijdsduur zal afhankelijk zijn van de organisatievorm waarin de les wordt aangeboden. Voor leerlingen die eerder klaar zijn met de opdrachten, bevat iedere les een verwijzing naar extra keuzeopdrachten. Spelling in beeld in combinatiegroepen Alle lessen in Spelling in beeld zijn in beginsel geschikt voor zelfstandig leren. Hierdoor is de methode zeer geschikt voor het gebruik in combinatiegroepen of stamgroepen. De leerlingen kunnen leerkrachtonafhankelijk aan de opdrachten werken. Daardoor kunt u bepalen welke leerlingen u op welk moment intensiever begeleidt. U kunt zich richten op die leerlingen die uw hulp het hardst nodig hebben, onafhankelijk van de jaargroep waarin ze zitten. Differentiatie en zorgverbreding in Spelling in beeld Met Spelling in beeld heeft u veel mogelijkheden om te differentiëren. Met de differentiatiematerialen Taalmaker a, Spellingspoor en het computerprogramma Spelling in beeld a heeft u volop mogelijkheden om te differentiëren en iedere leerling adaptief onderwijs te bieden. Hieronder staan de belangrijkste mogelijkheden. Differentiatie naar begeleidingsbehoeften Bij alle lessen kunt u differentiëren in de intensiteit van de begeleiding die u geeft. Veel leerlingen kunt u met een gerust hart zelfstandig laten werken, terwijl u andere leerlingen juist veel instructie en begeleiding wilt bieden. In de handleiding worden onder het kopje Begeleid leren steeds suggesties gegeven voor interactieve begeleiding. De leerlingen die hier minder behoefte aan hebben, laat u zelfstandig werken. Dit kan in de vorm van individueel of samenwerkend leren. Voorinstructie (preteaching) Onder differentiatie naar begeleidingsbehoeften valt ook voorinstructie (preteaching). Die is voornamelijk geschikt voor twee groepen leerlingen: leerlingen met een beperkte woordenschat en leerlingen die door een diepere oorzaak structureel moeite hebben met spelling. Leerlingen met een beperkte woordenschat profiteren ervan als zij voorafgaand aan de les instructie krijgen over de betekenis van de woorden van de week en de extra woorden. Sommige leerlingen hebben door een diepere oorzaak moeite met spelling. De oorzaak kan dyslexie of dysorthografie zijn. Door deze leerlingen voorinstructie te geven, bereikt u dat zij de uitleg tijdens de lessen herkennen en de stof daardoor gemakkelijker opnemen en verwerken. Hiervoor kunt u de kopieerbladen extra oefening in Kopieerboek a gebruiken. Tempodifferentiatie: extra stof Tijdens de lessen zullen sommige leerlingen eerder klaar zijn dan andere. In eerste instantie kunnen deze leerlingen een extra opdracht gaan maken. In het werkboek wordt hiernaar aan het einde van iedere les verwezen. De extra opdrachten staan achterin het werkboek. Mocht er daarna nog behoefte zijn aan meer stof, dan kunt u de leerlingen verder laten gaan met plustaken. Zij kunnen dan verder werken met het computerprogramma Spelling in beeld, of aan taken uit Taalmaker. Taalmaker is de naam van de set extra opdrachten bij Taal in beeld en Spelling in beeld. Die set extra taaltaken bestaat uit kaarten, werkbladen (kopieerbladen) en elektronische werkbladen (software). Spelling komt hierbij in toepassende vorm aan de orde. Niveaudifferentiatie in week 4: herhalingstaken en plustaken In het begin van de vierde week van ieder blok maken de leerlingen een controledictee. Aan de hand daarvan stelt u vast welke leerlingen de doelen van de eenheid bereikt hebben. Leerlingen die de doelen nog niet bereikt hebben, krijgen in de vierde week herhalingstaken. De andere leerlingen gaan aan de slag met plustaken. Herhalingstaken Herhalingstaken bieden instructie en verwerking, gericht op één spellingcategorie. Leerlingen die tijdens de controletoets een spellingcategorie nog niet blijken te beheersen komen hiervoor in aanmerking. U kunt deze leerlingen zelfstandig of interactief met de spellingcategorie laten oefenen. Met het computerprogramma Spelling in beeld a kunt u leerlingen zelfstandig laten oefenen met de woorden van één spellingcategorie. De oefenstof wordt op de computer ingeleid door een korte instructieanimatie. Met Spellingspoor kunt u een groepje leerlingen over een spellingcategorie interactieve herinstructie geven en begeleide verwerking bieden. De leerlingen voeren daarbij op een spelbord een aantal instructieactiviteiten uit, die ze vervolgens verwerken. De herhalingstaak Spellingspoor is in beginsel een begeleide activiteit. U kunt leerlingen met het computerprogramma Spelling in beeld a zelfstandig aan herhalingstaken laten werken of met Spellingspoor interactief herinstructie en begeleiding geven. U kunt ook voor een combinatie van beide vormen kiezen. U laat dan bijvoorbeeld de leerlingen eerst zelfstandig op de computer aan de herhalingstaak werken en u geeft alleen interactieve herinstructie aan de leerlingen die dat daarna nog nodig hebben. In de handleiding vindt u in ieder blok een verwijzing naar de herhalingstaken bij de verschillende spellingcategorieën. Plustaken (verdiepingsstof) Plustaken zijn taalactiviteiten vanuit een andere invalshoek, meestal gericht op toepassing van geleerde kennis en vaardig heden. Alle -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 7 i

10 hl algemene handleiding plustaken vindt u in het onderdeel Taalmaker a. Taalmaker bestaat uit een kaartenset, werkbladen (kopieerbladen) en elektronische werkbladen (software). Periodiek zullen de plus taken in Taalmaker aangevuld en vernieuwd worden, waardoor de uitdaging voor de leerlingen groot blijft. Zorgverbreding Spelling in beeld is er in beginsel op gericht dat alle leerlingen de leerstof in dezelfde tijd doorlopen. Wij raden u aan deze doelstelling ook voor zwakke spellers zo veel mogelijk aan te houden. Dit kunt u realiseren door zwakke spellers tijdens de lessen begeleide instructie en verwerking te bieden. Daarnaast kunt u voor deze leerlingen eventueel extra instructie- en inoefentijd inroosteren. Deze benadering waarbij u zwakke leerlingen ondersteunt, blijkt effectiever te zijn dan de aanpak waarbij u de doelstellingen voor groepjes leerlingen aanpast (en dus verlaagt). Een bijkomend voordeel van deze benadering is dat u bij de introductie van de les en de reflectie op de les de hele groep kunt aanspreken, ook als de meeste leerlingen bezig zijn met zelfstandig leren. Uiteraard kan het daarnaast noodzakelijk zijn voor individuele leerlingen de doelstellingen wel aan te passen. Daarbij gaat het om leerlingen die door een diepere oorzaak structureel moeite met spellen hebben en het tempo van de groep daardoor niet kunnen volgen. Toetsing en evaluatie in Spelling in beeld Spelling in beeld kent verschillende manieren om de resultaten van de leerlingen te evalueren. Het gaat hierbij om evaluatie op korte, middellange en lange termijn. Reflectie per les De opdracht Terugkijken aan het eind van iedere les is een geschikt handvat om met de leerlingen te bespreken wat zij in deze les hebben geleerd. Dat kunt u doen als afronding van een interactieve les, maar de opdracht Terugkijken is ook een geschikt aanknopingspunt om te reflecteren op een les die door de leerlingen zelfstandig is verwerkt. De reflectie kunt u zowel richten op de leerstof als op het leerproces. Evaluatie per blok Voor de evaluatie van de vorderingen zijn in ieder blok twee dictees opgenomen: een signaaldictee na les 5 van ieder blok; een controledictee na les 6 van ieder blok. Het signaaldictee is facultatief. U neemt het af om de leerlingen te betrekken bij hun eigen leerproces. Dat doet u nadat alle spellingcategorieën van het blok aan de orde zijn gekomen, maar voordat de beheersing daarvan wordt getoetst met het controledictee. De leerlingen schrijven de woorden van het signaaldictee op. Ze kiezen bij ieder woord de bijpassende strategie. Ze geven aan of ze denken het woord goed te hebben geschreven. De leerlingen kijken hun eigen signaaldictee na en verbeteren hun fouten. U adviseert leerlingen die fouten hebben gemaakt de betreffende uitlegkaarten nog eens door te nemen. De resultaten van de signaaldictees worden niet geregistreerd. U kunt het signaaldictee ook gebruiken om te kijken in welke spellingcategorie veel leerlingen nog fouten maken. Aan die categorieën kunt u vervolgens klassikaal aandacht besteden. Als blijkt dat veel leerlingen in verschillende categorieën nog fouten maken, raden we u aan in herhalingsles 6 van het blok te kiezen voor begeleid leren. Het controledictee neemt u af na les 6, dus aan het eind van week 3 of aan het begin van week 4. Aan de hand van de resultaten kunt u vaststellen welke leerlingen de doelen van het blok bereikt hebben. De resultaten van het controledictee noteert u op het registratieblad bij de toets. Dat registratieblad vindt u in het kopieerboek. Op basis van de score per spellingcategorie krijgt u een advies over de gewenste vervolgactiviteiten. Enkele leerlingen zullen herhalingstaken moeten gaan uitvoeren. De meeste leerlingen zullen worden verwezen naar de plustaken. In het laatste geval vindt u een verwijzing naar Taalmaker, het onderdeel van de methode waarin alle plustaken zijn verzameld. Methodeonafhankelijke toetsen De controletoetsen zijn methodeafhankelijk. Ze toetsen de beheersing van de leerstof die in Spelling in beeld is aangeboden. Op basis van de resultaten van de controletoetsen kunt u dus geen uitspraak doen over het algemene spellingniveau van een leerling in vergelijking tot leeftijdgenoten. Om een compleet beeld van de spellingvorderingen van de leerlingen te krijgen, raden wij u aan om naast de controletoetsen ook methodeonafhankelijke toetsen af te nemen. Die zijn speciaal voor dit doel ontwikkeld. Een bekend voorbeeld is de Cito-SVS toets. De materialen van Spelling in beeld Het materialenoverzicht Het a1-gedeelte van Spelling in beeld bestaat uit de volgende materialen: Basismaterialen: Werkboek a1 Antwoordenboek a1 Handleiding a1 Kopieerboek a Uitlegkaarten a 8 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 pelling-

11 algemene handleiding Differentiatiematerialen: Spellingspoor Computerprogramma Spelling in beeld a Taalmaker a Basismaterialen In Werkboek a1 zijn de lessen 1 tot en met 6 van ieder blok opgenomen. Naast dit werkboek werken de leerlingen niet in een ander schrift. In Antwoordenboek a1 zijn de antwoorden bij de opdrachten terug te vinden. Bij open vragen staat een suggestie voor een goed antwoord. U gebruikt het antwoordenboek om het werk na te kijken, of u laat de leerlingen dat zelf doen. De leerlingen gebruiken de Uitlegkaarten a om de instructie over een spellingcategorie door te nemen. De ringband met uitlegkaarten fungeert tevens als naslagwerk dat leerlingen bij twijfel kunnen raadplegen. In Handleiding a1 is het volledige lesprogramma voor de leerkracht beschreven. Bij iedere les zijn suggesties voor begeleid leren opgenomen. U vindt hier ook de activiteitenbeschrijvingen bij de toetstaken, de herhalingstaken en de verwijzingen naar de plustaken. Differentiatiematerialen Met Spellingspoor kunt u met een groepje leerlingen op een interactieve manier een herhalingstaak uitvoeren. U geeft aan de hand van opdrachten op een spelbord (her)instructie over een spellingcategorie waarmee een aantal leerlingen volgens het controledictee nog moeite heeft. Bij de instructie gebruiken de leerlingen de betreffende uitlegkaart. Bij deel a van Spelling in beeld hoort het Computerprogramma Spelling in beeld a. Met dit programma kunnen de leerlingen de spellingcategorieën oefenen die aan de orde zijn. Daardoor kunt u na het controledictee het programma inzetten als herhalingstaak. Hiernaar wordt in de handleiding na ieder controledictee verwezen. U kunt het computerprogramma ook inzetten als plustaak. Zo kunt u de leerlingen laten oefenen met de woorden van één spelling categorie, maar ook met de woorden van verschillende spelling categorieën die eerder geleerd zijn. Bovendien bevat het programma nog een groot aantal woorden dat niet in de lessen aan de orde gekomen is. Taalmaker a is de set waarin alle overige plustaken zijn verzameld. Taalmaker hoort bij de methodes Taal in beeld en Spelling in beeld. Taalmaker a bestaat uit een doos met kaarten, werkbladen en computerbladen. U kunt de plustaken op twee momenten inzetten. U kunt plustaken gebruiken in de basislessen. Als leerlingen eerder klaar zijn met de opdrachten en een extra opdracht, kunt u ze laten werken aan plustaken. In week 4 spelen de plustaken een grotere rol. Na het controledictee zijn de meeste leerlingen hiermee aan de slag. Wat wordt wanneer gebruikt? Een blok in Spelling in beeld bestaat uit vier lesweken. Tijdens de eerste drie weken wordt de basisleerstof aangeboden. In de eerste les van de week gaat het daarbij steeds om klankwoorden of regelwoorden, in de tweede les van week 1 en 2 om weetwoorden. Les 6 heeft een algemeen herhalingskarakter. Daarin wordt de leerstof van het blok herhaald en wordt teruggegrepen op eerder aangeleerde spellingcategorieën. Deze lessen staan in het werkboek. In de handleiding worden de lessen toegelicht. Na het controledictee werkt een deel van de leerlingen in week 4 aan herhalingstaken. Zij doen dat interactief aan de hand van Spellingspoor of zelfstandig met het computerprogramma Spelling in beeld a. De overige leerlingen gaan zelfstandig aan de slag met plustaken van Taalmaker a en het Computerprogramma Spelling in beeld a. Hieronder zijn de activiteiten en de te gebruiken materialen in een schema geplaatst. Week 1, 2 en 3 Week 4 Basisstof Lessen (werkboek en Controledictee uitlegkaarten) Signaaldictee (handleiding en kopieerboek) (handleiding en kopieerboek) Herhalingstaken Geen Spellingspoor Computerprogramma Spelling in beeld Plustaken Taalmaker Computerprogramma Spelling in beeld De leerstof in Spelling in beeld Taalmaker Computerprogramma Spelling in beeld Het Nederlandse Spellingsysteem De Nederlandse taal kent een alfabetisch schriftsysteem. Dat betekent dat afzonderlijke klanken van een woord (fonemen) door een beperkt aantal tekens (grafemen) worden weergegeven. Door dit fonologisch beginsel zou het Nederlandse spellingsysteem ook voor kinderen doorzichtig moeten zijn. Maar de spelling van woorden in het Nederlands wordt niet alleen bepaald door het fonologisch beginsel, maar ook nog door andere beginselen, die met dat fonologisch beginsel in strijd zijn. Het morfologisch beginsel heeft betrekking op de vorm van de woorden. Van dat beginsel zijn de volgende twee regels afgeleid: de regel van de gelijkvormigheid en de regel van de overeenkomst. -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 9 i

12 hl algemene handleiding De regel van de gelijkvormigheid houdt in dat een woord steeds op dezelfde manier geschreven wordt. Omdat honden geschreven wordt met een d, wordt ook hond met een d geschreven. De regel van de overeenkomst houdt in dat de opbouw van een woord in de schrijfwijze zichtbaar wordt. Om die reden wordt breedte gevormd als lengte, dorpsstraat als dorpsweg. Het derde beginsel is het etymologisch beginsel. Dat houdt in dat de oorspronkelijke schrijfwijze bepalend is voor de schrijfwijze. Dit beginsel geldt bijvoorbeeld voor woorden die in het verleden verschillend werden uitgesproken, zoals rauw en rouw. Het beginsel van de taal van herkomst bepaalt de schrijfwijze van de vele woorden in de Nederlandse taal die uit andere talen afkomstig zijn. Daarnaast zijn de regels voor de verdubbeling en verenkeling van kracht. Al naar gelang klankgroepen (de stukjes waarin woorden worden uitgesproken) op een lange klinker of een korte klinker eindigen, geldt de regel van de verenkeling of de regel van de verdubbeling. Al deze beginselen en regels, die ook weer uitzonderingen kennen, zijn van invloed op de spelling. Daardoor is het voor kinderen niet eenvoudig greep te krijgen op het Nederlandse spellingsysteem. Doelstelling spellingonderwijs De doelstelling van het spellingonderwijs is: De leerlingen zijn in staat spelling als functionele taalactiviteit te hanteren. In gewone schriftelijke uitingen kunnen ze zonder fouten spellen. Spellingstrategieën Spelling in beeld richt zich zowel op het spellingsproduct (het juist spellen van zo veel mogelijk woorden), als op het spellingsproces (het kunnen bepalen van de juiste denkwijze om te komen tot de juiste spelling van een woord). Daarom krijgen spellingstrategieën veel nadruk. Een spellingstrategie is een aanpak. Hoe gaat iemand die woorden spelt te werk? Directe spellingstrategie Geoefende spellers passen bij het schrijven van de meeste woorden de directe strategie toe. Daarbij speelt het geheugen een belangrijke rol. Van elk woord is bepaalde informatie vastgelegd in het zogenaamde mentale lexicon. Daarbij gaat het om informatie over de klank, de uitspraak, de vorm, de betekenis en over de mogelijkheid het woord met andere woorden te combineren (syntactische informatie). Van verreweg de meeste woorden is zulke informatie al in het mentale lexicon aanwezig, voordat een kind deze woorden leert spellen. Bij het spellen leert het kind zulke informatie te koppelen aan de zogenaamde orthografische informatie, de informatie over hoe een woord gespeld wordt. Volgens recente theorieën zou daarbij sprake zijn van versmelting: wanneer een kind een bepaald woord hoort, wordt de overige informatie over dat woord geactiveerd. Zo kunnen leerlingen woorden ophalen uit hun geheugen. Wanneer ervaren spellers het woord bomen schrijven, passen zij de directe strategie toe, dat wil zeggen: zij hoeven er niet meer over na te denken hoe zij dat woord schrijven, zij kunnen dat woord ophalen uit hun geheugen. Het spellingonderwijs is erop gericht dat de leerlingen zo veel mogelijk woorden kunnen schrijven door toepassing van deze directe strategie, dus door de woorden uit het mentale lexicon op te halen. Maar de orthografische informatie over woorden wordt niet zomaar toegevoegd aan het mentale lexicon. Dat vergt instructie en oefening. Pas na een aantal jaren spellingonderwijs kan een kind een behoorlijk aantal frequente woorden foutloos volgens de directe strategie schrijven. Indirecte spellingstrategieën Zolang leerlingen niet de vaardigheid hebben om woorden volgens de directe strategie te schrijven, leren zij gebruik te maken van indirecte strategieën. Die zijn gericht op het herkennen van de spellingmoeilijkheid van de aan te leren woorden. Leerlingen leren deze strategieën bewust toe te passen. De aan te leren woorden zijn ingedeeld in spellingcategorieën. Voorbeelden daarvan zijn: woorden met sch~, woorden met ei en woorden op ~ee. Spelling in beeld onderscheidt bij de onveranderlijke woorden (de niet-werkwoorden) ongeveer 90 categorieën. Omdat gebleken is dat veel leerlingen moeite hebben om meerdere strategieën efficiënt toe te passen, is er is voor gekozen om het aantal hoofdstrategieën te beperken. Het is mogelijk de instructie over de verschillende spellingcategorieën te baseren op slechts drie strategieën: - klankstrategie - regelstrategie - weetstrategie Daarnaast wordt als hulpstrategie de opzoekstrategie aangeleerd. Klankstrategie Bij de klankstrategie (fonologische strategie) wordt benadrukt dat er een vaste relatie bestaat tussen een klank en de schrijfwijze daarvan. Dat kan gaan om losse klanken: de klank /oe/ schrijf je als oe. Maar ook bij clusters van klanken is er een vaste relatie tussen klank en schrijfwijze. Zo wordt de klank /ooj/ altijd als ooi geschreven. De klankstrategie bouwt voort op het spellen in groep 3. Daarin schrijven de leerlingen woorden op door ze eerst in klanken te hakken (auditieve discriminatie) en de letters bij die klanken in de goede volgorde op te schrijven. Regelstrategie Met de regelstrategie leren de leerlingen regels toe te passen om woorden goed te schrijven. Een voorbeeld van een regel is: Hoor je aan het eind van een klankgroep een /aa/, dan schrijf je a. Je kunt het woord water niet goed schrijven door het woord in klanken te hakken en vervolgens de letters bij de klanken in de goede volgorde op te schrijven (waater). 10 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 pelling-

13 algemene handleiding Weetstrategie (woordbeeldstrategie) Bij veel woorden bestaat er geen eenduidige koppeling van klanken en schrijfwijze. De ei klinkt hetzelfde als de ij. De leerlingen leren dat ze deze woorden moeten onthouden door inprenting. Bij andere woorden bestaat officieel wel een klankverschil, maar dat klankverschil is niet altijd duidelijk hoorbaar, onder meer door regionale verschillen. Daarom zijn woorden die beginnen met f~, v~, s~ en z~ ook bij de weetwoorden ondergebracht. Voor weer andere woorden gelden wel regels, maar die zijn omslachtig uit te leggen. Zo eindigen in het Nederlands niet veel woorden op ~b. Je kunt op die woorden wel een regelstrategie toepassen (langer maken), maar je kunt de belangrijkste woorden op ~b net zo goed leren door inprenting. Hulpstrategie (opzoekstrategie) De leerlingen leren ook woorden op te zoeken in een woordenlijst of woordenboek. Het spellingonderwijs is erop gericht dat de leerlingen over de kennis en de vaardigheid beschikken om de meeste frequente woorden foutloos te schrijven. Daarnaast zullen er altijd woorden zijn waarvan de juiste spelling voor twijfels zorgt. Het oefenen met de opzoekstrategie is erop gericht dat leerlingen ook deze spellingstrategie gaan beheersen. Strategie bepalen De leerlingen wordt regelmatig gevraagd om aan te geven welke strategie bij een woord past. In groep 4 en 5 gebeurt dat door één van de drie rondjes K _ w _ R te kleuren. Elke strategie is gekoppeld aan een kleur, die terugkomt in de uitlegkaarten. De klankwoorden zijn groen, de regelwoorden zijn oranje en de weetwoorden blauw. Iedere week leren de leerlingen zes klank- of regelwoorden van de week. De leerkrachten wordt aangeraden om die woorden op het bord te schrijven en dagelijks door de leerlingen te laten omwisselen voor woorden uit dezelfde spellingcategorie (zie Activiteiten voor tussendoor). Zo wordt het analogiebeginsel dus niet toegepast om woorden te leren, maar wel om kennis over aangeleerde woorden uit te breiden naar andere woorden. Werkwoordspelling De leerlingen krijgen instructie in werkwoordspelling vanaf groep 6. Instructie en oefening is gericht op de volgende stappen: 1 werkwoord herkennen; 2 de drie mogelijke persoonvormen in de o.t.t., naar analogie van lopen: ik loop, hij loopt, wij lopen; 3 persoonsvorm herkennen, tegenwoordige en verleden tijd herkennen; 4 de vijf mogelijke persoonsvormen in o.t.t. en o.v.t. schrijven; 5 benadrukken dat voor werkwoordsvormen die geen persoonsvorm zijn (zoals het voltooid deelwoord), de gewone spellingregels gelden. Bij het aanleren van de o.t.t. wordt de analogiestrategie dus wel toegepast. Een meer gedetailleerde leerstofopbouw van alle onderdelen die in Spelling in beeld aan bod komen, vindt u op de website Klankspoor, regelspoor, weetspoor Woorden worden aangeboden als klankwoord, regelwoord of weetwoord. In veel langere woorden moeten echter verschillende strategieën na elkaar worden toegepast. Spelling in beeld spreekt daarbij van een klankspoor, een regelspoor en een weetspoor. Leerlingen leren te denken in klankgroepen. Ze nemen per klankgroep een beslissing over welk spoor ze toepassen. Zo moeten ze bij het woord koudwaterkraan achtereenvolgens het weetspoor (ou of au), het regelspoor (d of t), het regelspoor (a of aa), het klankspoor (er of ur) en het klankspoor (kraan) volgen. In de hogere leerjaren krijgen de langere woorden met gemengde sporen meer aandacht. Analogiestrategie Bij de onveranderlijke woorden wordt de analogiestrategie niet gebruikt om woorden aan te leren. Het analogiebeginsel gaat ervan uit dat leerlingen zelf de overeenkomst ontdekken in een rijtje net als-woorden. Veel zwakke spellers hebben er moeite mee om die impliciete overeenkomst voor zichzelf te benoemen en te gebruiken. Daarom worden zo veel mogelijk woorden aangeleerd volgens de expliciete klankstrategie. -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 11 i

14 hl algemene handleiding Leerstofoverzicht groep 4: Spelling in beeld deel a1 blok 1 K1: mkm-, mmkm-woorden K2: woorden met sch~ K3: woorden met tweetekenklanken oe, eu, ui W1a: woorden met ei W2a: woorden met ij herhaling blok 2 K4: woorden met ng K5: woorden met nk K6: woorden met aai, ooi, oei W3a: woorden met ou W4a: woorden met au herhaling blok 3 K7: woorden op ~en, ~el, ~er, ~e K8: woorden met ge~, be~, ver~ R1: hoorbare verkleinwoorden W5a: woorden met f~ W6a: woorden met v~ herhaling blok 4 K9: woorden op ~lf, ~lg, ~lk, ~lm, ~lp K10: woorden op ~rf, ~rg, ~rk, ~rm, ~rp R2: hoorbare samenstellingen W7a: woorden met s~ W8a: woorden met z~ herhaling K= klankwoorden R= regelwoorden W= weetwoorden groep 4: Spelling in beeld deel a2 blok 5 K11: woorden met eer, eur, oor K12: woorden met meer medeklinkers R3: eind ~d, eind ~t W1b: woorden met ei W2b: woorden met ij herhaling blok 6 K13: woorden met schr~ K14: woorden op ~cht K15: woorden met twee klankzuivere klankgroepen W9a: woorden met ch W3b: woorden met ou herhaling blok 7 R4: woorden op ~a, ~o, ~u R5: klankgroepen op /aa/, /oo/, /uu/ (open lettergreep) R5: klankgroepen op /aa/, /oo/, /uu/ (open lettergreep) (herh.) W5b: woorden met f~ W6b: woorden met v~ herhaling blok 8 R6: woorden eindigend op ~ee R7: klankgroepen op /ee/ (open lettergreep) R8: overzicht woorden met twee klankgroepen W7b: woorden met s~ W8b: woorden met z~ herhaling Een compleet leerstofoverzicht van de hele methode Spelling in beeld vindt u op de website in het onderdeel handleiding online Handleiding online Deze handleiding is bedoeld om u zo effectief en prettig mogelijk met Spelling in beeld te laten werken. Om deze reden is er ook voor gekozen om dit algemene gedeelte van de handleiding zo compact mogelijk te houden. Mocht u behoefte hebben aan meer of meer gedetailleerde informatie over Spelling in beeld, dan kunt u hiervoor terecht op de website Hier vindt u het onlinegedeelte van de handleiding met alle aanvullende informatie die u zoekt. 12 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 pelling-

15 materiaal w a1: pagina 40 en 41 u K9 hl a1: pagina 52 w a1: pagina 42 en 43 u W7 hl a1: pagina 53 w a1: pagina 44 en 45 u K10 hl a1: pagina 54 w a1: pagina 46 en 47 u W8 hl a1: pagina 55 w a1: pagina 48 en 49 u R2 hl a1: pagina 56 hl a1: pagina 57 k leerlingblad signaaldictee a w a1: pagina 50 en 51 hl a1: pagina 57 Voorinstructie (preteaching) voor leer lingen met een beperkte woordenschat Bespreek met deze leerlingen de betekenis van de woorden die de komende lessen aan de orde komen. Zo voorkomt u dat deze leerlingen tijdens de lessen te veel aandacht moeten besteden aan de betekenis van de woorden. Voorinstructie (preteaching) voor leer lingen die moeite hebben met spelling Geef leerlingen die structureel moeite hebben met spelling voorinstructie. Zo bevordert u dat deze leerlingen de uitleg tijdens de lessen makkelijker opnemen en verwerken. Gebruik daarbij de kopieerbladen extra oefening. Voor iedere spellingcategorie is een kopieerblad extra oefening opgenomen in het kopieerboek. Bespreek, voorafgaand aan de lessen, met deze leerlingen de opdrachten op het kopieerblad en de uitleg op de uitlegkaart. Bespreek eventueel ook alvast een aantal opdrachten in het werkboek. Laat de leerlingen de opdrachten op het kopieerblad extra oefening maken. Op de achterkant van elk kopieerblad vindt u de antwoorden. blok 4 gevoel hl a1: pagina 59 k leerlingblad controledictee a k antwoordblad contr. dictee a1 blok 4 plustaken Spellingspoor u K9, K10, W7, W8, R2 Computerprogramma Spelling in beeld Spelfouten in ander werk Besteed aandacht aan spelfouten in ander werk. Beperkt u zich daarbij tot woorden die in de spellingmethode aan de orde zijn geweest. Let deze weken in ander werk vooral op de spellingcategorieën van dit blok. Schrijf bij fouten zo mogelijk de spellingcategorie. Laat een leerling die regelmatig fouten in een bepaalde categorie maakt, daarmee extra oefenen. Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 51

16 hl blok 4 gevoel les 1 Doel De leerlingen kunnen klankwoorden op ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp correct schrijven. Materialen/lesstof basisstof w a1, pagina 40 en 41 u K9 extra stof w a1, pagina 52 t/m 55 Taalmaker plustaken Computerprogramma Spelling in beeld Tips Lesactiviteiten Op verkenning De leerlingen maken kennis met woorden op ~lf. Ze schrijven tijden bij bezigheden van Rob. Uitleg De leerlingen krijgen uitleg over klankwoorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp op uitlegkaart K9. Vervolgens kleuren ze in het werkboek het rondje van de klankwoorden. Aan de slag Bij opdracht 3 bedenken de leerlingen vier woorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Eventueel kunnen ze deze woorden halen uit het rijtje extra woorden op de uitlegkaart. Bij opdracht 4 geven de leerlingen de woorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp elk een andere kleur. Vervolgens schrijven ze bij opdracht 5 woorden (onder meer op ~lk, ~lf en ~lp) bij afgebeelde begrippen. Bij opdracht 6 zoeken ze in een puzzel acht woorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Ten slotte maken ze bij opdracht 7 klankwoorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Terugkijken Als evaluatieopdracht geven de leerlingen aan welk spellingvoorschrift past bij een aantal woorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Activiteiten voor tussendoor Schrijf de zes woorden van de week op het bord. Neem deze de volgende dag kort door. Laat ze vervangen door andere klankwoorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Wissel de bordwoorden dagelijks om. Laat de leerlingen regelmatig uitleggen waarom je voor de laatste letter geen u of stomme e schrijft, ook als je die wel hoort. Organisatie en differentiatie Individueel leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les individueel doornemen en verwerken. Het is belangrijk dat ze de klanken van de klankwoorden zacht voor zichzelf uitspreken. Samenwerkend leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les in tweetallen doornemen, bespreken en verwerken. Wijs hen er op dat ze de klanken van de klankwoorden hardop met elkaar bespreken. Begeleid leren Bij deze organisatievorm werkt u klassikaal of met een groepje leerlingen de opdrachten door. U kunt de les hierbij verrijken met extra activiteiten. Extra bij Op verkenning Bespreek de opdracht. Maak duidelijk dat de leerlingen de woorden moeten opschrijven, niet alleen de getallen. Laat de leerlingen nog meer woorden noemen op ~lf, zoals: zalf, zelf, golf en wolf. Extra bij Uitleg Spreek de woorden van de week op twee manieren uit: met en zonder tussen-u na de l. Maak duidelijk dat beide manieren van uitspreken juist zijn: je mag zowel /half/ als /halluf/ zeggen. Maar er is maar één juiste schrijfwijze: zonder tussen-u. Het is belangrijk dat de leerlingen inzien dat bij een aantal lettercombinaties de stomme e niet geschreven wordt. Gebruik voor lettercombinaties als ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp op het eind van een woord de term kleefletters. Ze kleven aan elkaar, daar komt geen u tussen. Laat de leerlingen andere voorbeelden noemen van woorden met ~lg, ~lk, ~lm en ~lp, zoals galg, Belg, velg, balk, kalk, valk, elk, kelk, welk, tolk, zulk, kalm, palm en hulp. Extra bij Terugkijken Bespreek met de leerlingen wat zij in deze les geleerd hebben. Gedifferentieerd leren Begeleid bepaalde leerlingen intensief. Neem met leerlingen die moeite hebben met spelling de oefeningen stap voor stap door en bespreek ook de extra woorden. Laat de andere leerlingen individueel of samenwerkend aan de slag gaan. pelling- 52 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1

17 hl blok 4 gevoel les 2 Doelen De leerlingen kunnen zes weetwoorden met s~ correct schrijven. De leerlingen oefenen met klankwoorden op ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Materialen/lesstof basisstof w a1, pagina 42 en 43 u W7 (Woorden van de week A) u K9, W5 en W6 extra stof w a1, pagina 52 t/m 55 Taalmaker plustaken Computerprogramma Spelling in beeld Tips Lesactiviteiten Op verkenning De leerlingen maken kennis met woorden met s~. Bij vier plaatjes waarop gevoelens zijn afgebeeld, schrijven ze of ze die vaak, soms of nooit hebben. Uitleg De leerlingen krijgen uitleg over weetwoorden met s~ op uitlegkaart W7. Wijs hen erop dat ze alleen de woorden van week A moeten lezen. De woorden van de week B mogen ze wel lezen, maar hoeven ze nog niet te onthouden. Aan de slag Bij opdracht 3 schrijven de leerlingen weetwoorden met s~ bij afbeeldingen of in zinnen. Vervolgens zetten ze bij opdracht 4 streepjes tussen de woorden van een woordslang. Daarin staan vijf woorden met s~. Die schrijven ze op. Bij opdracht 5 schrijven ze weetwoorden met s~ bij een aantal afbeeldingen. Bij opdracht 6 kleuren de leerlingen in woordwielen steeds twee woorden op ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Verwijs de leerlingen naar uitlegkaart K9 voor de klankwoorden met ~lf, ~lg, ~lk, ~lm en ~lp. Ten slotte maken ze bij opdracht 8 woorden met s~, f~ en v~. Verwijs hen naar uitlegkaart W5 en W6 voor de weetwoorden met f~ en v~. Terugkijken Als evaluatieopdracht kruisen de leerlingen de kolom aan waarin alle woorden goed geschreven zijn. Daarnaast strepen ze de foute woorden in de andere kolommen door. Activiteiten voor tussendoor Laat de leerlingen andere woorden noemen die beginnen met s~ of z~. Maak daarmee twee kolommen: een met s-woorden en een met z-woorden. Laat de leerlingen die woorden dagelijks vervangen door andere woorden met s~ en z~. Organisatie en differentiatie Individueel leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les individueel doornemen en verwerken. Samenwerkend leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les in tweetallen doornemen, bespreken en verwerken. Begeleid leren Bij deze organisatievorm werkt u klassikaal of met een groepje leerlingen de opdrachten door. U kunt de les hierbij verrijken met extra activiteiten. Extra bij Op verkenning Laat de leerlingen enkele situaties noemen waarin ze zich voelen zoals de kinderen op de afbeeldingen. Maak op het bord twee kolommen: een voor woorden met s~ en een voor woorden met z~. De leerlingen noemen woorden met s~ en z~ en geven aan in welke kolom die moeten staan. Benadruk dat de s en de z verschillend klinken, maar dat het verschil in uitspraak vaak moeilijk te horen is. Daarom is het beter te onthouden welke woorden met s~ en welke woorden met z~ geschreven worden. Spreek de s in woorden met s~ aanvankelijk overdreven stemloos uit: /sssss/. Spreek de z in woorden met z~ overdreven stemhebbend uit: /zzzzz/. Achtergrondinformatie De s en de z worden verschillend uitgesproken: de z is een stemhebbende medeklinker waarbij de stembanden meetrillen, de s is een stemloze medeklinker. Door assimilatie van klanken klinkt de z echter regelmatig als /s/, ook bij beschaafde uitspraak. Zo klinkt de z in ik zie door de voorafgaande /k/ meer als /s/ dan de z in jij ziet. Voor het aanleren van de spelling van woorden met s~ en z~ is het daarom goed de leerlingen te leren niet alleen te vertrouwen op de uitspraak van de klanken. Extra bij Uitleg Wijs op het betekenisverschil tussen saai en zaai. De leerlingen onthouden de woorden van de week het beste in de context van een verhaaltje. Laat hen daarvoor suggesties geven. Werk toe naar één verhaaltje, bijvoorbeeld: Soms vind ik rekenen saai. Maar vandaag hadden we leuke sommen. Eén som ging over een winkel. Een jongen moest pakken sap en blikken soep in de winkel neerzetten. Een andere som ging over sokken en kousen. Er was één sok weg. Extra bij Terugkijken Bespreek met de leerlingen wat zij in deze les geleerd hebben. -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 53 i

18 hl blok 4 gevoel les 3 Organisatie en differentiatie Individueel leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les individueel doornemen en verwerken. Het is belangrijk dat ze de klanken van de klankwoorden zacht voor zichzelf uitspreken. Lesactiviteiten Samenwerkend leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les in tweetallen doornemen, bespreken en verwerken. Wijs hen er wel op dat ze de klanken van klankwoorden hardop met elkaar bespreken. Doel De leerlingen kunnen klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp correct schrijven. Materialen/lesstof basisstof w a1, pagina 44 en 45 u K10 extra stof w a1, pagina 52 t/m 55 Taalmaker plustaken Computerprogramma Spelling in beeld Tips Op verkenning De leerlingen maken kennis met woorden op ~rg, ~rf en ~rk. Ze vullen in tekstwolken bij twee afbeeldingen vier woorden in. Uitleg De leerlingen krijgen uitleg over klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp op uitlegkaart K10. Vervolgens kleuren ze in het werkboek het rondje van de klank woorden. Aan de slag Bij opdracht 3 bedenken de leerlingen vier woorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp. Eventueel kunnen ze deze woorden halen uit het rijtje extra woorden op de uitlegkaart. Bij opdracht 4 geven de leerlingen de woorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp elk een andere kleur. Vervolgens schrijven ze bij opdracht 5 woorden op ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp bij afgebeelde begrippen. Ten slotte maken ze bij opdracht 6 klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp. Terugkijken Als evaluatieopdracht kleuren de leerlingen de woorden die bij een spellingvoorschrift passen. Activiteiten voor tussendoor: Schrijf de zes woorden van de week op het bord. Neem deze de volgende dag kort door. Laat ze vervangen door andere klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp. Wissel de bordwoorden dagelijks om. Laat de leerlingen regelmatig uitleggen waarom je voor de laatste letter geen u of stomme e schrijft, ook als je die wel hoort. Begeleid leren Bij deze organisatievorm werkt u klassikaal of met een groepje leerlingen de opdrachten door. U kunt de les hierbij verrijken met extra activiteiten. Extra bij Op verkenning Op de tekening zien de leerlingen een stoere knul die uitstraalt hoeveel hij durft en hoe sterk hij is. Laat de leerlingen daarop reageren. Laat de leerlingen nog meer woorden noemen die eindigen op /rf/, /rg/ en /rk/, zoals erf, bederf, scherf, nerf, sterf, verf, werf, korf, slurf, smurf, surf, dwerg, zorg, Limburg, hark, park, kwark, kerk, merk, werk, vork, augurk, jurk, kurk, Turk. Extra bij Uitleg Spreek de zes woorden van de week op twee manieren uit: met en zonder tussen-u na de r. Maak duidelijk dat beide manieren van uitspreken juist zijn, je mag zowel /durf/ als /durruf/ zeggen. Maar er is maar één juiste schrijfwijze: zonder tussen-u. N.B. Bij woorden met de r ligt een uitspraak zonder tussen- /u/ overigens minder voor de hand dan bij woorden met de l; vergelijk bijvoorbeeld de uitspraak van melk en merk. Het is belangrijk dat de leerlingen inzien dat bij een aantal lettercombinaties de stomme e niet geschreven wordt. Gebruik voor lettercombinaties als ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp op het eind van een woord de term kleefletters. Ze kleven aan elkaar, daar komt geen u tussen. Laat de leerlingen andere voorbeelden noemen van woorden met ~rm en ~rp, zoals: warm, berm, worm, alarm, werp en slurp. Extra bij Terugkijken Bespreek met de leerlingen wat zij in deze les geleerd hebben. Gedifferentieerd leren Begeleid bepaalde leerlingen intensief. Neem met leerlingen die moeite hebben met spelling de oefeningen stap voor stap door en bespreek ook de extra woorden. Laat de andere leerlingen individueel of samenwerkend aan de slag gaan. pelling- 54 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1

19 hl blok 4 gevoel les 4 Organisatie en differentiatie Doelen De leerlingen kunnen zes weetwoorden met z~ correct schrijven. De leerlingen oefenen met klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp. Materialen/lesstof basisstof w a1, pagina 46 en 47 u W8 (Woorden van de week A) extra stof w a1, pagina 52 t/m 55 Taalmaker plustaken Computerprogramma Spelling in beeld Tips Lesactiviteiten Op verkenning De leerlingen maken kennis met woorden met z~. Ze schrijven een z bij woorden die passen bij ziek zijn. Uitleg De leerlingen krijgen uitleg over weetwoorden met z~ op uitlegkaart W8. Wijs hen erop dat ze alleen de woorden van week A moeten lezen. De woorden van de week B mogen ze wel lezen, maar hoeven ze nog niet te onthouden. Aan de slag Bij opdracht 3 schrijven de leerlingen weetwoorden met z~ bij afbeeldingen of in zinnen. Vervolgens kleuren ze bij opdracht 4 de woorden die beginnen met zw. Bij opdracht 5 schrijven ze woorden met z~ bij een afbeelding. Bij opdracht 6 lossen de leerlingen rebussen op met woorden met ~rf, ~rk en ~rm. Verwijs hen naar uitlegkaart K10 voor de klankwoorden met ~rf, ~rg, ~rk, ~rm en ~rp. Ten slotte maken ze bij opdracht 7 weetwoorden met s~ of z~. Terugkijken Als evaluatieopdracht kruisen de leerlingen de rij aan waarin alle woorden goed zijn geschreven. Ze strepen de fouten door. Activiteiten voor tussendoor Schrijf de zes weetwoorden op het bord. Zet er een kader omheen. Besteed er dagelijks aandacht aan. Laat de leerlingen andere woorden noemen die beginnen met s of z. Maak daarmee twee kolommen: woorden met s~ en woorden met z~. Laat de leerlingen die woorden zo dagelijks vervangen door andere woorden met s~ en z~. Individueel leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les individueel doornemen en verwerken. Samenwerkend leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les in tweetallen doornemen, bespreken en verwerken. Begeleid leren Bij deze organisatievorm werkt u klassikaal of met een groepje leerlingen de opdrachten door. U kunt de les hierbij verrijken met extra activiteiten. Extra bij Op verkenning Bespreek de afbeelding. Laat de leerlingen woorden noemen die passen bij ziek zijn. Maak op het bord twee kolommen: een voor woorden met z~ en een voor woorden met s~ (waaronder de weetwoorden van les 2: sap, sok, som, soms, soep, saai). De leerlingen noemen woorden met z~ en s~ en geven aan in welke kolom die moeten staan. Benadruk dat de z en de s verschillend klinken, maar dat het verschil in uitspraak vaak moeilijk te horen is. Daarom is het beter te onthouden welke woorden met z~ en welke woorden met s~ geschreven worden. Spreek de z in woorden met z~ aanvankelijk overdreven stemhebbend uit (met trillende stembanden: /zzzzz/). Spreek de s in woorden met s~ overdreven stemloos uit (zonder trillende stembanden: /sssss/). Achtergrondinformatie De s en de z worden verschillend uitgesproken: de z is een stemhebbende medeklinker waarbij de stembanden meetrillen, de s is een stemloze medeklinker. Door assimilatie van klanken klinkt de z echter regelmatig als /s/, ook bij beschaafde uitspraak. Zo klinkt de z in ik zie door de voorafgaande /k/ meer als /s/ dan de z in jij ziet. Voor het aanleren van de spelling van woorden met s~ en z~ is het daarom goed de leerlingen te leren niet alleen te vertrouwen op de uitspraak van de klanken. Extra bij Uitleg Op de uitlegkaart staat: Er zijn veel woorden met zw~. Laat de leerlingen daarvan voorbeelden noemen, zoals zwaaien, zwaard, zwak, zweep, zweet, zwemmen, zwerven, zweven, zwijgen. De leerlingen onthouden de woorden van de week het beste in de context van een verhaaltje. Laat hen daarvoor suggesties geven. Werk toe naar één verhaaltje, bijvoorbeeld: We gingen naar zee. Mijn zus van zes droeg de tas. Wat zwaar! zei ze. Mama zei: Pas op, niet te lang in de zon, want anders word je ziek! -Spelli Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1 55 i

20 hl blok 4 gevoel les 5 Organisatie en differentiatie Individueel leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les individueel doornemen en verwerken. Doelen De leerlingen kennen de term samenstelling. De leerlingen kunnen eenvoudige samenstellingen correct schrijven. Materialen/lesstof basisstof w a1, pagina 48 en 49 u R2 extra stof w a1, pagina 52 t/m 55 Taalmaker plustaken Computerprogramma Spelling in beeld Lesactiviteiten Op verkenning De leerlingen maken kennis met samenstellingen. Van acht samenstellingen geven ze aan of die voor hen een positieve of negatieve gevoelswaarde hebben. Uitleg De leerlingen krijgen uitleg over samenstellingen en de spelling daarvan op uitlegkaart R2. Vervolgens kleuren ze in het werkboek het rondje van de regelwoorden. Aan de slag Bij opdracht 3 bedenken de leerlingen drie samenstellingen. Eventueel kunnen ze deze woorden halen uit het rijtje extra woorden op de uitlegkaart. Vervolgens geven ze bij opdracht 4 aan welke woorden samenstellingen zijn. Bovendien zetten ze een streepje tussen de delen van de samenstellingen. Bij opdracht 5 maken ze samenstellingen door twee woorden juist te combineren. Bij opdracht 6 maken ze samenstellingen door woorden en afbeeldingen te combineren. Ten slotte splitsen ze in opdracht 7 samenstellingen op in twee delen. Terugkijken Als evaluatieopdracht bepalen de leerlingen welke samenstellingen juist zijn gespeld. Samenwerkend leren De leerlingen kunnen alle opdrachten van deze les in tweetallen doornemen, bespreken en verwerken. Begeleid leren Bij deze organisatievorm werkt u klassikaal of met een groepje leerlingen de opdrachten door. U kunt de les hierbij verrijken met extra activiteiten. Extra bij Op verkenning Maak de leerlingen aan de hand van de opdracht duidelijk dat kinderen verschillend over hetzelfde begrip kunnen denken. Laat de leerlingen voorbeelden van samenstellingen noemen. Mogelijk noemen ze ook afleidingen: woorden die gevormd zijn door bij een woord een voor- of achtervoegsel te plaatsen (ontdekken, waardeloos). Leg niet te veel nadruk op dat verschil. Het is voor de juiste spelling niet van belang. Extra bij Uitleg Bespreek het begrip samenstelling. Voor sommige leerlingen zal dit lastig te lezen zijn. Benadruk dat het een nieuw begrip is voor een verschijnsel dat iedereen kent: een woord wordt gevormd door twee woorden aan elkaar te plakken. Zo zijn veel woorden in het Nederlands ontstaan en zo ontstaan nog steeds veel nieuwe woorden. Laat de woorden van de week in stukjes verdelen. Bespreek dat samenstellingen regelwoorden zijn, net als de verkleinwoorden die in blok 3 aan de orde zijn gekomen. Besteed kort aandacht aan samenstellingen van woorden met een d. Die komen in blok 5 aan de orde. Vertel dat de leerlingen veel woorden kunnen schrijven als ze de regel toepassen. De regel geldt ook voor samenstellingen van woorden die in eerdere spellinglessen aan de orde zijn gekomen, zoals: sportschoen, ijsbaan, duikbril, gangkast, sportvrouw, spaarbank, sauskom, zeeziek, enzovoort. Extra bij Terugkijken Bespreek met de leerlingen wat zij in deze les geleerd hebben. Tips Activiteiten voor tussendoor: Schrijf de zes woorden van de week op het bord. Neem deze de volgende dag kort door. Laat de leerlingen andere samenstellingen noemen. Schrijf daarvan een aantal makkelijke op het bord. Wissel de bordwoorden dagelijks om. Gedifferentieerd leren Begeleid bepaalde leerlingen intensief. Neem met leerlingen die moeite hebben met spelling de oefeningen stap voor stap door. Laat de andere leerlingen individueel of samenwerkend aan de slag gaan. pelling- 56 Spelling in beeld - jaargroep 4 - handleiding a1