UITGANGSPUNTEN LEVENSCYCLUSANALYSE BIOLICHT-PROJECT

Transcriptie

1 ECN-C UITGANGSPUNTEN LEVENSCYCLUSANALYSE BIOLICHT-PROJECT J.R Overbeek C. Warmer J. Braam Revisie 2 juli 1998; Concept Versie 9 september 1998; Definitieve Versie -~emaakt door: Goedgekeurd.dgor:._.-~.;,/,..... ECN-Energie Effiency Ketenbeheer LP. Over-~eek Gecontroleerd door: J.P. Nduta V~rijg~gev~r: / JUNI 1998

2 U~nten levenscyclus analyse biolicht project VERANTWOORDING In het kader van taak A van het BIOLICHT project wordt een LCA uitgevoerd op de huidige en mogelijke alternatieve grondstoffen en materialen toegepast in de vastgestelde transportvoertuig-componenten. In dit document wordt de LCA vastgelegd en afgebakend. De studie wordt uitgevoerd in het kader van her EETprograrnma (Eeonomie, Ecologie en Technologie) opgezet in opdracht van het Ministerie van Economische zaken en het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappeno TREFWOORDEN LCA, Levenscyclus analyse, Grondstoffen, Materialen, Voertuigen, Transport-voertuigen, Voertuigcomponenten, ISO-normen, Biomaterialen, Biovezels, Kunst-stoffen 2 ECN-C

3 INHOUD 1. INLEIDING 2. DOELBEPALING EN VASTLEGGING VAN DE LCA VOOR NATUURVEZEL VERSTERKT COMPOSIET VOERTUIGCOMPONENTEN LCA-methodiek Pmbleemstelling en doel van bet project Vastlegging van de doelgroep Vastlegging van de initiatiefnemers Hoofdlijnen van de studie Productdefinitie Functionele eenheid Systeemgrenzen Proces-data Initi~le criteria verzameling proces-data Datakwaliteit Critical review 17 3.INVENTARISATIE 3.1 Inleiding 3.2 Strategie van gegevensverzameling 3.3 Documentatie procesgegevens 3.4 Validatie van gegevens 3.5 Opstellen milieu-ingreeptabellen 3.6 Verfijning systeemgrenzen 3.7 Opstellen toerekeningsregels Toerekeningsmethoden Keuze toerekening 4. CLASSIFICATIE EN NORMALISATIE EVALUATIE 27 REFERENTIES 29 BIJLAGE I 31 BIJLAGE II l ECN-C

4 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project 4 ECN-C

5 1. INLEIDING De belangrijkste uitgangspunten van de overheid op het gebied van het productgerichte milieubeleid zijn ten eerste de minimalisering van de milieubelasting van producten en diensten en ten tweede de integrale afweging en beoordeling van de milieu-aspecten. De doelstelling van het Nederlandse beleid op het gebied van producten is het cre~ren van een situatie waarin marktpartijen (producenten, handelsondernemingen en consumenten) voortdurend streven naar een vermindering van de milieubelasting. Door toepassing van een integrale ketenbenadering worden goede en betrouwbare gegevens betreffende de milieubelasting van een bepaald product verkregen. Voor de uitvoering van een integrale benadering is een geschikte, algemeen toegepaste, methodiek benodigd. Zonder toepassing van een algemeen aanvaarde methodiek zou bet resultaat bij voorbaat reeds ter discussie kunnen staan. Als antwoord op deze behoefte is een gestandaardiseerde methode voor de integrale beoordeling van producten ontwikkeld, welke de uitvoering van milieugerichte levenscyclus-analyses (LCA) van materialen, producten, processen of activiteiten omvat. Een LCA is een analyse waarbij alle relevante milieu-informatie in de totale levenscyclus van een materiaal, product, proces of activiteit op een systematische en gekwantificeerde wijze in kaart wordt gebracht. De totale levenscyclus van een systeem omvat de milieugegevens van de wieg tot het graf, hieronder vallen de grondstof winning, de productie, het gebruik, het onderhoud en afval verwerking met eventueel hergebmiksmogelijkheden. In bet kader van het "Nationaal Onderzoeksprogramma Hergebruik van afvalstoffen" (NOH) heeft het Centum voor Mifieukunde van de Rijksun[versiteit Leiden (CML) een LCA-methodiek [1] ontwikkeld. In bijlage I wordt de structuur van de LCA-methodiek uitgewerkt. Aan de hand van deze methodiek worden de milieu-effecten van de gehele levenscyclus van een materiaal, product, proces of activiteit vastgesteld. Het kader van deze methodische richtlijnen [7] is in intemationaal verband tot stand gekomen onder auspici~n van SETAC (Society for Environmental Toxicology and Chemistry). De International Standardisatiort Organisation (ISO) ontwikkelt momenteel in 4 werkgroepen de internationale standaard-normen [2] van de LCA-methodiek. In hoofdstuk 1 wordt een algemeen beeld van de achtergrond van levenscyclusanalyse (LCA) geschetst. In her tweede hoofdstuk komen de doelbepaling en de vastlegging van de LCA voor voertuigcomponenten aan de orde, terwijl in hoofdstuk 3 de irtvetatarisatie beschreven worden. De classificatie en normalisatie worden in hoofdstuk 4 belicht en de evaluatie komt in het vijfde hoofdstuk aan bod.

6 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project 6 ECN-C

7 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project Voor de in het kader van het BIOLICHT uit te voeren Levenscyclus Analyse wordt een eigen doelstelling geformuleerd aangezien het een specifiek sub-onderdeel is van bet totale project. De doelstelling van de LCA kan tweeledig omschreven worden: In de beginfase worden middels een vergelijkende LCA de huidig toegepaste en alternatieve grondstoffen en materialen onderzocht. Vervolgens worden het gebruik en de afdanking van de huidige toepassingen en (lichtgewicht) alternatieven in een bepaald type transportvoertuig onderzocht. In dit stadium komt her integrale karakter van de studie tot uiting. De resultaten van de Levenscyclus Analyse worden gebruikt als beslissingsondersteunend instrument door her BIOLICHT projectteam, voor het maken van milieukundig verantwoorde keuzes ten aanzien van de ontwikkeling en het gebruik van de vastgelegde voertuigcomponenten. Voor het maken van een definitieve keuze voor een specifieke toepassing zal het projectteam de milieu-aspecten relateren aan andere aspecten zoals kosten, duurzaamheid en betrouwbaarheid. De analyse van deze aspecten valt buiten de structuur van deze LCA, 2.3 Vastlegging van de doelgroep De primaire doelgroep van het project is de kunststofverwerkende industrie, carosseriebouwers en projectparticipanten Aangezien de resultaten van de LCA na een bepaalde periode openbaar worden kunnen een aantal secundaire doelgroepen aangegeven worden: fabrikanten van producten waarbij dezelfde materialen en grondstoffen worden toegepast; transporteurs. 2.4 Vastlegging van de initiatiefnemers De studie wordt uitgevoerd in het kader van het EET-programma (Economie, Ecologie en Technologie) in opdracht van het Ministerie van Economische zaken en her Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de levenscyclus analyse ligt bij het ECN. De BIOLICHT projectpartners verlenen ondersteuning bij het genereren van de voor de LCA benodigde gegevens en de interpretatie van de resultaten. De overige projectpartners zijn: - Wientjes B.V. te Emmen; - CINTEC/FOCWA te Sassenheim; - CERES te Wageningen; - ATO/DLO te Wageningen; - KIEM te Amsterdam; - TUDelft. 2.5 Hoofdlijnen van de studie In deze paragraaf wordt beschreven welke processen wel en niet binnen bet kader van de LCA vallen en als zodanig meegenomen worden in de beoordeling. Voor de vaststelling 8 ECN-C

8 Doelbepaling en vasflegging LCA_ van de diepgang van de studie worden de richtlijnen gevolgd zoals opgesteld in ISO/FDIS [2] Productdefinitie Het concrete toepassingsgebied van de LCA zijn de volgende transportvoertuigcomponenten: - frontpanelen (fenders) en spoilers; - geluid-isolerende motorafschermingspanelen; - dakraamconstructies; - zitschalen voor (bus)stoelen. De studie richt zich in de eerste instantie op de vergelijking van huidige en alternatieve materialen(combinaties) en huidige en toekomstige productieprocessen, in een later stadium komt her gebruik (toepassing van lichtgewicht componenten in een transportvoertuig) en de eindverwerking van de materialen aan de orde Functionele eenheid Om de LCA overzichtelijk te houden concentreren we ons op 66n (of maximaal twee) componant(en) en de toepassing hiervan in een bepaald type transportvoertuig. Bij de keuze van de component is her belangrijkste criterium dat een brede materialenmix aanwezig is, waardoor ook de materialen van de niet gekozen componenten zoveel mogelijk vertegenwoordigd zijn. De kenze voor een component of twee componanten wordt in overleg met de projectpartners vastgesteld. Na uitvoering "can de LCA van de gekozen component kan de LCA van de niet gekozen componenten relatief eenvoudig, volgens het aangegeven traject, uitgevoerd worden. In bet beginstadium van de LCA wordt de huidige en alternatieve materialenmix vergeleken. In het vervolg wordt de gebruiksfase opgenomen, waarbij de componenten in een type transportvoertuig toegepast worden. Als functionele eenheid van de vergelijkende LCA-studie wordt gedefinieerd: "de productie van 100 stuks [component(en)] van de huidig toegepaste en alternatieve materialenmix en her gebruik in een geselecteerd transportvoertuig waarbij de afdanking van her transportvoertuigcomponent opgenomen wordt". Voor [component] worden in eerste instantie zijfenders en spoilers toegepast, aangezien dit voor de buitenwereld aansprekende onderdelen zijn. In plaats van de productie van een aantal (100 stuks) kan ook een bepaald gewicht (productie van 1 ton materiaal) aangehouden worden. In de gebruiksfase moeten de volgende belangrijke parameters vastgesteld worden: - type transportvoertuig; - levensduur X jaar; - beladingsgraad type transportvoertuig; - per fit te transporteren hoeveelheid. Het meetjaar van de huidig toegepaste materialen en componenten is De levensduur van de componenten is respectievelijk: - truck 5 jaar; - carosserieonderdelen 11 jaar; De levensduur inclusief export en hergebruik is voor zowel truck als carosserie ca. 30 ECN-C

9 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project Systeemgrenzen Voor de vaststelling van de systeemgrenzen van de studie is uitgegaan van de richtlijnen zoals beschreven stain in ISO/FDIS [2]. De systeemgrenzen van de betreffende componenten worden gei llustreerd in figuur 1. Grondstoffen Verwerking I Materialen Constructie I Spoiler II Fr ntpaneell[afscherming I Dakraam- l Zitschalen I Ipaneel motor [ contructies Figuur 1 Systeemgrenzen: Productie componenten. Productie Componenten I I Constructie I TRANSPORTVOERTUIG I Brandstof Onderhoud Gebruik I Afgidankt voertuig ~ Verwerkingstechnieke~ Recycling J ~ Export IGrondstoffen Recycling Recycling I (hergebruik) [ Materialen Overige Componenten Componenten Figuur 2 Systeemgrenzen: Levenscyclus transportvoertuig, 10 ECN-C

10 Doelbepaling en vasflegging LCA De belangrijkste processen in het beginstadium van de studie zijn alle ann de productie van de betreffende componenten gerelateerde processen. Hieronder vallett onder andere de winning en bewerking van grond- en hulpstoffen, de vervaardiging van halffabrikaten en constructie van de componenten. Tevens wordt het transport tussen de verschillende processen/fabrieken opgenomen. Binnen de studie wordt verder de productie van de in te zetten thermische en elektrische energie opgenomen, afhankelijk van de situatie wordt gekozen voor Nederlandse of Europese gemiddelde waarden. Indien sprake is van opwerking of recycling van materiaal moeten de betreffende processen, inclusief materiaal- en energiestromen, onderzocht worden. Verder vallen eventueel toegepaste reinigingsprocessen binnen her kader van de LCA. In een later stadium wordt her gebruik en tijdens de gebruiksfase en de afdanking van een type transportvoertuig belicht. Hierbij zal bet brandstofverbruik een grote invloed uitoefenen. Ten aanzien van de algemene systeemgrenzen worden een aantal processen buiten beschouwing gelaten: de productie, het onderhoud en de afdanking van kapitaalgoederen (gebouwen, overige transportmiddelen, procesapparatuur); de aanleg en bet onderhoud van de algemene infrastructuur van een bedrijf, waarbij gedacht wordt aan het wegennet, railverbindingen e.d.; de overhead van een bedrijf, hieronder vallen het gebruik van kantoren, kantines, computerapparatuur, e.d. Volgens ISO/FDIS moeten deze onderdelen in een LCA opgenomen worden, maar in Nederlandse studies is het gebruikelijk om deze onderdelen buiten beschouwing te laten; - extra verbruik van grond- en hulpstoffen door omstandigheden waarin geen normale procesvoering (storingen) mogelijk bleek; her verbruik van grond-/hulpstoffen, materialen en energie tijdens de ontwikkeling en testfasen van de vastgestelde voertuigcomponenten; - de inzet van menselijke arbeid en overige immateri~le diensten; - het transport van personen van en naar de productielocatie. Het onderzoek, uit te voeren in het kader van het BIOLICHT-project, richt zich op de vergelijking van mogelijk toe te passen grondstoffen en materialen voor productie van de betreffende voertuigcomponenten. Door her vergelijkende karakter van de LCA worden verder niet opgenomen: de productie, her onderhoud en de afdanking van (rand)apparatuur, bijvoorbeeld extruders. Over her algemeen wordt bij de productie van alteruatieven dezelfde (rand)apparatuur toegepast; de productie, her onderhoud en de afdanking "~an de overige voertuigcomponenten welke niet in het projectvoorstel BIOLICHT zijn vastgelegd. At~oakening algemene s3,steemgrenzen De algemene systeemgrenzen voor de LCA worden als volgt afgebakend: alle aan de productie van de grond-/hulpstoffen en materialen, productie van halffabrikaten en productie van de betreffende transportvoertuig-componenten gerelateerde processen worden in de LCA opgenomen; de matrijzen, benodigd voor productie van de gekozen componenten, worden opgenomen aangezien materialenmix en -hoeveelheden kunnen vari~ren; de productie van alle direct aan de materiaalproductie gerelateerde vormen van energie worden opgenomen; huidige en toekomstige verwerkingsopties van de betreffende voertuigcomponenten na de levensduur (inclusief gegevens van benodigde hulpstoffen) worden mee- ECN-C

11 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project genomen. Stort is geen optie aangezien rekening gehouden moet worden met bet door de overheid uitgevaardigde stortverbod; direct gerelateerde reinigingsprocessen (afvalwater-zuiveringsinstallatie, rookgasreiniging) worden, inclusief materiaal- en energiestromen, in de studie meegenomen; in de studie wordt uitgegaan van moderne technologi~n die in (of vanaf) 1998 toegepast worden. De plaatsbepaling van her proces is productie van de componenten in Hollan& Afbakening energetische systeemgrenzen De energetische systeemgrenzen worden onderverdeeld in de categorie~n thermische energie en elektriciteit. Op het gebied van thermische energie (opgewekt door fossiele energiedragers) worden de volgende systeemgrenzen vastgelegd: als een energiedrager (bv. aardgas) direct in een proces ingezet wordt dient het secundaire energieverbruik (op basis van de effici~ntie van de omzetting in het proces) en de gegevens over de herkomst van de ingezette energiedrager berekend en onderzocht te worden. als de exacte herkomst van energiedragers onbekend is wordt uitgegaan van de meest optimale benadering, waarbij gemiddelde (landelijke) stock-marketgegevens in zake processen en emissies van verschillende energietoeleveranciers gebruikt kunnen worden. Indien het gebruik van gemiddelde (landelijke) gegevens niet mogelijk blijkt wordt gekozen voor gemiddelde Europese gegevens. Voor de productie en het gebruik van elektrische energie worden de systeemgrenzen als volgt vastgelegd: in eerste instantie wordt de mogelijkheid onderzocht of nauwkeurige gegevens van de producent!leverancier bekend zijn of achterhaald kunnen worden; indien (gegevens betreffende) de herkomst van de elektrische energie onbekend zijn wordt uitgegaan van gemiddelden in Europese elektriciteitsopwekking. De UCPTE stelt europese energie-scenario s op volgens welke de ETH ~ te Ztirich enkele elektriciteit-opwekkingsmodellen [4] heeft ontwikkeld (waaronder een E-productiemodel voor de Nederlandse situatie). In bet model zijn de emissies en afvalstoffen opgenomen die vrijkomen bij de verbranding van de gemiddelde primaire energiedragers waaruit in Nederland elektriciteit wordt opgewekt. Indien nodig kunnen gegevens van de producent/leverancier getoetst worden aan de modellen van ETH. Afbakening systeemgrenzen transport Transport tussen de verschillende processen wordt in de studie opgenomen aangezien transport in sommige gevallen een substanti~le bijdrage kan leveren aan de milieubelasting van een proces, materiaal of product. Voor een nauwkeurige berekening van de milieubelasting dienen de gemiddelde transportafstanden bepaald te worden. Indien mogelijk worden de exacte locaties aangegeven waar de grondstoffen gewonnen, de hulpstoffen/materialen geproduceerd en componenten gemaakt worden. Als de exacte locatie niet bekend is wordt een schatting uitgevoerd die de werkelijke waarde zo goed mogelijk benadert. Het gebruikte type transportmiddel is van belang aangezien elk type vervoermiddel een eigen brandstof-/energieverbruik heeft met de daarbij behorende specifieke emissies. IETH = Eidgen6ssische Technische Hoghschule 12 ECN-C

12 Doelbepaling en vastlegging LCA Van de in de studie opgenomen transportmiddelen worden alleen alle factoren van het brandstofverbruik opgenomen, de gehele productieketen (winning aardolie-raffinagetransport) wordt belicht. De overige onderdelen gerelateerd aan her type transportmiddel (productie, onderhoud, afdanking van niet gekozen componenten) worden buiten beschouwing gelaten. Afbakening systeemgrenzen grondstoffen en materiainn Indien een keuze is gemaakt voor bepaalde grondstoffen/materialen kunnen voor de inzameling van bijbehorende proces-gegevens de volgende criteria gehanteerd worden: de constructie van de voertuigcomponenten moet waar mogelijk gebaseerd zijn op de Nededandse productiemethode; de proces-gegevens van de grondstoffen/materialen/hulpstoffen (huidig toegepast en mogelijke altematieven) dienen betrekking te hebben op de Nededandse situatie; indien grondstoffen voor productie van materialen en hulpstoffen in Nederland worden gewonnen, wordt gebruik gemaakt van Nederlandse gegevens; indien de betreffende materialen en hulpstoffen buiten Nederland gewonnen worden en binnen Nededand verder worden verwerkt of toegepast, wordt gebruik gemaakt van locatie-specifieke gegevens. Als de gegevens niet volgens de bovenstaande criteria achterhaald kunnen worden of reeds bekend zijn, wordt gebruik gemaakt van gemiddelde Europese gegevens. Afbakening systeemgrenzen gebruiksfase Voor her gekozen type transportvoertuig moet de beladingsgraad vastgelegd worden. In de LCA worden de milieu-ingrepen ten gevolge van verbranding, hergebruik of verdere verwerking van de grondstofferdmaterialerdcomponenten in de output-gegevens opgenomen. ECN-C

13 .Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project Proces-data In deze paragraaf wordt de indeling van de benodigde data-typen aangegeveno Bij de vaststelling van de benodigde data-typen is uitgegaan van de in ISO/FDIS vermelde richtlijnen en op basis van recent uitgevoerde LCA s. INPUT PROCES Grondstoffen -meest belangrijke grondstoffen -energiedragers -hulpstoffen/additieven [ton], [kg], [g], [1], [m 31 [ton], [kg], [g], [1], [m 3] [kgl, [g], -waterverbruik (indien gesloten systeem[m ~1 niet van toepassing) Energie -verbruik elektriciteit [kwh], [MJ] -verbruik aardgas [m3], [J] -verbruik lichte of zware stookolie [kg], [m3], [MJ] -verbruik stoom [kg], [J] -verbruik eigen restwarmte [J] Fysieke aantastlng ecosysteem Aantasting van bet Ecosysteem door[m2/s] (CML-methodiek) verschillende processen in de levenscyclus. Mate van aantasting wordt betrokken op de in de functionele eenheid gedefinieerde hoeveelheid. Transport Voor de LCA zijn van belang: het voertuig [Ton.km] en het aantal vervoerskilometers. 14 ECN-C

14 Doelbepaling en vastleggin_g LCA OUTPUT PROCES Emissies naar lucht 2 Bij gebruik thermische energiebronnen (bijv. CO, SOz, NOx) [mg/kg] Overige emissies afhankelijk van type proces 3 (bijvoorbeeld stof, [mg/kg] zware metalen, VOS, dioxinen etc.) Emissies naar water 4 -totale hoeveelheid afvalwater (inclusief bestemming) -in afvalwater aanwezige milieuverontreinigende componenten Emissies naar bodem ~ -verontreinigende cornponenten afgevoerd naar de bodem Vrijkomende hoeveelheid afval volgens BAGA 6 Niet-gevaarlijk afval, inclusief bestemming Gevaarlijk afval, inclusief bestemming OVERIGE OUTPUT PROCES (indien van toepassing) Teruggewonnen producten/energie -producten/materialen [kg], [ton] -energie [MJ] Afvahvarmte -restwarmte afgevoe~ d naar lucht of water [MJ] Straling -radioactiviteit (indien de vergunning eisen stelt) [Bq/kg] Geluid -geluidhinder (indien de vergunning eisen stelt) [db] 7 [m 3] [mg/1], [mg/m 31 [mg/kg] [ton] [ton] Bij toepassing van agrarische producten (biovezels) in een LCA komen een aantal specifieke problemen naar voren waarvoor een keuze vastgelegd moet worden. Het gebruik van pesticiden bij het telen van de producten kan wel of niet binnen de studie opgenomen worden. Verder moet vastgelegd worden of de toerekening van pesticiden en kortcyclisch CO~ 8 wel of niet binnen de studie valt. Betreft emissies die na (rookgas)reittigit~gsinstallaties of filters iu bet milieu terecht komeu. Maximale waarden kunnen ontleend worden aan van kracht zijnde vergunningeo/normen indien: - her proces op commerci~le schaal in bedrijf is; - van het proces geen gemeten waarden beschikbaar zijn, er wordt uitgegaan van de WORST- CASE benadering. Maximale waarden kunnen outleend worden aan van kracht zijnde verguaninger~normen. Maximale waarden kunnen ontleend worden aan van kracht zijnde vergunningerdnormen. In de Nederlandse wetgeving wordt onderscheid gemaakt tussen gevaarlijk en niet-gevaarlijk afval volgens BAGA (Besluit Aanwijzing Gevaarlijke Afvalstoffen), Het aantal Decibel dieot volgens de richtlijnen van het CML omgerekend te worden naar de eenheid [Pa2.s] of [Pa2.yr] kortcyclisch CO2 = COa in een korte krlngloop (door plant opgenomen uit atmosfeer, vervolgens plantvezel "verwerkt in een product, na afdanking product verbrand en COz weer in de atmosfeer), ECN-C

15 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project Initi~le criteria verzameling proces-data Van alle deelprocessen die gerelateerd zijn aan het te onderzoeken systeem (en opgenomen binnen de gekozen systeemgrenzen) dienen de procesgegevens ge~nventariseerd te worden. Hierbij worden per deelproces alle input- en outputstromen gedocumenteerd. Aangezien het in de praktijk onmogelijk is om van alle deelprocessen de procesgegevens te achterhalen moet een goede afweging gemaakt worden tussen de relevantie van bepaalde gegevens en de tijd die nodig is deze gegevens te achterhalen. In de ISO-norm wordt een globale indicatie weergegeven van de grenzen die in dergelijke situatie aangenomen kunnen worden. Alle reeds bekende gegevens worden in de studie betrokken, de afweging voor het wel of niet meenemen van onbekende gegevens in zake grondstoffen, hulpstoffen en materialen per deelproces kan gemaakt worden op basis van: een vastgestelde bijdrage van massa-inputstromen aan de totale massa-input van her te onderzoeken systeem; een vastgestelde bijdrage van energie-inputstromen aan de totale energie-input van het te onderzoeken systeem; de milieu-invloed van nader vast te stellen emissies (inputstromen die meer dan een vastgesteld percentage bijdragen aan een emissie worden opgenomen). De keuzes die in dit opzicht gemaakt worden dienen ten allen tijden gerapporteerd te worden Datakwaliteit Voor vastlegging en evaluatie van de datakwaliteit van de gegenereerde gegevens wordt gebruik gemaakt van zgn. datakwaliteit-indicatoren (DKI s). In ISO/FDIS worden de volgende datakwaliteit-indicatoren vermeld: Tijdsdekking De periode waarvoor de gegevens van een (deel)proces bepaald zijn en geldend blijven valt binnen de tijdsdekking. Geografische dekking Binnen de geografische dekking wordt her niveau waarop her betreffende proces wordt toegepast (mondiaal, continentaal, nationaal, regionaal of bedrijfsspecifiek) aangegeven. Technologiedekking In hoeverre voldoet laet proces aan de gewenste stand der techniek of is bet een verouderd principe, is het een commercieel werkend proces of bevindt het zich hog in het ontwikkelingsstadium (lab-/pilotschaal). Precisie Welke nauwkeurigheid is bij meting en berekening van de gegevens aangehouden en wat is de spreiding in dergelijke resultaten? Compleetheid In welke mate corresponderen de verzamelde gegevens met het totaal aan beschikbare processen, zijn de gegenereerde proces-gegevens verzameld binnen een geheel marktsegment of alleen bij een specifieke producent. Representativiteit Zijn de verzamelde gegevens van een bepaalde proces representatief. 16 ECN-C

16 Doelbepaling en vastlegging LCA - Consistentie Hierbij wordt aangegewn of de verzamelde gcgevens volgens de voor de LCA omschrewn procedure zijn achterhaald. - Reproduceerbaarheid In wclke mat~ kunnen de gegcv~ns door ~cn onafhank~lijke partij ingezameld worden als d in dez~ studie vastgest~ldc procedurc van datawrzameling aang~houdan wordt. De genoemde datakwaliteits-indicatoren worden bij de dataverzameling vastgesteld te worden Critical review Indien in een LCA meerdere gelijkwaardige product-alternatieven vergeleken en de resultaten openbaar gemaakt worden, dient op de resultaten van de studie een critical review uitgevoerd te worden (ISO/DIS en ISO/FDIS 14041). In deze studie worden een aantal voertuigcomponenten onderzocht, waarbij uitgegaan wordt van het huidige materialengebruik bij productie en toekomstige altematieven. De resultaten van het EET-project BIOLICHT zullen na verwerking in de LCA openbaar gemaakt worden, op deze wijze wordt voorkomen dat aangeleverde vertrouwelijke gegevens in de openbaarheid komen. Van de uit te voeren LCA dient een critical review uitgevoerd te worden. Er zijn verschillende mogelijkheden voor de uitvoering van een critical review: Internal review: een deskundige van een instituut binnen de projectgroep krijgt opdracht de review uit te voeren. De betreffende deskundige dient geen betrokkenheid bij het onderzoek te hebben, maar moet over voldoende kennis beschikken om een review afdoende uit te voeren. Expert review: een externe deskundige zonder betrokkenheid met de LCA en niet afkomstig van een projectpartner voert de critical review uit. De exteme deskundige dient aangewezen te worden door bet gehele projectteam van taak A en moet over voldoende kennis beschikken om een review afdoende uit te voeren. Review door (externe) belanghebbende: review by interested parties. Het projectteam wijst een onafhankelijk panel van belanghebbenden aan die de review uitvoeren. Het panel wordt samengesteld uit (exteme) deskundigen met voldoende kennis en expertise. Voor het BIOLICHT project wordt in een later stadium bepaald op welke wijze de critical review uitgevoerd zal worden. ECN-C

17 ~Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project

18 3. INVENTARISATIE 3.1 Inleiding De inventarisatie van een LCA resulteert in een overzicht van alle interacties tussen een product/proces en het milieu (de milieu-ingrepen) gedurende de levenscyclus. In de ISO-norm ISO/FDIS wordt de inventarisatie in een aantal stappen onderverdeeld: voorbereiding van de dataverzameling, bijvoorbeeld door het opstellen van een standaard format; beschrijving van de betreffende processen en verzamelen, vastleggen en berekening van gegevens; valideren van de achterhaalde data door deskundige controle van massa- en ertergiebalansen; - opstellen van de milieu-ingrepen tabellen; - indien nodig bet aanpassen of veffijrten can de systeemgrenzen d~or middel can gevoeligheidsanalyses; het opstellen van toerekeningsregels, dit is vooral "can belang bij co-productie, recycling-/verwerkingsprocessen en afvalverwerking. Omdat een eenduidige manier van toerekening t~iet bestaat en veelal meerdere methodert mogelijk zija, dienen ook op de toerekeningen gevoeligheidsanalyses uitgevoerd te worden. 3.2 Strategie van gegevensverzameling Om de dataverzameling eenduidig en consequent uit te voeren wordt in een stappenplan een afnemende voorkeur van gegevensverzameling weergegeven. Op het hoogste niveau van bet stappenplan ingezamelde gegevens dienen van de hoogste kwaliteit te zijn. Stap 1: Raadplegen producent voertutgcomponenten De producenten van de vastgelegde voertuigcomponenten beschikken over het algemeen over gedetailleerde data aangaande de constructie van de componenten. De gegevens moeten gebaseerd zijn op verifieerbare bronnen (indien mogelijk) waarbij de gebruikte eenheden duidelijk aangegeven worden en waarbij de wijze van dataverzameling reproduceerbaar moet zijn. Stap 2: Raadplegen toeleveranciers/producenten van grondstoffen, materialen en componenten Indien de benodigde gegevens niet bij de direct betrokken producent bekend zijn wordt contact gezocht met de directe toeleveranciers van grondstoffen, materialen en componenten. Voor deze dataverzameling worden standaard formulieren opgesteld waarna (via de producent van de voertuigcomponenten) persoonlijk contact gezocht wordt met de betreffende bedrijven. De verzamelde data moet, indien mogelijk, gebaseerd zijn op verifieerbare bronnen, de gebruikte eenheden dienen duidelijk te worden weergegeven en de wijze van dataverzameling dient reproduceerbaar te zijn. Indien het projectteam twijfels heeft over of onregelmatigheden constateert in de data, worden deze hiaten in overleg met de betreffende producent opgelost. Een aandachtspunt is wel dat dergelijk overleg alleen tot resultaat kan leiden indien er een vaste relatie tussen de producent van voertuigcomponenten en de betreffende toeleverancier aanwezig ECN-C

19 Uitgangspunten levenscyclus analyse biolicht project is. Als dit niet het geval is wordt uitgegaan van het gemiddelde marktaandeel, het zgn. stockmarket gemiddelde, van de toeleverancier (bijvoorbeeld: de toeleverancier waarmee een vaste relatie is heeft een marktaandeel van 75%). Er wordt gebruik gemaakt van een enqudte (zie bijlage II) zodat bedrijven de gewenste gegevens overzichtelijk in kunnen vullen. Stap 3: Raadplegen leden projectteam Indien de producent van de voertuigcomponenten en de toeleveranciers de benodigde data niet beschikbaar hebben of vanuit het oogpunt van geheimhouding niet aan kunnen leveren worden de overige leden van het projectteam geraadpleegd. Via de leden van het BIOLICHT-projectteam worden vervolgens algemeen toegankelijke bronnen en specifieke contacten (deskundigen, databases, gelijksoortige bedrijven, literatuur) geraadpleegd. Uit de verkregen data kunnen de meest representatieve waarden vastgesteld worden. Stap 4: Raadplegen algemeen toegankelijke literatuur De procesgegevens die niet specifiek gerelateerd zijn ann de productie van de voertuigcomponenten (denk aan transport- en energiegegevens) kunnen achterhaald worden uit algemeen toegankelijke hulpmiddelen. Gegevens met betrekking tot elektriciteit worden verkregen uit de ETH-database. Procesgegevens worden door de meest betrokken projectpartner gegenereerd. Vervolgens kan uitwisseling en vergelijking met overige representatieve data, indien aanwezig, plaatsvinden. Stap 5: Uitvoering van een expert guess Indien de vorige vier stappen niet her gewenste resultaat opleveren wordt door het projectteam een expert guess uitgevoerd. Op basis van de bekende gegevens, proceswerking en ervaring wordt een gefundeerde schatting gemaakt van de ontbrekende gegevens. In de rapportage moet vermeld worden op welke aannames en ervaringen de gegevens gebaseerd zijn. 3.3 Documentatie procesgegevens Ten aanzien van de data-acquisitie wordt een standaard format (gegevensformulier) opgesteld, zodat gewenste gegevens duidelijk en eenduidig aan de verschillende producenten/toeleveranciers gevraagd worden. Tevens is de weergave van de procesgegevens en resultaten direct overzichtelijk. Verder is van belang dat de producenterfftoeleveranciers dezelfde algemeen toegepaste eenheden en nomenclatuur van proces- en emissiegegevens (kunnen) aanhouden. Van de processen die direct gerelateerd zijn aan de productie van grondstoffen/ materialen of componenten voor de betreffende transportvoertuigen worden de volgende aspecten volgens het SPOLD-format [5] documenteert: - proces; auteur; datum; bronvermelding; tijdsdekking, geografische dekking en technologiedekking; een kwalitatieve procesbeschrijving (omvang/capaciteit); 20 ECN-C

20 Ir~ventarisatie - gehanteerde toerekeningsmethodeng; - kwalitatieve en kwantitatieve weergave van de input- en outputstromen; - herkomst gegevens (gebaseerd op metingen, berekeningen, schattingen en de wijze van bewerking/omrekeniog van de gegevens); - aangeven datakwaliteit-indicatoren; - wijze van validatie van de gegevens (3.4). 3.4 Validatie van gegevens Validatie van verzamelde procesgegeveus is noodzakelijk, op deze wijze kunnen onduidelijkheden en/of onregelmatigheden ge~dentificeerd worden. Validatie van gegevens dient als volgt uitgevoerd te worden: een nader te bepalen lid van her projectteam controleert of de data-acquisitie uitgevoerd is volgens de aangegeven strategie (paragraaf 3.2). Bij onregelmatigheden of onduidelijkheden wordt navraag gedaan bij de persoon die het werk heeft uitgevoerd; -het aangewezen lid van her Bio-licht projectteam controleert de massabalansen en (indien mogelijk) de energiebalansen van de processen; het betreffende lid vergelijkt de gegenereerde data met (eventueel aanwezige) andere (literatuur)bronnen; als her tot de mogelijkheden behoort kan de betreffende producenl!toeleverancier gevraagd worden de gegenereerde en gedocumenteerde gegevens te verifi~ren en een accoordverklaring voor,~rijgave van de gegevens te tekenen. 3.50pstellen milieu-ingreeptabellen Milieu-ingreeptabellen worden automatisch door LCA-software opgesteld en weergegeven. Alle iogevoerde processen worden met elkaar verbonden in een procesboom, waama vervolgens de procesdata gegenereerd wordt. De data in de ingreeptabellen zijn gerelateerd aan de gedefinieerde functionele eenheid. Voor de uitvoering van de LCA wordt het software-pakket SimaPro 4.0 van PR~ Consultants gebruikt. Dit pakket wordt door professionele LCA-uitvoerders in Nederland (en in vele andere landen) gebruikt. In verband met uitwisselbaarheid van gegevens is bet aanbevelenswaardig dit specifieke algemeen toegepaste software-pakket te gebruiken, de gegevens worden in een standaard SPOLD-like format [5] ingevoerd. 3.6 Verfijning systeemgrenzen Een LCA is een iteratief proces, waardoor bet voor kan komen dat vooraf vastgestelde systeemgrenzen aangepast moeten worden. Bij de afbakening van de initi~le systeemgrenzen wordt getracht een evenwicht aan te brengen tussen de relevantie van procesgegevens en de tijd die benodigd is om de gegevens te achterhalen. Het komt echter voor dat gedurende het project van een bepaald proces betere gegevens gegenereerd worden. Inperkingen van de systeemgrenzen kunnen in dat geval ongedaan gemaakt worden. Door het uitvoeren van een gevoeligheidsanalyse moet bepaald worden welke invloed dergelijke aanpassingen van systeemgrenzen op het eindresultaat hebben. 9 Indien van toepassing voor bet beschreven proces. ECN-C