1 Begrotingsidentiteit overheidsbegroting

Transcriptie

1 Theorie overheidsbegroting pagina 1 van 5 1 Begrotingsidentiteit overheidsbegroting Ontvangsten van de overheid en betalingen door de overheid zijn aan elkaar gelijk. De ontvangsten bestaan uit de inkomsten plus het bedrag dat de overheid via de kapitaalmarkt ophaalt (dus wat zij leent). De inkomsten zijn voornamelijk belastingen. De betalingen bestaan uit de uitgaven plus het bedrag dat de overheid op haar schulden aflost. De uitgaven betreffen vooral uitgaven voor veiligheid, justitie, infrastructuur, onderwijs, sociale zekerheid, rente over de staatsschuld. afkortingen en toelichting: INK Inkomsten, belastinginkomsten en niet-belastinginkomsten BTK Begrotingstekort, het bedrag dat met leningen wordt binnengehaald U = TU + RU De uitgaven zijn de som van de taakuitgaven en rente-uitgaven. TU, de taakuitgaven zijn voor overheidstaken zoals veiligheid, openbaar bestuur, infrastructuur, onderwijs, sociale zekerheid Merk op dat aflossing op staatsschuld geen deel uitmaakt van U. AFL Aflossingen op de staatsschuld Sts en Sts Staatsschuld en verandering van de staatsschuld. Sts/Y De staatsschuldquote, eventueel 100%. Y is het nationaal inkomen. FTK Financieringstekort. Netto geleend : FTK = BTK AFL. Sts = FTK ftk% FTK in procenten van het nationaal inkomen. FO Financieringsoverschot. Netto afgelost: FO = AFL BTK. Sts = -FO. NB. Een financieringstekort hoort bij de ontvangsten (middelen) en een financieringsoverschot (netto aflossing) valt onder de betalingen, zoals hieronder is te zien bij de vergelijkingen voor de overheidsfinanciën vergelijkingen voor de begrotingsidentiteit ontvangsten = uitgaande betalingen 1. INK + BTK = U + AFL INK + FTK = U INK = U + FO Als meer geleend wordt dan afgelost, kan 1. compacter worden geschreven als 1a. Als meer wordt afgelost dan geleend, kan 1. compacter worden geschreven als 1b. Door de uitgaven te splitsen in TU en RU krijgen we: 1aa. 1bb. INK + FTK = TU + RU, als netto wordt geleend INK = TU + RU + FO, als netto wordt NB. Op korte termijn (tegen de verwachting in misschien) moet voor een financieringsoverschot bezuinigd worden op de taakuitgaven, terwijl een financieringstekort juist extra taakuitgaven mogelijk maakt

2 Theorie overheidsbegroting pagina 2 van 5 Opgave 0. { S = staatsschuld } Stel de waarden van S 31/12, S 01/01, BTK, AFL, INK en U zijn gegeven. a Er is een financieringstekort. Geef 3 manieren om FTK uit de gegevens af te leiden. b Er is een financieringsoverschot. Geef 3 manieren om FO uit de gegevens af te leiden. Opgave 1. Gegevens jaar 1: Inkomsten 210,0. Begrotingstekort 40,0. Uitgaven 232,4. Schuldquote op 1 januari 54,0%. Rentepercentage over de staatsschuld steeds : r% = 4%. De overheidsinkomsten zijn steeds 30% van het nationaal inkomen: ink% = 30%. De nominale economische groei bedraagt elk jaar g% = 5%. Alle geldbedragen mld euro. a Bereken voor jaar 1: FTK en ftk% b Bereken de taakuitgaven in jaar 1. c Bereken de marginale staatsschuldquote in jaar 1 (= S/ Y) Als aan een verzameling (=populatie) meetwaarden een meetwaarde wordt toegevoegd, dan is de marginale meetwaarde richtinggevend voor de gemiddelde meetwaarde van de grotere verzameling. d Beredeneer zonder berekening of de staatsschuldquote toeneemt of afneemt. e Bereken de verwachte staatsschuldquote aan het begin van jaar 2. De verwachtingen voor jaar 2 moeten wat de staatsschuld betreft worden aangepast. De overheid pompt op nieuwjaarsnacht jaar 2 zoveel kapitaal in de banken dat de staatsschuldquote aan het begin van jaar 2 wordt begroot op 64%. [Het blijft een begroting, omdat Y2 nog niet gerealiseerd is op 1 januari van jaar 2]. Deze incidentele verhoging van de staatsschuld wordt door de minister van financiën niet opgevat als onderdeel van het financieringstekort van jaar 2. Dit kapitaal zal namelijk op 1 januari van jaar 7 door de banken ineens worden terugbetaald, inclusief een rentebedrag op basis van 6,75% samengestelde interest per jaar. f Verklaar dat de staatsschuldquote vanaf jaar 2 niet meer verandert, als g% en ftk% gelijk zullen blijven aan de waarden daarvan in jaar 1. g Neem aan dat g%, ftk%, r% en de ink% verder stabiel blijven. Verder is gegeven dat leningen van de overheid steeds na 4 jaar worden afgelost. Bereken voor jaar 5 alle onderdelen van deze begrotingsidentiteiten (hele getallen): INK + FTK = U en INK + BTK = TU + RU + AFL h Welk bedrag wordt door de banken op 1 januari jaar 6 terugbetaald? Opgave 2. Gegeven: Inkomsten: 200. Aflossing: 45. Geleend: 40. Rente: 3,25% van de staatsschuld aan het begin van het jaar. a b c Geef twee redenen waarom de taakuitgaven lager zullen zijn dan de inkomsten. Bereken de taakuitgaven als de inkomsten 35% van het nationaal inkomen zijn, en als de staatsschuldquote aan het begin van het jaar 60% was. (Afronden, ook tussenantwoorden, op hele getallen) Een woordvoerster van een coalitiepartij is blij met het financieringsoverschot: Eindelijk gaat de staatsschuld omlaag. Zij dient een motie in om het financieringsoverschot te gebruiken om problemen in het onderwijs aan te pakken. Geef aan of deze woordvoerster de overheidsfinanciën goed begrijpt.

3 Theorie overheidsbegroting pagina 3 van 5 2 Staatsschuld en nationale schuldpositie t.o.v. het buitenland De staatsschuld is gelijk aan de som van alle financieringstekorten uit het verleden (financieringsoverschotten zijn financieringstekorten met een minteken). Dat is niet hetzelfde als nationale schuld. Nederland is namelijk een crediteurenland, wij zijn netto-beleggers in het buitenland jaar na jaar. De overheid (de staat) in Nederland heeft echter een staatsschuld. Of een staatsschuld groot of klein is hangt af van de omvang van de economie als geheel. Daarom zegt de staatsschuldquote meer dan de staatsschuld zelf. Nederland heeft ten opzichte van het buitenland een positieve vermogenspositie die elk jaar wordt versterkt door ons overschot op de lopende rekening van de betalingsbalans. Nederland is dan een crediteurenland, een netto belegger in het buitenland. Dat komt omdat Nederland per saldo geld ontvangt uit de handel in goederen en diensten en het inkomensverkeer. Dit ontvangstenoverschot staat gelijk aan een extra vordering op het buitenland. Nederland als geheel spaart. Toch maakt de Staat der Nederlanden, onze landelijke overheid, schulden. En bedrijven halen ook elk jaar vermogen op van de kapitaalmarkt, zoals eigen vermogen via aandelenemissies en vreemd vermogen via bankkredieten en het uitgeven van obligaties. Als Nederland als geheel spaart moet dat dus aan de gezinnen liggen. Blijkbaar wordt door gezinnen meer vermogen aangeboden dan de financieringstekorten van binnenlandse bedrijven en overheid bij elkaar. De rest wordt in het buitenland belegd. Het nationale spaaroverschot zie je op twee manieren terug op de betalingsbalans *: als overschot op de lopende rekening en als tekort op de kapitaalrekening (in het beleggingsverkeer heeft NL een ontvangstentekort.) * De betalingsbalans zou eigenlijk ontvangstenbalans moeten heten, want een overschot is een ontvangstenoverschot. De VS daarentegen is een debiteurenland, ze vergroten hun schulden aan het buitenland door hun tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans. De Amerikaanse binnenlandse bestedingen overtreffen het nationale inkomen. Het verschil wordt geleend in het buitenland. Het tekort van de Amerikaanse overheid (=de toename van de Amerikaanse staatsschuld) is een deel van het probleem. Andere oorzaken zijn: de geringe spaarbereidheid van Amerikaanse gezinnen en het gemak waarmee buitenlandse beleggers (waaronder sovereign wealth funds) bereid zijn te beleggen in Amerikaanse beleggingsproducten. Hierop sluit de nationale boekhouding mooi aan: financieringsoverschot gezinnen (S gezinnen ): Y B S bedrijven min C negatief financieringssaldo bedrijven: S bedrijven min I negatief financieringssaldo overheid: B min O nationaal spaarsaldo: Y min C + I + O S bedrijven is in ons boek altijd nul. S bedrijven is de niet uitgekeerde winst van bedrijven. S bedrijven = 0 betekent dat alle winst wordt uitgekeerd aan gezinnen. Het symbool voor S gezinnen wordt dan gewoon S [als S niet voor de staatsschuld staat]. Opgave 3 Met Y = C + I + O + E M erbij, kun je afleiden dat (S I ) + (B O) = nationaal spaarsaldo = (E M). Ga dit na

4 Theorie overheidsbegroting pagina 4 van 5 3 Theorie: een toenemende staatsschuld die niet uit de hand loopt Afkortingen Y Nationaal inkomen g% Procentuele groei van Y. g% = Y Y 100% r% Rentepercentage S Staatsschuld aan het begin van het jaar FTK = S Financieringstekort in dit jaar. ftk% Financieringstekort in procenten van Y. ftk% = FTK Y 100% S Y Staatsschuldquote, eventueel 100%. S Y Marginale staatsschuldquote (= toename schuld toename nat. inkomen) ( S Y ) Verandering van de staatsschuldquote Als de economie gelijkmatig groeit met een stabiel percentage g% (stel 4%) per jaar en het financieringstekort blijft steeds een stabiel percentage ftk% van het nationaal inkomen (stel 3%), dan stabiliseert de staatsschuldquote op ftk% 3% g% = (stel) 4% = 0,75 Als S Y gelijk blijft, dan geldt S/S 100%= Y/Y 100% = g%, dus ook S/ Y = S/Y Dus Als S Y gelijk blijft, krijg je S Y = ftk% Y g% Y = ftk% g% = S Y Het zou de overheid goed uitkomen als g% > r%. FTK (= g% S) zou altijd groter blijven dan RU ( = r% S). Van geldbron FTK blijft na rentebetaling geld over voor taakuitgaven. Als g% < r% is de lol er gauw af. Al voordat S/Y z n stabiele waarde bereikt is RU > FTK. En dat is een beetje sneu voor de overheidsbegroting. In rekenbladen kun je scenario's maken. Bijvoorbeeld met een start van S= 0, en Y = 100, en verder stabiele waarden voor ftk%, g% en r% jaar S FTK Y S/Y RU FTK min RU , ,029 0,12 3,03 3 6,15 3,31 110,25 0,056 0,25 3, , , ,00 2 3,00 3, ,029 0,12 2,94 3 6,06 3,12 104,04 0,058 0,24 2, , tabel 1 tabel 2 Opgave 4a Ga na dat in tabel 1 is uitgegaan van ftk%=3%, g%= 5% en r% = 4%. b Ga na dat in tabel 2 is uitgegaan van ftk%=3%, g%= 2% en r% = 4%. c Naar welke stabiele waarde gaat S/Y in tabel 2?

5 Theorie overheidsbegroting pagina 5 van 5 4 Theorie en praktijk: beperkte schuldquote door onzekerheden Een hogere staatsschuldquote is gunstig als g% > r% blijft. Het is voor een overheid verleidelijk om naar een (hoger) financieringstekort te grijpen om leuke dingen voor de mensen te doen. Dat lukt gemakkelijk als de staatsschuld, en dus het rentebedrag, nog laag is. Het verschil tussen het financieringstekort en de rentebetalingen is dan zeker positief. Het is eenvoudig aan te tonen (bijvoorbeeld in een spreadsheet scenario) dat, als het rentepercentage altijd onder het nominale percentage van de economische groei blijft, de nietrente-uitgaven op lange termijn kleiner blijven dat het financieringstekort. Maar deze gunstige kant van (oplopende) staatsschuld voor de overheidsfinanciën kan omslaan, juist door het te gretig willen profiteren ervan: Een hoger financieringstekort gaat ten koste van wat bedrijven kunnen lenen en dus van de economische groei (g%). Op een krappe kapitaalmarkt gaat de rentestand (r%) omhoog. Een hogere staatsschuldquote is op lange termijn ongunstig als g% < r% blijft. De overheid kan de niet-rente-uitgaven op korte termijn verhogen door een hoger ftk% te kiezen, waardoor de staatsschuldquote oploopt, totdat S/Y in de verre toekomst stabiliseert op ftk% g%. Stel dat r%, g%, ink% en ftk%, na de sprong omhoog van ftk%, stabiel blijven. Scenario. De niet-rente-uitgaven maken in het eerste jaar een sprong omhoog, maar daarna moet er al weer wat vanaf doordat de rente-uitgaven een toenemend deel van FTK opeisen. Lang voordat de schuldquote zich heeft gestabiliseerd blijkt het financieringstekort te weinig geld op te leveren voor de rentebetalingen. De niet-rente-uitgaven zijn dan permanent lager dan de inkomsten. Om deze slechte uitkomst weer te doorbreken, zou de staatsschuld naar nul toemoeten. De bezuinigingen die hiervoor nodig zijn zorgen voor een extra vermindering van de niet-renteuitgaven. Pas op langere termijn, als de staatsschuld is afgelost, kunnen de niet-rente-uitgaven weer gelijk worden aan de inkomsten. Naar een balans in de praktijk Binnen de Economische en Monetaire Unie wordt een staatsschuldquote boven de 60% onwenselijk geacht. a. Het streven naar verlaging van de schuldquote om die in de toekomst te kunnen laten oplopen om langdurige extra uitgaven op te vangen is een goed idee. b. Een hoge staatsschuldquote verhoogt het risico op hoge inflatie. Het is voor een overheid met hoge schulden dan erg verleidelijk om hoge inflatie toe te laten, zodat aflossing van de staatsschuld een geringere reële last wordt. In verhouding tot de door inflatie opgeblazen belastinginkomsten is de staatsschuld dan veel kleiner geworden en gemakkelijk af te lossen. c. De staatsschuld(quote) tijdelijk laten oplopen om een recessie te lijf te gaan, en weer terug te laten zakken als de economie weer goed draait, is ook een aardige gedachte. In 2009 is wereldwijd door gekozen voor een overheidsstimulering van de bestedingen, om gevolgen van de bankencrisis te verzachten. Opgave 5 Waar in 4 gaat het over vergrijzing en over anticyclisch begrotingsbeleid?

6 Theorie overheidsbegroting, antwoorden Antwoorden bij «Theorie overheidsbegroting» 1a FTK = netto geleend bedrag = 232,4 210,0 = 22,4 mld. Voor ftk% hebben we Y nodig. Y= 210/30% = 700. ftk% = (22,4/700) 100% = 3,2% [Er wordt 40 22,4 = 17,6 geleend voor de aflossing.] b RU = 4% S. S vinden we via S/Y (=54%) en Y (=700) Dus S is 54% 700 = 378. Dus RU = 4% 378 = 15,12 15,1 mld FTK is dus groter dan RU. Het verschil is 22,4 15,1 = 7,3. De taakuitgaven worden dus, behalve door de inkomsten, ook via FTK van middelen voorzien. TU = ,3 = 217,3 mld euro. Opm. (1aa) is nu zó gebruikt: TU= INK + (FTK RU) S c Y = FTK Y = 22,4 5% 700 = 22,4 3,2% 35 % = 64%. Dit vind je ook zo: 5% d De marginale schuldquote is oefent aantrekkingskracht uit op de gemiddelde schuldquote. De gemiddelde schuldquote gaat dus vanuit 54% in de richting van 64%. De schuldquote zal toenemen. e S 2 = S 1 + FTK 1 = ,4 = 400,4. Y 2 = Y 1 1,05 = 700 1,05 = 735. S 2 /Y 2 0, ,5% [gaat dus maar langzaam naar 64%] f S 2 /Y 2 is ineens 0,64 geworden door wat de overheid zelf leent voor die kapitaalinjectie in de banken. S/ Y = (ftk% Y)/(g% Y) = ftk%/g% = 3,2%/5% = 3,2/5 = 0,64 S/Y gaat richting S/ Y. S/Y was al 0,64. Dus S/Y blijft 0,64. g In jaar 5: Y = Y 1 (1+g%) 4 = 700 1,05^4 = 851. INK = 0,30 851= 255. FTK = 0, = 27. U = INK + FTK = = 282 S = 64% 851 = 545. RU = 4% 545 = 22 FTK > RU dus TU = INK + (FTK RU) = (27 22) = 260 AFL = BTK 1 = 40 BTK = het bedrag dat wordt geleend voor U INK plus het bedrag dat wordt geleend om af te lossen. BTK = = 67 h Banken hebben geleend, de plotselinge toename van S2 op 1 januari jaar 2: 64% Y 2 S 2 _ oorspronkelijk = 64% ,4 = 70 miljard Terugbetaling na 5 jaar: 70 (1,0675)^5 = 97 miljard 2a FO staat gelijk aan de netto aflossing. Dat legt beslag op de inkomsten. De uitgaven zijn dus lager dan de inkomsten. Van de uitgaven moeten dan nog de rete-uitgaven af om de niet-rente-uitgaven over te houden. b Y = 200/35% = 571; S = 60%*571 = 343; RU= 3,25%*343 = 11 Financieringsoverschot : FO = INK U ; ook FO = AFL BTK = = 5 c INK (200) FO (5) = U (195) ; U (195) RU (11) = TU (184) TU = 184 You can't have the cake and eat it. Als wat deze woordvoerster wil doorgaat, gaat U omhoog en FO omlaag. De daling van de staatsschuld wordt ook tegengewerkt. 4c Op den duur S/Y = ftk%/g% = 3%/2% = 1,50 5 Vergrijzing in punt a. Anticyclisch begrotingsbeleid in punt c.