1. Ontstaan van de mens
|
|
- Emmanuel Segers
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1. Ontstaan van de mens Zoals je wel weet hebben de mens en de mensapen dezelfde voorouders. We stammen dus niet af van de mensapen maar we hadden wel dezelfde voorouders. Hoe deze splitsing is kunnen gebeuren leer je hier. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan lezen of luisteren. Lees aandachtig de tekst en bekijk de afbeeldingen. Dit zal je helpen om de vragen correct op te lossen. Je kan ook naar het filmpje kijken. In het filmpje wordt mooi visueel weergegeven hoe de eerste mensachtige ontstaan is.
2 1. Ontstaan van de mens Vóór 10 miljoen jaar geleden leefde de gemeenschappelijk voorouder van de mens en de mensaap in Afrika. Door verschuivingen onder de aardkorst werd Oost-Afrika tegen de rest van het continent opgeduwd. Waar beide elkaar raakten, ontstond een enorme geografische breuklijn. De Grote Slenk of Riftvallei, die van Kenia naar Zuid-Afrika loopt, werd de grens tussen het hoger gelegen Oost-Afrika en de rest van het continent. Het leefgebied van de gemeenschappelijke voorouder bestond voortaan uit twee geïsoleerde streken. Het westen bleef overwegend tropisch oerwoud. Onze voorouder kon er zich verder ontwikkelen tot de huidige soorten mensapen. In Oost-Afrika ontwikkelden zich een ander klimaat en plantengroei als in westen: het werd er warmer en oerwoud maakte plaats voor savanne. De gemeenschappelijke voorouder van mens en mensaap moest zich aan zijn nieuwe leefwereld aanpassen om te kunnen overleven. De eerste vereiste om in savanne te kunnen overleven was het rechtop lopen. Niet de toename van de herseninhoud, maar dus het rechtop lopen lijkt de beslissende stap geweest te zijn in de evolutie tot mens(achtige). Dit leidde op zijn beurt dan weer tot een keten van gevolgen die uiteindelijk, na vele miljoenen jaren, resulteerden in onze huidige mens.
3 2. Evolutie van de mens De mens en de mensapen hebben dezelfde voorouders. In het begin leek de mensachtige nog op de mensaap maar naarmate de tijd vorderde ontwikkelde de mensachtige zich verschillend. De verschillende stappen in de evolutie van de mens leer je hier. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan lezen. In het boek De oertijd vind je de oplossingen van de vragen (pagina 4 tot en met 11).
4 De prehistorie 3. Jagers en verzamelaars De vroegste prehistorische mensen leefden als jagers en verzamelaars. In het begin aten ze waarschijnlijk voornamelijk plantaardig voedsel maar naarmate hun herseninhoud groter werd begonnen ze ook te jagen. Eerst individueel maar later als ze hun communicatie en hun sociale vaardigheden verbeterden ook georganiseerd in groep. Hoe ze dit deden leer je hier. Hoe ga je te werk? Lees eerst goed de vraag zodat je nadien gerichter kan lezen. Lees de tekst Jagers en verzamelaars in het boek Prehistorie op pagina 24. Voor de tweede vraag moet je goed kijken naar de afbeelding van de jager bij de grot in het boek In de prehistorie op pagina 34 en 35.
5 4. De eerste boeren De eerste prehistorische mensen waren jagers en verzamelaars. Ze trokken rond op zoek naar voedsel. Maar na de laatste ijstijd werd de aarde warmer. En ze ontdekten je zelf bijvoorbeeld graan kon zaaien en dat je dieren kon temmen. Op die manier hoefden ze geen lange tochten meer te maken of op jacht te gaan. Ze hielden de dieren aan huis en namen de natuur in bezit: het werd hun grond, hun gewas en hun vee. De mensen bleven voortaan op één plek wonen. Dit noemt men sedentair. Ze werden boeren. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan lezen. Lees de tekst. Hierin vind je de antwoorden op de vragen.
6 4. De eerste boeren De eerste boeren kwamen hier ongeveer 7000 jaar geleden wonen. Ze leefden heel anders dan de jagers die al in ons land leefden. De boeren woonden op een vaste plek, in huizen gemaakt van stro, leem, takken en boomstammen. De bomen werden omgehakt met grote bijlen, een nieuwe uitvinding van de boeren. Zo kwam er ruimte voor de akkers. Op de akkers lieten de boeren graan groeien. Om de akkers te bebouwen maakten ze gebruik van dieren. De ossen hielpen hen bij het bewerken van de grond. Varkens hielden ze voor het vlees, en geiten voor de melk. En schapen leverden wol. De wol werd door de vrouwen gesponnen en met een weefgetouw werden kledingstukken geweven. De boeren hadden hun akkers rond hun boerderij, waar ze hun voedsel zelf verbouwden. Ze hoefden dus niet net als de jagers op zoek naar voedsel. De boeren zaaiden bijvoorbeeld graan. Het graan werd geoogst en met maalstenen tot meel vermalen. Daarvan bakten de boeren op een houtskoolvuur hun broden/koeken. Een andere nieuwe vinding van de boeren was het pottenbakken. Ze wilden het voedsel dat ze zelf verbouwden bewaren, en daar waren potten voor nodig. Deze potten werden vaak mooi versierd. Net als de jagers hadden de boeren ook een sjamaan, een wijze man of vrouw. De sjamaan verzorgde ook vaak de zieken en de gewonden. Met rituelen probeerde ze een zieke te genezen.
7 5. Kleding Vanaf jaar geleden heerste er in Europa en Azië een ijstijd en was alles bedekt met ijs. De homo sapiens is zich als eerste mensachtige beginnen te kleden tegen de koude en ze leerden vuur maken. Op deze manier konden ze overleven. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan luisteren. Bekijk nadien het filmpje. Dit zal je helpen om de vragen correct op te lossen.
8 6. Werktuigen In het begin voor de jacht en later voor de landbouw begonnen de prehistorische mensen werktuigen te maken. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan luisteren. Bekijk nadien het filmpje. Dit zal je helpen om de vragen correct op te lossen.
9 7. Vuur maken De Homo erectus, één van de eerste prehistorische mensen leerde zelf vuur maken. In het begin gebruikte hij vuur dat door de bliksem was ontstaan. Later leerde hij zelf vuur maken. Vuur werd gebruikt om zich te beschermen tegen wilde dieren, om te koken, tegen de koude maar werd ook gebruikt om donkere grotten te verlichten. Eén van de methodes om vuur te maken is met een stuk pyriet, een soort edelmetaal, hard tegen een vuursteen te slaan. Gloeiende vonken vliegen in het rond en steken brandbaar materiaal in brand. Maar er is ook nog een andere manier om zelf vuur te maken. Dit leer je hier. Om zelf vuur te maken heb je de materialen nodig die op de bank liggen. Bekijk ze goed en laat je creativiteit werken. Kan je net als de prehistorische mens ontdekken hoe je vuur kan maken? Je kan ook op zoek gaan in de boeken. Als je de juiste methode gevonden hebt, vertel hem dan ook aan de volgende groep zodat ze meteen kunnen verder gaan met het werk. Met wat geluk hebben we op het einde van de les vuur!
10 7. Vuur maken Extra info om te lezen bij het kampvuur Het gebruik van vuur betekende een grote stap voorwaarts naar de menselijke beschaving. Het is niet echt uitgevonden, maar men leerde gebruik maken van vuur in de oudheid. Voor jagers- verzamelaars en de eerste boeren bood vuur warmte, licht en bescherming tegen roofdieren. Ook kon men de omgeving naar de hand zetten door vegetatie te verbranden, zodat er open plekken ontstonden of ongedierte werd bestreden. Het vuur was in meer dan een opzicht een zeer handig werktuig; men kon het voor verschillende doelen gebruiken: o het gaf warmte o het vormde een lichtbron o het platbranden van vegetatie o het vervaardigen van werktuigen o het was nuttig voor de jacht o het bood bescherming o men kon er ongedierte mee bestrijden Sporen van kampvuren Uit gevonden sporen die uit de ijstijd stammen blijkt dat vuur al heel lang een bijzonder gewaardeerd werktuig is. De jagers- verzamelaars moeten kampvuren hebben gebruikt bij hun tentenkampen. Men kan echter niet exact achterhalen wanneer het gebruik van vuur begonnen is. In veel beboste gebieden hebben bosbranden gewoed, waarvan de sporen niet te onderscheiden zijn van het vuur dat door de mens aangestoken is. Daarnaast is het zo dat kampvuren soms helemaal geen sporen nalaten. Het brandhout kan gewoon op de aardbodem zijn gelegd in plaats van op een hoop stenen. Het kan ook zijn dat de wind de asresten verspreid heeft. UIt onderzoek blijkt dat er van een kampvuur - mits telkens op dezelfde plaats aangestoken- twee soorten sporen kunnen worden aangetroffen. Ten eerste zal zo'n vuur een oxidatielaag van ± 15 cm in de bodem achterlaten. Spontaan ontstane vuren laten een oxidatielaag van 1 a 2 cm achter. Daarnaast kunnen de magnetische eigenschappen van de bodem zijn beïnvloed. De beïnvloeding is niet aanwezig bij de resten van spontaan ontstane bosbranden.
11 8. Eerste kunst en handvaardigheid De prehistorische mens maakte reeds kunstwerken. De betekenis van deze kunstwerken blijft echter een mysterie. Sommige archeologen denken dat holenkunst gebruikt werd bij magische jachtrituelen of als vruchtbaarheidssymbool diende. Lees eerst goed de vragen zodat je nadien gerichter kan lezen. Lees aandachtig de tekst en bekijk de afbeeldingen in het boek De prehistorie op pagina 16 tot en met 19. Dit zal je helpen om de vragen correct op te lossen.
12 9. Maak je eigen grotschildering De prehistorische mens maakte reeds kunstwerken. De bekendste zijn waarschijnlijk de rotsschilderingen. In Europa vind je de belangrijkste rotsschilderingen in Altamira te Spanje en Lascaux in Frankrijk. Hieronder vind je een aantal prachtige afbeeldingen Bekijk goed de afbeeldingen hierboven. Ik daag jullie nu uit om jullie eigen versie van een grottekening te maken. De prehistorische mens gebruikte enkel natuurlijke materialen. De kleuren die hij gebruikte waren dus uitsluitend zwart, wit, bruin, rood en oker (donker geel). Jullie hebben maar 10 minuten om jullie mooiste grottekening te schetsen.
13 De prehistorie 9. Maak je eigen grotschildering
Korte inhoud. De prehistorie
Naam :. Datum :... Korte inhoud 1. Ontstaan van de mens...2 2. Evolutie van de mens...4 3. Jagers en verzamelaars...5 4. De eerste boeren...6 5. Kleding...8 6. Werktuigen...9 7. Vuur maken... 10 8. Eerste
Nadere informatieDe steentijd Jagers en verzamelaars
De steentijd Jagers en verzamelaars De prehistorie is de geschiedenis van de mensheid voordat mensen konden lezen en schrijven. We hebben uit de prehistorie daarom geen boeken, dagboeken of andere geschreven
Nadere informatieOerboeren in de Friese Wouden.
Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost. www.ijstijdenmuseum.nl. Oerboeren in de Friese Wouden. Het grootste deel van de geschiedenis van ons mensen ligt in de prehistorie. Met prehistorie duiden we een tijd
Nadere informatie1 Belangrijk in deze periode
1 Belangrijk in deze periode Het is niet zo makkelijk voor de wetenschappers om het leven van de eerste mensen correct voor te stellen. Het is ook al heel lang geleden. De mensen van toen lieten geen dagboeken
Nadere informatie3000 v. Chr v. Chr v. Chr v. Chr.
6 prehistorie oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Jagers en Boeren De oudste bewoners Jos en Mirthe fietsen in de zomervakantie op de Elspeetse heide. Ze maken met hun ouders een
Nadere informatieVoor/na het bezoek. Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be
Voor/na het bezoek Museum voor Natuurwetenschappen.be Vautierstraat, 29 1000 Brussel info@natuurwetenschappen.be Wat is de prehistorie? Prehistorie betekent letterlijk voorgeschiedenis, het tijdperk voor
Nadere informatieHET TRECHTERBEKERVOLK. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei. het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei
HET TRECHTERBEKERVOLK HET TRECHTERBEKERVOLK het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei het hunebed de trechterbeker de provincie Drenthe de zwerfkei Vraag: Waar werd een hunebed in de
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen ABC Week 1ABC: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieIk houd mijn spreekbeurt over de eerste mensen en mensachtigen op aarde, zoals de Neanderthalers.
Ik houd mijn spreekbeurt over de eerste mensen en mensachtigen op aarde, zoals de Neanderthalers. Ik vind het zelf erg leuk om hier meer over te weten, heb hier veel over opgezocht en wil jullie daar nu
Nadere informatieTijd van jagers en boeren
1.1 Van jagers verzamelaars naar tot 3000 v. Chr. De prehistorie : levenswijze van jagers verzamelaars ontstaan van landbouw, landbouwsamenlevingen Onderzoeksvraag: Welke gevolgen had de Neolithische Revolutie
Nadere informatieTijd van jagers en boeren
Tijd van jagers en tot 3000 v. Chr. De prehistorie Prehistorie 3000 v. Chr. Evolutietheorie: Eerste mensen ong. 3 miljoen jaar geleden in Afrika ontstaan. Hij is geëvolueerd (Theorie Charles Darwin) en
Nadere informatieeen zee Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de van tijd een zee van tijd
Werkblad Ω Een tijd geleden... Ω Les : Rendierjagers Rendierjagers De rendierjagers leefden in de prehistorie in ons land. Dat is de tijd voordat de mensen konden schrijven. Ze woonden niet op een vaste
Nadere informatie3. Van wie is de kreet? 4. Wat wil Albor met het zwijntje doen?
Lees het verhaal over de Albor de jager. Albor is de jongste van de 5 jagers. De speer van Albor is van vuursteen. De jagers vinden een spoor van een hert Het spoor is vers, het hert is dichtbij. De jagers
Nadere informatieOntstaan landbouw vmbo12. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/63442
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 20 juni 2017 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet.
Nadere informatieOntstaan landbouw - vmbo12
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 17 august 2018 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 4.0 Internationale licentie https://maken.wikiwijs.nl/63442 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van
Nadere informatieVAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER
VAN VUISTBIJL TOT TRECHTERBEKER Van vuistbijl tot trechterbeker Thema: Archeologie en prehistorie Doelgroep: groep 5 t/m 8 Duur: 1,5 uur Voorbereiding: 1,5 uur Kosten: 1,50 per leerling Leskoffer: 15,00
Nadere informatieBegrippen. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers
ijstijd De tijd dat Nederland onder een laag ijs lag. mammoet Een dier uit de prehistorie. Een mammoet leek op een grote harige olifant. jagers Mensen die zochten naar dieren om ze te vangen en op te eten.
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1
Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 1 Samenvatting door R. 1586 woorden 23 oktober 2014 7,1 30 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Werkplaats Samenvatting Geschiedenis H1: Tijd van Jagers en Verzamelaars.
Nadere informatieHunebedden de steentijd
Deze les hoort bij het prentenboek Het grote bouwwerk, geschreven door Rian Visser in de serie Terugblikken van Uitgeverij Delubas. Met tekeningen van Irene Goede. Doel: leerlingen bekend maken met hunebedden
Nadere informatieGeschiedenis jagers en boeren
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Rijken 03 January 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/48588 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs
Nadere informatiePrehistorie (van tot )
Prehistorie (van tot ) Oerknal of Big Bang We bekijken samen twee korte filmpjes. Waarover gaan deze filmpjes? - - Wat is de Oerknal? Maak een woordspin met alles waaraan jij denkt als je het woord Oerknal
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren
Samenvatting Geschiedenis Jagers en Boeren Samenvatting door B. 771 woorden 7 oktober 2016 2,9 8 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Tijdvak 1 Tijd van jagers en boeren Jagers en boeren -3000 v. Chr. Pagina
Nadere informatieEn toen kwam Darwin. On the origin of species. 1. Het ontstaan van het leven. Fossielen. 2. Getuigen van deevolutietheorie
On the origin of species En toen kwam Darwin 1. Het ontstaan van het leven 2. Getuigen van deevolutietheorie Verklaring voor het ontstaan van leven komt voor in alle culturen. Creationisme Nemen de bijbel
Nadere informatieToetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 1 Toetsvragen
Tijdvak 1 Toetsvragen 1 De meeste kennis over de periode waarin de eerste mensen leefden, komt van archeologen. Wat houdt het werk van archeologen in? A Zij bestuderen de verschillende theorieën over de
Nadere informatieinhoud 1. Vuur in de natuur 2. Mens en vuur 3. De mens maakt vuur 4. Licht en warmte 5. Vuur en eten 6. Werken met vuur 7.
Vuur inhoud 1. Vuur in de natuur 3 2. Mens en vuur 4 3. De mens maakt vuur 5 4. Licht en warmte 6 5. Vuur en eten 7 6. Werken met vuur 8 7. De vuurtoren 9 8. Pas op! Brand! 10 9. De brandweer 11 10. Filmpjes
Nadere informatieBIJLAGE 1 BEELD met toelichting BOEREN IN DE IJZERTIJD
EDE VROEGER EN NU Geldersch Landschap & Kasteelen BIJLAGE 1 BEELD met toelichting voor groep 5 t/m 8 www.glk.nl 1.1 LEVEN ALS BOER IN DE IJZERTIJD Toelichting bij de praatplaten bij het lesprogramma 1.1
Nadere informatieProject Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF
Project Prehistorie, Grieken en Romeinen DEF Week 1DEF: Algemeen Info: Prehistorie De geschiedenis in Nederland begint al heel lang geleden. Lang voordat de Romeinen in Nederland kwamen, waren er al mensen.
Nadere informatieSpreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken
Vuur De geschiedenis van het vuur Vuur is niet iets dat uitgevonden is. Het was er altijd al. Vroeger dachten de ouden Grieken dat de goden het aan de mensen hadden gegeven. In de oertijd was vuur een
Nadere informatie6. Regenten en Vorsten. Het streven van vorsten naar absolute macht. 1600 n.chr. 1700 n.chr. Piet Heyn. 7. Pruiken en Revoluties.
De 10 tijdvakken. 1. Jagers en Boeren (prehistorie). Levenswijze van jager-verzamelaars.? 3000 v.chr. Venus van Willendorf. 2. Grieken en Romeinen (oudheid). Ontwikkeling Jodendom / Christendom 3000 v.chr.
Nadere informatieIk ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben:
Ik ga mijn spreekbeurt houden over vuur. Ik heb alvast op het bord geplakt waar ik het over ga hebben: Op het bord 1. Blij met vuur 2. Wat is vuur? 3. Vuur maken 4. Lekker warm 5. Verbranden zonder vlammen
Nadere informatieWelkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet. Hallo! Ik ben Oek.
Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Hallo! Ik ben Oek. Welkom 1. - Hallo! - Oek - Museum - Kwartet Op deze kaarten kun je plaatjes vinden van mijn wereld. De wereld van Oek Welkom 1. - Hallo! -
Nadere informatieWerkstuk Biologie Evolutie van de mens
Werkstuk Biologie Evolutie van de mens Werkstuk door een scholier 2033 woorden 27 januari 2011 6,2 101 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou Inleiding. Ik heb voor dit onderwerp gekozen
Nadere informatieKunstgeschiedenis Weten is Zien. Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009
Kunstgeschiedenis Weten is Zien Ron Augustus Basiscursus Westerse kunstgeschiedenis 2009 1 Les 1: Prehistorie Alle begin is moeilijk 30.000 VOOR CHRISTUS - 1.000 VOOR CHRISTUS Lascaux - Frankrijk - Grotschilderingen
Nadere informatieCultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst, normen en waarden.
GS tijdvak 1 Lennart van der Molen Begrippen Agrarisch: wat betrekking heeft op landbouw. Cultuur: alles wat een groep mensen met gemeenschappelijke kenmerken voortbrengt, zoals taal, godsdienst, kunst,
Nadere informatieDe eerste bewoners van Nederland
De eerste bewoners van Nederland 1.De oudste vrouw van Nederland 1a Trijntje In november 1997 graven mensen bij Hardinxveld-Giessendam in Zuid-Holland een gat van tien meter diep. Ze zoeken naar sporen
Nadere informatieTIJDLIJN. Een reis door de geschiedenis
De OERKNAL! Wetenschappers denken dat zo n 13,7 miljard aardse jaren geleden alles in het heelal samengeperst was tot een gloeiend heet punt. Tijdens een enorme oerexplosie ontstonden uit dat punt materie
Nadere informatieThema : Licht Onderwerp : Het licht bij de oermens!
1 Thema : Licht Onderwerp : Het licht bij de oermens! Het licht bij de oermens! Onze allereerste voorouders waren voor de ontdekking van het vuur aangewezen op de zon. De zon gaf hun immers warmte en licht.
Nadere informatieAlja en Erkin en de midden-steentijd
Alja en Erkin en de midden-steentijd Het verhaal van Alja en Erkin speelt zich af aan het einde van de middensteentijd (het mesolithicum), rond 5200 voor Christus, toen West-Europa werd bewoond door groepjes
Nadere informatieDe eerste boeren Het dorp
De eerste boeren Later gaan de mensen zelf eten verbouwen. Wortels en bonen, en graan om brood van te bakken. De mensen hebben ook schapen en koeien. De jagers zijn boeren geworden. Het dorp Boeren trekken
Nadere informatieInhoud. Thema 5.1 Jagers en boeren 3. Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6. Thema 5.3 Monniken en ridders 9. Thema 5.4 Steden en staten 12.
Inhoud Thema 5.1 Jagers en boeren 3 Thema 5.2 Grieken en Romeinen 6 Thema 5.3 Monniken en ridders 9 Thema 5.4 Steden en staten 12 Eigentijds Eigentijds Toets Thema 5.1 Jagers en boeren 1. Rondtrekken 3.
Nadere informatieDe presentatie rond de trap
Kijktocht OER! Plus 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de prehistorie; de tijd van de jagers en boeren. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Deze kijktocht helpt je ontdekken
Nadere informatieAndere boeken in deze serie:
Andere boeken in deze serie: 978-94-6175-157-7 (HB) 978-94-6175-964-1 (e-book) 978-94-6175-218-5 (HB) 978-94-6175-960-3 (e-book) 978-94-6175-216-1 (HB) 978-94-6175-158-4 (HB) 978-94-6175-958-0 (e-book)
Nadere informatie5,1. Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart keer beoordeeld. Geschiedenis. Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders.
Samenvatting door Anoniem 686 woorden 2 maart 2013 5,1 27 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo Hoofdstuk 3 De tijd van monniken en ridders. Paragraaf 1 De Romeinen trekken zich terug. 1. Welke
Nadere informatieb. Bekijk het laatste deel van de maquette, de kwelders. Waarom staat daar geen dorpje, denk je?
Kijktocht OER! basis 6000 jaar geleden woonden er al mensen in dit gebied. Het is de tijd van de jagers en verzamelaars. De mensen noemen we Swifterbantmensen. Hoe ze leefden en hoe hun gebied eruitzag,
Nadere informatieZe gebruikten bijna alleen maar streepjes omdat ze het snel en makkelijk in stenen wilden krassen. Rondjes waren erg moeilijk!
Romeinse cijfers Vroeger werd er overal in Romeinse cijfers gerekend. Deze cijfers zijn bedacht door de Romeinen in de Romeinse tijd. Er is geen symbool voor het getal 0. Ze vonden namelijk dat niks maar
Nadere informatieActiviteitenschema Archeologie
Activiteitenschema Archeologie Soort activiteit: Spullen opgraven uit de zandbak. Tijdsindeling: 5 Minuten de plaatjes in de zandbak verstoppen. 5 Minuten vertellen over hoe de mensen vroeger wat zochten
Nadere informatieOpwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is
rcheobode Opwindende ontdekkingen in oud-oosterhout! Wo uter is archeoloog. Hij hoort bij de groep archeologen die nu aan het opgraven is in Oosterhout in het gebied Vrachelen. Daar wordt over een jaar
Nadere informatieWat zijn apen? Is een aap mijn oom? Oud en nieuw. Kennismaking met de bende. Groot en klein. Sociaal leven. De koning van de slingeraars
ALLEMAAL APEN INH UD 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 Wat zijn apen? Is een aap mijn oom? Oud en nieuw Kennismaking met de bende Groot en klein Sociaal leven De koning van de slingeraars
Nadere informatieAntwoordkernen bij Eureka 1 Prehistorie H. 1 t/m 4
Antwoordkernen bij Eureka 1 Prehistorie H. 1 t/m 4 Antwoordkernen zijn vrijwel nooit volledige zinnen. Antwoordkernen geven alleen aan, wat er beslist in het antwoord moet staan. De bedoeling is, dat je
Nadere informatieLeembouw en vakwerkbouw
Leembouw en vakwerkbouw 1. Leem? Leem! Deze gebouwen zien er alle vijf heel verschillend uit. Ze zijn dan ook gebouwd op vier verschillende continenten, in verschillende tijdperken en met verschillende
Nadere informatieDe steen die verhalen vertelt.
De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,
Nadere informatieWerkboek IJstijden groep 7-8
Werkboek IJstijden groep 7-8 Naam Groep Les 1 Groep 7/8 Hoe ontstaat een IJstijd? In het verhaal vertelt Manny over de IJstijd. Wanneer eindigde laatste IJstijd? Voor deze opdracht mag je een atlas gebruiken.
Nadere informatiehema: Natuur en cultuur
Naam: hema: T Datum: 1. De windhoos Geef bij elke vraag een passend antwoord. fotola70 - Fotolia.com - Wat is mooi in dit stormachtige natuurbeeld? Noem één ding. Bv. de vorm van de windhoos, het spel
Nadere informatievissen amfibieën reptielen zoogdieren dinosauriërs primaten
Big Bang eencelligen meercellige wieren + dieren vissen amfibieën reptielen dinosauriërs zoogdieren primaten Australopithecus Waarom liep de Australopithecus rechtop? De eerste mens, de Australopithecus,
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieDe Romeinen. Wie waren de Romeinen?
De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als
Nadere informatieBraziliaanse regenwoud. Jesse Klever. Groep 7
Braziliaanse regenwoud Jesse Klever Groep 7 Voorwoord Ik heb dit onderwerp gekozen omdat ik dit een heel interessant onderwerp vind. We hebben er al op school over gesproken en het leek mij wel een leuk
Nadere informatieILvA en AFVAL. Iedere Leerling Voorkomt Afval - PAKKET VOOR DE LEERLING - Lessen- en activiteitenpakket voor het 4de leerjaar
ILvA en AFVAL - PAKKET VOOR DE LEERLING - Lessen- en activiteitenpakket voor het 4de leerjaar Uitwerking van het project Iedere Leerling Voorkomt Afval volgens de principes van de Leerplannen en de Eindtermen
Nadere informatieVerloren grond. Murat Isik. in makkelijke taal
Verloren grond Murat Isik in makkelijke taal Moeilijke woorden zijn onderstreept en worden uitgelegd in de woordenlijst op pagina 84. Dit boek heeft het keurmerk Makkelijk Lezen Mijn geboorte Mijn verhaal
Nadere informatieWEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT
V.O.B.o.W. nr. 76 november 2012 België-Belgique P.B. 8800 Roeselare 1 BC 6675 P 409155 WEST-VLAAMSE ARCHEOKRANT West-Vlaamse Archeokrant: Driemaandelijks tijdschrift, jaargang 20, afgiftekantoor Roeselare,
Nadere informatieWerkblad Meander Thema 4: Platteland
Werkblad Meander Thema 4: Platteland 4.1 Volop voedsel Schrijf op wat er in Nederland groeit, kies uit: sinaasappel / olijf / tomaat / komkommer / mais Schrijf de naam Wat groeit er in Nederland, Zet een
Nadere informatieDe mammoetjacht hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 03 October 2016 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/62212 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieFivelsgoud 2. Achtergrondteksten voor docenten bij: Eindredactie, structuur en validatie: Eelco Bruinsma. Projectleiding: Eelco Bruinsma
Fivelsgoud 2 Achtergrondteksten voor docenten bij: TIJDVAK 1: Tijd van jagers en boeren 3000-50 voor Christus (Oorspronkelijke tekst: Jouke Nijman. Bewerking: Merel Thomése. Redactie: Anja Reenders) Eindredactie,
Nadere informatieWerkstuk door M woorden 15 juni keer beoordeeld. Wat zijn Pterosauriërs Inleiding:
Werkstuk door M. 1487 woorden 15 juni 2001 7 70 keer beoordeeld Vak Biologie Wat zijn Pterosauriërs Inleiding: Dit werkstuk gaat over Pterosauriërs, ik heb hiervoor gekozen omdat ik dit nog de meest interessantste
Nadere informatieOpdracht 1 en 2. Voorbeeld: Deze toets is dat wel moeilijk; maar het toen is erg belangrijk dat je laat hondje zien wat je kunt.
leestoets Opdracht 1 en 2 In de volgende teksten staan heel wat woorden te veel. Dat komt doordat er iets fout is gelopen bij het printen van de teksten: er zat een virus op de computer en daardoor zijn
Nadere informatie28 oktober 2016
28 oktober 2016 www.obsdeklimop.nl Nieuw thema. Volgende week beginnen we met het nieuwe thema: Prehistorie, Grieken en Romeinen. Voordat we naar de landen aan de Middellandse Zee vertrekken, zullen we
Nadere informatieBegrijpend Iaen. IIJIER 3 Herhaling: remediëring. .. Wat is droogtd' 2 Wat Is het nut van bomen?
Kopieerblad 9 Begrijpend Iaen.. Wat is droogtd' Droogte treedt op als de regen die mensen verwachten niet komt. Er is nergens water. De bodem droogt uit en rivieren en meren komen droog te staan. Gewassen
Nadere informatieTijd van jagers en boeren, de prehistorie, tot 3000 voor Christus
De tombe van Sennedjem (gevonden in 1886 te Deir el-medina), detail van reliëf Christus Dit reliëf maakt deel uit van de graftombe van Sennedjem, een Egyptisch ambachtsman die in de 13 e eeuw voor Christus
Nadere informatieWerkboek IJstijden groep 5-6
Werkboek IJstijden groep 5-6 Naam Groep Les 1 Groep 5/6 Ontstaan van de ijstijd In het verhaal van Manny heb je kunnen lezen hoelang de ijstijd duurde. Wanneer eindigde de laatste ijstijd? In het verhaal
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatie1 De tropische regenwouden liggen.. de evenaar. 2 Nederland ligt.de evenaar. 3 Het Amazone gebied ligt. de evenaar.
Lees de uitleg over het regenwoud. Ik ga op bezoek in het Amazone gebied, dat is een groot tropisch regenwoud. Zie je de rode lijn? Dat is de evenaar. Zie je de donker-groene kleur? Dat zijn tropische
Nadere informatieThema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5
Meander Samenvatting groep 5 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Bijna alles wat je eet, komt van de landbouw. De akkerbouwer verbouwt bijvoorbeeld aardappelen, tarwe of mais. Hij strooit eerst mest
Nadere informatieEvolutie. Basisstof 4 thema 5
Evolutie Basisstof 4 thema 5 Wat is evolutie? Planten en dieren zijn in de loop van een hele lange tijd stapje voor stapje ontstaan door het proces dat we evolutie noemen. Een zwaar bestaan eerste verschijnsel:
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS OPDRACHTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieVerantwoording van de reconstructie van de ijzertijd nederzetting aan het riviertje de Tongelreep te Eindhoven.
Verantwoording van de reconstructie van de ijzertijd nederzetting aan het riviertje de Tongelreep te Eindhoven. Anneke Boonstra. De Stichting Prehistorisch Huis Eindhoven (opgericht in december 1982) zocht
Nadere informatie1 De geschiedenis van het paard De ontwikkelingsgeschiedenis van het paard Het gebruik van het paard 13 1.
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 De geschiedenis van het paard 9 1.1 De ontwikkelingsgeschiedenis van het paard 9 1.2 Het gebruik van het paard 13 1.3 Afsluiting 18 2 Exterieur en rassen 19 2.1 De bouw
Nadere informatieDe IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus).
De IJzertijd (van 800 tot 12 voor Christus). 1 En toen was er IJzer! Dat moeten de boeren aan het eind van de Bronstijd 2 hebben gezegd. Er is een metaal gevonden dat iedereen kan gebruiken. Brons 3 was
Nadere informatieGeschiedenis van de duinen
Geschiedenis van de duinen Bijna de hele Nederlandse kust bestaat uit duinen. We weten hier niet beter, dan dat dat heel normaal is. Toch is dat niet zo. De kust van Frankrijk, Spanje en Portugal bijvoorbeeld
Nadere informatieWerkstuk Levensbeschouwing De prehistorie
Werkstuk Levensbeschouwing De prehistorie Werkstuk door een scholier 2068 woorden 28 november 2006 5,5 250 keer beoordeeld Vak Levensbeschouwing Hoofdstuk 1: Wat is prehistorie? Prehistorie betekend:voor
Nadere informatie1 De tijd van jagers en boeren
1 De tijd van jagers en boeren Planner Oriëntatie Te doen Datum klaar Score Oriëntatie op de tijd van jagers en boeren Kern 1 Jagers en verzamelaars 2 Een nieuwe manier van leven 3 Leven aan de oevers
Nadere informatieJagers met pijl en boog.
Jagers met pijl en boog. Inleiding. In zijn wondermooie boek Onze vroegste voorouders (2017, Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 607 blz) behandelt de Leidse archeoloog Prof. Louwe Kooijmans de herkomst
Nadere informatieWonen - Ontstaan Landbouw. VO-content StudioVO. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content StudioVO Laatst gewijzigd Licentie Webadres 14 August 2013 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/44948 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs
Nadere informatieDe mens begon paarden te temmen rond 3000 voor Christus, en werden op grote schaal gebruikt voor diverse werkzaamheden.
Naam: PAARDEN Het paard is een zoogdier en kan men in bijna alle delen van de wereld terugvinden. Een prachtig dier wat de wetenschappelijke naam '' Equus Caballus '' mee heeft gekregen. Paarden worden
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - GESCHIEDENIS De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is er
Nadere informatieHilversum van vroeger naar nu
Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres DigilessenPO 20 March 2014 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/41038 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein.
Nadere informatieLESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF ONDERBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - HAVO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VMBO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE ANTWOORDEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
BIJZONDERE SCHATTEN LESBRIEF BOVENBOUW VOORTGEZET ONDERWIJS - VWO - AARDRIJKSKUNDE De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom is
Nadere informatieLesbrief BIJZONDERE SCHATTEN OPDRACHT 1 - SCHATGRAVEN IN DE NOORDZEE
Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - HAVO/VWO BIJZONDERE SCHATTEN De haven van Rotterdam wordt te klein. Voor de in- en uitvoer van goederen is meer ruimte nodig in de haven. Daarom komt er een uitbreiding
Nadere informatieVLP Werkstuk Ontbossing van de aarde
VLP Werkstuk Ontbossing van de aarde naam: Oliebol groep: 7 Inhoud inleiding Illegale houtkap sojateeld Palmolie Wat is ontbossing? Ontbossing in tropische regenwouden Wetten en regels hebben geen zin
Nadere informatieIn de vriendschap tussen mensen is het Gerlachus zelf die ons groet.
Vriendschap, Vrij en ongedwongen, Zonder vriendschap kun je iemand niet helemaal vertrouwen in je blijdschap en verdriet. Wie ben jij, wie is de ander? In de vriendschap tussen mensen is het Gerlachus
Nadere informatie8 4 Streken en klimaten
Lees het verhaal van de woestijnen en maak de opdracht. Een woestijn is droog, heel droog. Er valt heel weinig regen. De grond is droog. Het is te droog voor veel planten. Er wonen weinig mensen. Soms
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieRendierjagers. in Westerveld. Leidraad voor de leerkracht. en méér
Rendierjagers en méér inwesterveld Leidraadvoordeleerkracht Inleiding Rendierjagers en méér in Westerveld is een educatief erfgoedproject voor groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Het is een project van
Nadere informatieTijger. Een machtige streepjeskat
Tijger Een machtige streepjeskat Aan de manier waarop tijgers sluipen en op hun prooi afspringen, is goed te zien dat ze uit de familie van katachtigen komen. De tijger is binnen die familie zelfs de grootste
Nadere informatie